InfoHub Logo

مايمىل – پريماتتار وتريادىنا جاتاتىن ەڭ جوعارعى ساتىداعى سۇتقورەكتى. مايمىلدار جانە ادام ءتارىزدى مايمىلدار وترياد تارماعىن قۇرايدى. بۇلار 2 توپقا بولىنەدى. كەڭ تاناۋلى مايمىلدار وڭتۇستىك جانە ورتالىق امەريكانى، ال تار تاناۋلى مايمىلدار ازيا مەن افريكانى مەكەندەيدى.

مايمىلداردىڭ كوپشىلىگى (جەردە جۇرەتىن پاۆيان، گوريللادان باسقالارى) اعاشقا ورمەلەپ، بۇتاقتان بۇتاققا سەكىرىپ، اعاش باسىندا تىرشىلىك ەتەدى، سوندىقتان باس بارماعى، ۇلكەن باشايى قالعان ساۋساقتارىنا قاراما-قارسى بىتكەن. ورماندى، ورماندى تاۋلى جەرلەردە مەكەندەۋىنە بايلانىستى كورۋ، ەستۋ قابىلەتتەرى جاقسى جەتىلگەن، ءيىس سەزىمى ناشار دامىعان. مايمىلدار ميىنىڭ كولەمى، سالماعى، دامۋ دارەجەسى جونىنەن باسقا سۇتقورەكتى جانۋارلار اراسىندا جوعارى ساتىدا. جوعارعى ساتىداعى مايمىل تارىزدىلەر تاياقتى، تاستى، ت.ب.قورەگىن الۋعا، جاۋىنان قورعانۋعا قۇرال رەتىندە پايدالانا الادى. مايمىلداردىڭ كوپتەگەن مىنەز-قۇلقى (رەنجۋ، قۋانۋ، ت.ب.) – ادامنىڭ مىنەز-قۇلىعىنا ۇقساس. مايمىلدار وزدەرى مەكەندەيتىن اۋماقتارىن بەلگىلەپ، سول جەردە توپتاسىپ ءومىر سۇرەدى. كوبىنە اعاش بۇتاعى اراسىنا بۇتاقتى ءيىپ كۇركە سالىپ تۇنەيدى. قورەگى – وسىمدىك جەمىسى، جاپىراعى، گ ۇلى، تامىر جەمىسى، جاندىكتەر، سيرەك تە بولسا جاندىكقورەكتىلەر

مايمىلدار ءار الۋان بولادى. 2016 مەشiن جىلى بولعاندىقتان، بۇل ماقۇلىقتاردىڭ ەرەكشە سۋرەتتەرi ادام بويىندا قىزىعۋشىلىق وياتاتىنى داۋسىز.

جاپونيانىڭ حونسيۋ ارالىنداعى ماكاكالار. بۇل مايمىلدار ەرەكشەلiگi، باسقا تۋىستارىنا قاراعاندا، 30-35 گرادۋس سۋىقتا ءومىر سۇرەدى. قاتتى قاقاعان ايازداردا ،جىل 12 اي ىستىق بوپ تۇراتىن كولشىكتەرگە شومىلىپ، جان ساقتايدى.

گەلاد - قوي مەن مايمىل اراسىنداعى ەرەكشە جانۋار. مايمىلدىڭ بۇل ءتۇرى- پريماتتار اراسىنداعى تەك شوپپەن قورەكتەنەتىن جالعىز ءتۇر. عالىمداردىڭ تاعى ءبىر بايقاعان ەرەكشەلىك - گەلادتار قاسقىردان كورىكپايدى.

مايمىلدىڭ بۇل ءتۇرى- شيمپانزەلەر تۋىسقانى بونوبو دەپ اتالادى. شيمپانزەدەن ءوزىنiڭ باكەنە بويىمەن جانە اياعىنىڭ ۇزىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. دەگەنمەن، بونوبولار ءوزىنiڭ تۇر-الپەتىمەن ەمەس، ءوزارا جانجالداردى جىنىستىق قاتىناس ارقىلى شەشەتiندiگIمەن تانىمال.

2009-2011 جىلدارى وڭتۇستىك افريكانىڭ كەيپتاۋن قالاسىندا بابۋيندەر ءوزىنiڭ تەررورلىق ارەكەتىمەن كوزگە ءتۇستى. نەگىزiندە، بابۋين - كىشكەنە مايمىلداردان سانالمايدى. ۇرلىقى ارەكەتتەرi ارقىلى، جۇرتتىڭ مازاسىن ءجيى الادى. جانۋارلار قىلمىستىق الەمiندە ءوزىندiك ورنى بار.

ونداعان جىلدار بويى بارسەلونا زووباعىنىڭ تۇمارىنا اينالعان - اتاقتى اق گوريللا. بۇل ادامدارعا تانىمال  مايمىل سوناۋ 1966 جىلى تورعا جەرلەستىرiلگەن. <اق قار > اتاۋىنا يە بولعان بۇل مايمىل 2001 جىلى قاتەرلى iسiككە شالدىعۋعا بايلانىستى، ينە ارقىلى جەر جاستاندىرىلدى.

گيبرالتار ماگوتالارى ەۆروپالىقتارعا جاقسى تانىس. تiپتi، اعىلشىندار اراسىندا بۇل مەشىندەر جايلى اڭىزدار قالىپتاسقان. گيبرالتار جارتaسىندا ماگوتالار ءومىر ءسۇرۋiمەن، بريتانيا يمپەرياسى ەشقاشان كۇلامايدى،- سىندى الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر ءالى كۇنگە شەيىن حالىق اراسىندا ساقتالعان.

وڭتۇستىك جانە ورتالىق جۇڭگو كليماتى سۋبتروپيكالىق بولىپ سانالادى، بۇل ايماقتىڭ قىسى جۇمساق. سول سەبەپتى، روكسولانا پيگاتريكس اتاۋىنا يە بولعان بۇل مايمىلدار وسىندا مەكەن ەتەدى. قىتايلىقتار مۇنى قاراپايىم تiلمەن "قار مايمىلى" دەپ تە اتايدى. روكسولانا اتى اتاقتى قولباسشى سۇلەيمەن سۇلتاننىڭ جارى اناستاسيا ليسوۆسكايانىڭ(روكسولانا) قۇرمەتىنە بەرىلگەن. سەبەبى، بۇل مەشىندەر حانشايىم سياقتى  ءتامپiش مۇرىندى.

دەسەك تە، قازاقتاردىڭ پايىمداۋىنشا، مەشىن – جايسىز جىل. بۇل جىلى بۇلىنشىلىك، ساتسىزدىكتەر مەن جايسىز وقيعالاردىڭ كوپ بولۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى ،قازاقتار مەشىن جىلىنان قورقادى. 1920 جىلى قازاق دالاسىندا كوپ مال قىرىلىپ، بۇل جىل «تاس مەشىن» دەپ اتالدى. 1931-32 جىلدارعى الاپات اشتىق تا مەشىن جىلىنا سايكەس كەلدى. اق وردا حاندىعى 1428 – مەشىن جىلى قۇلادى. ەسەسiنە، مەشىن جىلى (1680) تاۋكە حان تاققا وتىرىپ، ەل بيلەدى.

 

---