InfoHub Logo

2003 جىلدىڭ قىسى ەدى. سەرىكباي بارىمىزگە سىيلىق اكەلىپتى. اكەمدى قۇندىز قۇلاقشىن، شەشەمدى قىمبات شارقات، ساۋلە ەكەۋمىزدى جاڭا جىلدىق سىيلىقتارمەن جارىلقاپ تاستادى. ۋنيۆەرسيتەتتى بىلتىر بىتىرگەن جاس جىگىتتىڭ مىنا ىسىنە اسىرەسە، اكەم ريزا. انام دا قۋانىشتى. ءبىراق بەت-جۇزىنە انىقتاپ قاراساڭ سەرىكبايعا ءالى سەنبەي وتىرعان كۇماننىڭ تابىن اڭعارۋعا بولاتىنداي.

ءجاي كۇندەرى دە بالاشا اڭقىلداپ جۇرەتىن اكەم بۇل جولى تىپتەن قوپاڭداپ قالدى. ءالسىن-السىن ورنىنان ىتقىپ كوتەرىلىپ، اس ءۇي جاققا قاراپ:

— گۇلسىم، ءشايىڭدى اكەلە بەرەسىڭ اۋ، — دەپ قويادى.

بىر-ەكى ساعات بۇرىن عانا بەسەۋمىز ەتكە تويىپ العانبىز. ەندى سونىڭ ءشولى شىداتپاي بارادى. سەرىكباي اسا كوپ سويلەمەيتىن، مۇلدە ءۇنسىز دە قالمايتىن، ءوز ورنىن بىلەتىن سارابدال ادامعا اينالىپتى. اكەم اڭگىمەلەي باستاسا ءسوزىن بولمەي، ەرىنبەي تىڭدايدى. وزىنە كەزەك تيگەندە تىم اسىعىپ تا كەتپەي، باياۋلاپ تا قالماي ءار سويلەمىن بايىپتاپ، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرادى ەكەن. قاپ-قارا شاشىن جاراسىمدى ەتىپ قيىپ، ۇستىنە ىقشام جەمپىر مەن قالالىقتارشا دجينسى شالبار كيىپتى.

كەلگەلى بەرى اڭگىمە وقۋ تارابىندا وربىگەن. اكەم ۇلكەن جاقتا ءجۇرسىڭ عوي دەپ سەرىكبايدان ءبىلىم سالاسى جاڭالىقتارىن سۇراعىشتايدى. «مىنالار دا ءوسىپ قالدى»، — دەپ ءبىزدى مەڭزەپ، ۋنيۆەرسيتەت تالاپتارىن دا بىلگىسى كەلەدى. سەرىكباي اكەمنىڭ مەسەلىن قايتارماي، بارلىق ساۋالعا جاۋاپ تاۋىپ وتىر. ءارى ونىسى قۇرعاق پايىمداۋ ەمەس، كادىمگىدەي تۇشىمدى، ماڭىزدى دۇنيەلەر بولىپ شىعادى. بۇل اڭگىمە قارىنداسىم ساۋلەگە اسا قىزىق ەمەس. بيىل ءتورتىنشىنى بىتىرگەن ءۇيدىڭ ەركەسى اراگىدىك وزىمەن ءوزى بولىپ شىعىپ كەتەدى دە، سوسىن وڭاشا بولمەدە ءىشى پىسا ما، قايتا بىزگە كەلەدى. سەرىكبايدىڭ ءبىلىم سالاسى تۋرالى تەرەڭ اڭگىمەسىن ءتۇسىنىپ وتىرعان ادامشا ەتپەتتەپ جاتقان كۇيى ەكى جاعىن تايانىپ تاستاپ تىڭدايدى. سەرىكبايدىڭ اڭگىمەسىن قيماعان كۇيى سىرتقا شىعىپ، ءبىر قۇشاق وتىن الىپ كەلگەنمىن. دەرەۋ ءۇستى-باسىمدى قاققىشتاپ، قالىڭ ءارى ەبەدەيسىز كۇرتەشەمدى شەشپەستەن اكەمنىڭ قاسىنا جانتايا كەتتىم. انام سىرتتان ءبىر شەلەك كومىر الىپ كىردى. ونىمەن بىرگە جالما-جان اششى اياز دا بىرگە ەنىپ، ءبارىمىز ءبىر-بىر تىتىركەنىپ الدىق. دالىزدەن وشاقتىڭ تەمىر ەسىگىنىڭ ىڭىرسىپ اشىلعانى، شەلەكتەگى كومىردىڭ گۇرسىلدەي قوتارىلعانى، ءتۇس الەتىنەن قالعان شوقتىڭ قىزۋى ءالى تارقاماي، جاڭا سالىنعان قاراجىرانى لاپىلداتىپ الا جونەلگەنى، ءبارى ەستىلىپ جاتىر. مەن ۇستىمدەگى جىلۋدان اجىراعىم كەلمەدى مە، سىرت كيىمىمدى شەشپەگەن كۇيى سەرىكبايدى مۇقيات تىڭداۋعا كىرىسكەنمىن:

— ساباق قيىن، مۇعالىمدەر تالاپشىل ەكەن. سەمەستر سوڭىندا ەڭ تومەنگى باعا الدىم. مەنەن باسقاسى شىعانداپ العا كەتكەن. دەكان ءوزى شاقىردى. ۇلگەرىمىڭ ناشار، وقۋدان شىعارامىز دەسىن. سول جەردە شىرىلدايىن كەپ، — دەيدى سەرىكباي ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ.

