InfoHub Logo

ساتىلاي كەشەندى تالداۋ - قازاق ءتىلىنىڭ ءتول تەحنولوگياسى

عالىم ن. ورازاحىنوۆا ءوزىنىڭ « ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسىنىڭ عىلىمي - ادىستەمەلىك نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەگىندە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسىمەن جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ جولدارىن ايقىن كورسەتەدى. عىلىمي ەڭبەكتە مۇعالىمدەرگە ساباق ۇردىسىنە قاجەتتى باعدارلاما ۇلگىسى، ءتۇرلى ساباقتار، اۋىزشا كوماندالىق وليمپيادا تاپسىرمالارى، تەست تۇرلەرى دە بەرىلگەن. قىسقاسى، بۇل كىتاپ - ىزدەنىمپاز ماماندارعا ارنالعان ادىستەمەلىك كومەكشى قۇرال.

ىزدەنىمپاز مامان رەتىندە اتالعان تەحنولوگيانى 2005 - 2006 وقۋ جىلىنان باستاپ، عالىم ەڭبەگىن باسشىلىققا الىپ، ساباق ۇردىسىندە پايدالانا باستادىم. ەڭ اۋەلى 5 - سىنىپتارعا ءتىل ءبىلىمىنىڭ فونەتيكا سالاسى بويىنشا دىبىستارعا ماتەماتيكالىق تاسىلمەن مىنەزدەمە بەرۋدى جانە فونولوگيالىق تالداۋ جاساي ءبىلۋدىڭ جولدارىن ۇيرەتتىم. 2007 - 2008 وقۋ جىلىندا جاراتىلىستانۋ جانە قوعامدىق - گۋمانيتارلىق باعىتتا ءبىلىم الىپ جاتقان 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ تاڭداۋ، قولدانبالى كۋرستارىندا قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ پەداگوگى رەتىندە ءتىل ءبىلىمىنىڭ كۇردەلى كاتەگوريالارىن كەشەندى تالداۋ ارقىلى ۇيرەتۋدى قولعا الدىم. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسىنىڭ وزىندىك 10 دەڭگەيى (ءبىرىنشى دەڭگەي - تىلدىك بىرلىكتەردى تولىق جازىلىم بويىنشا س. ك. ت.، ەكىنشى دەڭگەي - تىلدىك بىرلىكتەردى قىسقاشا جازىلىم بويىنشا س. ك. ت.، - تىلدىك بىرلىكتەردى جازىلىم بويىنشا ىقشامداۋ پرينسيپىمەن ورنەكتەۋ ءۇشىنشى دەڭگەي، ايتىلىم بويىنشا اۋىزشا تولىق تالداۋ، ءتورتىنشى دەڭگەي - تىلدىك بىرلىكتەردى جازىلىم بويىنشا سيمۆولدار ارقىلى ىقشامداۋ پرينسيپىمەن ورنەكتەۋ، بەسىنشى دەڭگەي - ديالوگ ارقىلى تالداۋ، التىنشى دەڭگەي - جات جازۋ، جەتىنشى دەڭگەي - ۋاقىتقا تالداۋ: وتە جىلدام - 3 مينۋتتا، جىلدام - 5 مينۋتتا، باياۋ - 7 مينۋتتا، سەگىزىنشى دەڭگەي - كومپيۋتەرلىك تالداۋ، توعىزىنشى دەڭگەي - اشىق تەست، ونىنشى دەڭگەي - شىعارماشىلىق جۇمىس) ارقىلى وقۋشى ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزە الاتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستار ساباق ۇدەرىسىندە جۇيەلى پايدالانىپ وتىرىلدى. دەڭگەيلىك ۇستانىمدار وقۋشى جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋدا زور رول اتقارادى. دەڭگەيلىك ۇستانىمداردى جۇيەلى جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىندە شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاسايتىن قابىلەتى جوعارىوقۋشىلار وليمپيادا مەن عىلىمي جۇمىستاردا ءى، ءىى، ءىىى ورىندارعا يە بولىپ، 2009 - 2010 وقۋ جىلىندا ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدە قازاق ءتىلى پانىنەن قاتىسقان 20 بالانىڭ 10 - ى 22، 23 بالل، 6 - ى 25 بالل جينادى. 2008 - 2009 وقۋ جىلىندا قابىلداپ الىنعان بيىلعى 2012 - 2013 جىلى توعىزىنشى دەڭگەيگە جەتىپ وتىر. تاجىريبە بارىسىندا بۇل تەحنولوگيانىڭ مۇعالىمنەن دە، شاكىرتتەن دە تەرەڭ ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتەتىندىگى بايقالدى.
ءداستۇرلى وقىتۋ جۇيەسىندە ءتىل ءبىلىمى سالالارىن وقىتۋ - ءتىلدىڭ ەڭ كىشى بولىگى فونەتيكادان باستالاتىنى بەلگىلى. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسى دا بۇل ءداستۇردى ساقتايدى. سوندىقتان دا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ قازاق ءتىلىنىڭ ءتول تەحنولوگياسى ەكەندىگىن ايتا كەلىپ، جاس ماماندارعا كومەك رەتىندە ءتىل ءبىلىمىنىڭ فونەتيكا سالاسى بويىنشا 5 - سىنىپتارعا وتىلگەن ساباق ۇلگىسىن ۇسىنىپ وتىرمىن.

