شاعىن جانە ورتا بيزنەس - قوعامنىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ نەگىزى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇگىنگى تاڭدا قويىپ وتىرعان مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى- شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ەكونوميكالىق ورلەۋدىڭ جانە الەۋمەتتىك-ساياسي جاڭعىرتۋدىڭ باستى قۇرالى. اسىرەسە، جەكە مەنشىكتىڭ ناقتى ومىرگە جۇزەگە اسۋى جانە ورتا تاپتىڭ قالىپتاسۋىنىڭ مەملەكەتىمىزدە ارتقان سايىن ەلىمىز كوركەيىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى جاقسارادى. سونىمەن بىرگە، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك – ەكونوميكانىڭ ءتيىمدى ءارى ناتيجەلى سەكتورى. شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك جۇمىسسىزدىقتى جويۋدا، نارىققا قاجەتتى تاۋارلاردى جەتكىزۋدە، جەكە وندىرۋشىلەردىڭ مونوپولياسىن شەكتەۋدە جانە ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋدا شەشۋشى فاكتور بولىپ تابىلادى.
ءبىراق، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىككە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋلار جانە اكىمشىلىك رەتتەۋ جۇرگىزىلىپ جاتقانمەن، شاعىن كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ ناتيجەلەرى ءالى دە جوعارى دەڭگەيدە ەمەس. شارۋاشىلىق سالالارىن الاتىن بولساق، ساۋدادان باسقا جەردە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ جەتەكشى ىقپالى بايقالمايدى.
كاسىپكەرلىك سالاسىندا مەملەكەتتىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋ مەن جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى مىندەتتەردەن باسقا، مەملەكەت، كاسىپكەرلىكتى قارجىلىق، اقپاراتتىق-ساراپتامالىق جانە ماتەريالدى-تەحنيكالىق قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا قىزمەتتەر اتقارادى. قولداۋدىڭ بۇل نىساندارىنىڭ بارلىعىن مەملەكەتتىك اتقارۋشى ورگاندارى ارقىلى جەرگىلىكتى جانە اۋماقتىق دەڭگەيدە قابىلداناتىن ءار ءتۇرلى باعدارمالاردىڭ كومەگىمەن دە، ءار ۇيىم كاپيتالىنىڭ قاتىسۋىمەن وسى ءۇشىن ارنايى جاسالعان ستراتەگيالار كومەگىمەن دە جۇزەگە اسىرادى.
ق ر پريزيدەنتىنىڭ 2014 جىلعى 17 قاڭتارداعى قازاقستان حالقىنا «قازاقستان-2050» جولداۋىندا: «مەملەكەت جۇمىسىنىڭ نەگىزگى بولىگى قازاقستان بيزنەسىن، اسىرەسە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا بارىنشا قولايلى جاعداي جاساۋ بولماق. شاعىن جانە ورتا بيزنەس 2050 جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ قازىرگى 20% ورنىنا كەمىندە 50% وندىرەتىن بولادى. ەڭبەك ونىمدىلىگىن 5 ەسەگە- كازىرگى 24،5 مىڭنان 126 مىڭ دوللارعا دەيىن ارتتىرۋ كەرەك» دەپ شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ماڭىزىن اتاپ كورسەتتى.
وسى ورايدا ەلىمىزدە كوپتەگەن شارالار جۇزەگە اسۋدا. ولاردىڭ قاتارىندا:
- شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك ەلىمىزدەگى جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋدىڭ نەگىزگى نىسانى. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاما جۇزەگە اسقالى بەرى، ەلدى- مەكەن تۇرعىندارىنىڭ تابىسى 6% ارتتى. كەدەيشىلىك دەڭگەيى 5،9% دان 3،8%- عا قىسقاردى.
- مەملەكەت تاراپىنان قارجى-نەسيەلىك جانە ينۆەستيسيالىق كليمات جاسالىپ، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىككە قارجى-نەسيەلىك جانە ينۆەستيسيالىق تۇرعىدان قولداۋ جۇرگىزىلۋدە.
- شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى جەتىلدىرۋ جولىندا «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى قىزمەت اتقارىپ جاتىر.
- اۋىلدىق جەرلەردە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا كوڭىل بولىنۋدە. بۇل شارالاردى «اۋىل شارۋاشىلىقتى قارجىلىق قولداۋ قورى» اق، «كازاگروفينانس» اق، «پرودكورپوراسيا» اق جۇزەگە اسىرۋدا.
- مەملەكەتتىك ورگاننىڭ دايارلاۋ، قايتا دايارلاۋ، بىلىكتىلىگىن جوعارىلاتۋ شارالارى جۇرگىزىلۋدە.
- تەحنوپاركتەر قۇرىلدى.
شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى جولى بولىپ كاسىپكەرلىكتىڭ ءارتۇرلى قىرلارىن كەڭىنەن قاراستىرۋ عانا ەمەس، يننوۆاسيالىق تاسىلدەردى، ءداستۇرلى ەمەس جانە وزىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ، ەڭ جاڭا ونىمدەر مەن قىزمەتتەردى پايدالانۋ دا تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى شاعىن جانە ورتا جىو-دە الاتىن ۇلەسى- 20%. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، الەمدىك ەكونوميكادا تەك شاعىن كاسىپورىنداردىڭ سانى بارلىق كاسىپورىنداردىڭ جالپى سانىنىڭ 95%-نان اسادى، ولاردىڭ جىو-دەگى ۇلەسى 50%-عا دەيىن جەتەدى. دامىعان مەملەكەتتەردەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ جىو-دەگى ۇلەسى، مىسالى، جاپونيادا 55%، ۇلىبريتانيادا-52%، گەرمانيادا-57%، يتاليادا-70%. سالىستىرمالى ساراپتاما قازاقستاندا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتە ۇلەسىنىڭ وتە از ەكەنىن كورسەتەدى. ونى 50%-عا جەتكىزۋ 2050 جىلدارىندا بولجانىپ وتىرعانى بەلگىلى.
ستاتيستيكا كورسەتىپ وتىرعانداي، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا تىركەلەگەن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتەگى سۋبەكتىلەر سانىنىڭ وسىڭكىلىگى بايقالادى (كەستە 1.2.3.4).
شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتەگى قوماقتى الەۋمەتتىك ءرولدى اتقارۋمەن بىرگە بيۋدجەتكە ەلەۋلى سالىقتىق تۇسىمدەردى قامتاماسىز ەتەدى. وسى كۇنگى كۇردەلى جاعدايلاردا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك تۇراقتاندىرۋ رەتىندە كورىنىس بەرەدى. بيزنەس جەكە ازاماتتاردىڭ ءوز بەتىنشە، ءوزىنىڭ مۇلىكتىك جاۋاپكەرشىلىگىنە جانە ءوز تاۋەكەلىمەن پايدا تابۋ نەمەسە باسقادا فورمادا ەكونوميكالىق پايداعا ۇمتىلۋ ارەكەتتەرى.
شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك نارىقتىق ەكونوميكانىڭ اجىراماس بولىگى دەپ ايتۋعا بولادى. وعان جىلدامدىق، يكەمدىلىك جانە جوعارعى تيىمدىلىك سيپاتتارى سايكەس كەلەدى. وسى جانە باسقادا ارتىقشىلىقتاردى ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ قوزعاۋشىسى رەتىندە سانالادى. قازىرگى ۋاقىتتا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سفەراسىندا ميلليوننان استام ادامدار جۇمىس ىستەۋدە، دەگەنمەن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ قۇرىلۋى مەن ءوسۋى جونىندەگى ماسەلەلەردى ودان ءارى وقىپ ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى: دامۋ پەرسپەكتيۆالارىن بولجاۋ جانە باسقارۋ، تالداۋ، باعالاۋدىڭ يكەمدى جانە ءتيىمدى ادىستەرىن دايىنداۋ.
قورىتىندىلاي كەلە، مالىمەتتەر بويىنشا شاعىن بيزنەستەگى كاسىپورىندار سانى ارتىپ كەلەدى، سوندا دا، وتاندىق كاسىپكەرلىكتى شەكتەيتىن نەگىزگى سەبەپتەرگە: كاسىبي ءبىلىمنىڭ جەتىسپەۋى، نەسيە بەرۋ (تەك باستاۋشىلارعا ارنالعان)، يننوۆاسيالىق يدەيالارمەن قارجىلاندىرۋ كوزىنىڭ تۇيىسپەۋى، تىركەلگەن، ءبىراق جۇمىس ىستەمەيتىن كاسىپورىندار سانىنىڭ ءوسۋى ت.س.س. جاتادى.
سونىمەن، ەلىمىزدىڭ تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋى ءۇشىن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى ساپا جاعىنان جەتىلدىرۋ وتە ماڭىزدى. نەگىزگى ماسەلەلەردى انىقتاپ، ونىڭ ۇتىمدى شەشىمىن تابا العان جاعدايدا عانا ءبىز ەكونوميكالىق تۇراقتىلىققا قول جەتكىزەمىز.
الەمدىك تاجىريبە دالەلدەگەندەي شيكىزاتقا سەنگەن مەملەكەتتەر داعدارىسقا ۇشىراۋدا. سوندىقتان، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر.
ادەبيەتتەر
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى، 2016 ج.
2. ستاتيستيكا اگەنتىگىنىڭ ارنايى سايتى\www.ontustik.stat.kz\
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى، «قازاقستان-2050».
4. گ.س.سماعۇلوۆا «ايماقتىق ەكونوميكانى باسقارۋ ماسەلەلەرى»، وقۋ قۇرالى، الماتى 2005 ج.
شىمكەنت اگرارلىق كوللەدجى
ە9-161 توبىنىڭ ستۋدەنتى
بەردىقۇلوۆ باعداۋلەت
جەتەكشى: ۋتەشوۆا گ.م.
You Might Also Like
-
سىرتتان كەلىپ ۇنەمى، سابىنمەن قول جۋامىز، تازا بولدى مۇنتازداي، تاعامعا قول سوزامىز. *** تاماقتىڭ الدى-ارتىندا، قولىڭدى بالا جۋىپ ءجۇر. «بيسميللاحسىز» باستاۋعا، بولمايتىنىن...
-
يادرولىق ساڭىراۋقۇلاق – قۋاتتى دۇمپۋدەن كەيىن پايدا بولاتىن، يادرولىق جارىلىستىڭ ءونىمى. ول اتومدىق جارىلىستىڭ ءبىر سيپاتتىق كورىنىسى بولىپ تابىلادى.
