InfoHub Logo

ادامعا كوپ ايتىلاتىن تىلەكتەردىڭ ىشىندە «دەنساۋلىعىڭ زور بولسىن» دەگەندى ءجيى ەستيمىز. كەيبىرەۋلەر وسى ءسوزدىڭ ءتۇپ توركىنىنە ۇڭىلە بەرمەيدى ەكەن. ادامنىڭ باستى بايلىعى – ونىڭ دەنساۋلىعى، جان ساۋلىعى، ءتان ساۋلىعى. دەنساۋلىق بولماسا، دۇنيەنىڭ دە، بايلىقتىڭ دا، ويىن-ساۋىقتىڭ دا قاجەتى جوق. سوندىقتان بەرىلگەن مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ، دەنساۋلىقتى كۇتىپ، ونى ءبىر قالىپتا ۇستاپ تۇرۋدىڭ امالىن قاراستىرۋ كەرەك.

قازىرگى تاڭدا سپورتپەن، فيزيكالىق جۇمىستارمەن اينالىسىپ، ءوز دەنساۋلىعىنا، دەنە بىتىمىنە قارايتىن جاستاردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. بۇل ءبىر ۇردىسكە اينالىپ بارا جاتقانداي. اقپارات تاراتۋدا الدىڭعى ورىندا تۇرعان الەۋمەتتىك جەلىلەردە دۇرىس تاماقتانۋ، سالماق تاستاپ، ارىقتاۋ سىندى ءتۇرلى تاقىرىپتاردا جازاتىن بلوگەرلەردى كوپتەپ كورۋگە بولادى. بۇل ارينە كوڭىل قۋانتادى. ونداي ادامدارعا ەلىكتەپ، ءوز ءومىرىن دۇرىستاپ جاتقانداردى دا كوزىمىز كورىپ، قۇلاعىمىز ەستىپ ءجۇر. وسىلاي-وسىلاي سالاۋاتتى ءومىر سالتى سانگە اينالىپ، سپورتپەن شۇعىلدانۋشىلار قاتارى ارتادى دەگەنگە سەنىمىم مول.

«سالاۋاتتى ءومىر سالتى» دەگەن تەك فيزيكالىق قيمىل-قوزعالىسپەن اينالىسىپ، ءوزىن-وزى شارشاتۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى. ول ءجاي عانا جاياۋ ءجۇرىپ سەرۋەندەپ، دۇرىس تاماقتانۋدان باستالادى دەسەم بولادى. «سالاۋاتتى ءومىر سالتى» دەگەن ءسوز تىركەسىن اركىم وزىنشە تۇسىنەدى. مەن بۇل تاقىرىپتا ءسوز قوزعاپ، جازعانىم تەك ءۇشىنشى جاقتا «كەرەك، كەرەك» دەگەنمەن شەكتەلمەي ءوز ويىمدى ءبىلدىرۋدى ءجون كوردىم.

«اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە»  دەگەن ءسوز بار حالقىمىزدا.  دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن باسىمىز اۋىرىپ، بالتىرىمىز سىزداسا بىلەمىز عوي. دەگەنمەن، مەن دەنساۋلىعىم سىر بەرە باستاعاندا، ءتۇرلى كىناراتتاردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن ىزدەۋدى ءجون كوردىم. زاماناۋي مەديسينا ادام اعزاسىن جەكە-جەكە ورگاندارگا ءبولىپ قاراستىرادى. باس اۋىرعانعا ءبىر ءدارى، ءىش اۋىرعانعا باسقا ءدارى جازىپ بەرەدى اق حالاتتىلار. وسىلايشا، ءبىر جەرىمىزدى «جوندەيمىز» دەپ، باسقا جەرىمىزدى قۇرتىپ جاتامىز. ونىڭ ناتيجەسىندە يممۋندىق جۇيە تومەندەيدى. بۇلاي بولمايتىنىن ءتۇسىنىپ، ەمدەلۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراستىردىم. ادەبيەتتەردى پاراقتاپ، عالامتوردى شارلادىم. سوندا مەن جاي عانا ساۋ بولۋدىڭ قاراپايىم قاعيداتتارىن ورىندامايتىنىما كوزىم جەتتى. مەن عانا ەمەس، كوپ ادامداردىڭ قاتەلىگى بۇل. وسى كەزدە «ول قانداي قاعيدا؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. مەن ءوز تاجىريبەممەن ءبولىسىپ، جاۋاپ بەرىپ كورەيىن.

