InfoHub Logo

بالاسىن جۇباتقان شەشە: "ءالدي-الدي، بوپەشىم" دەي كەلىپ:

جىلاما، جانىم، جىلاما،
جىلىك شاعىپ بەرەيىن
تاقياڭا تال - تال قىپ،
ۇكى تاعىپ بەرەيىن! —

دەپ الديلەسە، ءبىزدىڭ كەيبىر كولحوز باسشىلارى مۇنداي "ءالديدى" بالالارعا ەمەس، قوزىسى مەن بۇزاۋىنا ايتاتىن بولىپتى. ەمەتىن ءسۇتى، جەيتىن ءشوبى مەن جەمى جوق بۇزاۋلارى موڭىرەسە:

ءالدي-الدي، اۋكەشىم،
اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن.
اڭگىمەدەن جالىقساڭ،
ءان عىپ ايتىپ بەرەيىن.
جۇگەرىنىڭ سوبىعىن،
جىپكە ءتىزىپ بەرەيىن.
وعان ءتىسىڭ وتپەسە،
سۇتكە ءسۇزىپ بەرەيىن، —

دەيدى ەكەن.

اسىرەسە، زەينەكەي جولداسپەن اڭگىمەلەسە قالساڭىز: "ءالدي-الدي، اۋكەشىم، اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن" دەپ باستايدى دا، تاۋسىلمايتىن تاراۋلارى بار، بىتپەيتىن وقيعالارى كوپ اڭگىمەسىن باستايدى. زەينەكەي جولداس ءسوز بىلەتىن تاقپاقتاپ سوعاتىن ءتىلۋار، ءارى شەشەن، ارىدەن باستاپ، بەرى مەن توقتايتىن كىسى ەكەن. اڭگىمەسىن مىنادان باستادى:

— وسىدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن شىركەيلىنىڭ وزەنى تاسىپتى دا كەتىپتى، سۋى بۇرقىراپ ەرنەۋدەن اسىپتى دا كەتىپتى، قاپتاعان سۋ كەڭسەنى دە، قورانى دا باسىپتى دا كەتىپتى. ەندى مىناۋ كەڭسەمىز، ەسىگى جابىلمايدى، پەشى جاعىلمايدى، وتىراتىن ورىن جوق، جارىعىمىز: بەستىك لامپا سىقسيما، — دەپ قويدى.

ءسويتىپ زەينەكەيدىڭ اڭگىمەسى: "ءالدي-الدي، اۋكەشىم بولىپ باستالىپ كولحوزدىڭ ءومىر تاريحىمەن تاراۋلانىپ، بۇگىنگى كۇننىڭ اڭگىمەسىنە ارەڭ جەتتى.

— جاڭادان ءۇي سالىپ، نەگە متس - تەن ەلەكتر جارىعىن المايسىز؟

— جاڭا ءۇي سالۋدىڭ تولىپ جاتقان اڭگىمەسى بار. الدىمەن كەسەك قۇيۋ كەرەك، ونى جيۋ كەرەك، ونى ۇستاعا ورگىزۋ كەرەك، كەرەگەسىن تۇرعىزۋ كەرەك، توبەسىن جاپقىزۋ ءۇشىن وعان اعاش تاپقىزۋ كەرەك، ال جارىق اكەلۋ ءۇشىن باعان كەرەك، باعاندى قوندىراتىن ادام كەرەك، ال بىزدە ادام جەتىسە مە، ءبىرى بۇعان، ءبىرى وعان كەرەك... — دەيدى دە تاعى دا "ءالدي - الديگە" سالىپ تەربەتە باستايدى.

— متس-پەن اراڭىز جاقىن ەمەس پە؟

— اۋدەم جەرگە يا جەتىپ، يا جەتپەيدى. ارينە وعان بەس - التىدان ارتىق باعان دا كەتپەيدى، ءبىراق جۇمىسى قۇرعىر بىتپەيدى. ونىڭ دا تولىپ جاتقان اڭگىمەسى بار... — دەپ تاعى شۇبىرتا جونەلەدى.

— ءسىز ونى قويىپ، مىنانى ايتىڭىز، قىستىڭ بولاتىنىن بىلەسىز بە؟

— بىلەمىز، بىلمەسەك ءوزى دە ايتىپ بەرەدى. مىنە بۇگىن ەسىكتىڭ تەسىگى دە سويلەي باستادى، جەلكەڭىزدى ۋقالاتىپ وتىرعان دا جەلدىڭ ىزعارى بولار. تەرەزەمىز دە تەنتەك، ولەڭدەتىپ تۇر. ونىڭ دا تولىپ جاتقان اڭگىمەسى بار...

— ءسىز ونى قويىپ، قىسقا دايارلىعىڭىزدى ايتىڭىزشى؟

— دايارلىقتى اڭگىمەلەگەنىمىزگە كوپ بولدى. ول جونىندە تولىپ جاتقان قاۋلى دا شىعاردىق. ءبىراق، ءبىزدى شارشاتىپ تۇرعان قورا جاعى. جوبامىز بار دا قورامىز جوق. شىركىن، سۋ الىپ كەتپەگەندە نەبىر قورالار بولعان. قايتەسىز، سۋ اپاتىمەن ويناۋعا بولا ما؟ ايتا بەرسە ونىڭ اڭگىمەسى كوپ.

— ءسىز ونى قويىپ، مالدىڭ جەم-شوبى بار ما؟ سونى ايتىڭىز.

