شاش ال دەسە باس العاندار
الدىمىزدا بۋدالانعان قاعاز جاتىر. مۇنىڭ ىشىندە نە جوق دەيسىز، ءبارى بار؛ انىقتاما كەرەك پە، مىنەزدەمە، بولماسا دالەلدەمە، قولحات، ءتىلحات، جولداما كەرەك پە؟ ەڭ ارعىسى بۇيرىق پەن جارلىق تا تابىلادى. وسىنىڭ ءبارىن وقىپ وتىرساڭ شىلىقتان شىققان بىلىقتار ەكەنىن بىلە قوياسىن. ءبىرى ءوزىن-وزى اقتاپ جازسا، ءبىرى ونى داتتاپ، ەندى ءبىرى ماقتاپ جازادى مۇنىڭ ىشىندە ايقىش - ۇيقىش ايتىس، شىم - شىتىرىق جالا، كوپ شيمايلى ارىزدا بار.
ايەلىم ءۇربيبىنى "جەڭگە العان" ەكەنىمدى، "اعا ولسە، جەڭگە مۇرا..." بولعاندىقتان ۇيلەنگەنىمدى ەسىتكەن دە شىعارسىڭ، سوندىقتان مەنىڭ سەنىمەن تۇرعىم كەلدى. جەڭىل-جەلپى "ويناپ كۇلۋ" ەمەس، مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم...
بەگاي بۇعان ىرىق بەرمەدى. "بالا-شاعاڭدى شۋلاتىپ، ايەلىڭدى تاستاتىپ مەن ساعان تيە المايمىن. جەسىر ەكەنىم دە، كۇيەۋىمنىڭ جوقتىعى دا راس. ءبىراق، ادامشىلىق ارىم ول شىلىعىڭا جىبەرمەيدى"، دەپ كەسىپ ايتتى، كۇدەرىن ۇزدىرە سويلەدى. بەگايدىڭ بۇل ءسوزى جالەكەڭنىڭ نامىسىنا ءتيدى.
مىنە، سول كۇننەن باستاپ جالەلدىڭ جالاقورلىعى مەن بالەقورلىعى قاباتىنان ءتۇسىپ، بەگايدىڭ ۇستىنەن قوپارىلا قۇلادى...
— مەنىڭ التىن ءسوزىمدى اياق استى ەتەتىن قايدان شىققان جەسىرسىڭ، كەسىر بولساڭ وزىڭە كەسىرسىڭ، ماعان كەسىرلىگىڭ ءبىر تيىن! — دەپ لەپىردى. ايتەۋىر بەگايدىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە بار ارەكەتتى ىستەپ باقتى. دوكىرلىك تە، اكىمشىلىك تە، بۇيرىق تا، تەكسەرۋ دە، ۇرسۋ دا، سوگۋ دە... وسى كۇننەن باستالدى. ەڭ ارعىسى ايەلى ءۇربيبى دە بارىپ، كوپتىڭ كوزىنشە بالاعاتتادى: "بايىمدى اينالدىرعان بۇزىق..." دەگەن ات تاقتى..
جالەل كورىنبەي "جاتىپ اتۋدىڭ دا" ءادىسىن بىلەتىن ادام. ول بەگايدىڭ ۇستىنەن: "بەگاي نەگە شولتاڭدايدى" دەگەن ارىز دا جازدىردى. وعان تولىپ جاتقان قول دا قويعىزدى. بارىنشا بالە-جالانى ۇيىپ-توكتى. ءبىراق، تەكسەرە كەلگەندە انىقتالمادى، اگات ايتىلعان ارىز بولىپ شىقتى.
مىنە، وسى كۇننەن باستاپ، تولىپ جاتقان: دالەلدەمە، انىقتاما، جولداما، بۇيرىق-جارلىق مىنەزدەمەلەر... اعىتىلىپ جاتتى. جالەكەڭنىڭ ەرتەڭگى شايدان سوڭعى جۇمىسى — بەگايدىڭ ۇستىنەن قىلمىس قوزعاۋ بولدى دا، بەگايدىڭ ىستەيتىنى ءوزىن اقتاۋ ءۇشىن: مىنەزدەمە، دالەلدەمەلەر تابۋ بولدى. ارىزدىڭ شەتى اۋىلدان اۋدانعا دەيىن سوزىلدى.
