InfoHub Logo

استىرتىن ۇيىرمەدە اۋىلدا ءبىر اي جارىمداي بولعاننان كەيىن مەن پەتروپاۆل ۋەزى پولۋدەن بولىسىنداعى ءنىلدى بولىستىق مەكتەبىنە وقىتۋشى بولىپ تاعايىندالىپ، سول مەكتەپكە ءجۇرىپ كەتتىم.

بوروۆويداعى سياقتى، ءنىلدى مەكتەبى دە اجەپتاۋىر مەكتەپ ەكەن. مەكتەپتىڭ ىشكى جابدىقتارى دا جامان ەمەس: پارتالارى دا، كلاسس سايىن تاقتالارى دا بار، وقىتۋشى وتىراتىن ورىندىق، ستولى دا بار، بىلايشا ايتقاندا، كادىمگى مەكتەپ سياقتى ەدى.

مۇندا دا قازاق بالالارىنا ارنالعان جيىرما بەس بالالىق ينتەرنات بار ەكەن. ەلىنىڭ ەرەكشەلىگى — وقۋعا كىرەم دەۋشىلەر كوبىرەك ەكەن. جىل سايىن بي-بولىس، بايلار وسى مەكتەپكە ءوز بالالارىن العىزباقشى بولىپ تالاسقا تۇسەدى ەكەن. مەكتەپ باستىعىنا، جەكە وقىتۋشىلارعا بالالاردىڭ اكەلەرى، تۋعان-تۋىسقاندارى ءبىرى ۋەزدەن ءبىرى بولىستان ءارالۋان قاعازدار اكەلسە، كەيبىرەۋلەرى مەكتەپ مەڭگەرۋشىسىنە پارا بەرۋگە دەيىن بارىپ، وقۋ جىلى باستالار الدىندا ۇلكەن تارتىس بولىپ وتەدى ەكەن. سونىڭ سالدارىنان مەكتەپتەگى وقۋشىلاردىڭ كوبى ءالدى ادامداردىڭ بالالارى بولاتىن.

مەن ءنىلدى مەكتەبىندە 1905 جىلدىڭ كۇزىنە دەيىن وقىتۋشى بولىپ ىستەدىم.

وسى مەكتەپتە ەكى جىل وقىتۋشى بولعان كەزىمدە، پەداگوگيكالىق ماماندىعىمدى ارتتىرىپ، ءوز تۇسىمنان وقىپ، ءبىلىمىمدى تولىقتىرا بەردىم. مەكتەپتە تولىق ورتا دارەجەلى ءبىلىمى بار ءبىرسىپىرا جاقسى ورىس وقىتۋشىلارى بولدى، ولاردىڭ جاقسى كىتاپحانالارى بار ەدى.

1905 جىلى اۆگۋست ايىندا ومبىدا باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ وقىتۋشىلارىنا ارنالعان ءبىر ايلىق اۋىل شارۋاشىلىعى كۋرسى اشىلدى. اۋەلدەن وقۋعا ىنتالى مەڭ سۇرانىپ سول كۋرسقا باردىم. بىزگە جالپى جاتاق ءۇي بەرىلدى. وسى ۇيدە جيىرما شاقتى وقىتۋشى جاتتىق. قازاقتان جالعىز عانا مەن ەدىم.

كەپ كەشىكپەي ماعان ءبىر يۆانوۆ دەگەن وقىتۋشى ءۇيىر بولدى. ول مەنىڭ قاي وبلىستان كەلگەنىمدى سۇراستىرا كەلىپ:

— قوستانايدا مەنىڭ دە بولعانىم بار. پەداگوگيكالىق كۋرستىڭ سوڭعى كلاسىندا وقىپ جۇرگەن ءبىر قازاق بالاسىمەن جاقسى دوس بولىپ ەدىم، — دەدى العاشقى تانىسقانىمىزدا.

مەنىڭ ەسىمە ابۋباكىردىڭ ايتقان يۆانوۆ دەگەن تانىسى ساپ ەتە ءتۇستى. «ءيا، ابۋباكىردىڭ ايتقان يۆانوۆى ەكەن عوي» دەپ ويلادىم دا:

— ول ابۋباكىر بايتىشيەۆ دەگەن جىگىت، ءقازىر قوستانايدا وقىتۋشى بولىپ ىستەيدى، — دەدىم مەن.

— وتە جاقسى، — دەدى يۆانوۆ.

— مەن ودان ءسىز تۋرالى وزىمە مۇلدەم تاڭ-تاماشا اڭگىمەلەر ەستىدىم، — دەدىم تاعى دا.

— عاجاپ، — دەدى تاڭدانعان پىشىنمەن يۆانوۆ. — مەن تۋرالى قانداي تاماشا اڭگىمە بولۋى مۇمكىن؟ بالكىم، ءسىز ونىڭ قانداي اڭگىمە ەكەنىن ماعان ايتارسىز.

مەن مۇدىرىڭكىرەپ قالىپ، ءبىرازدان كەيىن:

— اڭگىمە ءسىز تۋرالى ەمەس ەدى، ءسىزدىڭ، وعان ايتقان اڭگىمەلەرىڭىز تۋرالى ەدى، — دەدىم.

— Aha، — دەدى يۆانوۆ.

ءبىراق وسى «اھا» - دان كەيىن ول مەنىڭ ءبىر جەرگە بارىپ كەلەتىن جۇمىسىم بار ەدى دەپ، كەتىپ قالدى. مەن جاتاق ۇيگە قايتتىم. يۆانوۆ سول كەتكەنىنەن ءتۇن ورتاسى اۋا كەلدى.

— قايدا بولدىڭىز؟ — دەدىم.

— ءبىر ۇيدە بولدىم، كەيىن وڭاشادا وزىڭە ايتارمىن — دەي سالدى.

يۆانوۆ مەنى ءبىر اپتاداي سىناپ، بايقاپ ءجۇردى. مەن مۇنى ونىڭ قويعان سۇراۋلارىنان كەيبىر سوزدەرىنەن بايقاپ ءجۇردىم. اقىرىندا، ءبىر كۇنى ول ماعان:

— سپانديار، بۇگىن كەشكە ءبىر جەرگە بارامىز. ءبىراق ەسىڭىزدە بولسىڭ مۇنى ەشكىم بىلمەۋى كەرەك جانە ول ۇيگە بارىپ قايتقانىمىزدا دا تەك ەكەۋىمىز عانا ءبىلۋىمىز كەرەك — دەدى.

— قايدا؟ — دەدىم.

— قايدا باراتىنىمىزدى قايتاردا ايتايىن. اسا قۇپيا ەمەس، دەگەنمەن ءبىر ۇيگە بارىپ وتىرىپ قايتامىز... — دەدى.

— ماقۇل.

— ەگەردە بىرەۋ-مىرەۋ ەستىپ سۇراي قالسا، ءبىر دوستىڭ ۇيىنە بارىپ قايتقان ەدىك دەي سالارسىڭ، ماقۇل ما؟ — دەدى تاعى يۆانوۆ.

— ماقۇل.

كەش بولدى. ەكەۋمىز ءبىر ۇيگە باردىق. يۆانوۆ ەسىكتى قاقتى. ەشكىم ىشتەن دىبىس بەرە قويمادى. يۆانوۆ تاعى دا ەسىكتى قاقتى.

— بۇل كىم؟ — دەدى بىرەۋ.

— قوجايىن ۇيىندە مە؟

— ءقازىر، — دەپ الگى ادام ەسىك اشتى.

— راقىم ەتىڭىز! — دەپ قارسى الدى.

يۆانوۆ سالەمدەسكەننەن كەيىن مەنى تانىستىردى.

— بەليايەۆ، — دەپ قولىن ۇسىندى. شاشىنا دا، ساقالىنا دا اق كىرگەن ورتا بويلى كەكسە كىسى ەكەن.

— كوبەيەۆ، — دەپ مەن دە ونىڭ قولىن الدىم.

ءبىز تورگى بولمەگە بارىپ وتىرعاننان كەيىن بەليايەۆ مەنەن قازاق ەلىنىڭ حال-جايىڭ كاسىبىڭ ادەت-عۇرپىن سۇراستىرا باستادى. مەن ونىڭ ءاربىر سۇراۋىنا قىسقا-قىسقا جاۋاپ قايىرىپ وتىردىم. وسى ارادا تاعى دا ەكى-ۇش ادام كەلدى. ولار سالەمدەسىپ وتىرىسقاننان كەيىن تاعى دا بىر-ەكى ادام كەلدى، سونىمەن سەگىز-توعىز ادام بولدىق. ءبىر كەمپىرلەۋ ايەل ستولعا بىر-ەكى تارەلكا نان، قانت قويىپ، شىنىاياقتارىن جايىپ، ساماۋىر كىرگىزدى. سودان كەيىن بىزگە شاي قۇيىپ بەردى دە، ەزى شىعىپ كەتتى. ءبىراق ەشكىم شايدى ىشە قويعان جوق.

بەليايەۆ ورنىنان تۇرىپ، تەرەزەنىڭ الدىنان ءبىر گازەتتى الدى. سول گازەتتى ۇستاعان كۇيىندە ورنىنا قايتا وتىرىپ:

— مىناۋ «رۋسسكوە سلوۆو». بۇل ريەۆوليۋسياشىل گازەت ەمەس، ونى وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەتىن شىعارسىزدار. بۇرىن بۇل گازەت ريەۆوليۋسيالىق تولقىندى اسىرەلەپ جازىپ كورگەن ەمەس-تى. ايتسە دە مىنا نومەرىندە «قازىرگى قوزعالىستى كەزدەيسوق بۋنت دەپ قاراۋعا بولمايدى» دەپ جازىپتى. دەمەك بۇل قوزعالىس بۋنت بولماسا، وندا ول ريەۆوليۋسيا عوي. ءبىراق شىندىقتى تۋرا ايتۋعا گازەتتىڭ ءتىلى جەتپەپتى، — دەپ بەليايەۆ ءبىر كۇلىپ قويدى. — سولاي جولداستار، روسسيا قازىرگى كۇندەردە ريەۆوليۋسيانىڭ قارساڭىندا تۇر. رومانوۆتاردىڭ، جاۋىز نيكولايدىڭ، سامودەرجاۆيەنىڭ ك ۇلى كەككە ۇشاتىن كۇنى ەندى الىس ەمەس. بوستاندىق تاڭى جارقىراپ اتاتىن كۇن تاياۋ.

وسى سوزدەردەن كەيىن بەليايەۆ تاياۋداعى كەزەكتى مىندەتتەردى ايتتى. بۇل جونىندە ايتىلعان سوزدەردىڭ كوبى دەرلىك ماعان تۇسىنىكسىز بولدى. سوندىقتان ولار مەنىڭ ەسىمدە قالماپتى. بەليايەۆتىڭ تاياۋداعى مىندەتتەر جونىندەگى ايتقان سوزدەرىنەن ەسىمدە قالعانى ريەۆوليۋسيا جەڭىپ شىققان سوڭ، روسسيادا دەموكراتيالىق رەسپۋبليكا قۇرىلادى دەگەن ءسوزى ەدى.

بەليايەۆ سويلەپ بولعاننان كەيىن وعان سۇراۋلار بەرىلدى.

بەليايەۆ ءاربىر سۇراۋعا جاۋاپ قايتارىپ وتىردى. كەيىن اركىم ءوز پىكىرىن ايتتى. بەليايەۆتىڭ، ۇيىنەن تۇنگى ساعات ون ەكى شاماسىندا تارادىق. قايتىپ كەلە جاتقاندا يۆانوۆتان:

— بەليايەۆ كىم؟ — دەپ سۇرادىم.

— بۇل كىسى، — دەدى يۆانوۆ، — ۇلكەن ريەۆوليۋسيونەر ادام. پەتروپاۆلوۆسك قامالىندا جيىرمادان اسا جىل وتىرىپ، بيىل شىققان. ورتالىق قالالاردا تۇرۋعا رۇقسات ەتىلمەي، وسى قالاعا جىبەرىلگەن — دەدى.

