ءشامشى قالداياقوۆ
قازاق دالاسىن انمەن تەربەتكەن ش. قالداياقوۆتىڭ اندەرىنسىز ەشبىر مەرەكە دە، ەشبىر توي-دۋمان دا وتپەيدى. ونىڭ اندەرىن ەڭبەكتەگەن بالادان باستاپ، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن شىرقايدى. ال «ءشامشى اعا» دەگەن ءسوز «ءان اعا» دەگەن سوزبەن تۇتاسىپ، سينونيم بولىپ كەتكەلى قاشان...
ول شىمكەنت وبلىسى وتىرار اۋدانىندا 1930 جىلى 15 تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اندەرى رەسپۋبليكامىزدىڭ قاي ءوڭىرى بولماسىن ءجيى ايتىلىپ، ءان سۇيەر قاۋىم اراسىنا بارىنشا كەڭ تاراعان. ءان ونەرىمىزدە جارىق جۇلدىزداي ساۋلە شاشىپ، ايىرىقشا ءىز قالدىرعان ش. قالداياقوۆ كۇللى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى سازگەردىڭ سەرىسى. ءبىز ەس بىلگەلى بەرى ەلىمىزدىڭ كەڭ بايتاق دالاسىمەن اسپانىندا قالىقتاعان، ماحاببات پەن ساعىنىش سەزىمىنە تولىق قايتالانباس ءشامشى اۋەندەرى ەندى ءححى عاسىر الەمىنە بەت الىپ اۋەلەي بەرەتىنى اقيقات. تابيعات ەرەكشە دارىن يەسى ەتكەن دارا تۇلعا ءشامشى قالداياقوۆتى قازاق بالاسى ەسىنەن شىعارماس. ءشامشى اعامىزدىڭ «قورلان» ءانىن شىرقاۋداعى وزىنە ىشكى سىرىن اشىپ ايتپاي ءسوز شەشەندىگىنە سالىپ بۇرا تارتىپ كەتەتىنى دە بار. كەڭ جۇرەگىمەن تابيعات بەرگەن دارحان، دارىندى ءشامشى اعامىز ءوزىنىڭ جۇرەك تەربەيتىن، قيال قوزعايتىن، تەرەڭ ويعا شومىلدىراتىن عاجاپ اندەرىمەن حالقىن بايىتاتىن، ولاردىڭ ءومىر سۇرۋگە قۇشتارلىعىن ارتتىراتىن ءشامشى قالداياقوۆ پيونينونى دا، دومبىرانى دا جوسىلتا تارتاتىن ەدى. ءبىراق، دومبىرانى ەكپىندەتە، توپەلەپ تارتقانىن كورگەن ەمەسپىز. ءبىر اسەم اۋەندى شەرتە باستايتىن دا قوڭىرلاتا بىلقىلداتا الا جونەلەتىن. قىسقاشا ايتقاندا تۇلا بويى تۇنعان ونەر بولاتىن.
قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىندە ءشامشىنىڭ ورنى ەرەكشە 300-گە جۋىق ءانى بار ش. قالداياقوۆ كەۋدەسىن قاعىپ، مەن اتاقتى كومپوزيتورمىن دەپ ءبىر ساتتە ماقتانعان جان ەمەس. قاشاندا ءوزىنىڭ قاراپيىمدىلىعىمەن ىزگىلىگى مول ادام رەتىندە بۇكىل قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىنەن ماڭگى ورىن الدى. ءوزىنىڭ شىعارعان ولەڭىنىڭ ءبىرى «تامدى ارۋى». ءشامشى اعانىڭ قالىڭ جۇرتقا ماحاباتتى جىرلاعان كومپوزيتور رەتىندە بەلگىلى. تامدى ارۋى ماحاببات جايلى بولعانىمەن ول ماحاببات بوستاندىعىن اڭساپ جازىلعان ءان. ياعني، جاس جىگىتتىڭ باسىنان وتكەن قايعىلى وقيعاعا سەبەپ بولعان. بۇل ماحاببات بوستاندىعىن اڭساعان ءاندى ءشامشى اعامىز ءوزىنىڭ شەبەرلىگىمەن دۇنيەگە اكەلدى. ال، «ساعىنىشىم مەنىڭ» انىندە ەرەكشە اڭساۋ، تەرەڭ تولعاۋ بار. ايتا بەرسەك ءار ءاننىڭ وزىندىك تاريحي سىرى بار. ەڭ ءبىر كوشپەلى تاريح — ءان تاريحى. كەشەگى كارىبايەۆتىڭ جامبىل ۆالسىمەن قاناعاتتانعان لەكتىڭ رۋحاني كوشى نەبىر ايماڭداي دارىندارمەن دارالانىپ، ءسان سالتاناتى اسقان كەلەشەكتىڭ كوركەم كەلبەتىن كوز الدىمىزعا كەلتىرە بىلگەن نۇرلى كوشى ەدى.
كوش جۋان ورتاسىنان ويىپ ورىن العان كومپوزيتوردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى دە ءشامشى قالداياقوۆ بولاتىن. ءشامشىنىڭ تاعدىرىن دا ءبىرتۋار تۇتاس ءبىر تاعدىر يەسىنىڭ 18 جىل سوڭعى جىلدارىندا وسى توپىراقتا عاجايىپ شىعارماشىلىق عۇمىر كەشكى «مويىنقۇمدا اۋىلىم»، «دۇنگەن قىزى»، «فوسفورلى جامبىل» سەكىلدى اتاقتى اندەرى وسىندا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، تورتكۇل دۇنيەگە تارادى. ءاۋ باستا شىمكەنت وڭىرىندە اتاقتى اندەرى وسىندا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، تورتكۇل دۇنيەگە تارادى. ءاۋ باستا شىمكەنت وڭىرىندە باستالعان ءشامشى قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق ءان فەستيۆالى جامبىلدا جالعاسىن تاۋىپ، تالاي تالانتتاردىڭ تۇساۋىن كەستى. شىن تالانتتىڭ عاجايىپ دارىننىڭ شاپاعاتى ءتيدى دەگەن وسى. دارىنى ءيىسى قازاققا ورتاق شامشىدەي اياۋلى جاننىڭ ءان عۇمىرى ءالى تالاي ۇرپاقتىڭ وي بىلىمىمەن، پاراساتىمەن جاڭاشا جاڭعىرىپ جالعاسىن تابا بەرەرى ءسوزسىز. بۇل ەڭبەكتى سول توككەن تەردىڭ ءتول باسى تاراز تويىنا تارتۋ دەپ قابىلداۋىمىز ءلامىز.
قازاق ونەرى ورنى تولماس قازاعا دۋشار بولدى. 1992 جىلى 29 اقپاندا جاسى 62 گە قاراعان شاعىندا ۇزاققا سوزىلعان اۋىر ناۋقاستان، كورنەكتى حالىق ءارتىسى ش. قالداياقوۆ كوز جۇمدى. شىعارماشىلىق جۇمىسپەن 1950 جىلداردان باستاپ اينالىسقان 1956-1962 جىلداردا الماتى كونسەرۆاتورياسىندا وقىدى. ءشامشىنىڭ تۇنىپ تۇرعان سىر شىندىعىمەن، شىنايىلىلىعىمەن جانە سەزىمگە تەرەڭ بويلاۋىمەن ەرەكشەلەنەتىن العاشقى اندەرىنىڭ ءوزى كومپوزيتوردىڭ اتىن ەلگە جايىپ، حالىقتىڭ سۇيىكتى پەرزەنتىنە اينالدىردى. 40 جىلدان استام شىعارماشىلىق قىزمەتىندە ش. قالداياقوۆتىڭ 300-گە جۋىق مۋزىكالىق تۋىندى جازدى. ولاردىڭ دەنى ءان جانرىندا ش. قالداياقوۆتىڭ ءوزىنىڭ قايتالانباس قول تاڭباسى حالىقتىڭ بوياۋى قانىق تالانتىمەن قازاق حالقىنىڭ قازىرگى ءانىن، ونەرىن بيىك بەلەسكە كوتەردى. ونىڭ عاجاپ شىعارماشىلىعى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ تاماشا كورىنىسىنىڭ ءبىرى.
تانىمال اندەر جازۋداعى تابىسى ءۇشىن كومپوزيتور 1965 جىلى قازاقستان كومسومول سىيلىعىن الدى. ال، 1991 جىلى وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارىتىسى قۇرمەتتى اتاعى بەرىلدى. حالىقتىڭ سۇيىكتى كومپوزيتورى ش.قالداياقوۆتىڭ جارقىن بەينە تىڭداۋشىلار جۇرەگىندە ءاردايىم ساقتالادى.
ءشامشى — قازاق ونەرىن ۇلكەن جاڭالىق جانە ۇلتتىق بوياۋى قانىق ولمەيتىن تۋىندىلار ولجالاعان اسا دارىندى سازگەر ەكەندىگىن دالەلدەگەن ونەرپاز. ءشامشى باتىس ونەرىندەگى ءۆالستى قازاق توپىراعىنا، قازاق تابيعاتىنا جاقىنداتىپ، ۇلتىمىزدىڭ ءتول ونەرى ساناتىنا قوسىپ جىبەرگەن كومپوزيتور. سودان ونى قازاق حالقى اسا قۇرمەتتەپ «قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى» — دەپ ورىندى ماقتان ەتەدى. ءشامشىنىڭ ەكى ۇلى دا كاسىبي مۋزىكانت. دەمەك، اكەسىنىڭ جولىن قۋعان ازاماتتار.
ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءوزى ومىردەن وتسە دە، ءانى ەشقاشان دا قازاق حالقىنىڭ جادىندا ساقتالادى.
You Might Also Like
-
جاڭا 2019 جىلمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز! 2019 جىل پايدالى، ساپالى، تابىستى، ءتيىمدى ءھام بەرەكەلى بولسىن! جاڭا جىلدا ىرىستارىڭىز كوپ بولىپ، العا قويعان بارلىق جوسپارلارىڭىز ىسكە اسىپ، ماقساتتارىڭى...
-
شىڭعىس حان (ءوز اتى — تەمۋدجين، تەمۋچين) — ازيادا تۇڭعىش ءبىرتۇتاس مەملەكەت قۇرۋشى، ءوز زامانىنىڭ اسا ءىرى اسكەري جانە مەملەكەت قايراتكەرى. ەجەلگى رۋ باسشىسى ەسۋگەي باتىردىڭ وتباسىندا تۋعان...
