راسيونال ساندارعا امالدار قولدانۋ
باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەي ورداسى اۋدانى
جاڭگىر حان اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبى
فيزيكا جانە ماتەماتيكا پاندەرىنىڭ ءمۇعالىمى ت. ق. ارينوۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: راسيونال ساندارعا امالدار قولدانۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ راسيونال سانداردى قوسۋ جانە ازايتۋ ۇعىمدارى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تۇجىرىمداپ، ءبىلىم دارەجەلەرىن بايقاۋ جانە تەرەڭدەتۋ، قولدانا ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ىسكەرلىكتەرىن، ءوز بەتىمەن ەڭبەكتەنۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ بارىسىندا ءبىلىم داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ساباققا وقۋشىلاردىڭ ءوز ەركىمەن بەلسەنە ارالاسۋى، بىلىمدەرىن كورسەتە الۋى، وي - ءورىسىن كەڭەيتىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سحەما، كروسسۆورد.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قورىتىندى ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
II ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«ءبىز نەنى بىلەمىز؟» تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ كەزەڭى.
III «تاريحي ماعلۇمات»
IV «كىم جىلدام؟»
V «وڭايدان قيىنعا» (دەڭگەيلىك تاپسىرما)
VI ماتەماتيكالىق ديكتانت
VII كروسسۆورد
VIII قورىتىندى
«ماتەماتيكا - عىلىمدار پاتشاسى،
اريفمەتيكا - ماتەماتيكا پاتشاسى»(ك. ف. گاۋسس)
دەگەندەي ءبىز بۇگىنگى ماتەماتيكا ساباعىمىزدا «راسيونال ساندارعا امالدار قولدانۋ» تاراۋى بويىنشا العان ءبىلىمىمىزدى ورتاعا سالماقپىز.
ستول ۇستىندە 9 كارتوچكا بار. وسى كارتوچكاداعى تاپسىرمانى ورىنداپ، ءنومىرى بويىنشا تاقتاعا ىلسەك، بەلگىلى نەمىس ماتەماتيگى، فيزيگى، استرونومىنىڭ اتى - ءجونىن وقيسىزدار.
II «ءبىز نەنى بىلەمىز؟» تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ كەزەڭى.
1) قانداي ساندار وڭ ساندار، قانداي ساندار تەرىس ساندار دەپ اتالادى؟ قانداي سان وڭ سانعا دا، تەرىس سانعا دا جاتپايدى؟
جاۋابى:«+» تاڭباسىمەن جازىلعان ساندار وڭ ساندار دەپ اتالادى، «-» تاڭباسىمەن جازىلعان ساندار تەرىس ساندار دەپ اتالادى. 0(ءنول) سانى وڭ سانعا دا، تەرىس سانعا دا جاتپايدى.
مىس: - 2210، - 3 تەرىس ساندار
2، 7، 4، 8، 11 وڭ ساندار
2) كوورديناتالىق ءتۇزۋ دەگەنىمىز نە؟
كوورديناتالىق ءتۇزۋ دەگەنىمىز ساناق باسى بولاتىن و نۇكتەسى جانە بىرلىك كەسىندىسى تاڭداپ الىنعان، وڭ باعىتى كورسەتىلگەن ءتۇزۋ.
كوورديناتالىق ءتۇزۋ سىزۋ ءۇشىن:
1) ءتۇزۋ سىزىپ ونىڭ بويىنان و نۇكتەسىن بەلگىلەپ، وسى نۇكتەنى ساناق باسى رەتىندە قابىلداۋ كەرەك.
2) بىرلىك كەسىندىنى تاڭداپ الۋ كەرەك
3) وڭ باعىتتى كورسەتۋ كەرەك
3) قانداي ساندار قاراما - قارسى ساندار دەپ اتالادى؟
ءبىر - بىرىمەن تەك قانا تاڭبالارىمەن اجىراتاتىن ساندار قاراما - قارسى ساندار دەپ اتالادى.
مىس:+3 جانە - 3، - 0، 6 جانە 0، 6
1) وڭ سانعا قاراما قارسى سان وڭ سان
2) تەرىس سانعا قاراما قارسى سان وڭ سان
3) و سانى وزىنە ءوزى قاراما قارسى سان.
4) ساننىڭ ءمودۋلى دەگەنىمىز نە؟ ساننىڭ ءمودۋلى قالاي جازىلادى؟
كوورديناتانىڭ ءتۇزۋ بويىنداعى ساندى كەسكىندەيتىن ساناق باسىنان قاشىقتىعىن ساننىڭ ءمودۋلى دەپ اتايدى.
مودۋل قازاقشا مولشەر دەگەندى بىلدىرەدى.
1) تەرىس ساننىڭ ءمودۋلى وعان قاراما قارسى سانعا تەڭ./- 2، 5/=2، 5
2) وڭ ساننىڭ ءمودۋلى سول ساننىڭ وزىنە تەڭ |5|=5
3) ءنول سانىنىڭ ءمودۋلى نولگە تەڭ /0/=0
4) قاراما - قارسى سانداردىڭ مودۋلدەرى تەڭ /- 3/=3
5) ەكى تەرىس ساننىڭ قوسىندىسى قالاي تابىلادى؟
ەكى تەرىس ساندى قوسۋ ءۇشىن
1) قوسىلعىشتاردىڭ مودۋلدەرىن قوسۋ كەرەك.
2) شىققان ساننىڭ الدىنا مينۋس تاڭباسىن قويۋ كەرەك.
/- 3/+/- 4/=/- 7/
3) ەكى تەرىس ساننىڭ قوسىندىسى تەرىس سان
6) تاڭبالارى ءار ءتۇرلى سانداردى قوسۋ ەرەجەسىن تۇجىرىمدا
تاڭبالارى ءار ءتۇرلى، مودۋلدەرى تەڭ ەمەس ەكى ساندى قوسۋ ءۇشىن:
1) ۇلكەن مودۋلدەن كىشى ءمودۋلدى ازايتۋ كەرەك.
2) شىققان ساننىڭ الدىنا ءمودۋلى ۇلكەن قوسىلعىشتىڭ تاڭباسىن قويۋ كەرەك
مىس: 9+/- 5/=4
7) قاراما قارسى سانداردىڭ قوسىندىسى نەگە تەڭ؟
قاراما قارسى 2 ساننىڭ قوسىندىسى نولگە تەڭ
/- 144/+/144/=0
8) راسيونال ساندار قالاي ازايتىلادى؟
ءبىر ساننان ەكىنشى ساندى ازايتۋ ءۇشىن، ازايعىشقا ازايتقىشقا قاراما قارسى ساندى قوسۋ كەرەك: ا - ۆ=ا+/- ۆ/
مىس: 6 -/- 2/=6+2=8
- 7 -/+3/=- 7 - 3=- 10
9) كوورديناتالىق تۇزۋدە كەسىندىنىڭ ۇزىندىعىن قالاي تابامىز؟
كوورديناتالىق تۇزۋدەگى كەسىندىنىڭ ۇزىندىعىن تابۋ ءۇشىن ونىڭ وڭ جاق شەتكى نۇكتەنىڭ كوورديناتاسىنان سول جاق شەتكى نۇكتەسىنىڭ كوورديناتاسىن ازايتۋ كەرەك.
III «تاريحي ماعلۇمات» كارل گاۋسس (1777 - 1855) – نەمىس ماتەماتيگى، استرانومى، فيزيگى، گەوديزيسى. ۇزدىك ماتەماتيكالىق قابىلەت ونىڭ بويىنان بالا كەزىنەن - اق بايقالعان. ونىڭ الگەبرا، گەومەتريا جانە ماتەماتيكالىق اناليز سالاسىندا جاسالعان كوپتەگەن زەرتتەۋلەرى تەوريالىق جانە قولدانبالى ماتەماتيكانىڭ، فيزيكانىڭ، استرونوميانىڭ، گەودەزيانىڭ دامۋىنا ەدەۋىر ىقپال جاسادى.
IV «كىم جىلدام؟»
0. 8 - 3. 2=- 2. 4
- 2. 55+3=0. 545
- 2. 4 - 0. 5=- 2. 55
0. 45*5=2. 25
V «وڭايدان قيىنعا» (دەڭگەيلىك تاپسىرما)
ا – دەڭگەيى
امالداردى ورىندا ---------------------- ىقشامدا
1) 18+(- 9)=18 - 9=9 ------------------------ 1) 16ا+7ۆ - 3ا+11ۆ=13ا - 18ۆ
2) - 17+(20)=- 17 - 20=- 37 ---------------- 2) 5ۋ+0. 8+3. 2 - 3ۋ=2ۋ+4
3) - 5 -(- 6. 7)=- 5+6. 7=1. 7 ---------------- 3) 2. 8ح - 1. 9+8. 2ح+2=11ح - 0. 1
ۆ – دەڭگەيى
تەڭدەۋدى شەش
ح+(- 6)=4 ------------------ ۋ+26. 46=- 2. 17
ح=4+6 ---------------------- ۋ=- 2. 17 - 26. 46
ح=10 ------------------------ ۋ=- 28. 63
10+(- 6)=4 ---------------- - 28. 63+26. 46=- 2. 17
س – دەڭگەيى
اۆسد كۆادراتىنىڭ اۆ قابىرعاسى بىرلىك كەسىندىنىڭ 1سم - گە تەڭ كوورديناتاسىنىڭ ءتۇزۋ بويىندا ورنالاسقان: ا (- 2. 8) جانە ۆ (3. 7). اۆسد كۆادراتىنىڭ پەريمەترى نەگە تەڭ؟
ا) 26سم ۆ) 24سم س) 28سم د) 32سم
اۆ=3. 7 -(- 2. 8)=3. 7+2. 8=6. 5
ر=6. 5*4=26سم ا(26)
VI ماتەماتيكالىق ديكتانت
1) 0. 25 - 1+0. 75 - 3=- 0. 75+0. 75 - 3=- 3
2)- 0. 4 - 0. 6+0. 7+0. 3=- 1+1=0
3) 2. 1+2. 8 - 3. 4 - 6. 5=5 - 3. 4 - 6. 6=1. 6 - 6. 6=- 5
4) 0. 38 - 14 - 10+3. 62=- 13. 62 - 10+3. 62= - 23. 62+3. 62= - 20
5) 0. 25*6. 2 - 0. 75*6. 2=1. 55 - 4. 65= - 3. 1
6) 6. 3/9 - 4. 8/6=0. 7 - 0. 8= - 0. 1
VII كروسسۆورد
ك ءو ب ە ي ت ۋ
ت ءى ك ب ۇ ر ى ش
م ي ل ل ي و ن
ك ە س ءى ن د ءى
م ە ت ر
1) اريفمەتيكالىق امال
2) گەومەتريالىق فيگۋرا
3) سان
4) ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋ
5) ولشەم بىرلىك
كروسسۆوردتى شەشكەندە تىگىنەن ءبىلىم دەگەن ءسوز شىقتى
ءبىلىم - قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءاربىر ادامعا اۋاداي قاجەت. قوعامنىڭ ۇزدىكسىز دامۋى وقۋمەن، ال بۇل ادامنىڭ كۇندەلىكتى ىسىمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن كوپ وقۋ، ىزدەنۋ كەرەك.
قورىتىندى.
ۇيگە تاپسىرما:
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
جاڭگىر حان اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبى
فيزيكا جانە ماتەماتيكا پاندەرىنىڭ ءمۇعالىمى ت. ق. ارينوۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: راسيونال ساندارعا امالدار قولدانۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ راسيونال سانداردى قوسۋ جانە ازايتۋ ۇعىمدارى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تۇجىرىمداپ، ءبىلىم دارەجەلەرىن بايقاۋ جانە تەرەڭدەتۋ، قولدانا ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ىسكەرلىكتەرىن، ءوز بەتىمەن ەڭبەكتەنۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ بارىسىندا ءبىلىم داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ساباققا وقۋشىلاردىڭ ءوز ەركىمەن بەلسەنە ارالاسۋى، بىلىمدەرىن كورسەتە الۋى، وي - ءورىسىن كەڭەيتىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سحەما، كروسسۆورد.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قورىتىندى ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
II ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«ءبىز نەنى بىلەمىز؟» تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ كەزەڭى.
III «تاريحي ماعلۇمات»
IV «كىم جىلدام؟»
V «وڭايدان قيىنعا» (دەڭگەيلىك تاپسىرما)
VI ماتەماتيكالىق ديكتانت
VII كروسسۆورد
VIII قورىتىندى
«ماتەماتيكا - عىلىمدار پاتشاسى،
اريفمەتيكا - ماتەماتيكا پاتشاسى»(ك. ف. گاۋسس)
دەگەندەي ءبىز بۇگىنگى ماتەماتيكا ساباعىمىزدا «راسيونال ساندارعا امالدار قولدانۋ» تاراۋى بويىنشا العان ءبىلىمىمىزدى ورتاعا سالماقپىز.
ستول ۇستىندە 9 كارتوچكا بار. وسى كارتوچكاداعى تاپسىرمانى ورىنداپ، ءنومىرى بويىنشا تاقتاعا ىلسەك، بەلگىلى نەمىس ماتەماتيگى، فيزيگى، استرونومىنىڭ اتى - ءجونىن وقيسىزدار.
II «ءبىز نەنى بىلەمىز؟» تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ كەزەڭى.
