سەرى بايمەن
سالمەن دەگەن بايدىڭ بايمەن دەگەن جالعىز ۇلى بولادى. بايمەن اكەسىنە بىتكەن ولشەۋسىز كوپ داۋلەتتىڭ ارقاسىندا ويىنا كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەپ شولجاڭداپ ءوستى. ماقتاعان سايىن داراقىلانا تۇسەتىن مىنەزىن تۇسىنگەن شاردىڭ جاستارى ونىڭ قاسىنا قۇمىرسقاشا ۇيمەلەيدى. بايمەن قاسىنا ەرگەن، اقشاسىن ىشىپ-جەگەن جىگىتتەردىڭ ءبارىن «ادال دوسىم» دەپ ەسەپتەيدى.
دوستارى كوپشىك قويىپ بايمەندى «بايەكە»، «باي-پاتشا» دەپ اتادى. «مىرزا، سەرى» دەپ الدىنا باستارىن ءيىپ كەلگەن ادامداردى بايمەن اقشامەن دە، مالمەن دە سىيلاپ باقتى. بايمەننىڭ ىستەگەن ىستەرىن اكە-شەشەسى قىزىق كورىپ، كىزىقتاۋمەن ءجۇردى. ەر جەتىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان جاس جىگىتتىڭ كەلەشەگىنىڭ قانداي بولاتىنىنا ەشقايسىسى دا كوڭىل بولگەن جوق.
بايمەن جاسىراق كەزىندە بالالارعا ەلىگىپ، ورىسشا باستاۋىش كلاستى وقىپ، ءبىتىردى. وقۋعا زەرەك ەدى. ويىن-تويدىڭ اۋەنىنە بەرىلىپ داراقى ءومىردىڭ سالتىنا تۇسكەن سوڭ، وقۋدى تاستاپ كەتتى. وقۋ وقىماي، ەڭبەكسىز، بەينەتسىز ىشىپ-جەگەنىن قىزىق كورىپ ءماز بولدى. ونى بۇل جولعا يكەمدەگەن ۇيدەگى اكە-شەشەنىڭ مول قولدىلىعى، مولشەرسىز جاقسى كورۋشىلىگى ەدى. قىمىزشىلاردىڭ ءۇيىن، كارشوۆكالاردى كوتەرىپ الىپ، ەلدى تەگىن اسىراۋ، ان-كۇي تىڭداۋ، كارتا ويناۋ — بايمەننىڭ كۇندەلىكتى كاسىبىنە اينالدى. دوستارىنىڭ بەرگەن اقىلىنا، ايتقان ۇگىتتەرىنە كونىپ، سەرىلىكتىڭ نە تۇرلەرىن جاساپ باقتى. سىلقىمدىقتىڭ، جاتىپىشەر جالقاۋدىڭ ادەتتەرىنە بەرىلىپ، ادامگەرشىلىككە تىرشىلىككە يكەمدەلۋ ماسەلەسىنەن مۇلدە سىرت قالدى. ءوز تۇسىنىگى وزىنە دۇرىس كورىنىپ، ءومىردى وسىلاي سەرىلىكپەن وتكىزۋ كەرەك دەپ ويلادى. مۇنداي داراقىلىقپەن ازىپ-توزىپ، دالادا قالاتىنىن ويلاعان جوق. ويلانۋعا ۋاقىتى دا بولعان جوق.
ەركەلەۋمەن وسكەن بالانىڭ ەش نارسەگە يكەمسىز، قابىلەتسىز بولىپ وسكەنىن اكەسى مەن شەشەسى كەش ءتۇسىندى. الدانىپ قالعاندىقتارىن سەزىپ، ءوز بارماقتارىن وزدەرى شاينادى. بالانى ءتۇزۋ جولعا سالارلىق ءادىستى ويلاپ تابا الماي، ىشتەرى كۇيىپ سارى ۋايىمعا سالىندى.
— بۇل بالانىڭ ءحالى ءبىز ولگەن سوڭ قاڭداي جاعدايدا بولادى؟ — دەپ قايعىلانۋمەن ءجۇردى.
— قاراعىم، ومبىدا ۇلكەن قىزمەتتەردە ىستەيتىن وقىعان ناعاشىلارىڭ تۇرادى. سول ناعاشىلارىنا بارىپ، ءبىراز ۋاقىت وقۋ وقىساڭ قايتەدى؟ — دەپ جاي ايتىپ كورىپ ەدى، بايمەن توڭ مويىندىققا سالىنىپ، «بارمايمىن» دەپ جاۋاپتى قىسقا قايىردى.
سەيتەن قارتايىپ، ونىڭ ۇستىنە ناۋقاس ارالاسىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ الدى. ول دۇنيەگە قاراي اتتاناتىن ۋاقىتتىڭ جەتكەنىن سەزدى. بايمەندى شاقىرىپ قاسىنا وتىرعىزىپ.
— بالام، — دەدى سوڭعى وسيەتىن ايتقىسى كەلىپ، — بويىمداعى ناۋقاس دەڭدەدى. ساناۋلى عانا ءومىرىمنىڭ قالعانىن سەزىپ جاتىرمىن. مەن ولگەن سوڭ وسى شارۋاشىلىققا ءوزىڭ يە بولاسىڭ. ءومىر ادام بالاسىنىڭ باسىندا ەشبىر ۋاقىتتا ءبىر قالىپتا تۇرمايدى. تۇرعان دا ەمەس. بۇگىن بار ءومىردىڭ ەرتەڭ بولماي قالۋى عاجاپ ەمەس. باسىڭا سونداي ءبىر قيىنشىلىق زامان تۋا قالسا، قورلانىپ ومىردەن قول ءۇزۋدى ويلاۋىڭ ءسوزسىز. شاتىردىڭ ەسىگىنە ءبىر سىمدى ءبىر ۇشىن سىرتقا قاراي شىعارىپ بايلاپ قويدىم. ولىمگە بەكىنگەن كەزىڭدە سول سىمعا بارىپ موينىڭدى ءىلىپ، كوزىڭدى جۇمىپ تومەن قاراي قۇلا. سويتسەڭ، جانىڭ قينالماي تەز ءولىپ، جان تىنىشتىعىنا كىرىسەسىڭ.
سەيتەن وسىلاي دەدى دە، تەرىس بۇرىلىپ، بايمەنگە سەزدىرمەي ورامالىمەن كوزىن ءسۇرتتى.
— اكە، ءسىز ادامنىڭ ميىنا كىرمەيتىن ءبىر قيالدى ايتاسىز. ونداي كەدەيلىككە مەن ەشۋاقىتتا دا جەتپەيمىن، — دەپ، بايمەن رەنجىپ تۇرىپ كەتتى. سەيتەن وعان ەشقانداي جاۋاپ قايتارعان جوق.
سەيتەن دۇنيە سالىپ كەتتى. كوپ كەشىكپەي بايبىشەسى دە ومىرىمەن قوش ايتىستى. اكەسى ايتقانداي شارۋاشىلىقتىڭ بارىنە بايمەننىڭ ءوزى يە بولىپ قالدى. بۇرىن قىمىزشىنىڭ ۇيىندە، كارشوۆكادا ىشىپ-جەيتىن دوستارى ەندى ۇيىنە ەمىن-ەركىن كەلىپ، ونى اشىق توناۋعا كىرىستى. ماقتاعاندى سۇيەتىن بايمەن قارقىلداپ كۇلىپ، سالدارعا ۇقساپ، شالقاسىنان سۇلاپ جاتىپ الدى. شارۋاشىلىق يەسىزدىككە ۇشىراپ، كۇيزەلە باستادى. قالالارعا ءجۇرىپ تۇراتىن كەرۋەندەر تارادى. دۇكەندەر جابىلدى. سۇراپىل بوران سوعىپ، سوڭىنان جاۋىن جاۋىپ، جەردىڭ بەتى كوكتايعاناق مۇزعا اينالدى. اۋىلداعى مالدىڭ ءبارى قىرىلىپ ءبىتتى. بايمەننىڭ قالتاسى جۇقارا ءتۇستى. ىشىمدىگى ازايىپ، دوستارى دا تاراپ كەتتى. بايمەن ءبىر ۇيدە شوشايىپ جالعىز ءوزى قالدى. سارى ۋايىمعا سالىنىپ، قيالدانىپ بىرنەشە كۇن بويى