InfoHub Logo

ورتالارىندا تولە بي بار قازاق اسكەرلەرىنەن جەڭىلىپ، قايتا توپتاسىپ، قاشا شابۋىلداپ جۇرگەن كەزدەردىڭ بىرىندە سامەن باتىر جامان ءتۇس كورىپ، شوشىپ ويانادى. تۇسىندە بوتباي اۋىلدارىن جاۋ شاۋىپ كەتىپتى. ەرتەڭمەن كورگەن ءتۇسىن تولە بيگە ايتادى. جانە دە ءوزى اۋىلعا بارىپ كەلۋگە رۇحسات سۇرايدى. تولە بي:

— جالعىز بارما، ساربازدارىڭنان ادام الا بار، نەگىزگى توپتاعى ساربازدار جينالادى، ەندى از كۇندە قالماقتى قورشاۋعا الارمىز، — دەيدى. سامەن باتىر:

— ءقازىر ءبىر ادام بولسا دا سوعىستا ارتىق بولمايدى، مەن ءوزىم بارىپ كەلەمىن، — دەپ جولعا شىعادى.

ەلگە كەلسە قونىستا ەشكىم جوق، كوشىپ كەتكەن. جالعىز- جارىم ەمەس، بوتباي اتا بالالارىنىڭ اۋىلدارى تۇگەل كوشكەن. ارى-بەرى ىزدەستىرىپ ءجۇرىپ، ءبىر ءتۇتىننىڭ ءيسى شىققان جاققا بارسا، جالعىز ءۇي قويشى، ول قويلارىمەن تاسادا قالا بەرىپتى. قويشىدان ءمان-جايدى سۇراي باستاعاندا، ارىپ-اشىپ ەكى بالا كەلەدى. سامەننىڭ بۇلاردان بىلگەنى: «بارلىق اۋىلدى قالماقتىڭ جۇزدەي ادامى كەلىپ، مالداردى، كەمپىر-شالداردى، بالا-شاعا، قىز-كەلىنشەكتەردى بايلاپ-ماتاپ، كوشىرىپ اكەتىپتى. وزدەرى شاتىرلارىن قىزىلقايناردىڭ باسىنا تىگىپ، وسى ماڭايدا قالعان اۋىلداردى شاۋىپ، ەرتەڭ شال-كەمپىرلەردى بايلاپ-ماتاپ تاستاپ، مالدى، قىز-قىرقىندى ايداپ كەتكەلى جاتقان كورىنەدى. بۇلار ءبىرىنىڭ بايلاۋىن ءبىرى شەشىپ، قاشىپ شىعىپتى».

سامەن باتىر قويشىنىڭ ۇيىنەن تاماق ءىشىپ، جەتەگىندەگى شۇبار ايعىرىنا ءمىنىپ، قىزىلقاينارداعى توناۋشىلارعا قاراي بەت تۇزەيدى. تاڭ قىلاڭ بەرگەندە مەجەلى جەرگە جەتىپ، ماڭايدى شولىپ كورىپ، قانداي امال-ايلا جاساۋ كەرەكتىگىن دە ويلايدى. توڭىرەگى ىڭىرسىعان ەل، ءبىر شەتىندە توناپ جۇرگەن توپتىڭ شاتىرلارى، ەسىكتەرىنىڭ الدىندا ەكى جاۋىنگەر قاراۋىلداپ وتىر. وزدەرىن اينالدىرا تۇيەنى شوگەرىپ، تىزدەپ تاستاپتى. ەشكىم وتە الماسىن دەگەنى عوي. شاتىرعا جاقىنداعان سامەن استىنداعى شۇباردىڭ تىزگىنىن جىبەرىپ، «سامەن! سامەن!» دەپ ۇرانداعاندا شۇبار ايعىر تۇيەلەردەن قارعىپ ءوتىپ، ەسىك الدىنا جەتەدى. ۇيقىلى-وياۋ ساسىپ قالعان ەسىكتىڭ كوزىندەگى ەكى جاۋىنگەردى نايزامەن تۇيرەپ، شاتىردىڭ ەسىگىن بوساعاسىمەن جۇلىپ الىپ، «جەكپە-جەك، جەكپە-جەك!» دەپ  ايعايلايدى. شاتىردىڭ ىشىندەگىلەردەن ءۇن شىقپايدى، قايتادان ايعايلاعاندا، توناۋشىلاردىڭ باسشىسى:

— نە تىلەگىڭ بار؟ ءبارىن ورىندايىق، — دەيدى.