1) قانداي ساندار وڭ ساندار، قانداي ساندار تەرىس ساندار دەپ اتالادى؟ قانداي سان وڭ سانعا دا، تەرىس سانعا دا جاتپايدى؟
جاۋابى:«+» تاڭباسىمەن جازىلعان ساندار وڭ ساندار دەپ اتالادى، «-» تاڭباسىمەن جازىلعان ساندار تەرىس ساندار دەپ اتالادى. 0(ءنول) سانى وڭ سانعا دا، تەرىس سانعا دا جاتپايدى.
مىس: - 2210، - 3 تەرىس ساندار
2، 7، 4، 8، 11 وڭ ساندار
2) كوورديناتالىق ءتۇزۋ دەگەنىمىز نە؟
كوورديناتالىق ءتۇزۋ دەگەنىمىز ساناق باسى بولاتىن و نۇكتەسى جانە بىرلىك كەسىندىسى تاڭداپ الىنعان، وڭ باعىتى كورسەتىلگەن ءتۇزۋ.
كوورديناتالىق ءتۇزۋ سىزۋ ءۇشىن:
1) ءتۇزۋ سىزىپ ونىڭ بويىنان و نۇكتەسىن بەلگىلەپ، وسى نۇكتەنى ساناق باسى رەتىندە قابىلداۋ كەرەك.
2) بىرلىك كەسىندىنى تاڭداپ الۋ كەرەك
3) وڭ باعىتتى كورسەتۋ كەرەك
3) قانداي ساندار قاراما - قارسى ساندار دەپ اتالادى؟
ءبىر - بىرىمەن تەك قانا تاڭبالارىمەن اجىراتاتىن ساندار قاراما - قارسى ساندار دەپ اتالادى.
مىس:+3 جانە - 3، - 0، 6 جانە 0، 6
1) وڭ سانعا قاراما قارسى سان وڭ سان
2) تەرىس سانعا قاراما قارسى سان وڭ سان
3) و سانى وزىنە ءوزى قاراما قارسى سان.
4) ساننىڭ ءمودۋلى دەگەنىمىز نە؟ ساننىڭ ءمودۋلى قالاي جازىلادى؟
كوورديناتانىڭ ءتۇزۋ بويىنداعى ساندى كەسكىندەيتىن ساناق باسىنان قاشىقتىعىن ساننىڭ ءمودۋلى دەپ اتايدى.
مودۋل قازاقشا مولشەر دەگەندى بىلدىرەدى.
1) تەرىس ساننىڭ ءمودۋلى وعان قاراما قارسى سانعا تەڭ./- 2، 5/=2، 5
2) وڭ ساننىڭ ءمودۋلى سول ساننىڭ وزىنە تەڭ |5|=5
3) ءنول سانىنىڭ ءمودۋلى نولگە تەڭ /0/=0
4) قاراما - قارسى سانداردىڭ مودۋلدەرى تەڭ /- 3/=3
5) ەكى تەرىس ساننىڭ قوسىندىسى قالاي تابىلادى؟
ەكى تەرىس ساندى قوسۋ ءۇشىن
1) قوسىلعىشتاردىڭ مودۋلدەرىن قوسۋ كەرەك.
2) شىققان ساننىڭ الدىنا مينۋس تاڭباسىن قويۋ كەرەك.
/- 3/+/- 4/=/- 7/
3) ەكى تەرىس ساننىڭ قوسىندىسى تەرىس سان
6) تاڭبالارى ءار ءتۇرلى سانداردى قوسۋ ەرەجەسىن تۇجىرىمدا
تاڭبالارى ءار ءتۇرلى، مودۋلدەرى تەڭ ەمەس ەكى ساندى قوسۋ ءۇشىن:
1) ۇلكەن مودۋلدەن كىشى ءمودۋلدى ازايتۋ كەرەك.
2) شىققان ساننىڭ الدىنا ءمودۋلى ۇلكەن قوسىلعىشتىڭ تاڭباسىن قويۋ كەرەك
مىس: 9+/- 5/=4
7) قاراما قارسى سانداردىڭ قوسىندىسى نەگە تەڭ؟
قاراما قارسى 2 ساننىڭ قوسىندىسى نولگە تەڭ
/- 144/+/144/=0
8) راسيونال ساندار قالاي ازايتىلادى؟
ءبىر ساننان ەكىنشى ساندى ازايتۋ ءۇشىن، ازايعىشقا ازايتقىشقا قاراما قارسى ساندى قوسۋ كەرەك: ا - ۆ=ا+/- ۆ/
مىس: 6 -/- 2/=6+2=8
- 7 -/+3/=- 7 - 3=- 10
9) كوورديناتالىق تۇزۋدە كەسىندىنىڭ ۇزىندىعىن قالاي تابامىز؟
كوورديناتالىق تۇزۋدەگى كەسىندىنىڭ ۇزىندىعىن تابۋ ءۇشىن ونىڭ وڭ جاق شەتكى نۇكتەنىڭ كوورديناتاسىنان سول جاق شەتكى نۇكتەسىنىڭ كوورديناتاسىن ازايتۋ كەرەك.