ساباقتىڭ تاقىرىبى: فونەتيكادان وتكەندى قايتالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك. قازاق ءتىلىنىڭ ءتول تەحنولوگياسى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ ارقىلى فونەتيكادان العان تەوريالىق بىلىمدەرىن قايتالاۋ. سوزدەرگە اۋىزشا، جازباشا تالداۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، تەوريالىق ءبىلىمدى بەكىتۋ، تياناقتاۋ.
2. دامىتۋشىلىق. ءتىل بايلىعىن اۋىزشا، جازباشا ارقىلى دامىتۋ. ويلاۋ قابىلەتى مەن سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
3. تاربيەلىك. جيناقىلىققا، ۇقىپتىلىققا باۋلۋ. انا ءتىلىن قۇرمەتتەۋگە، ۇلى تۇلعالاردىڭ وسيەتتەرىن بويىنا سىڭىرە وتىرىپ ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ، جيناقتاۋ ساباعى.
ءادىسى: تىلدىك تالداۋ، تەست جۇمىستارى، ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا ماتەريالدارى، ۇلەستىرمەلى قاعازدار، ۇيالى تەلەفوندار.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ادەبيەت.

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. سالەمدەسۋ، ساباق جابدىقتارىن باقىلاپ، نازارلارىن اۋدارتۋ.
2. ساباقتىڭ نەگىزگى ءبولىمى: 1 - تاپسىرما. ديالوگتى تالداۋ «تەلەفون» ويىنى ارقىلى جۇرگىزىلەدى.
جۇرگىزۋشى: قوجابەكوۆا اينۇر.
«وتقا كۇيگەننەن دە، ۇياتقا كۇيگەن جامان» ماقالىنداعى «وتقا» سوزىنە فونولوگيالىق تالداۋ جاساۋ.
- ەلدار، سالەمەتسىڭ بە؟ مەن ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ وتىر ەدىم. كومەك بەرەسىڭ بە؟
- ءيا، كومەكتەسەمىن.
- وتقا ءسوزى قانداي بۋىندى ءسوز؟
- بۇل ءسوز ايتىلۋ، جازىلۋ، جاسالۋ جولدارىنا قاراي جۋان بۋىندى ءسوز.
- نەگە؟
- سەبەبى ءسوزدىڭ قۇرامىنداعى داۋىستى دىبىستار جۋان داۋىستىلار.
- بۇل سوزدە قانشا بۋىن بار؟
- بۇل ءسوز وت - قا بولىپ ەكى بۋىنعا بولىنەدى.
- نەگە؟
- سەبەبى ءسوز قۇرامىندا ەكى داۋىستى دىبىس بار.- وت بۋىنى تۇيىق بۋىن.
- نەگە؟
- سەبەبى بۋىن داۋىستى دىبىستان باستالىپ، داۋىسسىز دىبىسقا اياقتالىپ تۇر.
- قا بۋىنى اشىق بۋىن.
- نەگە؟
- سەبەبى بۋىن داۋىسسىز دىبىستان باستالىپ، داۋىستى دىبىسقا اياقتالىپ تۇر.
- بۇل ءسوز قالاي تاسىمالدانادى؟
- بۇل ءسوز وت - بولىپ 1 جاعدايدا تاسىمالدانادى.
قا
- نەگە؟
- سەبەبى ءسوز ەكى بۋىننان تۇر نەمەسە ءسوز بۋىن جىگىنە سايكەس تاسىمالدانعان.
- ەكپىن ءسوزدىڭ قاي دىبىسىنا ءتۇسىپ تۇر؟
