InfoHub Logo

الجير ۇلت-ازاتتىق ريەۆوليۋسياسى 1954 ج. 1 قاراشادا باستالىپ، سەگىز جىلعا جۋىق سوزىلدى. ول بىردەن قارۋلى كۇرەس تۇرىندە ءجۇردى جانە بۇكىلحالىكتىق سيپات الدى. قالا تۇرعىندارى، فەللاحتار وتارشىلدارعا قارسى كوتەرىلىسكە شىقتى. 1958 جىلى كۇزىندە ءالجيردى ازات ەتۋ ۇلتتىق مايدانى (ااەۇم) الجير رەسپۋبليكاسىن جاريالاپ، ونىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىن تاعايىندادى. الجيرمەن سوعىسۋ فرانسيا ءۇشىن وڭايعا تۇسپەدى. ساياسي داعدارىس شەگىنە جەتكەن كەزدە فرانسيا پارلامەنتى ەل باسىنا گەنەرال شارل دە گوللدى شاقىردى (1958 ج.). ول رەسپۋبليكا نەگىزىن قالاپ، قارسىلىقتارعا قاراماستان ااەۇم جەتەكشىلەرىمەن كەلىسسوز باستاۋعا كىرىستى. اقىرى 1962 جىلى ەل تاعدىرىن رەفەرەندۋم شەشىپ، 3 شىلدەدە الجير حالقى ءبىر ادامداي تاۋەلسىزدىك ءۇشىن داۋىس بەرىپ، بوستاندىققا جەتتى. 1962 جىلى قۇرىلتاي جينالىسى الجير حالىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىن (احدر) جاريالادى. ا. ءبىن بيللا ۇكىمەت باسقاردى.

1964 جىلى 8 قىركۇيەكتە الجير كونستيتۋسياسى قابىلداندى. ەل پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا جۇيەسىنە ءوتىپ، ءبىرىنشى پرەزيدەنت بولىپ ا. ءبىن بيللا سايلاندى. ازات ەتۋ ۇلتتىق مايدانى (اەۇم) جالعىز عانا رەسمي تۇردەگى پارتيا بولىپ ەسەپتەلدى. دەگەنمەن اۋىلدى جەرلەردە، قالالاردا جاعداي جوندەلمەدى. 1965 جىلى 1 ملن ادام جۇمىسسىز بولىپ، كوپتەگەن ءوندىرىس ورىندارى ىسكە قوسىلمادى. سوسياليستىك قۇرىلىستى ماداقتاعان ا. ءبىن بيللانىڭ بەدەلى تەمەندەي بەردى. ول ماسكەۋگە جاققانىمەن، ءوز ەلىندە اۆتوريتارلىكقا ۇرىندى، باسقالاردىڭ پىكىرىن تىڭداعىسى كەلمەدى. 1965 جىلى 19 ماۋسىمدا اسكەري باسشىلار توڭكەرىس جاساپ، ەل باسىنا X. بۋمەدەن باستاعان ريەۆوليۋسيالىق كەڭەس كەلدى.

جاڭا وكىمەت بۇرىنعى قاتەلىكتەردەن كۇتىلۋعا تىرىستى. ىشكى جانە شەتەلدىك كاپيتالعا ءبىراز جەڭىلدىكتەر بەرىلدى. ەندى باتىس ەلدەرىمەن جاقىنداسۋ قولعا الىندى. سوسياليستىك ەلدەرمەن دە قاتىناس ساقتالدى. ح.بۋمەدەن جوسپارى بويىنشا يندۋستريالاندىرۋعا كوپ كوڭىل ءبولىندى. اۋىل شارۋاشىلىعىن جاڭاشا دامىتۋ، جۇمىسسىزدىقتى قىسقارتۋ شارالارى قابىلداندى. سونىمەن بىرگە 60-جىلدار اياعىندا شەتەل كاپيتالىن بۇتىندەي ىعىستىرۋ كۇشەيە ءتۇستى. 1971 جىلى اقپاندا مۇناي جانە گاز ءوندىرىس سالاسى مەملەكەت مەنشىگىنە الىندى.

