InfoHub Logo

شەكسپير تۇرمىس قۋانىشتارى، سۇلۋ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر، جالىنداعان ماحاببات، بەرىك دوستىق، ايەلدەر قۇقىعى ماسەلەلەرىندە قايتا ورلەۋ ءداۋىرى رۋحىمەن سۋارىلعان، تەرەڭ گۋمانيستىك يدەيالاردى العا تارتقان عاجايىپ كومەديالار جازىپ، ولاردا ۇگىت-ناسيحاتتان عانا تۇراتىن فەودالدىق-اقسۇيەكتىك تارتىپتەرگە قاراپايىم ادامنىڭ جان-سەزىمدەرىن قارسى قويادى. شەكسپير كومەديالارىنىڭ قاھارماندارى — جارقىن، كوپ قىرلى جاندار. ولار ومىرسۇيگىش، كوڭىلدى مىنەزدەرىمەن دە ءارقانداي كەيىپكەردەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى.

شەكسپيردىڭ بارلىق كومەديالارى ادامدار ورتاسىنداعى دوستىق، ادالدىق سياقتى ماڭىزدى ماسەلەلەردى بەينەلەۋگە ارنالعان. بۇل رەتتە ونىڭ «ۆەرونالىق ەكى جىگىت» (1594) كومەدياسى نازارعا لايىق، ونىڭ فابۋلاسى يسپان پاستورال رومانى «ديانادان» الىنىپ، وندا تالانتتى، نامىسشىل ۆالەنتين دارىنسىز، ارسىز پروتەيگە قارسى قويىلادى. ول دۇنيە سىرىن بىلۋگە تالپىنعان باتىل، ءبىلىمدى ساياحاتشى، قايتا ورلەۋ ءداۋىرىنىڭ ناعىز وكىلى. ۆالەنتين دوسىن ۋاقىتتى بوسقا وتكىزبەۋگە ۇندەيدى. پروتەيدىڭ جالقاۋلىعىن دجۋليا دا، سيەۆيليا مەن ەگلامۋر داسىنعا الادى.

دجۋليا وبرازى شەكسپير شىعارماشىلىعىنداعى جاڭالىق بولىپ، ونىڭ كەيىنگى شىعارمالارىنداعى ءبىرقاتار وبرازدارعا ۇلگى كورسەتتى. پەساداعى كۇلكىلى وبرازدار دا نازارعا لايىق. ولار ارقىلى دوستىقتىڭ قادىرىنە جەتپەيتىندەر سىنالادى. لاۋنس پەن ونىڭ ءيتى كراب جايىنداعى كورىنىستەر تۋىندىنىڭ نەگىزگى مازمۇنىن اشۋعا جاردەمدەسەدى. پروتەي ۆالەنتيننىڭ شىنايى دوستىعىنا سۋىققاندىلىق تانىتسا، كراب تا قوجايىننىڭ مەيىرىم-شاپاعاتىنا كوز ىلمەيدى. وسى داۋىرلەردە قىزمەتشىلەر قوجايىندار قۇزىرىندا تەك سايقىمازاقتىق قىزمەت اتقاراتىن. ولار ناعىز ادام رەتىندە قادىرلەنبەيتىن. شەكسپير ولاردىڭ ءبىلىمى، ەپتىلىگى، دارىندىلىعى جاعىنان قوجايىندارىنان بيىك تۇراتىندىقتارىن كورسەتەدى. ماسەلەن، لاۋنس: «تىڭداڭدار، مەن تەك قانا اقىماقپىن، ءبىراق قوجايىنىمنىڭ وزىنە ءتان الاياق ەكەندىگىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن مەندە اقىل دا تابىلادى»، دەپ قوجايىنىن ماسقارا قىلادى.