توسەگىنە جاتتى دا قويدى. وزەگى تالا باستادى. ۇيدەن جۇرەگىن جالعايتىنداي دا تاماق تاۋىپ الا المادى. ىدىس-اياقتاردىڭ ءبارى قاڭعىراپ بوس قالعان. كەلىپ تاماق ءىشىپ، قوناق بول دەپ قاي ءبىر ادام شاقىرمادى. كەشەگى كۇندەردە ىشىپ-جەپ قوشەمەتتەگەن دوستارى قولدارىنىڭ ۇشىن بەرىپ، كومەكتەسپەدى. بايمەن اشتىققا كونە الماي اۋەلى كورشىلەرىنىڭ ۇيىنە تىمىسكىلەنىپ بارىپ، كۇنىن كورىپ ءجۇردى. مازالارى كەتىپ ىعىر بولدى دا، كورشىلەرى دە ول كەلە جاتقاندا ەسىكتەرىن تارس جاۋىپ الاتىندى شىعاردى. بايمەننىڭ امالى تاۋسىلدى، قايىرشىلىقپەن كۇن كورۋگە كوشتى. قايىرشىلارمەن بىرگە بارىپ كوزىنىڭ جاسىن مونشاقتاتىپ توگىپ، قايىر سۇراۋدى ادەتىنە اينالدىردى.
ءبىر كۇنى باسى اينالىپ، كوزى قاراۋىتىپ، ەسەڭگىرەپ تۇرعان كەزىندە بۇرىن ءوزىنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، قوشەمەتتەپ جۇرەتىن ءتورت جولداسى كەز بولا كەتتى. دوستارى قوس جاعدايدا ودان سىرت بۇرىلىپ قاشىپ كەتۋشى ەدى. بۇل جولى بەتپە-بەت كەزدەسىپ قالدى دا، بۇرىلىپ كەتە المادى.
— جىگىتتەر، دۇرىس كەلدىڭدەر. ءبىر نارسەگە تاڭ بولىپ، ءوزىمدى كىمگە ايتارىمدى بىلمەي الاڭ بولىپ تۇر ەدىم، — دەپ، بايمەن قۋانىپ كەتتى ولاردى كورگەندە.
— نە نارسەگە تاڭ بولدىڭ؟ — دەپ جيىركەنە سۇرادى ودان دوستارى.
— ەلدەن سۇراپ اكەلگەن بيدايىمدى قۋىرىپ، تاماق جاساپ جەپ جۇرگەن ءبىر شويىن كەلىم بار ەدى. تالقاننىڭ ءيىسى مە، ىزدەپ كەلىپ تاپقان با بىلمەيمىن، تىشقاندار كەمىرە-كەمىرە تەسىپ تاستاپتى، — دەدى بايمەن دوستارىنىڭ بەتىنە اڭىرا قاراپ.
— بوس. وسىنداي وتىرىككە دە ادام بالاسى نانادى دەپ ايتىپ تۇرسىڭ با؟ — دەدى ءبىر دوسى زىلدەنىپ.
— وسى اۋمەسەرمەن تاجىكەلەسىپ ۋاقىتىمىزدى نەگە بوسقا كەتىرىپ تۇرمىز؟ جۇرىڭدەر، كەتەيىك، — دەپ ەكىنشى دوسى بايمەندى يىعىمەن سوعىپ، سوڭىندا جاتقان اعاشقا ءسۇرىندىرىپ قۇلاتىپ وتە بەردى. ءۇشىنشى دوسى جىعىلىپ جاتقان بايمەندى ىشكە ءبىر تەپتى. بايمەن ىزالانىپ ۇشىپ تۇرىپ، بىرەۋىن جاعاسىنان الا ءتۇسىپ ەدى، تورتەۋى جابىلىپ ونى ءولىمشى حالىنە جەتكىزىپ سابادى. ءسويتتى دە، جاتقان ورنىندا سۇلاتىپ تاستاپ، كەتىپ قالدى.
قايىرشىلاردىڭ ءبىرى كەلىپ كومەكتەسىپ، بايمەندى سۇيەمەلدەپ ۇيىنە ازەر جەتكىزدى. بايمەن قارا سۋدان باسقا قورەك تاتپاي، ورنىنان تۇرا الماي سىرەسىپ قيالعا كىرىپ، توسەكتە ەكى كۇن جاتتى.
