InfoHub Logo

اپىر-اي دەسەڭشى، التى اي قىس، التى اي جاز، ءلۇپ ەتكەن جەلسىز، قاقىراتا سوعار قارا داۋىلسىز، ازىناعان اق تۇتەك بورانسىز كۇن كەشىپ جاتقاندارى مىناۋ. كازارمادان شىعا قالسا ماڭدايىنا تىرەلىپ، كوز الدىنا كەرىلگەن كوك پەردەسىن كولدەنەڭ تارتقان قالىڭ ورمان. سول ورماننىڭ اراسىندا ءومىر ءسۇرۋ كوكجيەكپەن استاسىپ جاتقانداي كورىنەتىن بايتاق قىردا كىندىك كەسىپ، ساف اۋاسىمەن كوكىرەك كەرە دەم الىپ، ۇلىلى-كىشىلى توبەلەر  مەن تاۋلارعا ورمەلەپ وسكەن ايدىن شالقارعا قاز قونىپ، ۇيرەك  ۇشقان.

ايدىنداردىڭ ەركەسى، اققۋ، ايالداعان كولدەرگە وزەندەرگە شومىلىپ، ات قۇلاعىندا ويناپ، ەركىن وسكەن قىر بالاسى  سول بايتاعىن، قالاي ساعىنباسىن، قالاي اڭساماسىن؟ تالاي تۇندەردە كىرپىك ىلمەي، سول دالاعا دەگەن ساعىنىش بەسىگىندە تەربەلگەنى دە كۇنى كەشە. سوندىقتان دا بولار ول قازاق كينوستۋدياسى جارىققا شىعارعان  ءفيلمدى كورۋگە اسىعىپ ىنتىعىپ وتىر. فيلم باستالماستان بۇرىن بۇل تۋرالى پولك كومانديرىنىڭ ساياسي جۇمىسى جونىندەگى ورىنباسارى (بۇدان ءارى كومانديردىڭ ورىنباسارى): « بۇگىن سىزدەر قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا ايىنا ءبىر رەت كورسەتىلەتىن وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ءبىرىنىڭ كينوفيلمىن كورەسىزدەر. كەزەك – قازاقستاندىكى. «الدار كوسە» فيلمىنىكى»، – دەگەن ەدى.

– ءيا، كەڭەس وكىمەتى ورناعانعا دەيىن ونەردىڭ كەز كەلگەن سالاسىنان ونىڭ ىشىندە كينو ءتۇسىرۋ ونەرىنەن ماقۇرىم قالعان قازاقتار بۇگىندە ءوز كينوستۋديالارىندا كينو تۇسىرسە. بۇل– كوشباستاۋشىمىز كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ارقاسى. ءفيلمدى جاقسىلاپ كورىڭىزدەر، فيلمنەن سوڭ ونى ادەتتەگىدەي تالقىلايمىز. لەنينگرادتىقتار تالقىلاۋدا ادەتتەگىدەي بەلسەندىلىك تانىتاتىنا سەنەمىن، –دەپ ءسوزىن اياقتاعان.

كينو باستالىپ كەتتى. بۇل شاكەن ايمانوۆتىڭ باياناۋىل جەرىندە «الدار كوسە» اتتى كينوفيلم تۇسىرگەنىن باسپاسوزدەن وقىعانمەن، كورمەگەن ەدى. جۇرتپەن بىرگە ول دا ەكرانعا كوز سالدى، جىرتىق شاپاندى، جاۋىر اتتى «الدار كوسە» شاكەن اعا، كادىمگى شاكەن ايمانوۆ ەكەنىن بۇرىن سۋرەتىن كورگەندىكتەن بولار، بىردەن تانىدى.

ءفيلمنىڭ باس رەجيسسەرى دە –شاكەن اعا. اناۋ تەكشەلەنىپ قالانىپ قالعان سياقتى جۇقا تاستار اسپانعا ورلەگەن ۇلىلى –كىشىلى تاۋلار، توبەلەر، جاسىل قۇراق كوزىنە بىردەن جىلى ۇشىراپ سالا بەردى. جانارىنا ساعىنىش جاسى ءۇيىرىلدى. اينالا توڭىرەگىندەگى كورەرمەن سولداتتار كۇلكىنىڭ تيەگىن اعىتتى-اي كەلىپ، اعىتسىن-اي، كەلىپ. مىنالار رياسىز كوڭىلدەن كۇلىپ وتىر ما ەكەن، جوق الدە مازاق قىلىپ وتىر ما؟ جوق، ولاي ەمەس سياقتى. شىن كۇلىپ وتىرعان ءتارىزدى. كوڭىلگە ۇيالاعان كۇدىكتى قاتارىندا وتىرعان الەكساندروۆتىڭ:

– قام جەمە، ءبارى دە رەتىمەن، – دەگەن ءسوزى ءبىرشاما سەرگىتكەندەي ەدى. دەگەنمەن وزدەرىنەن باسقانى جاراتا قويمايتىن مىنالارعا ۇناسا جارار ەدى-اۋ. ونىڭ ەسىنە بۇدان ءبىر اي بۇرىن وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ بىرىندە تۇسىرىلگەن كارتينانى تالقىلاۋ كەزىندە لەنينگرادتىقتاردىڭ ءفيلمدى ىسكە العىسىز ەتكەنى بىلاي تۇرسىن، ۇلتتىڭ اتىنا اۋىر سوزدەر ايتىپ،  رولدەردى سومداعان ارتىستەردى تىلدەرى جەتكەنشە بالاعاتتاعاندارى ەسىنە ورالا بەردى...