«جاز تۇنىندەگى ءتۇس» (1595) — شەكسپيردىڭ كوركەم جازىلعان تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى. مۇندا شىنايى وقيعالار ەرتەگىلىك قيال-عاجايىپ ەلەمەنتتەرمەن تىعىز بايلانىستا سۋرەتتەلەدى. كومەديادا شىنايى ماحاببات جىرلانادى. گەرميا دەگەن قىز ليزاندر ەسىمدى جىگىتتى سۇيەدى، اكەسى بولسا ونى دەمەتريگە تۇرمىسقا شىعۋعا ماجبۇرلەيدى. پاتريارحالدىق قۇقىقتىڭ قورعاۋشىسى بولعان تەزەي پاتشا دا قىزدىڭ اكەسىن قولدايدى. مۇنداي تەڭسىزدىككە باعىنعىسى كەلمەگەن گەرميا سۇيىكتىسىمەن بىرگە ورمانعا قاشىپ كەتەدى. كومەديادا ادام بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەت سانالاتىن ماحاببات، ادالدىق جانە دوستىق سەزىمدەر ەسكى فەودالدىق كەرتارتپا ادەت-عۇرىپتاردان جوعارى قويىلادى.

«ۆيندزورلىق سايقىمازاق ايەلدەر» (1597-1600) كومەدياسىندا شەكسپير بۋرجۋازيالانىپ بارا جاتقان پروۆينسيالىق ۇساق دۆورياندار ءومىرىنىڭ شىنايى كورىنىستەرىن بەينەلەيدى. كومەديا كەيىپكەرى فالستاف — العاشقى كاپيتال جيناقتاۋ داۋىرىندە كەدەيلەنىپ قالعان، ءوزىنىڭ العاشقى مارتەبەسىنەن ايىرىلعان، ءبىراق جاڭا جاعدايعا دا بەيىمدەلە الماعان سەرى. اسكەري اتاققا قولى جەتپەگەن فالستاف كەزدەيسوق جاعدايلار — قارىز الۋ، جەسىر ايەلدەردىڭ كوڭىلىن تابۋ جولدارىمەن ياكي جول توسىپ، ولجا ءتۇسىرۋ ارقىلى تىرشىلىك ەتەدى. ءومىر ءسۇرۋ قيىنداپ كەتكەن وسى عاسىردا «ەسەپ-قيساپپەن ارەكەت قىلۋ قاجەت ەكەندىگىن ءبىلىپ العان» فالستاف ەرلەرىنىڭ اقشاسىنا ماساتتانعان باي ايەلدەرگە «عاشىقتىق» حاتىن جازىپ، سولاردىڭ كومەگىمەن تۇرمىسىن تۇزەپ الماقشى بولادى. ءبىراق «سەمىز سەرىنىڭ» ارسىزدىعىن سەزگەن ايەلدەر ودان ايلاكەرلىكپەن كەك قايتارادى. كومەديادا بىرنەشە سيۋجەتتىك باعىت بار. ماسەلەن، ميسسيس پەيدج قىزى اننانى فرانسۋز دارىگەرىنە بەرمەكشى، ميستەر پەيدج بولسا قىزىنىڭ دۆوريان جىگىتى سلەندەرگە كۇيەۋگە شىعۋىنا مۇددەلى. اننانىڭ ءوزى بولسا جاس سەرى فەنتوندى سۇيەدى. عاشىقتار وزدەرىنىڭ ماحابباتىنا توسقاۋىل بولعانداردىڭ بارلىعىن الداپ-سوعىپ، شىعارما سوڭىندا بىر-بىرىمەن تابىسادى.

