InfoHub Logo

قازاق-قالماق سوعىسى زامانىندا جەتىسۋ جەرىندە قالماقتار بىرەر جىل تابان تىرەپ تۇرىپ قالادى. سول كەزدەردە ولار سۋىقتوبەنىڭ كۇنگەيىن قىستاپ، تەرىسكەيىنە ەگىن سالىپ، تاۋدىڭ بوكتەرىن، باسىن جايلاعان. وسى جىلداردىڭ كۋاسى رەتىندە قالماقتان قالعان جەل ديىرمەننىڭ تاسى  جاتىر. قالماقتار بۇل ماڭايدان قۋىلىپ، جوڭعار قاقپاسىنا جەتىپ قالعاندا، كورىپكەل-بيى قولعا ءتۇسىپ، سول ايتقان ەكەن دەگەن اڭگىمە بار:

— التايدان تارازعا دەيىنگى ۇلانعايىر مول كەڭىستىكتە ءجۇرىپ، مەكەن ەتىپ، سۋىقتوبەنىڭ باۋىرىنا تەڭ كەلەتىن ايماق كورمەدىم. قالماقتاردىڭ بۇل ايماققا قىزىققانى سونداي — مۇنداي سوزدەردى كوپ ايتىپتى. ەل اراسىندا سولار ايتىپتى دەگەن ءبىر اۋىز ولەڭ دە قالىپتى:

— دولان (جەتى) جىل مەكەن ەتتىم،
بولىپ سۋىقتوبە يەسى.
اڭى بار ارقار، ايۋ، ۇلار، بارىس،
نۋ باقشا ورىك، الما، شيەسى.
سۋىقتوبە باسىندا
ديىرمەننىڭ تاسى قالدى.
تابيعاتى ەرەكشە جاراتىلعان
جەر-انا عوي كيەسى.

قالماقتار وسىلاي جەڭىلىپتى. سەرعازى باتىردىڭ تۋعان اعاسى سەرەڭنىڭ بىردە ىندەتكە ۇشىراپ، بەس بالاسى بىردەي ءولىپ كەتەدى. كۇللى تۇكەي ۇرپاعى قارا جامىلىپ، باۋىرىنىڭ قايعىسىنا باتىر دا قاتتى قينالعان ەكەن. «ياپىر-اي، اعام بولسا جاسى ۇلعايىپ قالىپ ەدى، جەڭگەم دە شار تارتىپ كەتىپ ەدى، ۇرپاقسىز قالار ما ەكەن؟» دەپ قايعىرادى. سودان ارى ويلاپ، ءبىر ۇردىسكە بەت قويادى.

سول كەزدە شاپىراشتى قاراساي باتىر ۇرپاعى وتەپ رۋىنان شىققان ەسەك دەگەن جاسى جەتپىستەن اسىپ قالعان اۋليە كىسى بولعان ەكەن. سەرعازى باتىر الگى اۋليەگە بارىپ:

— ەي، اۋليە ەسەك، سەن اللامەن تىلدەسەتىن ادام دەيدى. مەنىڭ اعام سەرەڭنىڭ ۇلدارى ءولىپ، تۇقىمسىز قالاتىن بولدى، سوعان قۇدايدان بالا سۇراپ بەر، — دەپتى. سەرعازىنىڭ باتىرلىعىنان حابارى مول اۋليە ونىڭ ويلى-قىرلى سوزدەرىن كوڭىلىنە الماي، باتىرعا ىلەسىپ سەرەڭ اۋلىنا بارىپ ءتۇسىپتى. سوندا ەسەك اۋليە سەرەڭ ايەلىنە:

— قاراعىم، كەلىن، ءوزىڭ بارىپ ءبىر قوي الىپ كەلىپ، باتا سۇرا، — دەپتى.

سەرەڭنىڭ ايەلى جاۋلىعىن سالىپ، ءبىر اقسارى باس قويدى جەتەلەپ كەلىپ، ەسەكتەن باتا سۇراپتى. مال سويىلىپ، ەت قازانعا تۇسكەن كەزدە ەسەك اۋليە قيسايىپ، مىزعىپ الماق بولىپ، ۇيىقتاپ كەتىپتى. ارادا ءسال-پال ۋاقىت وتكەندە اۋليەگە:

— تۇرىڭىز، باۋىر ءپىستى، — دەپ وياتىپ جىبەرەدى. سوندا اۋليە:

— وي، اتتەگەن-اي، بەكەر وياتىپ جىبەردىڭدەر عوي. اللادان ءبىر ۇل سۇراپ الىپ، ول جالعىز بولماسىن دەپ تاعى بىرەۋىن سۇراپ جاتقاندا وياتىپ جىبەردىڭدەر عوي، — دەگەن ەكەن.

سودان ارادا جىل ۋاقىتى ءوتىپ، انامىز ەكىقابات بولىپ، ءبىر ۇل تاۋىپتى. سەرعازى باتىر ەرەكشە قۋانىپ، ىرىم جاساپ:

— بۇل بالانى قۇدايدان ەسەك اۋليە سۇراپ بەرىپ ەدى، اتىن سول كىسىگە قويدىرامىن، — دەپ اۋليەگە قوس ات جىبەرىپ، الدىرىپتى. سوندا ەسەك اۋليە تۇرىپ:

— شاپىراشتىدا قاراسايدىڭ بالاسى وتەپتەي بولسا، جامان بولماس، ءارۋاقتى ادامنىڭ اتىن كوتەرە السا، كوتەرەر، كوتەرە الماسا، تاعى كورەمىز، — دەپ الگى بالانىڭ اتىن وتەپ قويىپتى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ءجالاڭتوس باتىر

ەلشىبەك باتىر تۋرالى

ەر جاۋعاش

---