InfoHub Logo

توپىراقتان جارالدىق. توپىراققا تارتاسىڭ دا تۇراسىڭ. قاشان ەكەنىن بىلمەيسىڭ، ءبىر ويانعانىڭدا كوكىرەگىڭ اشىپ، جانىڭ سىزداي جونەلەدى. «ماڭگى ورالماس اق كەمە» — سول اۋىل. سانادا بۇلدىراعان ەلەسى عانا قالعان، كەلمەستىڭ كەمەسىندە كەتكەن ءتاپ-تاتتى بالالىق، جازيرا جاستىق...

بەس-التى جىل بۇرىن شاعانعولعا (اۋىلىمىزدىڭ اتى) بارعانىمدا قۇرالدى كوردىم. ەكى-ۇش بالانىڭ اكەسى بولىپتى. شابان-شالاڭ تىرشىلىگى قولىن بايلاپ، اتاجۇرتقا ات باسىن بۇرۋعا جاعدايى جار بەرمەيتىندىگىن ايتىپ، مۇڭىن شاقتى. بۇرىن ءبىزدىڭ ءۇي شەكارا اسىپ، كوشىپ كەلمەي تۇرعان كەزدە ارالاس-قۇرالاس بولعان، وزدەرى قىسى-جازى تاۋ ىشىندە وتىراتىن ماردان شالدىڭ بالاسى ەدى. اكەسى ساياتشى، قۇسبەگى ادام. قۇرەكەڭ بالا كەزدەن جۇگەن-قۇرىق تيمەگەن تالاي شۋ اساۋدى جۋاسىتقان مىقتىنىڭ ءوزى بولاتىن. بىزدەن بىر-ەكى جاس كىشى. بالا كەزىمىزدەن بىرگە ويناپ، بىرگە جۇردىك. مەكتەپكە بەس-التى شاقىرىم جەردەن قاتىناپ وقيدى. ول ءجۇرىسىڭ جازدا وڭاي بولعانىمەن، التايدىڭ ايۋداي اقىرعان قىسى كەلگەندە قارشاداي بالانى قويىپ، ۇلكەندەردىڭ ارى-بەرى ءجۇرىپ-تۇرۋىنىڭ ءوزى قيىنعا سوعادى. ەشكىمدى جاتسىنبايتىن قۇرالىڭ قىستىڭ كۇنى اۋىل ءۇيدى اينالا قونىپ، دەمالىس كۇندەرى عانا ۇيىنە قايتادى. قولعاناتى جوقتار قۇرالدىڭ ۇيىنە قونۋىن اسىعا كۇتەدى. ول كەلگەن كۇنى قورا تازالانادى، قار كۇرەلەدى. ايتەۋىر جۇرتتىڭ ءبارى ءدان ريزا، قىدىر قىدىرىپ كەلگەندەي كۇي كەشەدى. اپتانىڭ ءبىرىنشى كۇنى قۇرال ءبىزدىڭ ۇيگە قوناتىن بولىپ، مەنىمەن ەرىپ ۇيگە كەلدى. كەش تۇسە باستاعان مەزگىل-تۇعىن. ۇيدەگىلەر ەت اسقان ەكەن، ءسۇرىنىڭ ءيىسى ەسىكتى اشقان بەتتە مۇرىنعا ۇردى. قۇرال جىمىڭ ەتىپ ماعان قارادى. ۇنەمى ماي شۇرقاننىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ جۇرەتىن ءوزىنىڭ اۋزىنىڭ سالىمى زور نەمە. قازان اسقان ءۇيدى يىسكەپ تابا ما دەپ تاڭقالاسىڭ، ەت جەمەيتىن كۇنى كەمدە-كەم. «وي، قۇرال بۇگىن ءبىزدىڭ قوناق ەكەنسىڭ عوي»، — دەپ شەشەم داستارحانىن جايىپ، شاي قۇيۋعا قامداندى.

