InfoHub Logo

ءبىر التىنبەل دەگەن حان بولعان. حاننىڭ جالعىز ۇلى بار ەدى، اتى — قايشىلى حان. سونان باسقا بالاسى جوق ەدى. ءبىر كۇندەردە حاننىڭ قاتىنى قۇرساقتى بولدى. ءبىر ۋاقىتتا ءبىر قىز بالا كەلتىردى: «اي دەيىن دەسە، اۋزى بار، كۇن دەيىن دەسە، كوزى بار». ول قىزدى تاپقان شەشەسى قىزىن كورىپ، كوركىنەن تالىپ قالدى. «سونداي ءبىر قىز كەلتىردى» دەپ حانعا ايتادى. حان بالگەر، باقسىلارىن الدىرىپ:

— وسى تۋعان بالانىڭ باق-تالايىنا بال اشىڭدار! — دەدى.

بالگەرلەر بال اشتى:

— باق-تالايى زور، بۇرىن ەشكىمنەن مۇنداي بالا تۋماعان. بۇعان ەكى نارسەدەن قاتەر بار: وسى قىز ون بەس جاسقا جەتكەندە، ەر ۇل تابادى. «ول قايدان تابادى؟» دەسەڭ، نە جەلدەن تابادى، نە كۇننەن تابادى. بۇعان كۇن كورسەتپەي، جەل تيگىزبەي باعۋ كەرەك! — دەستى.

— نە جەلدەن، نە كۇننەن بۇل بالانى كۇن كورمەيتۇعىن، جەل تيمەيتۇعىن قاراڭعى جەرگە باقتىرىڭىز! — دەدى.

حان دا:

— ءوزىم دە وسىنى ويلاپ ەدىم! — دەپ ادامعا كورسەتپەي، «كىسى كورمەسىن» دەپ جاسىرىن اسىراتتى.

سونان سوڭ حاننىڭ قاتىنى ءبىر كەمپىردى شاقىردى. كەمپىرگە جىلىنا ءجۇز ءدىلدا بەردى. كەمپىر بالانى الىپ، قاراڭعى تەمىر ۇيگە سالىپ اسىرادى. قىز تۇتىكتەن سۋ ءىشىپ، تۇندىكتەن كۇننىڭ ءوزىن ەمەس، ساۋلەسىن كورىپ، ون بەس جاسقا جەتتى. بۇ قىز ءبىر كۇندەردە كەمپىردەن سۇرايدى:

— سەن قايدا بارىپ ءجۇرسىڭ؟

كەمپىر ايتادى:

— ەي، بالام، ءبىر جارىق دۇنيە بار. بۇ جارىق دۇنيەدە اكەڭ بار، شەشەڭ بار، تالاي جاندار بار. اندا مەن بارامىن.

قىز ايتتى:

— اي، ەنەكە، ەشكىمگە ايتپايىن، ماعان سو جارىق دۇنيەنى كورسەتشى!

كەمپىر ايتتى:

— جارايدى، ەشكىمگە ايتپاساڭ، كورسەتەيىن، — دەپ كەمپىر بۇ قىزدى تاسقارى شىعاردى.

شىعارعاننان سوڭ، و قىز بۇ جارىق دۇنيەنى كورىپ، ونە بويى بالقىپ، ەسى اