شەشەندىك سوزدەر
ساباق تاقىرىبى: شەشەندىك سوزدەر
ساباق ماقساتى: وقۋشىلارعا قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى جانە جانرلىق تۇرلەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
مىندەتى:
1. قازاقتىڭ بي - شەشەندەرى تۋرالى ويلارىن كەڭەيتۋ، قازاق حالقىنىڭ ءسوز ونەرى، شەشەندىك ونەرىمەن تانىستىرۋ، ماتىندەرمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى تىلدىك ورتانى كەڭەيتۋ؛
2. ءسوز ونەرى تۋرالى بىلىمدەرىن ۇشتاستىرا وتىرىپ، وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، وي بولىسە وتىرىپ، وي – پىكىر، ءسوز ەركىندىگىنە باۋلۋ؛
3. وقۋشىلاردى دوستىققا، بىرلىككە، ءسوز ءقادىرىن ءتۇسىنىپ، باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ءادىسى: بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
كورنەكىلىگى: شەشەن، بيلەر پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ناقىل سوزدەر.
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇي تاپسىرماسى اڭىز اڭگىمەلەردى قايتالاۋ ماقساتىندا «ءببۇ» كەستەسى تولتىرتىلادى.
III. جاڭا ساباق
ساباق ماقساتى ايتىلادى.
«تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبى ءبىر، ءتۇپ اتاسى - مايقى بي»دەگەن ماقال بار. قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى - بي، شەشەن سەكىلدى ءسوز شەبەرلەرىنىڭ داۋدا، جيىندا، تەرەڭ ويعا، كوركەم سوزگە بايلانىستى ايتقان تاپقىر سوزدەرى. كوبىنە اۆتورى بەلگىلى بولىپ كەلەدى جانە ول ەجەلگى اۋىز ادەبيەتىنىڭ سوڭى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ باستاۋ بولىپ تابىلادى. قۇرىلىمى شىنايى وقيعالار، ومىردە بولعان ادامدار، ولاردىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، ءارى كوركەم وبرازدى تۇردە بولىپ كەلەدى. ءتۇپ توركىنى سوناۋ ساق، عۇن تۋىندىلارىنان، ورحون ەسكەرتكىشتەرىنەن، بەر جاعىندا ورتا عاسىرداعى تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنەن باستالادى.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان كەستە كورسەتىلەدى.
عاسىر بي - شەشەندەر
XII - XIII مايقى بي، اياز بي
XIV - XV اسان قايعى، جيرەنشە شەشەن
XV - XVIII شالكيىز، بۇقار جىراۋ
XVIII تولە، قازىبەك، ايتەكە، شورتانباي، دۋلات، مۇرات ت. ب.
XVIII - XIX حان - سۇلتاندارعا قارسى شىققاندار: بايدالى بي، تىلەنشى بي، تاراقتى تۇياق، شالقار شەشەن.
بەك - بولىستارعا قارسى: سىرىم دات ۇلى، دوسبول شەشەن
قازاقتىڭ اتاقتى ءۇش ءبيى قازىبەك، ايتەكە، تولە بيلەردىڭ سۋرەتتەرى ىلىنەدى. قىسقاشا ماعلۇمات بەرىلەدى.
بۇل كىسىلەر حان، سۇلتانداردىڭ كەڭەسشىلەرى، ەل مەن ەلدى تاتۋلاستىرۋ، ءبىتىستىرۋ ماقساتىنداعى جۇمىستاردى اتقارعان. قازىرگى تاڭداعى سوت، پروكۋرورلار مىندەتىن اتقارعان. ول كىسىلەر جاي سوزبەن ەمەس، كوركەم دە، تەرەڭ ماعىنالى، استارلى، ايشىقتى سوزدەردى پايدالانعان. ولار شەشەندىك سوزدەر.
شەشەندىك سوزدەردىڭ جانرلىق تۇرلەرى: شەشەندىك داۋ، شەشەندىك ارناۋ، شەشەندىك تولعاۋ.