كومەديانىڭ ءتورتىنشى سيۋجەت باعىتىندا فالستاف پەن ميسسيس پەيدج، ميسسيس فورد ورتاسىنداعى كۇلكىلى وقيعالار باياندالادى. فالستافتىڭ «تۇزاعىنا» ءتۇسىپ، ودان كەك الماقشى بولعان قالالىق ايەلدەر وزدەرىنىڭ ىس-قيمىلدارىمەن جاس اننانىڭ ارمانىنا كەدەرگى جاساپ جاتقاندىعىن سەزبەي قالادى. ءبىراق ولار دا سوڭىندا ءدال فالستاف سەكىلدى ءاجۋا بولادى. فالستاف — دراماتۋرگ شەكسپير جاساعان ماڭگىلىك وبرازداردىڭ ءبىرى. بۇل وبرازدىڭ «گەنريح IV» حرونيكاسىنداعى فالستافتان ەرەكشەلىگى، ول دانالىق، مەيىرىمدىلىك، ومىرسۇيگىشتىك سياقتى جاقسى قاسيەتتەرىن جوعالتادى جانە وزگەلەرگە كۇلكى بولعان اقىماق جانعا اينالادى.

فالستافتىڭ ۇنامدى جاقتارى دا بار. وندا قايتا ورلەۋ ءداۋىرىنىڭ عاجايىپ قاسيەتتەرى جيناقتالعان. ول ورتا عاسىرلىق ءدىني تارتىپتەردەن اۋلاق، فەودالدىق-سەرىلىك قاعيدالاردى مويىندامايدى. فالستاف — «ەسكى سۇيىكتى انگلياسىندا» جانە ونىڭ كۇيزەلىسكە بەت العان، «قايعىسىز» فەودالدىق ومىرىندە بولىپ جاتقان وتكىر قايشىلىقتاردى پاش ەتۋشى تاماشا وبراز. ونىڭ ومىرگە كوزجۇمبايلىقپەن قاراۋى تيپتىك حاراكتەردى تۋعىزىپ، XVI عاسىردا پايدا بولعان گۋمانيستىك كوزقاراستارداعى كۇيزەلىستى كورسەتەدى. ەندى ويناقى ازىلدەر جويىلىپ، ونىڭ ورنىنا فوردتار ۇستەمدىگى كەلەدى. شىنايى ماحاببات، ادامگەرشىلىك، ادالدىق پەن شاتتىڭ شەكسپيردىڭ «ون ەكىنشى ءتۇن» (1600) كومەدياسىندا دا ناعىز شەبەرلىكپەن بەينەلەنگەن. شىعارما وقيعاسىنىڭ دامۋى بارىسىندا وتكىر ءاجۋا مەن اششى مىسقىلدى مول كەزدەستىرەمىز.

اعايىندى سەباستيان مەن ۆيولا كەمە اپاتى كەزىندە بىربىرىنەن اداسىپ قالادى. ەر ادامنىڭ كيىمىن كيگەن ۆيولا گراف ورسينو سارايىنا ورنالاسادى. گراف ونى ءوزىنىڭ سۇيىكتىسى وليۆيا حانشانىڭ قۇزىرىنا جاۋشىلىققا جۇمسايدى. ءبىراق حانشا مۇنداي سۇلۋ «جىگىتتى» ءبىر كورگەننەن-اڭ ءسۇيىپ قالادى. وسىنداي وقىس وقيعا ۆيولانىڭ جۇرەگىنە قايعى سالادى. ويتكەنى، ۆيولانىڭ ءوزى ورسينوعا عاشىق بولادى. اقىرىندا وليۆيا ۆيولا دەپ، وعان وتە ۇقساس اعاسى سەباستيانعا كەزدەسىپ، وعان تۇرمىسقا شىعادى. گراف ورسينو بولسا، ەركەك كيىمىن كيگەن ۆيولانىڭ وتە سۇلۋ قىز ەكەندىگىن ءبىلىپ، وعان ۇيلەنەدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

قوبىلانوۆ ج.ت. — شەتەل ادەبيەتى تاريحى: وقۋلىق. — استانا: فوليانت، 2008. — 344 ب. مالىمەت وقۋلىقتىڭ 260-شى بەتىنەن الىندى. پىكىر جازعان: تەبەگەنوۆ ت.س. — فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.

---