— جەم-شوپتەن قىسىلمايمىز. ءبىراق ول ءشوپتى جەيتىن جەرى جوق. جاز باسىندا ءشوپ ورىلماي تۇرىپ، ءشوپتى سۇرلەيتىن ورىن ىزدەدىك. بولاشاق مال قورا "وسى ماڭايدا بولسىن" دەپ جوبالادىق تا، ءشوپتى سول جەرگە سۇرلەدىك. نەسىن ايتاسىز، نەبىر شوپتەر جاتىر عوي توپىراقتىڭ استىندا... مياسى كەرەك پە، ميقىسى كەرەك پە، مايساسى كەرەك پە، بالاۋساسى كەرەك پە؟ ءبارى بار، شىركىن! ءبىراق مال تۇرىپ جەيتىن قوراسىن ويلاماپپىز. ايتا بەرسە ونىڭ دا اڭگىمەسى كوپ.

— ءسىز ونى قويىپ، ءسۇتتى ايتىڭىزشى.

— ءسۇت دەيسىز بە؟ ءسۇت دەگەن سيىرعا بايلانىستى. سيىردىڭ جەمشوبى بولماسا سۋالعىش بولادى ەكەن، جارتىسىنان كوبى سۋالىپ كەتتى. ءبىراق، ونى "ۆوسستانوۆيت" ەتۋ قيىن ەمەس، بار كۇشتى سالىپ قورانى سوعىپ جىبەرىپ، سۇرلەگەن ءشوپتى اشىپ جىبەرىپ، مالعا شاشىپ جىبەرسەك... اعىل-تەگىل ءسۇت بولادى دا كەتەدى. ايتا بەرسە مۇنىڭ دا اڭگىمەسى كوپ.

— ءسىز ونى قويىپ، مالشىلارىڭىزدىڭ جايىن ايتىڭىزشى.

— بىزدەگى ەڭ ءبىر "بولنوي ۆوپروستىڭ" ءبىرى مالشىلاردىڭ قىسقى وتىراتىن جايى. ونى ءبىز كۇنى بۇرىن ويلاماپپىز. جايلاۋدا جۇرگەن ولارعا "ۆدرۋگ" قىس تۇسە قالاتىنىن كىم بىلگەن؟.. شىركىن، كرىلوۆ دەيتىن اقىن اقىلدى بولعان كىسى عوي. مەن، سونىڭ "شىرىلداۋىق شەگىرتكە" دەگەن مىسالىن وقىدىم. "ءدال وسى بىزگە ارناپ جازعان با؟" دەپ قالدىم. انىعىندا ءبىز دە جازداي ولەڭدەتتىك، ايتپاعان اڭگىمەمىز جوق، سالماعان ءانىمىز، دە قالمادى، ەندى بۇگىن مىناۋ وتىرعانىمىز، دىردەك قاعىپ... ناعىز "شىرىلداۋىق شەگىرتكە" بولدىق تا قويدىق، تاۋىپ ايتقان. ءبىراق قاراستىرىپ جاتىرمىز، قار تۇسكەنشە جايلاستىرامىز با دەگەن ويىمىز بار. ايتا بەرسەك بۇل جونىندە اڭگىمە از ەمەس.

— ءسىز ونى قويىپ ەڭبەك ونىمدىلىگى جونىندە، ءتارتىپ جايىندا ايتىڭىزشى.

— ەڭبەك ونىمدىلىگى جامان ەمەس. ال ءتارتىپ جايىندا اشىپ ايتۋ قيىن.

— سونىمەن نە ىستەگەلى وتىرسىز؟

— نە ىستەگەلى وتىرعانىمدى ءبىلىپ وتىرىپ سۇراعانىڭىزعا قاتتى رەنجيمىز. نە ىستەيتىنىمىز جايىندا بولىپ وتكەن جيىلىستاردا ولگەنشە ايتقانبىز: "سۇرلەنگەن ءشوپتى اشامىز، ساۋاتىن سيىرعا بەرەمىز، ءسۇتتى مولايتامىز، سيىردى سۋالتپايمىز، قورا دا سوعامىز" دەگەنبىز. ءبىراق وعان مۇرسا بولىپ جاتىر ما؟ سىزگە دە ايتارىمىز سول، بۇگىنگى اۋداندا بولاتىن مالشىلاردىڭ جينالىسىندا دا وسىنى ايتامىز...

انىعىن ايتقاندا، زەينەكەيدە اڭگىمە كوپ تە، ىستەلىپ جاتقان جۇمىس از. قىستاۋ ءالى سوعىلماعان، قورا جوندەلمەگەن، مالشىلاردىڭ جاتاعى جوق، ونىڭ ءمانىسىن زەينەكەيدەن سۇراساڭ، ول جارىلقاسىنعا قارايدى، جارىلقاسىن سارسەنبايعا قارايدى، سارسەنباي جەرگە قارايدى، جەردەن تايلىقسا ەسىكتەن سوققان جەلگە قارايدى. جەلدىڭ ايتاتىنى بىزگە بەلگىلى:

ءالدي-الدي، اعالار،
اڭگىمە ايتىپ بەرەيىن.
اڭگىمەدەن جالىقساڭ،
ءان قىپ ايتىپ بەرەيىن! —

دەپ ۋىلدەي تۇسەدى. ول ءۋىلدىڭ مالعا اس بولمايتىنىن بۇل جولداستار دا بىلسە كەرەك ەدى. ءبىراق، بىلمەي وتىر. "ءالدي-الدي، اۋكەشىممەن" مالدى قىستان امان الىپ شىعۋعا بولار ما ەكەن؟

---