«بۇل دۇنيەدە نە ولمەيدى؟»، «كىمنەن كىم تۋادى؟» ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
«اسسوسياسيا» ءادىسى
شەشەندىك سوزدەر
قىناپتان سۋىرىلعانداي قىلىشتاي وتكىر.
سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي انىق.
كوڭىلگە مەدەت بولاتىنداي ماعىنالى.
تاپسىرمالار:
بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەردى قۇرامىنا قاراي تالدا.
ءبىلىمدى ادام اشپاي كورىپ، ايتپاي سەزەدى،
ءبىلىمسىز نادان نەنى كورىپ، نەنى سەزەدى؟ (انتونيم)
ايەل – ۇيدەگى ىرىسىڭ،
ۇل – ايبارلى قىلىشىڭ،
قىز – تۇزدەگى ءورىسىڭ،
كەلىن – كەڭەيگەن تىنىسىڭ. (مەتافورا)
V. ساباقتى بەكىتۋ
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ويىنى
– ال، بالالار، بي - شەشەندەرىمىزدىڭ ونەگەلى سوزدەرىن جادىمىزعا جاتتاپ، قانشالىقتى سانامىزعا ساقتاعانىمىزدى بايقاۋ ءۇشىن
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىن جۇرگىزبەكپىز.
ويىن تالابى – ۇياشىقتاردا بەرىلگەن بي - شەشەندەردىڭ سوزدەرىن جالعاستىرۋ.
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
سۇراق - جاۋاپ
شەشەندىك ءسوز دەگەنىمىز نە؟
قازاقتىڭ بي - شەشەندەرى قانداي ماسەلەلەردى شەشىپ وتىرعان؟
قازاقتىڭ قانداي بي - شەشەندەرىن بىلەسىڭدەر؟
VII. ۇيگە تاپسىرما
شەشەندىك سوزدەر جاتتاۋ.
VIII. باعالاۋ
ساباق ماقساتى: وقۋشىلارعا قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى جانە جانرلىق تۇرلەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
مىندەتى:
1. قازاقتىڭ بي - شەشەندەرى تۋرالى ويلارىن كەڭەيتۋ، قازاق حالقىنىڭ ءسوز ونەرى، شەشەندىك ونەرىمەن تانىستىرۋ، ماتىندەرمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى تىلدىك ورتانى كەڭەيتۋ؛
2. ءسوز ونەرى تۋرالى بىلىمدەرىن ۇشتاستىرا وتىرىپ، وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، وي بولىسە وتىرىپ، وي – پىكىر، ءسوز ەركىندىگىنە باۋلۋ؛
3. وقۋشىلاردى دوستىققا، بىرلىككە، ءسوز ءقادىرىن ءتۇسىنىپ، باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ءادىسى: بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
كورنەكىلىگى: شەشەن، بيلەر پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ناقىل سوزدەر.
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇي تاپسىرماسى اڭىز اڭگىمەلەردى قايتالاۋ ماقساتىندا «ءببۇ» كەستەسى تولتىرتىلادى.
III. جاڭا ساباق
ساباق ماقساتى ايتىلادى.
«تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبى ءبىر، ءتۇپ اتاسى - مايقى بي»دەگەن ماقال بار. قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى - بي، شەشەن سەكىلدى ءسوز شەبەرلەرىنىڭ داۋدا، جيىندا، تەرەڭ ويعا، كوركەم سوزگە بايلانىستى ايتقان تاپقىر سوزدەرى. كوبىنە اۆتورى بەلگىلى بولىپ كەلەدى جانە ول ەجەلگى اۋىز ادەبيەتىنىڭ سوڭى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ باستاۋ بولىپ تابىلادى. قۇرىلىمى شىنايى وقيعالار، ومىردە بولعان ادامدار، ولاردىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، ءارى كوركەم وبرازدى تۇردە بولىپ كەلەدى. ءتۇپ توركىنى سوناۋ ساق، عۇن تۋىندىلارىنان، ورحون ەسكەرتكىشتەرىنەن، بەر جاعىندا ورتا عاسىرداعى تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنەن باستالادى.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان كەستە كورسەتىلەدى.