ونىڭ وقيعانى كۇلە وتىرىپ بايانداۋىنا قاراپ، ءبارى ءساتتى اياقتالعانىن سەزىپ وتىرمىن. كەرىسىنشە، اڭقاۋلاۋ اكەمنىڭ كوز قاراشىعى ۇلكەيىپ، الگى دەكاننان سەرىكبايدان بەتەر سەسكەنىپ قالعانداي.

— اپىرىم-اي، ءا؟ ناعىز سۇمىراي دەشى وندا، ءا؟ — دەدى سارى مەيىزدى اسىقپاي شايناپ وتىرىپ.

— قيىلىپ ءجۇرىپ، وقۋدا قالدىم. سودان باستاپ قىزىق قۋعان، سىرا ىشكەن دوستاردىڭ بىرىنە دە قوسىلمادىم. «كوز مايىڭدى تاۋىسقاندا پروفەسسور اتاناسىڭ با؟ ءجۇر بىزبەن»، — دەيدى ولار. ءوز-وزىمدى ارەڭ تەجەپ قالا بەرەمىن. ءسويتىپ، كۇرەسىپ ءجۇرىپ، بۇكىل كىتاپتىڭ سىرىن ءبىلىپ الدىم. ءتىپتى ۇستازدارمەن ەركىن پىكىرلەسىپ، كەيدە ولاردىڭ ويىن تەرىسكە شىعارامىن. ءقازىر دەكان مەنى قاسىنان تاستامايدى. «وسىندا قال، ءمۇعالىم بول، عىلىمي دارەجە ال!» — دەپ وتىر.

— اپىرىم-اي؟! ءادىل ادام ەكەن، ءا! — دەيدى اكەم شىنتاعىنداعى جاستىقتى قوپسىتا قايتا سالىپ، قايتا جانتايىپ. كوزىن سەرىكبايدان ايىرمايدى.

وت-وشاعىن ىڭعايلاپ كەلگەن شەشەم دە ارا-تۇرا اڭگىمەگە كىرىسەدى. باستاپقىدا وقۋ جايىن، قالا جايىن سۇراعان بولادى دا، سوسىن ءوزىن قىزىقتىرىپ بارا جاتقان قۇلقىنىنداعى سۇراققا كوشەدى.

— اكەڭ قالاي؟ قالالىق بولىپ كەتتى مە، كادىمگىدەي؟ — دەدى كوزىن ويناتىپ. مۇنىسى: «اكەڭ شىنىمەن ادام بولىپ كەتتى مە؟» — دەگەندەي ەستىلدى.

اكەسى تۋرالى سۇراعاندا سەرىكباي از ايالداپ، ابىرجىپ قالعان. قايتكەنمەن قالا كورگەن، توسەلگەن بالا ەمەس پە، بويىن تەز جيىپ، ءبىر جوتكىرىنىپ الدى. ايەلىنىڭ جىمىسقى سۇراعىن كوركەمدەمەك بولعان اكەم دە اڭگىمەگە ارالاسىپ:

— ە-ە، ءقۇربانالى اۋىلدى ساعىنبادى ما؟ — دەپ كۇلىپ، قۇرداسىن ەسىنە تۇسىرگەنىنە قۋانىپ قالعان.

— اۋىلدى ساعىنباسا دا، سەنى ساعىنعان شىعار، — دەپ شەشەم «شاشاقتى نايزاسىمەن» تاعى ءبىر تۇيرەپ ءوتتى.

سەرىكباي شەشەمنىڭ ءسوزىن ەلەمەگەندەي، اكەسى تۋرالى اڭگىمەنى ىلە-شالا باستاپ كەتكەن.

— ول كىسى ءقازىر ەكى جۇمىس ىستەيدى، — دەدى ول اكەم مەن شەشەمە كەزەك قاراپ.

— كۇندىز — بانكتە كۇزەتشى. كەشكە — كومپيۋتەر جوندەيدى. «ال بۇعان نە ايتاسىزدار؟» — دەگەندەي سەرىكباي اكەم مەن شەشەمە تاعى دا كەزەك كوز تاستادى. اكەم جىميىسىن جاسىرماي، ريزا كەيىپ تانىتىپ وتىر. ال شەشەم اڭ-تاڭ:

— كۇزەتشىسى تۇسىنىكتى عوي، كومپيۋتەر جوندەيتىنىن قالاي تۇسىنەمىز؟ — دەدى شەشەم ءبارىمىزدىڭ كوكەيىمىزدەگى سۇراقتى ءدوپ باسىپ.

— ول ءوزى قىزىق اڭگىمە، — دەپ سەرىكباي اكەسىنىڭ الماتىعا بارعالى قالاي وزگەرگەنىن بۇگە-شىگەسىز بايانداۋعا كىرىسكەن. جاڭا اڭگىمەنىڭ تىنىسى اشىلىپ، تيەگى اعىتىلعان سوڭ داستارحاننىڭ ءازىر جينالمايتىنىن باعامداپ ۇلگەردىك. شەشەم شايدى قايتا قايناتىپ اكەلدى. اكەم مولداسىن قۇرىپ، ىڭعايلانىپ وتىردى. بالا بولسام دا مەن دە داستارحانعا سۇعىنا جاقىنداپ، قۇلاعىمدى توستىم.