بىرەر كەسە شاي ءىشىلىپ، كۇبىر-سىبىر سويلەسىپ وتىرعانىمىزدا كەنەت قۇرال جىن قاققانداي، ءوڭى بوپ-بوز بولىپ: «قوي، مەن ۇيگە قايتايىن. ءبىر شارۋا بار ەدى، ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. بۇل ۇيگە ەرتەڭ قونام»، — دەپ ابىڭ-كۇبىڭ جينالا باستادى. ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى ورە تۇرەگەلدى. شەشەم: «جىن قاقتى ما سەنى! ەكى كەشتىڭ اراسىندا قايدا بارماقشىسىڭ! كۇن ەرتە بولسا ءبىر ءسارى، ءتۇن بولدى عوي. ونىڭ ۇستىنە اق تۇتەك بوران باستالىپ كەلەدى. قاسقىرعا جەم بولماساڭ دا، بورانعا جەم بولارسىڭ تۇگە! ەشقايدا بارمايسىڭ»، — دەپ ۇرىسىپ تا جىبەردى. وعان قارايىن دەپ تۇرعان قۇرال جوق «قايتام دەدىم عوي، قايتام!» دەپ بۇكىل ءۇيدىڭ زىقىن الدى. اكەمىز قوراداعى قاسقا اتتى ءمىنىپ، كورشى اۋىلعا كەتكەن، اقىرى ءىنىم ەكەۋمىز قۇرالدى ورتا جولعا دەيىن شىعارىپ سالاتىن بولدىق. ايتقانىنان قايتپايتىن تەنتەكتى بىزگە قوسىپ بەرگەن شەشەم: «ءاي، سەندەر دە ابايلاڭدار! اداسىپ كەتپەڭدەر، مىنانىڭ قورلىعىن-اي، ءا!»، — دەپ كۇيىپ، ءپىسىپ ءجۇر.

سىرتتا شىنىمەن بوران باستالىپتى. ادام ۇشىراتىنداي ايباتىنا مىنبەسە دە، توبەدەگى قاردى ساۋلاتىپ، ۇشىرىپ جاتىر. اۋىلدىڭ سىرتىنداعى جالعىز اياق جولمەن قۇرالدى ءبىراز جەرگە دەيىن شىعارىپ سالىپ، جول بولسىن ايتتىق. سوڭىنان قاراپ تۇرمىز. ەلۋ، الپىس مەتردەي جۇرگەن سوڭ ونىڭ دا سۇلباسى اعاراڭداپ، كورىنبەي كەتتى. بىزگە دە تۇرا بەرۋدىڭ ەش ءمانى قالمادى، بۇرىلىپ جايىمىزعا تارتتىق. ۇيگە كەلسەك شەشەمىز ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ ءبىزدى توسىپ ءجۇر ەكەن. قومپىلداپ سويلەپ قويادى. «مارداننىڭ جىندىسىن-اي، مىنا! جەتى تۇندە جەلىگىپ، نە سايتان ءتۇرتتى ءوزىن. بايعۇس بالا امان-ەسەن جەتسە بولدى. قاپ، جاڭا بايلاساق تا الىپ قالۋ كەرەك ەدى! اكەلەرىڭنىڭ بولماعانىن قاراشى!..». تاماق الدىعا كەلگەن كەزدە اكەمىز دە كەلدى. بىزگە: «ات تەرلەپ كەلدى. ءسال تەرىن باسقان سوڭ، سۋارىپ، مايانىڭ تۇبىنە قويا بەرىڭدەر»، — دەپ بۇيىرا سويلەدى. كۇندە ىستەپ جۇرگەن شارۋا، ءۇنسىز باس يزەدىك. سوسىن شەشەم كەتتى قۇرالدىڭ جىرىن ايتىپ. «ە-ە-ە!.. ول مارداننىڭ بالاسى ولمەيدى. ءبىر شارۋاسى بولعان عوي وندا»، — دەپ ءسوزىن سالقىن قايىردى اكەي...