عاسىر بي - شەشەندەر
XII - XIII مايقى بي، اياز بي
XIV - XV اسان قايعى، جيرەنشە شەشەن
XV - XVIII شالكيىز، بۇقار جىراۋ
XVIII تولە، قازىبەك، ايتەكە، شورتانباي، دۋلات، مۇرات ت. ب.
XVIII - XIX حان - سۇلتاندارعا قارسى شىققاندار: بايدالى بي، تىلەنشى بي، تاراقتى تۇياق، شالقار شەشەن.
بەك - بولىستارعا قارسى: سىرىم دات ۇلى، دوسبول شەشەن
قازاقتىڭ اتاقتى ءۇش ءبيى قازىبەك، ايتەكە، تولە بيلەردىڭ سۋرەتتەرى ىلىنەدى. قىسقاشا ماعلۇمات بەرىلەدى.
بۇل كىسىلەر حان، سۇلتانداردىڭ كەڭەسشىلەرى، ەل مەن ەلدى تاتۋلاستىرۋ، ءبىتىستىرۋ ماقساتىنداعى جۇمىستاردى اتقارعان. قازىرگى تاڭداعى سوت، پروكۋرورلار مىندەتىن اتقارعان. ول كىسىلەر جاي سوزبەن ەمەس، كوركەم دە، تەرەڭ ماعىنالى، استارلى، ايشىقتى سوزدەردى پايدالانعان. ولار شەشەندىك سوزدەر.
شەشەندىك سوزدەردىڭ جانرلىق تۇرلەرى: شەشەندىك داۋ، شەشەندىك ارناۋ، شەشەندىك تولعاۋ.
«بۇل دۇنيەدە نە ولمەيدى؟»، «كىمنەن كىم تۋادى؟» ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
«اسسوسياسيا» ءادىسى
شەشەندىك سوزدەر
قىناپتان سۋىرىلعانداي قىلىشتاي وتكىر.
سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي انىق.
كوڭىلگە مەدەت بولاتىنداي ماعىنالى.
تاپسىرمالار:
بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەردى قۇرامىنا قاراي تالدا.
ءبىلىمدى ادام اشپاي كورىپ، ايتپاي سەزەدى،
ءبىلىمسىز نادان نەنى كورىپ، نەنى سەزەدى؟ (انتونيم)
ايەل – ۇيدەگى ىرىسىڭ،
ۇل – ايبارلى قىلىشىڭ،
قىز – تۇزدەگى ءورىسىڭ،
كەلىن – كەڭەيگەن تىنىسىڭ. (مەتافورا)
V. ساباقتى بەكىتۋ
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ويىنى
– ال، بالالار، بي - شەشەندەرىمىزدىڭ ونەگەلى سوزدەرىن جادىمىزعا جاتتاپ، قانشالىقتى سانامىزعا ساقتاعانىمىزدى بايقاۋ ءۇشىن
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىن جۇرگىزبەكپىز.
ويىن تالابى – ۇياشىقتاردا بەرىلگەن بي - شەشەندەردىڭ سوزدەرىن جالعاستىرۋ.
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
سۇراق - جاۋاپ
شەشەندىك ءسوز دەگەنىمىز نە؟
قازاقتىڭ بي - شەشەندەرى قانداي ماسەلەلەردى شەشىپ وتىرعان؟
قازاقتىڭ قانداي بي - شەشەندەرىن بىلەسىڭدەر؟
VII. ۇيگە تاپسىرما
شەشەندىك سوزدەر جاتتاۋ.
VIII. باعالاۋ
You Might Also Like
-
«جاي بولشەكتەرگە امالدار قولدانۋ» تاقىرىبىنا توپتىق زەرتتەۋ ساباعى