ءقۇربانالى كوكەنى اۋىلدا جاقسى كورىپ، جاقىن تارتاتىندار تىم-تىم از ەدى. سىرتىنان كورسە سۋقانى سۇيمەي تەرىس اينالادى. ۇيىنە كەلسە تەزىرەك شىعارىپ جىبەرۋگە تىرىسادى. اراققا سىلقيا تويىپ، سالى سۋعا كەتىپ جۇرگەن ادامدى ءسىرا، كىم جاقسى كورۋشى ەدى. بىلاي قاراساڭ، اۋىلداعى ەركەكتەردىڭ بۇل كوكەمنەن جەرىنىپ، سىرتقا تەبەتىندەي ەش ءجونى جوق. وزدەرىنىڭ دە اراقپەن ارازداسقاندارى كەشە عانا. وندا دا ارا-تۇرا مەيرام-تويلاردا بىر-ەكى بوتەلكە سىرا ءىشىپ، كونياك قاقپاعىن كەرتىپ اشىپ قويادى. بىلايعى مەزەتتە وزدەرىن اراق قويعان، ادال ەڭبەك ەتۋشى جانداردىڭ قاتارىنا قوسادى. تەك ءقۇربانالى عانا اششى سۋدى سىلتەۋ مەرزىمىن ءبىرشاما ۇزارتىپ ءجۇرىپ الدى. ەرتەرەك قويعاندار وزدەرىنشە كەرگىپ قارايدى. قۇددى ءومىرى تاتىپ الماعان ادامشا. قۇددى مەشىتپەن كىندىگى بايلانىپ تۋعان ادامشا. كەشەگى كۇنگە دەيىن كوشەنىڭ اناۋ باسىنان: «كوك ورىكتىڭ دەگەندە-ە-ە-ە كوك ورىكتى-ى-ى-ى-ڭ»، — دەپ وڭەشىن جىرتا ايعايلاپ، بۇكىل اۋىلدىڭ شىرقىن بۇزاتىن سالىمگەرەي مولدا بولعان سوڭ، نە دەرسىز. باستاۋىش سىنىپ وقىپ جۇرگەندە سالىمگەرەيدىڭ ماسايراعان داۋرەنىنىڭ شەت جاعاسىن مەن دە كورىپ قالعام. سودان با جۇما سايىن مەشىتتە ۋاعىز ايتقان، نە قۇدايى تاماق ۇستىندە ەلدى يمانعا شاقىرعانىن ەستىسەم، قاراداي ۇيالىپ، ونە بويىمدى ارسىز كۇلكى قىسىپ ارەڭ شىدايمىن. مەن عانا ەمەس، بۇكىل اۋىل سونداي سەزىمدى باستان وتكەرەتىن شىعار، ءسىرا.

قاتارلارى ادام بولىپ كەتسە دە، ءقۇربانالى كوكەم قيماس دوسىنان اجىراي الماي ءبىراز دۋمانداتتى. ايەلى ايسارا قىڭق دەمەيدى. ىشكىشتىگىنە ەتى، ايعايىنا قۇلاعى ۇيرەنگەن. ءقۇربانالىنى انادان اراق ءىشىپ الاقايلاپ تۋعان ادامداي قابىلداپ جۇرە بەرگەن. اشەيىندە، ماس كىسىنىڭ وتباسىنان بەرەكە قاشىپ، بالالارى جىلاپ-سىقتاپ، ايەلى شاڭ-شۇڭ ەتىپ جاتپاۋشى ما ەدى. ونداي ءۇيدىڭ جارىعى ەرتە ءسونىپ، قازانى كوتەرىلمەي، وتى جاعىلماي قالماۋشى ما ەدى. جوق، بۇل شاڭىراقتان وندايدى كورمەيسىز.

كوك تراكتورىمەن تاڭەرتەڭنەن تۇسكە دەيىن ەلدىڭ ءوتىن-شوبىن تاسىعان قۇرەكەڭ ءتۇس اۋا كوك كونتەينەردىڭ ىشىندە تراكتورشىلارمەن بىرگە تۇستەنەدى. تۇسكى اس سوڭى مىندەتتى تۇردە «ءمولدىر سۋمەن» تۇزدىقتالادى. ورتالارىنداعى كىشىسى دۇكەننەن ءبىر بانكى قيار اكەلەدى. ءبىتتى. وسىدان سوڭ دۇنيەنىڭ راحاتى باستالادى. باسقالاردان كوش ىلگەرى ىشكەن قۇرەكەڭ بىردەن ماسايىپ، مىناۋ جەر بەتى كوكوراي شالعىنعا ورانىپ، ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن يران باعىندا جۇرگەندەي كۇي كەشىپ سالا بەرەدى. اندەتىپ انا ءۇيدىڭ ەسىگىن ءبىر قاعادى. مىنا ءۇيدىڭ تورىنە كىرىپ بارادى. كىرگەن ۇيىنە: «قۇي!» — دەيدى. سىيلاعاندارى قۇيادى. بۇل قاعىپ سالادى. ەندى قيسالاڭداپ اۋىلدىڭ مىنا باسىنا شىعادى. «تاعى دا قۇي!» — دەيدى. قىس بولسا تاياپ قالدى، ءبىر قاجەتكە جارار دەپ ويلاعان ءۇي يەسى مەلدەكتەتە قۇيادى. وسىلاي ءۇي ارالاپ ءجۇرىپ-اق ءقۇربانالى بۇكىل اۋىلدى اداقتاپ ۇلگەرەدى. كەشكە قاراي ءان سالىپ وتىنىڭ باسىنا ارەڭ جەتەدى. بۇل ءىشىپ كەلدى اۋ دەپ ەلەڭدەپ، تۇرلەرى ۇرپيىسكەن نە بالا جوق، قاباعى تۇكسيگەن نە ايەل جوق، ءبارى جايماشۋاق. قۇددى ءقۇربانالى اراققا تويىپ الىپ ەمەس، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ قولىنان گراموتا الىپ كەپ تۇرعانداي قارسى الىسادى. قۇرەكەڭ دە قۋ:

— بۇگىن بەس تەلەجكا وتىن تاسىدىم! — دەيدى ايەلىنە ماساتتانا قاراپ. ەكى اياعى تالتىرەكتەپ، بۋىنىنان ءال كەتىپ تەڭسەلىپ تۇرىپ.