ەڭ الدىمەن، كۇندە تاڭەرتەڭ ءبىر ۋاقىتتا تۇرىپ، جىلى سۋ ءىشۋدى داعدىعا اينالدىرعان ءجون. يا، كوپ ادام سۋمەن دوس ەمەس. ماعان دا سۋ ءىشۋدى ادەتكە اينالدىرۋ قيىن بولدى. بىرەسە ۇمىتىپ كەتەم، بىرەسە ول سۋ باسقا ماقساتتا قولدانىلىپ كەتەتىن. ادامعا ۇستانىپ جۇرگەن ءومىر سالتىن بىردەن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە دە بولمايدى. «ماسكەۋ بىردەن سالىنعان جوق» دەگەن ءسوز بار عوي. سوندىقتان، مەن شاي، كوفە، باسقا سۋسىنداردان بولەك بىر-ەكى ستاقاننان باستاپ، 1،5-2 ليترگە دەيىن سۋ ءىشۋدى دە ۇيرەندىم. بۇنداي ناتيجەگە ءبىر ايدا كەلدىم. ال، ءقازىر كەرىسىنشە، سۋ ىشپەسەم اعزام كەۋىپ قالعان سياقتى كۇي كەشەمىن. بۇل داعدىنىڭ ناتيجەسىندە تەرىمنىڭ جۇمسارىپ، تازارعانىن، باس، بۇيرەك دەرتى مازالاۋىن قويعانىن بايقادىم.

سپورتقا جاقىن بولماعاندىقتان فيزيكالىق جاتتىعۋلاردى جاساۋ ماعان الىنبايتىن اسۋداي بولىپ كورىندى. ەكىنشى قاعيدانى ءوزىمنىڭ ادەتتەرىمنىڭ قاتارىنا قوسۋ ءۇشىن مەن جاياۋ جۇرۋدەن باستادىم. نەگىزى كۇنىنە 10-15 شاقىرىم جاياۋ ءجۇرۋ كۇش سالىپ جاتتىعۋ جاساۋمەن تەڭ بولادى. اسىرەسە، مەن سياقتى كۇنى بويى ءبىر ورىندا وتىرىپ جۇمىس ىستەيتىن ادامدارعا جاياۋ جۇرۋگە كەڭەس بەرەر ەدىم. ءبىر جاعىنان دەنساۋلىعىڭىزدى ۇزارتاسىز، ءبىر جاعىنان اۆتوبۋسقا نەمەسە تاكسيگە بەرەتىن اقشاڭىزدى ۇنەمدەيسىز. سونداي-اق، ءليفتتى باسپالداققا الماستىردىم. سودان كەيىن بىرتىندەپ، تاڭەرتەڭ جانە كەشكە دەنە جاتتىعۋلارىن جاساۋعا كوشتىم. كەڭسەدە جۇمىس اراسىندا تۇرىپ، ءجۇرىپ، بىر-ەكى وڭاي جاتتىعۋلاردى جاسايمىن. ەسەسىنە، ءوزىمدى سەرگەك ءارى بەلسەندى سەزىنەمىن. بۇل اعزاداعى قان اينالىمىن جاقسارادى. ويتكەنى، ادام كۇنى بويى ءبىر قالىپتا قوزعالماستان وتىرا بەرسە اعزاداعى قان قويۋلانىپ، ونىڭ اينالۋ پروسەسسى باياۋلايدى. ال بۇنىڭ سوڭى ءجيى باس اينالىپ، قان قىسىمىنىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلەدى.

ءۇشىنشى داعدى مەن سياقتى «ءتاتتىقۇمارلارعا» اۋىر بولادى. ۇننان جاسالعان، قانت، ءتۇرلى بوياعىش قوسپالار قوسىلعان تاعامدار سالماق قوسىپ، دەنە سىمباتىمىزدى بۇزىپ قانا قويماي، باۋىر، بۇيرەك جۇمىسىنا زاقىمىن تيگىزەدى، سونىمەن قاتار، پارازيتتەردىڭ كوبەيۋىنە الىپ كەلەدى ەكەن. يا، بۇل تۋرالى عالىمدار قانشاما ۋاقىت ايتۋمەن كەلەدى. دەگەنمەن، ءوزىم وسى تەوريانى تەكسەرىپ كورۋدى ۇيعاردىم. ءقازىر اشىتقى قوسىلعان تاعامداردى، ءتاتتى ءبالىش، توقاشتاردى كۇندەلىكتى راسيوننان الىپ تاستادىم. ەسەسىنە، باۋىرىمنىڭ جۇمىسى جاقسارىپ، اس قورىتۋ جۇيەم رەتكە كەلدى. ونىڭ ۇستىنە، دەنە سىمباتىم دا ءبىر قالىپتى.