— ماعان كەرەگى سەنسىڭ، جەكپە-جەك! — دەپ قايتا ايعايلايدى.

ءبىر بالەنىڭ بولارىن بىلگەن توناۋشىلاردىڭ باسشىسى:

— ايتقانىڭنىڭ ءبارىن ورىندايىق، تيە كورمە، — دەپ جالىنا باستايدى. سوندا سامەن:

— ءقازىر ءبىر ادامىڭدى جىبەرىپ، بارلىق ەلدىڭ قول-اياعىن بوساتىڭدار، قولدارى بوساعان ادامدار جاۋىنگەرلەردىڭ قارۋ-جاراعىن جيناپ اكەلسىن، مالدارىمىزدى ورىسىنە، ۇيلەرىمىزدى ورنىنا قوندىرىڭدار، ىشىپ-جەگەن مالدارىڭنىڭ ورنىنا ءوز اتتارىڭدى بەرەسىڭدەر جانە ەكىنشى قازاق اۋىلىنا جولامايسىڭدار، شارتىم وسى!» — دەيدى.

جاۋلار بۇل شارتتى قابىلدايدى. ءبىر ادامدى جىبەرىپ، بۇكىل ەلدى بوساتتىرادى، قولدارى بوساعان ەل سامەننىڭ كەلگەنىن بىلەدى دە، جۇرۋگە جارايتىندارى جاۋىنگەرلەردىڭ قارۋ-جاراقتارىن جيناپ اكەلەدى، مالدارىن ورىسىنە ايداپ، ۇيلەرىنە ورنىنا قوندىرعان سوڭ قالماقتار ءوز جولدارىنا تۇسەدى. اۋىلدان ۇزاپ شىققان سوڭ ءبىر ادام:

— ءبىر ادامنان نەگە سونشا قورىقتىق، ءجۇز جاۋىنگەر تۇرىپ، — دەيدى. سوندا باسشى تۇرىپ:

— سامەننىڭ ەكى يىعىندا ەكى جولبارىس، ارتىندا ءبىر توپ جولبارىس تۇردى، سوعىسقانىمىزدا ەشكىم امان قالمايتىن ەدى، ءقازىر ءبارىمىز امانبىز، — دەپ جاۋاپ بەرەدى.

ەل ورنىنا جايعاسقان سوڭ سامەن باتىر ساربازدارىنا ورالادى. تولە بيگە بولعان جاعدايدى ايتادى. لاجىسىز ءوز اتىن ءوز ۇرانداپ شاپقانىن ايتادى. سوندا تولە بي: «سەنىڭ اتىڭ ءتورت بوتبايعا ۇران بولسىن!» — دەپ بۇكىل ەلدىڭ الدىندا باتا بەرەدى. سودان كەيىن بوتباي ەلىنىڭ ۇرانى «بوتباي» جانە «سامەن» بولىپتى.

اتاقتى اڭىراقاي شايقاسىندا ويسىراي جەڭىلگەن قالماقتار ىلە بويىندا دا جەڭىلىس تابادى. قازاق باتىرلارى ولاردى جوڭعار تاۋىنان اسىرىپ قۋىپ، الاتاۋدىڭ ىستىق كولىنە دەيىنگى بۇرىنعى قالماقتار باسىپ العان جەرلەردى دە بوساتادى. سوعىستىڭ سوڭىندا تولە بي سامەن باتىردى شاقىرىپ الىپ: «ەل تىنىشتىعى ءۇشىن ساربازدارىڭمەن ەكى جىلداي جوڭعاردان بەرىرەك قالا تۇر، قالماقتار قايتا شابۋىلعا شىقسا، قازاق باتىرلارى ساربازدارىن جيناپ كەلگەنشە قالماقتاردى اسۋدان اسىرماي تۇر»، — دەيدى. سامەن باتىر ەكى جىلدان اسا اسۋدا بولادى. سودان بولسا كەرەك، «سامەن تاۋى»، «سامەن قۇدىعى»، «سامەن قىستاۋى» دەگەن اتاۋلار بارشىلىق.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ءجالاڭتوس باتىر

ەلشىبەك باتىر تۋرالى

ەر جاۋعاش

---