— جاراپسىڭ، — دەيدى ايسارا جىميىپ. — بەس تەلەجكا وتىن تاسىپ، ءۇش تەلەجكا اراق ءىشىپ كەلدىڭ بە؟

— تۋ-ۋ-ۋ-ۋح، سەندە، — دەپ ءقۇربانالى كوزدەرىن تارس جۇمىپ، الدەنە ايتۋعا وقتالا قيرالاڭداپ ورتاڭعى بولمەگە كىرەدى. الدىنان كىشى قىزى شىعا كەلگەندە نە ايتقىسى كەلگەنىن تارس ۇمىتىپ، وبەكتەي بەرەدى. سوسىن قىزىن قۇشاقتاپ بىرگە وماقاسا قۇلايدى. وندايدا ەسكى تامنىڭ كارى ەدەنى سىقىر ەتىپ، سىر بەرىپ قويادى. بوبەك گۇلايشا اكەم مەنى ەركەلەتىپ ويناتىپ جاتىر دەي مە، سىقىلىقتاپ كۇلەدى.

— سەرىكباي، سەن وتىندى تاعى ءبىر سالىپ جىبەرشى، تاڭاتقان سەن كورپە جاي، اكەڭە ءشاي بەرەيىك، — دەپ ايسارا ءتيىستى تاپسىرماسىن ۇلەستىرگەن سوڭ-اق ءۇي ءىشى ىردۋ-دىردۋ ىسكە كىرىسىپ، اركىم ءوز شارۋاسىمەن الەكتەنىپ كەتە بارادى. ءبىرازدان سوڭ مىناداي تاتۋ-دۇرمەكتەن ۇيالا ما، الدە شىنىمەن ساۋىعا ما، شاشىن قايتا-قايتا سيپالاپ، جان-جاعىنا سالماقتانا كوز تاستاپ ءقۇربانالى وتىرادى.

— ويپىرىم-اي، جاڭا مەن نە ايتتىم؟ سەندەرگە ايعايلامادىم با، ايتەۋىر؟ مەن قاشان كەلدىم ۇيگە؟ — دەپ ابدىراپ ساسىپ سويلەپ، ايەلى ۇسىنعان تاماقتى اشقاراقتانا ىشۋگە كىرىسەدى.

كۇندە سولاي. بۇل قالىپتان اينىپ كورگەن ەمەس. ۇلكەن ۇلى سەرىكباي جاقسى وقىپ، وبلىستىق جارىستاردان جۇلدە الىپ كەلە باستاعاندا دا ءقۇربانالى اراعىن قويماعان. ۇلىنىڭ جەتىستىگىن ايتىپ، ماقتانىپ، ءۇي-ۇيدى ارالاپ كەتەتىن. «ۇلىم جەڭدى»، — دەپ وتىرعان سوڭ اۋىلداستار ريزا بولىپ، قۇتتىقتاپ، جۋىپ بەرگەن بولىسادى. ءبىراق مىناداي استا-توك داستارحان قاشانعى جالعاسا بەرسىن. جۇرتتىڭ قۇربانالىدەن دە باسقا قوناعى بار، كەلىم-كەتىم جۇمىسى بار. بارا-بارا ءبىرازى «اينالايىن ارىراق ءجۇر» دەپ قاتتىراق ايتىپتى. ءبىرى سىپايىلاپ ءتۇسىندىرىپتى. ءبىرى كورە كوزگە مەنسىنبەپتى. كوشەدە كەزدەسسە ءتىل قاتىسپايدى. ايەلىنىڭ دە نامىسىنا تيە سويلەپ: «بايىڭ قاشان ادام بولادى؟» — دەپ كوسەمسيدى. مەكتەپتە ءمۇعالىم بولىپ ىستەيتىن ايسارا بىرەۋگە پالەن دەپ جاۋاپ ايتۋعا ءتىپتى دە قۇلىقتى ەمەس. بانك مۇنى اۋرەلەمەي-اق جالاقىسىن ءوزى-اق نەسيەگە ۇستاپ قالادى. سوسىن ءقۇربانالىنىڭ اراققا جۇمساعان شىعىنىنان ارتىلعان قارجىعا بەت-الپەتىن جۇتىندىرىپ بوياپ، ءساندى كويلەگىن كيىنىپ، ءاتىرىن سەبىنىپ، كەربەزدەنە باسىپ جۇرەدى دە قويادى.

مەكتەپتەگى ءمۇعالىم ايەلدەر، بەرىرەكتەگى كورشىلەر، ورتا جولداعى دۇكەنشىلەر ءقۇربانالىنى سىرتىنان جامانداپ، تەرىس قىلىقتارىن تىزبەلەي جونەلگەندە دە ءبىر اشۋلانبايدى اۋ.

