سامەن باتىر (ءى نۇسقا)
سامەندەر جوڭعار تاۋىنا كەتكەندە، ۇيىندە ايەلى ەكىقابات قالعان ەكەن. ارادا جارتى جىلدان اسقاندا ءبىر ءدارۋىش سامەگە جولىعىپ:
— ۋا، باتىر، نە بولاتىنىن ايتىپ بەرەيىن، — دەيدى. سوندا سامەن تۇرىپ:
— سەن ودان اقسەڭگىرگە بارىپ كەل، ايەلىم بوسانىپ پا، ءبىلىپ كەل، — دەپتى. ءدارۋىش بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ كەلسە، سامەننىڭ ءۇيىنىڭ توڭىرەگى تولعان ايەلدەر، جاڭا تۋعان بالانىڭ داۋىسى شىعادى، كىندىگىن كەسىپ، قۇنداقتاپ وراعان بالانى كورپەگە توسەگەن قاپتىڭ ۇستىنە جاتقىزسا، سىيمايدى. بالا كوتەرگەن ايەل: «بالا ۇلكەن ەكەن، قاپتىڭ ۇستىنە سالسام، سىيمايدى»، — دەپتى. وسىنى ەستىگەن ءدارۋىش سامەننەن ءسۇيىنشى سۇراپتى. سوندا سامەن: «قاپتىڭ ۇستىنە سىيماسا، بالانىڭ اتى قاپسالاڭ بولسىن، ساعان سۇيىنشىگە ءبىر تاي بەرسىن دەپ ايتىپ بار»، — دەيدى. وسىلايشا ەل جينالىپ، ازان شاقىرىپ، سامەننىڭ ءبىرىنشى بالاسىنىڭ اتىن قاپسالاڭ قويىپتى...
قالماقتار قايتا شابۋىل جاساعانشا ءبىراز جىل ءوتىپ، تىنىشتىق بولادى. وسى تىنىشتىقتىڭ بارىسىندا قازاق- قىرعىز بىرىگىپ، ءۇشقوڭىر جايلاۋىندا ۇلكەن توي جاسايدى. تويعا ەكى جاق تا مىقتاپ دايىندالادى. ات جارىسىنسىز توي وتپەيتىن زامان. ەل بايگەگە اتتارىن دايىنداي باستايدى. سامەن باتىر وزىمەن جيىرما جىلداي جولداس بولعان شۇبار ايعىردىڭ جال-قۇيرىعىن ءسۇزىپ: «تۇلپارىم، تالاي قيىندىقتى بىرگە وتكىزدىك، وسى بايگەنى الىپ بەرۋ ساعان سەرت، وسىدان كەيىن ۇستىڭە ەر سالماي جىبەرۋ ماعان سەرت»، — دەپتى.
قازاقتار بايگەنىڭ مارەسىن ءۇشقوڭىر جايلاۋىنىڭ ەتەگىنە بەلگىلەمەك بولادى. وعان قىرعىزدار كونبەي، ءۇشقوڭىردىڭ ۇستىنە شىعا بەرىسىنە بەلگىلەيدى. قىرعىزدار وزدەرىنىڭ اتتارى تۋادا ورگە قاراي جاقسى شابادى، بايگە بىزدىكى بولادى دەپ ويلايدى.
تويدىڭ الامان بايگەسىنە نەشە ءجۇز ات جينالادى. ءار اتتىڭ يەسى اتتارى الىسقا شاپسا، سونىڭ اتى كەلەتىندەي كورىنىپ، تۇنەمەگە ايداپ، جامانتى سايىنداعى قاراقۇدىقتان كۇن شىققاندا جىبەرەدى. كوپ ات ىلەسە الماي، جولدا قالادى. بىرنەشە ات تاۋدىڭ جولىنان قۇلاپ ولەدى. جالعىز شۇبار ايعىر عانا ءۇشقوڭىردىڭ جالعىز اياق جولىمەن زورعا كوتەرىلەدى. ەڭ بيىك جەرىندە بىر-ەكى ءسۇرىنىپ، توقتاپ قالا جازداپ، ايتەۋىر مارەدەن وتەدى. بايگەنى شۇبار ايعىر الادى. باسقا ءبىر ات تا مارەگە جەتە المايدى. شۇبار ايعىردىڭ ءۇشقوڭىرعا كوتەرىلگەن جالعىز اياق جولىن ەل «شۇبار اتتىڭ جولى» دەپ اتاپ كەتەدى. الامەن بايگەدەن كەيىن سامەن باتىر شۇبار ايعىرعا ەر سالماي، توعىز قىسىراق قوسىپ جىبەرەدى. شۇبار ايعىردى ۇيىرگە قوسقان سوڭ ۇيىرىمەن ورىسىنەن تابىلمايدى. ورىستە شۇبار ايعىر ۇيىرىنەن قۇلىنداعان بۋرىل بيە عانا قالىپتى. جىلقىشىلار بىرنەشە كۇن ىزدەپ تابا المايدى. اقىرى سامەن باتىرعا ايتۋعا ءماجبۇر بولادى. ول الگىلەردىڭ ايتقاندارىن ءۇنسىز تىڭداپ وتىرىپ-وتىرىپ بارىپ:
— وسىدان جيىرما ەكى-جيىرما ءۇش جىلداي بۇرىن قىرعىزداردىڭ جىلقىسىن قالماقتار بارىمتالاپ ايداپ كەلە جاتقاندا، قاراڭعىدا بىرنەشە جىلقى ءبولىنىپ قالىپ قويادى دا ءبىزدىڭ جىلقىعا قوسىلادى. سولاردىڭ ىشىندە وسى شۇبار تاي دا بولادى. ول دونەن بولادى. سودان ءبىر كۇنى وزىمە ات ىزدەپ ءجۇرىپ، سۇيەگى ءىرى، شوقتىعى بيىك، اساۋسىعان شۇباردى بۇعالىق سالىپ ۇستاپ، ۇيرەتىپ، ۇزاق جاۋگەرشىلىككە مىنەتىن اتىم بولدى. شۇبار ايعىر قىرعىزداردىڭ تالقان دەگەن ءبيىنىڭ جىلقىسىنىڭ تۇقىمى، سول جاقتان ىزدەڭدەر. ەگەر وندا يت-قۇسقا امان، قولدى بولماي بارسا، الىپ كەلمەڭدەر»، — دەپ تابىستايدى. «ءوز جەرىندە قالدىرىپ كەتىڭدەر»، — دەيدى.