III «تاريحي ماعلۇمات» كارل گاۋسس (1777 - 1855) – نەمىس ماتەماتيگى، استرانومى، فيزيگى، گەوديزيسى. ۇزدىك ماتەماتيكالىق قابىلەت ونىڭ بويىنان بالا كەزىنەن - اق بايقالعان. ونىڭ الگەبرا، گەومەتريا جانە ماتەماتيكالىق اناليز سالاسىندا جاسالعان كوپتەگەن زەرتتەۋلەرى تەوريالىق جانە قولدانبالى ماتەماتيكانىڭ، فيزيكانىڭ، استرونوميانىڭ، گەودەزيانىڭ دامۋىنا ەدەۋىر ىقپال جاسادى.
IV «كىم جىلدام؟»
0. 8 - 3. 2=- 2. 4
- 2. 55+3=0. 545
- 2. 4 - 0. 5=- 2. 55
0. 45*5=2. 25
V «وڭايدان قيىنعا» (دەڭگەيلىك تاپسىرما)
ا – دەڭگەيى
امالداردى ورىندا ---------------------- ىقشامدا
1) 18+(- 9)=18 - 9=9 ------------------------ 1) 16ا+7ۆ - 3ا+11ۆ=13ا - 18ۆ
2) - 17+(20)=- 17 - 20=- 37 ---------------- 2) 5ۋ+0. 8+3. 2 - 3ۋ=2ۋ+4
3) - 5 -(- 6. 7)=- 5+6. 7=1. 7 ---------------- 3) 2. 8ح - 1. 9+8. 2ح+2=11ح - 0. 1
ۆ – دەڭگەيى
تەڭدەۋدى شەش
ح+(- 6)=4 ------------------ ۋ+26. 46=- 2. 17
ح=4+6 ---------------------- ۋ=- 2. 17 - 26. 46
ح=10 ------------------------ ۋ=- 28. 63
10+(- 6)=4 ---------------- - 28. 63+26. 46=- 2. 17
س – دەڭگەيى
اۆسد كۆادراتىنىڭ اۆ قابىرعاسى بىرلىك كەسىندىنىڭ 1سم - گە تەڭ كوورديناتاسىنىڭ ءتۇزۋ بويىندا ورنالاسقان: ا (- 2. 8) جانە ۆ (3. 7). اۆسد كۆادراتىنىڭ پەريمەترى نەگە تەڭ؟
ا) 26سم ۆ) 24سم س) 28سم د) 32سم
اۆ=3. 7 -(- 2. 8)=3. 7+2. 8=6. 5
ر=6. 5*4=26سم ا(26)
VI ماتەماتيكالىق ديكتانت
1) 0. 25 - 1+0. 75 - 3=- 0. 75+0. 75 - 3=- 3
2)- 0. 4 - 0. 6+0. 7+0. 3=- 1+1=0
3) 2. 1+2. 8 - 3. 4 - 6. 5=5 - 3. 4 - 6. 6=1. 6 - 6. 6=- 5
4) 0. 38 - 14 - 10+3. 62=- 13. 62 - 10+3. 62= - 23. 62+3. 62= - 20
5) 0. 25*6. 2 - 0. 75*6. 2=1. 55 - 4. 65= - 3. 1
6) 6. 3/9 - 4. 8/6=0. 7 - 0. 8= - 0. 1
VII كروسسۆورد
ك ءو ب ە ي ت ۋ
ت ءى ك ب ۇ ر ى ش
م ي ل ل ي و ن
ك ە س ءى ن د ءى
م ە ت ر
1) اريفمەتيكالىق امال
2) گەومەتريالىق فيگۋرا
3) سان
4) ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋ
5) ولشەم بىرلىك
كروسسۆوردتى شەشكەندە تىگىنەن ءبىلىم دەگەن ءسوز شىقتى
ءبىلىم - قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءاربىر ادامعا اۋاداي قاجەت. قوعامنىڭ ۇزدىكسىز دامۋى وقۋمەن، ال بۇل ادامنىڭ كۇندەلىكتى ىسىمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن كوپ وقۋ، ىزدەنۋ كەرەك.
قورىتىندى.
ۇيگە تاپسىرما:
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