راس، قۇرەكەڭ اشى سۋدان سىلتەپ العان سوڭ بىرەۋگە ءسوزى قاتتىراق تيەدى، بىرەۋگە قولى قاتتىراق باتادى. ايتەۋىر، ءوزىن جامانداتۋعا سەبەپ تاۋىپ الاتىن دا جۇرەتىن. بىردە تراكتورىن قۇتىرتا ايداپ التىنبايدىڭ وۆچاركا ءيتىن باسىپ كەتىپتى. بىردە اراق بەرمەدىڭ دەپ ءشامىلدىڭ دۇكەنىنىڭ تەرەزەسىن قيراتىپ سالعان. ەندى بىردە ءسوزدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرىپ بالاعاتتايدى. اسىرەسە، ۇياتتى سوزدەرگە ەرەكشە ەكپىن ءتۇسىرىپ قۇلاققا اسا اسەرلى جەتكىزگەندە: «ءاي، بوقتاساڭ قۇربان قۇساپ بوقتاشى»، — دەي جازدايسىڭ. وسىنشاما جامان قاسيەتى بولسا دا، ءبىر جاقسى قىلىعى بار. ونى كوبىنە ءوزى ايتىپ، ءوزى دارىپتەپ وتىرادى.

— مەن قانشا ىشسەم دە قۇسپايمىن، — دەيدى ول ءتورت ءسوزدىڭ باسىن ارەڭ قۇراپ سويلەپ. بۇل: «مەن تىندىم. ۇيگە اپارىڭدار» دەگەنى. سودان قاسىندا كىم وتىرسا دا، «قۇسپايمىن» دەگەنىن ەستىسە قۇرەكەڭدى قولتىقتاپ، ۇيىنە جەتكىزىپ سالۋعا اسىعادى.

وسىلاي-وسىلاي قۇربانالىدەن بۇكىل اۋىل تەرىس اينالعاندا، جاناشىرلىق تانىتقان، القاشسىڭ دەپ ارىنا تيمەگەن، ءۇيىنىڭ ءتورىن ۇسىنعان ءبىر ادام بولسا، ول مەنىڭ اكەم ەدى. اناۋ جەردەن كورسە «و، قۇرباش»* دەپ شاقىرىپ الاتىن. اكەمنىڭ تۇك تە جەك كورمەيتىنىن، كەرىسىنشە قاشان كورسە دە قولقالاپ ءوزى شاقىرىپ الاتىنىن بىلەتىن قۇرەكەڭ، بىزگە قاراي قيساڭ-قيساڭ ەتىپ قۇستاي ۇشادى.

كوبىنە ءقۇربانالى اكەمنەن اقشا سۇرايدى. ونىسىن «سەرىكباي اۋدانعا جارىسقا بارعالى جاتىر»، «ايسارانىڭ قىسقى ەتىگى جىرتىلىپ تۇر ەدى» دەگەن سىلتاۋلارمەن ورنەكتەپ، اسپەتتەيدى. اكەم قالتاسىنان اقشا شىعارا باستاعاننان-اق شەشەمنىڭ كوزى الارىپ، ءتۇرى بۇزىلىپ سالا بەرەدى. ءبىراق وزىنە عانا جاراسىمدى ءاپپاق كوڭىلى بار اكەم، قۇرداسىنىڭ ءوتىنىشىن جەرگە تاستاماي، قولىنا ازدى-كوپتى اقشا ۇستاتاتىن. ۇيدە قوناققا دەپ الىپ قويعان بوتەلكەنى دە جەلكەسىنەن كوتەرىپ اكەلىپ قۇرەكەڭنىڭ الدىنا قويادى.

— ءقۇربانالىنىڭ جولىندا قۇربان بولاتىن بولدىڭ عوي، تۇگە، — دەپ شەشەم كۇبىرلەپ سويلەپ جاقتىرماي وتىراتىن. اكەم شەشەمە ءتايت دەپ داۋىس كوتەرگەن ادام ەمەس. جىميىپ وتىرا بەرەدى. قۇرەكەڭنىڭ اڭگىمەسىن مەيىرلەنە تىڭدايدى.

— ءقۇربانالى قۇر ءىشىپ جۇرگەن جوق، قۇرداس! — دەيدى قۇدايى قوناعىمىز دۇڭك ەتكىزىپ. — بالدارىمنان بىرنارسە شىعادى-ەي... ەرتەڭ سولار اسىرايدى عوي. اناۋ سەرىكباي... ءيتتىڭ بالاسى... بارىپ بىردەڭە ۇتىپ كەلىپ ءجۇر. وقيم دەيدى... ءيتتىڭ بالاسى، — دەيدى ريزا بولىپ. سويتەدى دە جۇدىرىقتاي ستاكانداعى ءمولدىر سۋدى قۇشىرلانا تارتىپ سالادى. ىلە تابا ناننىڭ ءبىر بولىگىن مۇرنىنا اپارادى. تۇششىنىپ، كوزىن جۇمىپ ءبىراز وتىرادى دا، شەتىنەن سىندىرىپ تىستەپ، اڭگىمەسىن قايتا جالعايتىن.

اكەمنىڭ كوزىن الا بەرە ءقۇربانالىنى شەشەم تالاي قۋىپ شىقپاق بولعان. ءبىراق ونىسىنان تۇك تە ونبەدى.

— سايلااااۋ، مىنا قاتىنىڭ كەت دەپ جاتىر، — دەپ ايعايعا باسادى اياعىن باتەڭكەسىنىڭ ءبىر سىڭارىنا سۇعىپ تۇرىپ.

اكەم تورگى بولمەدە ءبىر شارۋاعا اينالىپ قالسا كەرەك. مىنا ءسوزدى ەستىپ تۇرا جۇگىرەدى. قۇددى باسىنا قونعالى تۇرعان ب ا ق قۇسىن شەشەم كوپە-كورنەۋ ۇركىتىپ جاتقان ادامشا الاڭداپ، ءقۇربانالىنى الىپ قالۋ ءۇشىن جانتالاسادى.