ادام اعزاسى كۇندەلىكتى اقۋىز، كومىرسۋ، ماي نورماسىن قاجەت ەتەدى. تورتىنشىدەن، كەيبىر ونىمدەردى شەكتەگەنمەن، ولاردى پايدالى تاعامدارمەن الماستىردىم. مىسالى، كۇندەلىكتى اس مازىرىنە كوكونىس، جەمىس-جيدەكتەردى كوپتەپ قوسقان ءجون. ولار تەك ءدامدى ەمەس، ءارى پايدالى. وعان قوسا، ءداندى داقىلداردان ءتۇرلى تاماق دايىنداۋدى ۇيرەنىم الدىم. 

بۇلاي تىزە بەرسەم وتە كوپ. ەڭ باستى ەرەجە بۇل ويلاۋ باعدارلامامىزدى وزگەرتۋ. «بۇنىڭ دەنساۋلىققا قانداي قاتىسى بار؟» دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. الايدا مامانداردىڭ «بارلىق ماسەلە ادامنىڭ باسىندا» دەگەن ءسوزىن ەستۋگە بولادى. بۇل شىنىمەن سولاي، مەن جوعارىدا تىزگەن قاعيدالاردى بىرەۋ وزىنە پايدالى كەڭەس رەتىندە قابىلداۋى مۇمكىن، ال بىرەۋ ونى «بارەر»، ياعني قيىندىق رەتىندە كورەدى. بۇل مەنىڭ ءوز باسىمنان وتكەن. بىر-ەكى كۇندىك مەيرام ءۇشىن ءوزىمدى قيناپ ءتۇرلى ديەتالارعا وتىرىپ، كەيىن ودان شارشاپ قايتادان تاتتىلەردى جەپ، سول ءۇشىن ءوزىمدى جازعىرعان ساتتەر بولدى. نەگە؟ ويتكەنى، مەن بۇنداي شەكتەۋگە مۇلدەم دايىن بولمادىم. تاماققا تاۋەلدى بولدىم. ونىڭ ءبارىن ۋاقىتشا ەكەنىن ءبىلدىم. مەن ءوزىمنىڭ ويلاۋ باعدارلاماما سولاي ەنگىزدىم.  سول سەبەپتى مەرەكە بىتكەننەن كەيىن اش قاسقىرداي قايتادان ءبارىن جەيتىنمىن. ال ءقازىر قالاي؟ سۋ ىشسەم، تەرىم تازا ءارى جۇمساق بولاتىن بىلەمىن. ۇيىقتار الدىندا ايران ىشسەم، اسقازان، اس قورىتۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسىن جۇرگىزۋگە كومەكتەسەتىنىمدى بىلەمىن.

ەڭ ماڭىزدىسى ميىمىزدى قاجەتسىز اقپاراتتان تازارتىپ، ءپوزيتيۆتى ويلاپ ۇيرەنۋ كەرەك. وسىلايشا، ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى دە كوتەرىڭكى بولادى، جالپى جاعدايى دا وڭالادى، دەنساۋلىعى دا جاقسارادى.  وسىنداي قاراپايىم ەرەجەلەردى ۇستانىپ، ءوز ءومىرىمىزدى ءماندى دە ءساندى ەتۋگە بولادى. ادام پايدالى دۇنيەلەردەن گورى زياندى ادەتتەرگە تەز ۇيرەنەدى. سوڭىندا سودان وپىق جەيدى. شىلىم شەگىم، الكوگولدىك سۋسىنداردى ءىشىپ اعزامىزدى ۋلاپ، ءومىرىمىزدى قىسقارتقانشا، پايدالى نارسەلەرمەن اينالىسىپ، دەنساۋلىقتى ساقتاۋدى دۇرىس دەپ سانايمىن.

قازاقتىڭ اقىنى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «ەڭ اۋەلى بارىنەن بۇرىن تازالىقتىڭ ءقادىرىن ءبىل. ءتان ساۋلىعىنىڭ تامىرى – تازالىقتا، جان ساۋلىعىنىڭ تامىرى – ساۋلىقتا» دەگەن ءسوزى بار. دەنساۋلىعى مىقتى ادامنىڭ ءار كۇنى دۇرىس ءارى ءساتتى باستالىپ، ايى وڭىنان تۋادى. ءۇيى دە تازا، ءۇي ىشىندەگى ەنەرگياسى دا تازا. سوندىقتان، مەن دەنساۋلىعىمنىڭ ءقادىرىن ءبىلىم، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋدى ءجون كورەمىن. وسىلايشا ءاردايىم ساندە بولامىن. ويتكەنى ساۋ بولۋعا ءالى ەشكىم تىيىم سالعان  جوق. باسقا ادامدارعا دا وسىنى كۇندەلىكتى ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا اينالدىرۋعا كەڭەس بەرەمىن.

---