جىلقىشىلار ىزدەپ بارسا، شۇبار ايعىر ۇيىرىمەن جىلقىلاردىڭ ىشىندە جۇرگەنىن كورىپ، قىرعىزدارعا بولعان جاعدايدى ايتىپ، ولارعا شۇبار ايعىردى ۇيىرىمەن قالدىرىپ كەتەدى. جىلقىشىلار سامەن باتىرعا كەلىپ ايتقاندا:
— ەستى جىلقى قوڭى كوتەرىلسە، كوپ جىل وتسە دە، ءوز جەرىن تاباتىنى وسى ەكەن عوي، — دەيدى. — ەگەر مەنىڭ كوپ جىلعى كورگەن ءتۇسىم شىن بولسا، شۇبار ايعىردىڭ تۇقىمى ءبىزدىڭ ۇرپاققا تاعى بىتەدى...
اڭىراقايدا ويسىراپ جەڭىلگەننەن كەيىن قالماقتار جويقىن شابۋىل ۇيىمداستىرا المايدى. دەگەنمەن، وقتا-تەكتە قازاقتاردىڭ تىنىشتىعىن كەتىرىپ جۇرەدى. سونداي ءبىر شايقاس ارقارلىنىڭ شىعىسىندا بولادى. ەرتەڭمەن ەكى جاق بىر-بىرىنە جاقىنداپ قارسى كەلگەندە، سامەن باتىر «جەكپە-جەك!» دەپ ايعايلايدى. قالماقتاردىڭ بىرىنەن سوڭ بىرىمەن جەكپە-جەككە شىعىپ، جەتەۋىن تۇسىرەدى. جەتىنشى باتىرى جەڭىلگەن سوڭ قالماقتاردى ۇرەي بيلەي باستايدى. سول كەزدە دولانقارا ون سەگىز جاۋىنگەرىن شاقىرىپ الىپ: «ءقازىر، سەگىزىنشى بولىپ مەن شىعامىن، بىر-ەكى قاعىسىپ، سامەن جاقىنداعاندا قارسى شاۋىپ، قورشاپ الىپ، نايزا تۇيرەۋدى تابىستايدى دا»، ءوزى «جەكپە- جەك!» دەپ ايعايلاپ تۇرعان سامەنگە قارا تۇرا شابادى.
سامەن قالماقتارعا جاقىنداعاندا، ون سەگىز قالماق قورشاپ الادى. تەكەباي ساربازدارىمەن لاپ قويادى. ءبىراق سەگىزىنشى جەكپە-جەككە شىققان دولانقارا قازاق جاۋىنگەرلەرى جەتكەنشە، سامەن باتىردىڭ ساۋىتىنىڭ وسال جەرى قولتىعىنىڭ استىنان نايزا تۇيرەپ ۇلگەرەدى. قالماقتاردىڭ جاسىرىن توپتارىن تالقانداپ قايتقان جولامان مەن بايسەركە ەكىنشى جاعىنان شابۋىل جاسايدى. سامەن باتىردىڭ اۋىر جارالانعانىن ەستىگەن قازاق جاۋىنگەرلەرى قالماقتاردى قاھارلانا قىرا باستايدى. سول كۇنى كۇن ۇياسىنا تاياعاندا سامەن قايتىس بولادى. ەكىنشى توپتى تالقانداپ قايتقان تويشىبەك، قاسابولات، كوتەنتاي باتىرلار قايعىلى قازانىڭ ۇستىنەن شىعادى. بۇكىل ەل بولىپ، كۇڭىرەنىپ، سامەندى كەربۇلاققا جەرلەيدى.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
You Might Also Like
-
سوناۋ تاراز جاعىنداعى تالاس بويىنداعى ءبىر شايقاستا كۇنى بويى بولعان جەكپە-جەكتە بىردە جەڭىپ، بىردە جەڭىلىپ دەگەندەي الما-كەزەك ءتۇسىپ، ەكى جاقتان دا شىعىن بولىپ، كۇن باتۋعا تاياعان كەزدە تۋ جىعىلىپ، ...
-
باپاي دەگەن كىسى وتىز بەس جاسىندا جاۋدان ولەدى. ەردەس، مەدەت، اقتەن دەگەن ءۇش جاس بالا جەتىم قالادى. ەردەس ون جەتى جاسىندا باتىر بولىپ جاۋعا اتتانداى. بۇل بارعانى قازاق پەن قالماقتىڭ سوعىسى ەدى. قال...