— ويباي، قۇرداس ۇيگە كىر، ءقازىر ءشاي ىشەمىز.

— ءيا، قۇرداسىڭ ءشاي ءىشىپ قارىق قىلار، — دەيدى شەشەم دە كۇڭك ەتىپ.

— ويباي-اۋ، گۇلسىمجان، قۇرباش ءوزى كوپتەن بەرى كەلىپ تۇر ەمەس پە، — دەپ اكەم شەشەمە جالتاق-جالتاق قارايدى.

— ەكى كۇن كورىسپەي قالساڭدار — شەكەلەرىڭ تىرىسادى عوي، — دەپ شەشەم ەندى بىرتىندەپ قاباعىن جازىپ، داستارحاننىڭ قامىنا كىرىسەتىن.

بۇل كورىنىسكە دە ابدەن ۇيرەنىپ العانبىز. قوناق باسىندا ءتۇزۋ سويلەپ، اۋىلعا، شارۋاشىلىققا قاتىستى شارۋالاردى ايتىپ وتىرادى. كەيىن قىزا-قىزا كەدىر-بۇدىر جولمەن جۇرگەن كولىكتەي سوزدەرىن شاتىپ-بۇتىپ، اڭگىمەسىنىڭ بەرەكەسى قاشاتىن. اكەم سوندا دا: «بولدى ەندى، ۇيىڭە قايت»، — دەمەيتىن. ءسىرا، قۇرداسىنىڭ كوڭىلىن قالدىرعىسى كەلمەيدى. كەي-كەيدە شەشەم:

— سايلاۋ، ەرتەڭ جۇمىس قوي. ەرتە تۇراسىڭ، — دەپ «مىنا القاشتان قۇتىلايىق» دەگەندى ەمەۋرىنمەن اڭعارتاتىن.

سوندا بارىپ اكەم ەسىن جيىپ، جاستىعىن ەكى قاپتالىنا كەزەك اۋىستىرىپ، ابىگەرگە تۇسەدى. شىنىمەن، ول تاڭ ازانمەن ەرتە تۇرىپ اكىمدىككە اسىعاتىن. ءوزى بۋحگالتەر، ءوزى ورىنباسار. اكىم — ءبىر شىدامسىز، كۇيگەلەك ادام. سونداي بەرەكەسىز اداممەن ءتىل تابىسىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەنى دە جايلى مىنەزىنەن بولسا كەرەك.

ءسويتىپ، كۇللى اۋىلدى الەككە سالعان ءقۇربانالى ەكى جىلدىڭ الدىندا بارشا ادامدى ايران-اسىر قىلىپ، الماتىعا تارتىپ وتىرعان. «سەرىكبايىمنان بىردەڭە شىعادى... ءيتتىڭ بالاسى»، — دەپ وتىراتىن ءسوزى اينىماي كەلگەن. قاتارىنان وزا شاپقان سەرىكباي ەكىنشى كۋرستى بىتىرگەن كەزدە عىلىمي جوبامەن رەسپۋبليكالىق بايقاۋدىڭ گرانتىن يەلەنىپ، ميلليون اقشاعا كەنەلگەن عوي. ءارى وسىنشاما قارجىنى ءبىر جىل بويى اي سايىن بەرىپ تۇرادى ەكەن. وسىنى ەسكەرگەن پىسىق جىگىت، الماتىنىڭ شەت جاعىنان ارزانداۋ جەر الىپ، ستيپەندياسى مەن جۇمىسىنىڭ اقشاسىن قۇيىپ، وعان الگى گرانتتىڭ ميلليونىن قوسىپ، ءۇيدىڭ ىرگەتاسىن كوتەرىپ، بىرەر جىلدا ءبىتىرىپ الىپتى. كەيىن ويلانباستان وتباسىن كوشىرگەن. جۇك تيەپ جاتقاندا بۇكىل اۋىل جيىلىپ، شىعارىپ سالدى. سوندا ءقۇربانالى ءوزىن قۇشاقتاعان ادامداردى باۋىرىنا قاتتىراق قىسىپ، كوزىنە ىركىلگەن جاستى بايقاتپاۋعا تىرىسىپ جۇرگەن ەدى.

سالىمگەرەيدىڭ كەمپىرى ايناشتىڭ:

— ءار اۋىلدىڭ ءبىر تەنتەگى بولۋشى ەدى. ءبىزدىڭ تەنتەك تە ارامىزدان كەتتى اۋ، — دەپ كەمسەڭدەگەنى. مولدا كۇيەۋىنىڭ:

— سابىر قاتىن، سابىر. ءار نارسەنىڭ قايىرى بار، — دەپ جۇباتقانى ەسىمدە قالىپتى.

سەرىكباي قالاعا بارىسىمەن: «اكە، لاجى بولسا ەندى ىشپەي-اق قويىڭىز. الماتى اۋىلداعىداي ەركەلىكتى كوتەرمەيدى»، — دەپ تۋراسىن ايتىپتى. وسىنشا جاسقا كەلىپ بالاسىنان ءسوز ەستىگەنى اۋىرلاۋ ءتيدى مە، الدە شىنىمەن-اق ميىنا بىردەڭە جەتتى مە، قۇرەكەڭ ءبىر-اق كۇندە اششى سۋمەن قوشتاسىپتى.

ەپتەپ ۇلىنىڭ سۋ جاڭا كولىگىمەن تاكسيست بولىپ جۇمىس ىستەي باستاعان. ءبىر كۇنى تۋرا اۋىلداعىداي قۇتىرتا ايداپ، الماتىنىڭ قاق ورتاسىندا جول اپاتىنا تۇسپەي مە قۇرەكەڭ. ەس-تۇسسىز، ءقان-سولسىز اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەن. مىنانى كورىپ سەرىكبايدان ەس كەتكەن. ايسارادان ءتۇر قاشقان. كۇيەۋگە تيگەلى ءدال بۇلاي سارى ۋايىمعا سالىنىپ، ودان ايىرىلىپ قالامىن اۋ دەپ ءومىرى ويلاماعان دا ەكەن. قۇرەكەڭ سول جاتقاننان تۋرا ون كۇن ەس-تۇسسىز جاتىپتى. دارىگەرلەر جاساندى تىنىس الدىرۋ اپپاراتىنا قوسقان. كۇن سايىن سەرىكباي، ودان كەيىن كەزەكپەن ءىنىسى تاڭاتقان، قارىنداسى گۇلايشا، سوسىن ايسارا كەلىپ كۇزەتەدى. قاتتى كۇيزەلگەن ايسارا ءتۇن بالاسى كوز ىلمەي، قاقيىپ وتىرادى دا قويادى. «بۇكىل ءومىرىڭ اراق ءىشىپ، اركىمنىڭ ەسىگىن قاعۋمەن وتكەنى مە سوندا»، — دەپ قامىعادى. جوق، ءتىپتى دە ولاي ەمەس ەكەن. ونىنشى تاۋلىك ءتامام دەگەن ءتۇنى تاڭ قىلاڭ بەرە ءقۇربانالى جارق ەتكىزىپ كوزىن اشقان.

— جەستكيي ديسك ىستەمەي تۇر عوي! — دەگەن داۋىس ساڭق ەتە قالعان كەزدە ەندى كوزى ىلىنە بەرگەن كەلىنشەك وقىس سەلك ەتىپ، داۋىس يەسىن ەسىك جاقتان ىزدەپ ابدەن ساسقالاقتاعان. ەسىك تارس جابىق. ارتقا بۇرىلسا تەسىرەيە قاراپ ءقۇربانالى جاتىر دەيدى.

— ويباي-اۋ، جانىم اۋ، وياندىڭ با، — دەپ وبەكتەپ جاتسا قۇرەكەڭ ءتىپتى دە سەلت ەتپەيتىن كورىنەدى.

— ءار نوۋتبۋكقا ارنالعان بولەك درايۆەر بولادى، ۋستانوۆكاسىن سول ارقىلى ىستەۋ كەرەك. ەگەر نوۋتبۋك جەستكيي ديسكتى تانىماي قالسا، وندا ۆينچەستەر زاقىمدانعان دەگەن ءسوز، — دەپ تۇسىنىكسىز تىلدە سويلەيدى اي كەلىپ.

كۇيەۋىنىڭ اۋزىنان وسىنشاما بەيتانىس سوزدەردى بۇعان دەيىن ەستىمەگەن ايسارا شىرقىراپ جىلاپ، دارىگەر شاقىرىپتى. ءسىرا، قۇرەكەڭنىڭ ەسى اۋىسىپ كەتتى دەپ ويلاعان. ءتۇن ورتاسى ەكەنىنە قاراماي سەرىكبايعا حابارلاسقان. ءبارى اڭ-تاڭ. ءومىر بويى تراكتور ايداپ، قالعان ءومىرىن قالاعانىنشا ءىشىپ وتكىزگەن ءقۇربانالىنىڭ كومپيۋتەر تىلىندە سايراپ قويا بەرگەنىن ەشكىم تۇسىنە الماعان. كومپيۋتەردىڭ تەحنيكالىق جابدىقتالۋى، وعان ورناتىلاتىن باعدارلامالار، IT جاڭالىقتار، اعىلشىنشا تەرميندەر — قۇرەكەڭ ءبارىن سايراپ ايتا بەرىپتى. «كەمبريدج» بىتىرگەن پروگرامميست كەمەلبەكتىڭ ءوزى مۇنداي ءبىلىمدى ەمەس قوي» دەپ سەرىكباي ويعا باتادى. ءوزىن ەشكىمنىڭ تۇسىنبەي قويعانىنا قۇرەكەڭ جاتىپ كەپ رەنجيدى. كەيىن پسيحولوگ مامان كەلگەن سوڭ عانا جۇمباقتىڭ شەشىمى تابىلعانداي بولدى.