وسىدان كەيىن ءبىز بەليايەۆپەن ەكى-ۇش رەت كەزدەستىك. بىرىندە قالانىڭ شەتىندە ءبىر جۇمىسشىنىڭ ۇيىندە، تاعى دا ءبىر رەتتە ءبىر ۋچيتەلدىڭ ۇيىندە كەزدەستىك.

ءتورتىنشى رەت ءبىز بەليايەۆتىڭ ءوز ۇيىندە كەزدەسەتىن بولدىق. قاي كۇنى، كىم قاي ۋاقىتتا كەلۋى كەرەك ونى ءتيىستى ادامدار ارقىلى كەيىن حابارلايتىن بولدى. ارادا ءبىر اپتاداي ۋاقىت ءوتتى. ءبىر كۇنى كەشكە قاراي يۆانوۆ ماعان:

— باققا بارىپ، قىدىرىپ قايتالىق، — دەدى.

ەكەۋمىز باققا باردىق. قىدىرىپ اڭگىمەلەسىپ جۇردىك.

كۇن باتتى. يۆانوۆ ماعان سىبىرلاپ:

— ءقازىر شالدىڭ ۇيىنە بارامىز. سەن مەنىڭ سوڭىمنان ەرىپ وتىر، — دەدى.

باقشادان شىقتىق. ءجۇرىپ كەلەمىز. ءبىر كوشەدەن ءوتىپ، بەليايەۆتىڭ ۇيىنە قاراي بۇرىلا بەرگەنىمىزدە، الدىمىزدان اتتى جاندارمدار شىقتى. ولار ءبىر توپ ادامدى ايداپ كەلەدى ەكەن. تۇتقىندار جانىمىزدان ءوتىپ بارا جاتقاندا بايقاسام، ولاردىڭ ىشىندە بەليايەۆ تا كەلە جاتىر. ءبىز ىركىلمەي ءبىراز جەر ءجۇرىپ بارىپ، توقتاپ، بىرىمىزگە-بىرىمىز اڭ-تاڭ بوپ قاراپ، قاتىپ قالىپپىز.

— بۇل نە؟ — دەدىم مەن تاڭدانعان كۇيىمدە.

— پروۆال، — دەدى يۆانوۆ، — ەندى ءبارىمىزدى دە ۇستاۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ ارامىزدا وحرانيكانىڭ تىڭشى ادامى بولعانى عوي. ايتپەسە، بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس ەدى.

— ەندى قايتتىك؟

— ەندى تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، جاتاق ۇيىمىزگە بارامىز. تاڭ اتقانشا امان قويسا، ەرتەڭ ومسكىمەن قوش ايتىسۋعا تۋرا كەلەدى، — دەدى يۆانوۆ.

جاتاق ۇيگە كەلدىك. قاتەرلى ەشنارسە سەزىلمەدى. ءبىز تەزىرەك شەشىنىپ جاتىپ قالدىق. ءبىراق ۇيقىمىز كەلەر ەمەس. ۇزاق تاڭدى كوزىمىزبەن اتقىزدىق. تاڭەرتەڭگى ساعات جەتىدە تۇرىپ، جۋىنىپ، يۆانوۆ ەكەۋمىز دالاعا شىقتىق.

— ەندى قايتەمىز؟ — دەدىم مەن.

— مەنىڭ جاتاق ۇيدە تۇگىم دە جوق، — دەدى يۆانوۆ. — زاتتارىم باسقا ءبىر ۇيدە. مەن كەتە بەرەيىن. سەن دە ەسەبىن تاۋىپ بۇگىن تايىپ بەر. ال قوش، سپانديار!

— قوش، قىمباتتى يۆانوۆ! — دەپ يۆانوۆپەن قول الىسىپ، قوشتاسىپ مەن قالدىم. ارتىنا جالت-جالت بۇرىلىپ قاراپ، قاراعان سايىن بوركىن كوتەرىپ قوش ايتىپ، ول كەتتى.

---