تاڭەرتەڭ ساباققا كەتكەلى جاتقاندا شەشەم: «تۇنىمەن انا بالادان الاڭداپ ۇيىقتاي المادىم. مەكتەپكە كەلسە، ماعان ءبىر حابارىن بەرىڭدەر»، — دەپ ەسكەرتتى ءىنىم ەكەۋمىزگە. قۇرال ىنىممەن بىرگە ءۇشىنشى سىنىپتا وقيدى، ءبىز پاقىر بەسىنشى سىنىپتامىز. قۇرالدىڭ كەلمەگەنىن بىلسەم دە، الدىمەن سىنىبىنا باس سۇقتىم. ونىڭ زاڭى — ۇيىنە كەتكەندە ساباققا بىر-ەكى ساعات كەشىگىپ كەلەدى. مۇعالىمدەرى دە ۇيرەنگەن وعان. ءبىراق ول ەركىندىك قۇرال ءۇشىن دۇيسەنبى كۇنگە جازىلعان، سەيسەنبى كۇنگى كەشىگىس ءبىرازىن تاڭداندىراتىن بولدى، نە بولسا دا. دەمالىس كۇنى تاۋ اراسىنا جول شەگەتىن ونى قاي ءمۇعالىم بىلمەيدى دەيسىڭ، «قايدا ءجۇرسىڭ» دەپ سۇرامايدى دا. «قۇرال كەلسە ماعان ايت»، — دەپ ىنىمە تاپسىردىم دا، ءوز سىنىبىما كەتتىم.

ەكىنشى ساباق ارالىعىندا قاسىندا قۇرالى بار، ءىنىم تەرەزەدەن سىعالاپ قاراپ تۇر. اناۋ ىرجىڭ-ىرجىڭ كۇلەدى. مەن دە كۇلدىم. سىرتقا جۇگىرىپ شىعىپ قۇرالعا: «كەشەگى ءسوز — ءسوز عوي، بۇگىن ءبىزدىڭ ۇيگە قوناسىڭ»، — دەدىم. ول ءۇنسىز ىرجيىپ، باسىن يزەدى. شەشەمە دە قۇرالدىڭ حابارىن جەتكىزدىك. كەشكە تامان ساباقتان تاراعان سوڭ، ءىنىم ۇشەۋمىز ۇيگە قاراي اياڭدادىق. جول بويى قۇرالدىڭ كەشەگى قىلىعىن بىلگىمىز كەلىپ: «نەگە ۇيىڭە قاشتىڭ»، — دەپ جانالقىمعا الدىق. ول كۇلىپ ەشتەڭە ايتقىسى كەلمەدى. اقىرى قويماعان سوڭ ىنىمە قاراپ: «مىناۋ سىنىپتاعى بالالارعا ايتىپ قويادى، كەتە بەرسىن»، — دەدى. ءىنىم كونبەدى. «ساعان مەن ايتىپ بەرەم، الدىمەن كەتە بەر»، — دەپ ونى الداپ-سۋلاپ جولعا سالىپ: «ال، ەندى ايت»، — دەپ قۇرالعا بۇرىلدىم. ول تاعى ءبىر ىرجالاڭداپ الىپ، ءسوزىن باستادى. «وسى دەمالىستا ۇيگە باردىم عوي، ۇيدەگىلەرگە كومەكتەستىم. اكەم بۇركىت سالىپ، تازى جۇگىرتەتىنىن بىلەسىڭ. جارتى كۇن ول كىسىگە ىلەستىم. ساياتشىلىق دەگەندى ايتپا، كەرەمەت! سولاي، سولاي قىسقا كۇن دە وتە شىقتى. تۇندە ۇيىقتايىن دەپ جاتسام شەشەم: «بالام، بۇتىڭداعى كىرلەپ كەتىپتى، جۋىپ قويايىن. تاڭعا دەيىن كەبەدى»، — دەپ بۇتتاعى اق ماتادان تىگىپ بەرگەن دامبالدى سىپىرىپ الدى. جۋىپ، پەشكە جايىپ قويعان. تاڭەرتەڭ تۇرسام ول جارىقتىعىڭ كەپپەك تۇگىلى، سول كۇيى شىلقا سۋ. سوسىن بۇتقا ەشتەڭە ىلمەستەن ماقتادان سىرىپ، تىگىپ بەرگەن شالباردى ىلە سالىپ، ساباققا تايعام. بۇتتا ەشتەڭە جوعى تاس ەسىمنەن شىعىپ، سەندەردىكىنە باردىم ەمەس پە. شاي ءىشىپ وتىرعاندا سول ەسىمە تۇسپەسى بار ما. سوسىن ماسقارام شىقپاي تۇرعاندا بەزەيىن دەدىم. قاۋدىرلاعان قارا شالبارمەن جاتقانىمدى كورسە شەشەڭ شەشپەسىمە قويسىن با! ايتپەسە، ەسى دۇرىس ادام ەت اسۋلى تۇرعان ۇيدەن ولسە كەتە مە؟! قاسقىر مەن بوراننان بۇرىن جالاڭاشتىعىڭ جانىڭا باتادى ەكەن. شەشەم دە قىزىق. كۇنى كەشكە دەيىن بۇركىتتىڭ بالاقباۋ، بيالايىن، ونان قالسا ەلدىڭ تۇماعىن ىستەگەنشە ماعان ءبىر ارتىق ىشكيىم تىگىپ بەرسە قايتەدى وسى...»، — دەپ قۇرال كەيىستى پىشىنمەن اڭگىمەسىن بىتىرگەندە مەن ءىشىمدى ۇستاپ، قارعا قۇلادىم. ىشەك-سىلەم قاتتى. قۇرەكەڭ رەنجىپ قالدى-اۋ شاماسى، انادايدا كوزى جاساۋراپ قاراپ تۇر. كۇلكىمدى ساپ تيىپ، قاسىنا بارىپ: «رەنجىمە، قۇرال! ونداي-ونداي بولىپ تۇرادى. ەشتەڭە ەتپەيدى، ەشكىمگە ايتپايمىن، الاڭسىز بول»، — دەپ ارقاسىنان قاقتىم. ۇيگە جەتكەنشە قىسقان سايتان كۇلكىنىڭ قىساسى ارىلساشى بويدان، ءوزىمدى ازەر-ازەر تەجەپ وتىردىم. الدىمىزدان شىققان شەشەم: «امان-ەسەنسىڭ بە، قۇلىنىم؟!»، — دەپ قۇرالدىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ الەك. «كەشە نە بولدى، نەگە كەتتىڭ؟» دەگەن اڭگىمە دە بولعان جوق. تەك ءىنىم عانا «ايتتى ما؟» دەپ قويماعان سوڭ: «سايات قۇرىپتى، مۇعالىمدەر ءبىلىپ قويماسىن»، — دەي سالدىم. اۋزىنان قاعىلعان قۇرەكەڭ ازىراق كارتوپ قوسىلعان وكپە-باۋىردىڭ قۋىرداعىن جەپ، بويىن كەڭگە سالىپ، شەشىنىپ جاتتى...