- قازاق تىلىندە ءسوز ەكپىنىنىڭ ورنى ءبىرشاما تۇراقتى. سوزگە قوسىمشا جالعانعان سايىن ەكپىن ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىنداعى داۋىستى دىبىسىنا قاراي ىعىسىپ وتىرادى. سوندىقتان ەكپىن قا بۋىنىنداعى ا داۋىستى دىبىسىنا ءتۇسىپ تۇر.
- بۇل سوزدە بۋىن ۇندەستىگى بار.
- نەگە؟
- سەبەبى ءتۇبىرى وت جۋان بولعاندىقتان وعان جالعاناتىن قوسىمشانىڭ قا جۋان نۇسقاسى كەلىپ تۇر. سوندىقتان ءبىز ونىڭ كە جىڭىشكە نۇسقاسىن المايمىز.
- بۇل سوزدە ءتۇبىر مەن قوسىمشانىڭ اراسىندا دىبىس ۇندەستىگى ىلگەرىندى ىقپال بار.
- نەگە؟
- سەبەبى ءتۇبىردىڭ سوڭعى دىبىسى ت قاتاڭ بولعاندىقتان وزىنە جالعاناتىن قوسىمشانىڭ العاشقى دىبىسىنىڭ ق قاتاڭنان باستالۋىن تالاپ ەتىپ تۇر. سوندىقتان ءبىز ونىڭ عا ۇياڭنان باستالاتىن نۇسقاسىن المايمىز.
- راحمەت، ساۋ بول.
- ساۋ بول.
2 - تاپسىرما. سۇلۋ، گۇلدەر سوزدەرىنە قىسقاشا جازىلىم بويىنشا فونولوگيالىق تالداۋ جاساڭىزدار.
1. جۋان. ب. س.
2. سۇ - لۋ
ا. ب ا. ب
3. سۇ - لۋ
4. سۇ - لۋ/
5. + ---
6. س + ل --- 0
3 - تاپسىرما. ش. قۇدايبەردى ۇلى «ادامدىق بورىشىڭ» - وي تولعاۋ
سەرگىتۋ ءساتى. كىم جىلدام؟ دۇنيەجۇزىلىك سوزىنەن بىرنەشە لەكسيكالىق ماعىناسى بار سوزدەر شىعارۋ.
4 - تاپسىرما. دىبىستارعا ماتەماتيكالىق تاسىلمەن مىنەزدەمە بەرىڭىزدەر.
استانا سوزىندەگى دىبىستارعا ماتەماتيكالىق تاسىلمەن دىبىستىق مىنەزدەمە بەرۋ.
5 - تاپسىرما تەست جۇمىسى.
ساباقتى بەكىتۋ: نەنى ۇيرەندىم؟
باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما: ونەگە سوزىنە ماتەماتيكالىق تاسىلمەن دىبىستىق مىنەزدەمە بەرۋ.
قورىتا ايتقاندا، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسىمەن ساباق وتكىزۋ بارىسىندا وقۋشىلار كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى. ياعني، ءبىر ساباق ۇردىسىندە بۇكىل تاراۋ بويىنشا بەرىلگەن ءبىلىم تۇگەلىمەن قايتالانىپ، قورىتىلادى؛ ساباق بارىسىندا بۇكىل سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ بەلسەندى جۇمىس ىستەۋى قامتاماسىز ەتىلەدى؛ وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىسى ارتادى، ءتۇرلى ادەبيەتتەر مەن سوزدىكتەر، انىقتامالار جانە مەرزىمدى باسىلىمدارمەن ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن يگەرۋگە كومەكتەسەدى؛ وقۋشىلار سۇراقتارعا قىسقا جانە ناقتى جاۋاپ بەرۋ داعدىسىن يگەرەدى؛ كوپ سوزدىلىكتەن اۋلاق بولادى؛ وقۋشىلاردىڭ ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەۋ داعدىسى داميدى؛ شىعارماشىلىق قابىلەتى ارتىپ، وقۋشى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلانادى.