InfoHub Logo

1970 جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىندا ماڭىزدى العا جىلجۋلار بولدى. رەسپۋبليكاندىق ۇكىمەت ءوزىنىڭ قىزمەتىنىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە ەل حالقىنىڭ قاتتى نارازىلىعىن تۋعىزعان ۆەتنامداعى سوعىس تۋرالى ماسەلەنى قاراستىردى.

نيكسون سىرتقى ساياساتىندا كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە كوپ كوڭىل ءبولدى. دەگەنمەن نيكسون ۇكىمەتى باسقىنشىلىق باعىتتان بىردەن باس تارتا المادى. 1970-71 جىلدارى ول ۇندىكىتايداعى سوعىس كولەمىن كەڭەيتتى. اقش يمپەرياليستەرى بوليۆيا، چيلي، پەرۋ، پاناما، ارگەنتينا ۇكىمەتتەرىنە قارسى جۇمىس جۇرگىزدى، پاكىستاننىڭ رەاكسيالىق كۇشتەرىن جاقتادى، بەنگالياداعى ازاتتىق كۇرەسكە قارسى بولدى جانە بەنگال حالقىنا كومەك كورسەتكەن ءۇندىستانعا قارسى بولدى. تاياۋ شىعىستا قۇراما شتاتتار بۇرىنعىداي يزرايلگە كومەك كورسەتىپ، اراب مەملەكەتتەرىنە قارسى باسقىنشىلىق قوزعالىستارىنا قولداۋ كورسەتىپ وتىردى.

الايدا امەريكالىق حالىق پەن بەيبىت سۇيگىش كۇشتەر اقش-تىڭ باسقىنشىلىق قوزعالىستارىنىڭ توقتاتىلۋىن تالاپ ەتتى. وسىعان بايلانىستى نيكسون 1972 جىلى ءۇندىقىتايداعى اسكەر سانىن 100 مىڭ ادامعا دەيىن قىسقارتۋعا ءماجبۇر بولدى. 1973 جىلدىڭ 27 قاڭتارىندا نيكسون ۇكىمەتى ۆەتنامداعى سوعىستى توقتاتۋ جونىندە كەلىسىمگە قول قويدى، ال 1975 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا امەريكاندىق اسكەر ۆەتنام اۋماعىنان شىعارىلاتىن بولدى. 1973-74 جىلدار كسرو مەن اقش اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە جاڭا ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى.

قۇراما شتاتتارىنىڭ كەڭەستەر وداعىنا قاتىستى سىرتقى ساياساتىندا دا جاڭا بەتبۇرىستار بولىپ جاتتى. 1972 جىلدىڭ مامىر ايىندا پرەزيدەنت نيكسون ماسكەۋگە رەسمي ساپارمەن كەلدى. ساپار بارىسىندا ماڭىزدى كەلىسىم شارتتارعا قول قويىلدى. كسرو مەن اقش-تىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناستارىنىڭ نەگىزى جونىندەگى كەلىسىمىندە ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋ قاعيداتىنا نەگىزدەلەتىندىگى رەسمي تۇردە مالىمدەندى. سونىمەن قاتار راكەتاعا قارسى قورعانىس جۇيەسىن شەكتەۋ تۋرالى كەلىسىمىنە جانە ستراتەگيالىق شابۋىل قارۋلارىن شەكتەۋ شارالارى جونىندەگى ۋاقىتشا كەلىسىمگە قول قويعان بولاتىن. ال 1973-1974 جىلدارى يادرولىق سوعىستى توقتاتۋ جونىندەگى كەلىسىمىنە جانە سۋ استىندا يادرولىق قارۋ سىناقتارىن شەكتەۋ تۋرالى شارتقا قول قويىلدى. حالىقارالىق شيەلەنىستى باسەڭدەتۋ باعىتى مەن كسرو مەن اقش اراسىنداعى اسكەري قارسىلاسۋدىڭ جاقسارۋى ەكى دەرجاۆا اراسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ جانە عىلىمي-مادەني بايلانىستاردىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلدى.

1974 جىلى 9 تامىزدا ر. نيكسون «ۋوتەرگەيت جانجالى» ءۇشىن پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنەن كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. رەسپۋبليكالىق، پارتيانىڭ وكىلى، ۆيسە-پرەزيدەنت دجەرالد فورد پرەزيدەنت بولىپ I سايلاندى. جاڭا پرەزيدەنت مەملەكەتتىك رەتتەۋدى شەكتەۋ باعىتىن ۇستاناتىندىعىن جانە الەۋمەتتىك ماكساتتارعا جۇمسالاتىن فەدەرالدى شىعىنداردى قىسقارتۋ ەسەبىنەن تەز ارادا بيۋدجەتكە بالانس جاساۋدى، ال ينفلياسيا قارقىنىن قىسقارتۋعا قول جەتكىزەتىندىگىن مالىمدەيدى. ءبىراق تا جۇمىسسىزدىققا، باعانىڭ وسۋىنە قارسى جاپپاي نارازىلىكتىڭ ورشۋىنەن، سونداي-اق 1974 جىلى كونگرەستە وزدەرىنىڭ ىقپالىن كۇشەيتىپ العان دەموكراتتاردىڭ قىسىمىمەن فورد ۇكىمەتى وزدەرىنىڭ تەز ارادا ينفلياسيادان شىعۋ، الەۋمەتتىك سالاداعى ءبىرقاتار شارالارىنان باس تارتتى. 1975 جىلدىڭ باسىندا كونگرەسس جۇمىسسىزدارعا توتەنشە كومەك كورسەتۋ تۋرالى زاڭ قابىلدادى.

دج. فوردتىڭ سىرتقى ساياساتى قارسىلاستىق باعىتتارمەن سيپاتتالدى. قۇراما شتاتتار رەاكسيالى سايگون تارتىبىنە، ءيزرايلدىڭ اگرەسسيۆتى ساياساتىنا قولداۋشىلىق كورسەتتى. لاتىن امەريكا جانە اراب ەلدەرىنىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاستى. كەڭەس-امەريكالىق قاتىناستاردىڭ جاقسارۋىنا كەرتارتپا توپتار كەدەرگى جاسادى. 1974 جىلى دج.فوردتىڭ ۆلاديۆوستوكقا بارعان ساپارىندا، كسرو-مەن باعدارلامالىق شابۋىل قارۋلارىن شەكتەۋ تۋرالى جاڭا كەلىسىمدى بەكىتتى. سونداي-اك ەكى ەل اراسىنداعى عىلىمي-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ناتيجەلى كورىنىسى 1975 جىلعى «سويۋز» جانە «اپوللون» عارىش كەمەلەرىنىڭ بىرىگىپ ۇشىرىلۋى. 1975 جىلى حەلسينكيدەگى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كەڭەستىڭ تابىستى وتۋىنە كەڭەستىك-امەريكاندىق قارىم-قاتىناستاردىڭ جاقسارۋى دا ءوز ىقپالىن تيگىزدى. ناتيجەسىندە حەلسينكي قورىتىندى اكتىسىنە قول جەتكىزىلدى.

---