ءوزىنىڭ كىم ەكەندىگىن دالەلدەگىسى كەلگەن بەگايدىڭ ساپارىنىڭ كوبى اۋدان بولادى. مۇنىڭ دا قولىندا "تاسقا باسىلعان" مىنەزدەمە بار. مۇنى اۋداندىق تۇتىنۋشىلار وداعى قولى مەن ءمورىن باسىپ جازادى. مىنەزدەمە قىسقا، ءارى سالماقتى بولىپ جازىلعان.
"...بەگاي ش. جولداس تارتوعاي ماگازينىندە 1945 جىلدان بەرى ىستەپ كەلەدى. جوسپارىن ىلعي ارتىمەن ورىنداپ وتىردى. ءبىر رەت پايششيكتەردەن ارىز ءتۇسىپ، ونى تەكسەرگەنىمىزدە انىقتالمادى..." دەپ بەرىلەدى.
سونىمەن ءبىرى "قۋىلىپ، ءبىرى قۋىنىپ جۇرگەندىكتەن بۇلاردىڭ ىزدەگەنى "انىقتاما مەن تولىقتاما، بۇيرىق پەن جارلىق، مىنەزدەمە، دالەلدەمەلەر..." بولا بەرەدى. پاپكا قاعازعا تولا بەرەدى دە، ناعىز كەرەكتى ىستەيتىن جۇمىستار سىرتقا قالا بەرەدى.
جالەكەڭ ءدال وسى قارساڭدا اكىمشىلىكتى دە قولدانىپ باعادى، اۋىلدىق سوۆەتتىڭ سەسسياسىندا بەگاي تۋرالى ماسەلەنى قابىرعادان قويىپ، ونىڭ بۇل قىزمەتتەن سول ساعاتىندا بوساتىلۋىن تالاپ ەتەدى. اقىرىندا "تەرەڭ تالدانىپ تەكسەرىلسىن" دەگەن توقتامعا كەلەدى. ءبىراق بۇل "قاھارلى قاۋلى" جالەكەڭنىڭ ويىنداعىداي بولىپ شەشىلمەيدى، بەگايدىڭ پايداسىنا شەشىلەدى...
سونىمەن شىلىقتىڭ اياعى ءبىرسىپىرا بىلىقتىڭ دا بەتىن اشىپ تاستادى. جالەلدىڭ قىدىر دەگەن ازاماتتان ءبىر ەشكىنى زاەمعا دەپ الىپ، ونى ءوزى جەپ قويعانى دا ءبىلىنىپ قالدى. ءسويتىپ ايتقانى ەلەنبەگەن، ءسوزى "اياق استى" بولعان جالەكەڭ، بالە مەن جالانىڭ باسىن قۇراپ بار ايتاتىنى:
— اياعىما جىعىپ، الدىما اكەلىپ، "جولەكە!" دەگىزەرمىن... — بولىپ ءجۇر.
ءسويتىپ، بۇل سياقتى شىلىقتان شىققان بىلىققا تىيىم سالۋدىڭ ورنىنا، كەيبىر باسشىلار: مىنەزدەمەلەر مەن جولدامالار جازۋمەن وتىر. مىنەزدەمەلەر مەن جولدامالار ارلى-بەرلى شاپقىلاسىپ تۇر. وسى شابۋىلدىڭ ۇستىندەگى "باس قوسۋلار" دا كوبەيىپ كەتتى. اڭگىمەنىڭ باسى جاي سوزبەن باستالىپ، ورتاسى اراق-شاراپپەن تولىقتىرىلىپ، اياعى ايقاي-قيقۋمەن تاراپ تۇرادى. قىزا كەلە دوستارى:
"كانە كوتەر، جالەكەسى،
ستاكاندى تۇتايىق.
دوستار سىيلاپ بەرگەن سوڭ،
تۇك قالدىرماي جۇتايىق!" —
بولادى دا، بىتپەس داۋ، تاۋسىلماس ايقايمەن ۇلاسىپتى دەسەدى.
بۇل شىلىق پەن بىلىق قاشانعا دەيىن سوزىلار ەكەن؟
You Might Also Like
-
اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي ىستىق، استىق ءپىسىپ، ماقتا گۇل اشىپ تۇرعان شاق. كولحوزشىلاردىڭ قاۋىرت جۇمىستاعى كەزى. اسىرەسە، اگرونومدار مەن بريگاديرلەردىڭ تىنىم تاپپايتىن ۋاقىتى. استىق باستىرۋ، ماقت...