— بۇل قورلىقتى كورگەنىمشە، ولگەنىم جاقسى عوي! — دەپ، ىشىنە قان قاتقان ادامداي ىزالاندى. ونىڭ بۇدان بىلاي جەردەگى ويىنىڭ بەرى تەك قانا ءولىم ماسەلەسىنە عانا ارنالدى. «جاندى قيناماي قالاي ءولۋ كەرەك؟» ونىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ ۇلكەن سۇراق وسى بولدى. ءسويتىپ جاتقانىندا، ولەرىنىڭ الدىندا اكەسىنىڭ ايتقان وسيەتى ەسىنە ءتۇستى.
— ويپىرىم-اي، مەنىڭ وسىنداي حالگە جەتەتىنىمدى اكەم قا لاي بىلگەن؟ — دەپ ۇرەيلەنە ءتۇستى بايمەن، — مەن ولشەۋسىز اقىماق بولعان ەكەنمىن عوي. اكەم سونىڭ ءبارىن كورىپ، سەزىپ جۇرگەن ەكەن عوي، — دەپ سوڭىنان وكسىپ جىلاپ الدى. كوزىنىڭ جاسىن تىيىپ، تۇزەلىپ وتىرىپ، — وكىنگەننەن ەندى قانداي پايدا بار؟ وتكەن ءومىر ەندى قايتىپ كەلە مە ماعان؟ قولىمدا ءبىر تيىن دا پۇل قالعان جوق. ەلمەن تەڭدەسەرلىك قانداي جاعداي بار مەندە؟ — دەپ قيالداندى. ءىشتى جالامىرلانىپ جالاعان ىزا-نامىس قايتا كوتەرىلدى. بايمەن ولۋگە بەتىن بۇردى. باسقىشپەن شاتىرعا ورمەلەپ شىعىپ، ءبىر باسى كۇرشەكتەلىپ بايلانعان سىمدى ىزدەپ تاپتى. موينىنا ءىلىپ الىپ، نە ىستەرىن بىلمەي ويلانىپ ءبىراز وتىردى. قورىققان جۇرەگىن باسىپ، كوزىن تارس جۇمدىدا شۇعىل قيمىلداپ تومەن قاراي اعىپ جونەلدى. شاتىردىڭ ەسىگىمەن بىرگە سالبىراپ جەرگە قۇلاپ ءتۇستى. «ءولدى دەگەن وسى شىعار» دەپ كوزىن جۇمىپ، دەمىن تۇنشىعىپ ازەر الىپ، سەرەيىپ ءبىراز جاتتى. باسى دىڭىلداپ، ءبىر نارسەلەردىڭ ساناسىندا ءالى دە بولسا ەلەس بەرىپ، سەزىم مۇشەلەرىنىڭ جۇمىس جاساپ جاتقانىن سەزگەندەي بولدى.
«بۇلار سوڭعى كورىپ جاتقان ءتۇسىم شىعار» دەپ ويلادى ول. ءبىر ساتتە: «وسى مەن شىن ءولىپ جاتىرمىن با؟ جوق الدە، وتىرىك ءولىپ جاتىرمىن با؟» — دەپ كۇدىكتەنىپ وزىنە-وزى سەنبەي، دەنەسىن ازداپ قيمىلداتىپ قوزعاپ كوردى. دەنەسى قوزعالاتىن سياقتى. اياق-قولدارى ورنىنان جىلجيدى. «مەن وسى ءالى ولگەن جوقپىن-اۋ، شاماسى»، — دەپ ورنىنان اتىپ تۇردى. ۇرەيلەنىپ جان-جاعىنا قارادى. اينالاسىنداعى كورىنىستەردىڭ ءبىرى بۇرىنعى قالپىندا ماسايراپ تۇر. ءوزىنىڭ ءتىرى ەكەنىن سەزىپ، ءتىرى قالعانىنا ازداپ قۋانا باستادى. سىرت جاعىنا بۇرىلىپ قاراپ ەدى، شاتىردىڭ ەسىگى
قاسىندا جاتىر. ۇستىندە قاپشىققا تىعىندىلعان ءبىر نارسەنىڭ قوساقتالىپ تۇرعانىن كوردى. قاپتىڭ اۋىزىن اشىپ قاراپ ەدى، دوڭكيىپ تۇيە مويىن التىن جاتىر. التىننىڭ بەتىندە شيمايلانىپ جازىلعان ءبىر پاراق قاعاز بار. بايمەن قاعازدى الىپ وقي باستادى.