اياق استى اۋىرىپ قالعان الدار كوسەگە دەم سالىپ سارناپ، بيلەپ جىندارىن شاقىرىپ، ەكى كوزى شاراسىنان شىعىپ، ەكى ەزۋىنەن اق كوبىك اقتارىلعان باقسىنىڭ (ە.ءومىرزاقوۆ)، اقىر سوڭىندا، ءوزىنىڭ ەستەن تانىپ مۇرتتاي ۇشقانىن، جىگىتشىلىك قۇرماق بوپ كەلىنشەكتىڭ دۋالىنان اۋلاسىنا تۇسكەن بايدىڭ يت تالاعانىن كورگەن كورەرمەندەردىڭ قىران-توپان كۇلكىسى ءفيلمنىڭ كوڭىلدەن شىققانىن اڭعارتاتىنداي. كينو اياقتالدى. لەنينگرادتىقتار بۇلارعا قاراي بەتتەپ كەلەدى.   قارسى الدارىندا تۇرعان بۇلاردى كوزگە دە ىلمەي اسپانداپ اسقاقتاي قارايدى.     

– ءاي! –دەدى سولاردىڭ ءبىرى بۇلارعا قاراتا ءسوز باستاپ: «قارعىس اتقىر شاپاندارىڭدى قاشانعا دەيىن سۇيرەتە بەرمەكسىڭدەر. ەڭ اقىرى، فيلمدەرىڭدە سول شاپان... الدەنەنى ەسىنە تۇسىرگىسى كەلدى مە ءسال ىركىلىپ قالعان ەدى. وسى ءساتتى ءتيىمدى پايدالانعان ول: « ءسىز جانە باسقا جەرلەستەرىڭىز كۇندەلىكتى ومىردە كافتان كيگەن بولساڭىز جانە سول كافتاندى ورىس ارتىستەرى ءوز كينوتۋىندىلارىندا ورىندى پايدالانسا، مەن سوكپەگەن بولار ەم. ويتكەنى ول– سىزدەردىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىڭىز عوي. وسى ءسات بۇلاردى اينالا قورشاپ تۇرعاندار قارقىلداپ كۇلە باستاعان.

– ءاي، شوشقالار! سەندەر نەگە كۇلەسىڭدەر، نەنى ءتۇسىنىپ كۇلەسىڭدەر؟ – دەگەن قىزاراقتاپ. – سونان سول سەن، ءيتتىڭ بالاسى، كافتاندى قايدان شىعاردىڭ؟ –دەپ اقىرعان. سول ءسات الەكساندروۆ، تاعى باسقا ورىس سولداتتارى

– سەن كافتاندى بىلمەيسىڭ بە؟ –دەپ ساۋال تاستاعان.

 ءيا، بىلمەيمىن، –دەگەن اناۋ ءبىر ءتۇرلى ىزالانىپ. – ويتكەنى بۇل سىزگە جالا جاۋىپ تۇر.

وسى ءسات الەكساندروۆتىڭ:

– سەن ءوزى نە بىلەسىڭ؟ سوزىڭە قاراعاندا، تولستويدىڭ «ءبىرىنشى پەتر» رومانىن وقىماعان سياقتىسىڭ با؟

– قايداعى تولستوي؟  الگى ساقالدى ... وسى ءسات كومانديردىڭ ورىنباسارى: «سەنى مەن ءدال مۇنداي تاياز ەكەن دەپ ويلاماعان ەدىم. سەن ءتىپتى ورىس ادەبيەتىن دە ليەۆ تولستوي، الەكسەي تولستوي سىندى ۇلى جازۋشىلار  بار ەكەنىن بىلمەيدى ەكەنسىڭ عوي، ۇيات ەكەن مۇنىڭ».

– ءسىز ءاماندا لەنينگرادتىقتار دەيسىز دە تۇراسىز. ال وسىلار اسكەرگە شاقىرىلعانعا دەيىن قاي تەاتردا بولدى ەكەن؟ قويىلىمنىڭ اۆتورى كىم؟ ايتسىنشى كانە.

– جاۋاپ بەرىڭدەر! دەگەن كوماندير قاتقىل ۇنمەن. لەنينگرادتىقتار مۇنداي ساۋال قويىلادى دەپ كۇتپەسە كەرەك. جارىتىپ جاۋاپ بەرە المادى. الدەنەلەردى ايتىپ مىڭگىرلەۋمەن بولدى.

– جاقسى فيلم جايلى مەن ءوزىم پىكىرىمدى ايتايىن، – دەدى كومانديردىڭ ورىنباسارى. – وتە كۇلكىلى، مازمۇندى فيلم. ارتىستەر– ناعىز ساحنا شەبەرلەرى، وسىعان كەلىسەسىڭدەر مە؟ –دەدى ول سولداتتارعا قاراپ.

– كەلىسەمىز، – دەستى ولار. سول ءسات: « ساپقا تۇرىڭدار!» – دەگەن بۇيرىق ەستىلدى.

– جارادىڭ دەپ الدەكىمدەر مۇنىڭ قولىن الىپ جاتتى.  ...شاكەن باسقان توپىراقتى باسىپ، شاكەن ءشولىن قاندىرعان ءمولدىر باستاۋدان قانىپ ىشكەنى، شاكەن كينو تۇسىرگەن قىرلاردى ءوز كوزىمەن كورىپ قانا قويماي، اسىر سالىپ تاۋ توبەلەردىڭ باسىنا شىققانى ەسىنە ءتۇسىپ، ءبىر بەيمالىم قۋانىشقا بولەنگەن ەدى ول. ال مۇنىڭ ار جاعىندا شاكەن اعاعا، ول تۋدىرعان ولمەس تۋىندىلارعا  شەكسىز ماقتانىش، ريزاشىلىق سەزىمى جاتىر ەدى.

---