ايتۋىنشا، كەي ادامدار اۋىر جول اپاتىنا تۇسكەننەن كەيىن، وسىنداي عاجايىپ قاسيەتكە يە بولادى ەكەن. كەيبىرەۋلەر بىرنەشە ءتىل ءبىلىپ ويانادى. ەندى بىرەۋلەر اقىن-جازۋشى بولىپ كەتەدى. قۇربانالىگە بۇيىرعان قاسيەت — كومپيۋتەردىڭ ءتىلىن بىلەتىن ماماننىڭ تالانتى. ايتپەسە، كومپيۋتەر جوندەمەك تۇرماق ومىرىندە ءبىر رەت بولسىن ونداي تەحنيكانىڭ جانىنا جاقىنداپ كورگەن ادام ەمەس. اۋرۋحانادان شىققاننان باستاپ سەرىكبايدىڭ اكەسى تاپسىرىس قابىلداپ، تەحنيكا جوندەي باستاعان. نوۋتبۋك، كومپيۋتەردىڭ ءىشىن اشپاي، اۋدارىپ-توڭكەرىپ كورگەننەن كەيىن-اق دياگنوزىن ءدال ايتاتىن. قانشا ىشسە دە استى-ۇستىنە تۇسەتىن ايسارا، مىنا قۇدىرەتكە ءتانتى بولىپ ءتىپتى قولدى-اياققا تۇرمايتىن، ءقۇربانالى دەسە قۇلدىق ەتە جونەلەتىن جانعا اينالعان. كۇيەۋى دە وزگەرگەن. باياعىداي سالدىر-سالاق، نە بولسا سونى ايتىپ قاراپ وتىرا بەرەتىن جەلوكپە ەمەس. سالماقتى. كوزقاراسى باتىل. كليەنتپەن مۇقيات سويلەسىپ، كومپيۋتەردىڭ ىشكى-سىرتقى قۇرىلىسىن تۇگەل اقتارىپ، قانشا ۋاقىتتا جوندەيتىنىن، قانشا اقشاعا جوندەيتىنىن تۇگەل بايان ەتەدى. ايتقان ۋاقىتىنان اينىمايدى. كەيدە اشقۇرساق ستۋدەنتتەردەن اقشا الماي، كەرىسىنشە جەڭگەلەرىڭنىڭ تاماعىن ءىشىپ كەتىڭدەر دەپ مىرزاسىنادى. مۇنداي كەزدە سەرىكبايدىڭ ەسىنە مەنىڭ اكەم ءتۇسىپ، كوڭىلى ەلجىرەپ اۋىلدى ساعىنادى ەكەن. قازىرگى كەلىسى دە سول ساعىنىشتان تۋعان.

سول كۇنى سەرىكباي تۇنگە دەيىن قوناق بولىپ، تولىسقان اي تۋرا ءۇيدىڭ قاق الدىنا قوناقتاپ، جۇلدىزدار جامىراعان شاقتا سىرتقا ءبىر-اق شىقتىق. قوناعىمىز ەكى قولىن ەكى جاققا جايىپ جىبەرىپ، تەرەڭ تىنىس الدى.

— شىركىن، اۋىلدىڭ ءتۇتىنى اي، قانداي كەرەمەت، — دەپ تامساندى سوسىن.

— قۇرەكەڭدى، شەشەڭدى، باۋىرلارىڭدى الىپ اۋىلعا كەل. جاتا-جاستانا اڭگىمەلەسەيىك، — دەدى اكەم سەرىكبايدىڭ ارقاسىنان قاعىپ.

وتباسىڭدى دەپ ءبىر-اق ايتا سالماي، «قۇرەكەڭدى، شەشەڭدى، باۋىرلارىڭدى»، — دەپ ايتقانىنا قاراپ، اكەم دە ولاردى ابدەن ساعىنعان اۋ دەپ ويلادىم.

— بانكتەگى جۇمىسىنان جاقىندا دەمالىس الادى. سول كەزدە كەلەمىز، — دەدى ول جىلى جىميىپ.

مەن دە وزگەرگەن ءقۇربانالىنى كورگىم كەلىپ، ىنتىعا تۇسكەندەيمىن. سەرىكباي وسىدان سوڭ كوپ ايالداماي، تاعى كىرىپ شىعاتىن ۇيلەرىم بار ەدى دەپ، بارىمىزبەن جەكە-جەكە قوشتاسىپ، داربازاعا بەتتەدى. كەتەردە اكەم ەكەۋى جاناسا سويلەسىپ، ءبىر-بىرىن تاعى قۇشاقتادى. كوپ وتپەي كوشەنىڭ اناۋ باسىنان قارلىعا ايقايلاعان داۋىس ەستىلدى. قۇر داۋىس ەمەس ايعاي ەكەن.

— قوي، مىناۋىڭ ايعاي ەمەس، ءان عوي، — دەپ تىڭ-تىڭدادى اكەم. ءبارىمىز قۇلاق ءتۇرىپ، تىم-تىرىس تۇرا قالدىق. ءيا، شىنىندا دا ءان ەكەن.

— كوك ورىكتىڭ دەگەندە-ە-ە-ە، كوك ورىكتى-ى-ى-ى-ى-ڭ، — دەپ شىرقايدى الگى داۋىس. ازداپ قارلىققان داۋىس قارا ءتۇندى تىلگىلەپ، جاڭعىرىپ ەستىلەدى.

كومىر شەلەگىن كوتەرە شىققان شەشەم دە مىنا داۋىسقا ەلەڭدەپ قالت تۇرا قالدى.

— يباي، مىناۋ سالىمگەرەيدىڭ داۋىسى عوي، — دەدى سوسىن بەتىن شىمشىپ. ءبارىمىز تاڭىرقاپ، ءۇنسىز قالدىق.

— مولدا سالىمگەرەي مە؟ — دەدىم شىداي الماي. باسىندا اپپاق سالدەسى، ۇستىندە اق شاپانى بار ءسالىم كوكەنىڭ اياعىن اننان-ساننان ءبىر باسىپ ءان ايتىپ كەلە جاتقانىن ەلەستەتتىم.

— جارىقتىق شىداماپتى اۋ، — دەپ كۇلدى اكەم.

اناداي جەردە ءۇيىلىپ جاتقان كومىردى قالاقپەن كوسىپ الىپ، شەلەككە تولتىرا سالىپ جاتقان شەشەم:

— ول دا ءبىر جول اپاتىنا ءتۇسۋ كەرەك شىعار. جۇرتتار ءسويتىپ ادام بولىپ كەتىپ جاتىر عوي، — دەپ مىرس ەتتى.

قارقىلداپ كۇلە المادىق. ءبىراق كوكىرەكتى تىرنالاعان جىمىسقى، شىمشىما كۇلكى وڭەشكە تىعىلدى اي كەلىپ.

---