1971 جىلى قاراشادا جاڭا اگرارلىق رەفورمالار قابىلدانىپ، ەل فەودالدىك قاتىناستاردىڭ قالدىقتارىن جويۋعا كىرىستى. قالادا تۇراتىن جەر يەلەنۋشىلەردىڭ جەرى مەملەكەتكە ءوتىپ، وندا كووپەراتيۆتەر قۇرىلدى. اۋىلدىق جەرلەرگە جاستاردى جىبەرۋ، اعارتۋ جانە دەنساۋلىك ءىسىن جاقسارتۋ، ت.ب. باتىل شارالار جۇرگىزىلدى. سولاردىڭ ارقاسىندا حالىق تۇرمىسى كادىمگىدەي جوندەلىپ، ەل ىشىندەگى ساياسي ءومىر تۇراقتانا ءتۇستى. 1966-1978 جىددارى جۇمىس ورنى 600 مىڭنان 1900 مىڭعا ءوستى، دارىگەرلىك كومەك اقىسىز بولدى، كەدەيلەر سالىق تولەۋدەن بوساتىلدى، ەڭبەكاقى كوتەرىلدى، جۇمىسشىلار مەن شارۋالاردى قامسىزداندىرۋ ءىسى دامىدى. ءار اۋىلداعى، كەنتتەردەگى كوممۋنا قۇكىعى ۇلعايتىلدى. 1978 جىلى جەلتوقساندا ح.بۋمەدەن قايتىس بولىپ، پرەزيدەنت ورنىنا اسكەري پولكوۆنيك شادلي بىندجەديد تاعايىندالدى.

ەلدىڭ دامۋىنداعى كەلەسى كەزەڭ 1979-1988 جىلداردى قامتىدى. 1982-1983 جج. ۇكىمەت جەكەمەنشىك يەلىكتەرگە جەر، جابدىقتار، ت.ب. ساتىپ الۋدا جەڭىلدىكتەر بەردى. كووپەراتيۆتەر تاراتىلا باستاعاندا ولاردىڭ جەرلەرى اۋىل شارۋاشىلىعىنداگى اۋقاتتى توپتارعا بەرىلدى. 1986 جىلى قاڭتاردا ۇلتتىق پارتيا ءبىراز وزگەرىپ، وعان ۇلتشىلدىق جانە ءدىني تۇجىرىمدار ەنگىزىلدى. استىق جەتىسپەيتىن بولىپ، ازىق-تۇلىك قىمباتتاپ كەتتى. مەملەكەت قارجىلاندىرۋى ازايعاندىقتان، ءوندىرىس ورىندارى جۇمىسىن توقتاتۋعا، بولماسا قىسقارتۋعا ءماجبۇر بولدى. الەۋمەتتىك قايششىقتار ءورشي ءتۇسىپ، 1988 جىلى 4 قازاندا الجير قالاسىنداعى جاستار بەيبىت شەرۋگە شىعىپ، وكىمەتكە نارازىلىق ءبىلدىردى. وعان قالا كەدەيلەرى، جۇمىسسىز قالعاندار قوسىلىپ، دۇكەندەردى توناۋ، فيرمالاردى ورتەۋ، ۇكىمەت، سوت كەڭسەلەرىن قيراتۋ سياقتى دورەكى ىستەرگە جول بەرىلدى. 1990-1992 جىلدارى ءالجيردىڭ شەت ەلدەردەن العان قارىزى 24 ملرد. دوللاردان 27 ملرد. دوللارعا ءوسىپ، ونىڭ پايىزىن تولەۋگە ءبىر عانا 1993 جىلى 12 ملرد دوللار قاجەت بولدى. ول مۇناي مەن گاز ەكسپورتى بەرەتىن پايدانىڭ 75%-نا تەڭ ەدى. مەملەكەت سەكتورىنداعى ءوندىرىس ورىندارى جەكەشەلەندىرۋگە بەرىلدى، دينار قۇنى ەكى ەسە تومەندەدى، باعالار بوساتىلدى، ەكونوميكا سالالارى شەتەلدەرگە اشىق بولدى.

1990-1991 جج. جەرگىلىكتى جينالىستار مەن پارلامەنت سايلاۋلارى ءوتىپ، جەڭىسكە يسلامدىك ساقتاۋ مايدانى (يسم) جەتكەن. ءبىراق، اسكەري باسشىلىق ونى مويىندامادى. ەلدى ازاماتتىق سوعىس ءورتى شارپىپ، 100 مىڭ ادامنىڭ جانى قيىلدى. 1996 ج. رەفەرەندۋم يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن، اراب ءتىلىن — مەملەكەتتىك رەسمي ءتىل دەپ بەكىتتى. 1999 ج. پرەزيدەنت ورنىنا كەلگەن ا.ا.بۇتىفليكا ۇلتتىق بىرلىكتى قالىپتاستىرۋعا شاقىرىپ، جاعداي ءبىراز جوندەلە ءتۇستى.

---