ارادا جيىرما قانشا جىل وتسە دە، قۇرالدىڭ «قۇپياسىن» ەشكىمگە ايتپاعام. بۇگىن سول سىردى گازەتتىڭ ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىنا ءدوپ كەلگەن 3333 نومىرىندە جۇرتقا جايدىق. قۇرال — التايدىڭ ارعى بەتىندەگى، بىزگە ۇمىت بولا باستاعان قازاقتىڭ بايىرعى ءومىرىنىڭ اقىرى، كوشپەندىنىڭ سوڭى. بالا كەزىمىزدە ۇلكەندەر: «نەگە قۇرال سەكىلدى اساۋ ۇيرەتە المايسىڭدار؟ نەگە قۇرال سەكىلدى تاۋ ىشىندە جالعىز جورتا المايسىڭدار؟ نەگە، نەگە؟..» دەي بەرۋشى ەدى. ونى سوڭعى رەت كورگەنىمدە تورىققان بەينەسى، شۇڭىرەك كوزىندە قاتقان كەك پە، مۇڭ با، ايتەۋىر ادام ۇزاق تەسىلىپ قاراۋعا ءداتىڭ جەتپەيتىن ءتۇرى — باياعى ولشەمدەردىڭ كەلمەسكە كەتكەنىن اڭعارتادى. جاز جايلاۋ، قىس قىستاۋىنان ايىرىلعان بەيباق سۇلكىنى ءتۇسىپ، ءجيى-جيى كۇرسىنەتىن بولىپتى...

---