«بالام، بۇل التىن ساعان اقىرعى جاساعان اكەلىك قام- قورلىعىم، — دەپ جازىپتى اكەسى، — بۇدان كەيىن مەنەن كومەك كۇتپە. ايتقان اقىلىمدى ۇق! التىندى اقشالاپ ال دا، ومبىداعى ناعاشىلارىڭا بارىپ، وقۋ وقى. سويتسەڭ عانا ادام بولىپ، قايتادان ەل قاتارىنا ىلىگەسىڭ».
ەسەڭگىرەپ وتىرعان بايمەننىڭ ەس-اقىلى قايتادان ورنىنا كەلدى. بايمەن اكەسىنىڭ سوڭعى اقىلىن ۇعىپ، التىندى اقشاعا ايىرباستادى. تاعى دا ەل قاتارىنا ىلىكتى. ەسكى دوستارى «باي-پاتشا» دەپ، مايماڭداپ قايتادان قاسىنا جيىلدى. ءبىر كۇنى كارشوۆكادا وتىرىپ بايمەن تىشقاننىڭ شويىن كەلىنى تەسكەن تاريحىن دوستارىنا قايتا ايتتى.
— تىشقان دەگەن كەسىرلى پالە جاندىك قوي. پايعامباردىڭ كەمەسىندە تەسكەن سول تىشقان ەمەس پە؟ ول سۇمىرايدىڭ ىشىندە ۋى بار. وعان شويىن كەلى ءسوز بە ەكەن. سوزىڭىزدە ەشقانداي جالعاندىق جوق، باي-پاتشا — دەپ شۋلاستى دوستارى.
— سەنگەندەرىنە راقمەت. ەرتەڭ ءبىزدىڭ ۇيگە قوناققا كەلىڭدەر، — دەپ، بايمەن ءبارىن قوناققا شاقىردى.
— كەلەمىز، — دەدى دوستارى ۋادەلەرىن بەرىپ.
بايمەن ۇيىنە كەلگەن سوڭ سارايداعى كوك توبەت ءيتتى اكەلىپ ەسىگىنىڭ الدىنا بايلادى. «مىرزالار رەنجىمەڭىزدەر. بۇگىن سىزدەردى وسى كوك توبەت يت قارسى الىپ كۇتەدى. مەن ناعاشىلارىم شاقىرعان سوڭ، اسىعىپ ومبىعا وقۋعا كەتتىم. كەزدەسكەنشە ساۋ بولىڭدار. بايمەن» دەپ قاعازدى جازىپ، تاقتايعا جاپسىرىپ، ءيتتىڭ موينىنا ءىلىپ ءجۇرىپ كەتتى.
مىرزالار كوناققا كەلگەندە كوكتوبەت يت ولارعا الارىپ ءبىر قارادى دا، اسىقپاي اياقتاعى تاماعىن ىشۋگە كىرىستى.
You Might Also Like
-
قىرىققا كەلگەندە العاشقى ماحابباتى گۇلدەنىپ، شەشەك اتىپ، قاۋىزىنان جارىلىپ شىعىپ، باعى جانباي وتىرعان ءبىر سۇلۋعا قولى ازەر جەتكەن ەسىركەپ دەگەن ءبىر ەسەر ادام بولىپتى. ەسەر دەمەي نە دەۋگە بولادى؟ ءۇي...
-
تايجان بىردە اتباسار جارمەڭكەسىنە بارادى. ەرتكەنى — ەلدىڭ بەتكە ۇستار اقىندارى، تەرمەشى جىگىتتەرى بولسا كەرەك. ءوزى سىرنايمەن بەلبەۋلەتىپ ءان سالىپ، جينالعانداردىڭ نازارىنا ىلىگەدى. وسى جارمەڭك...
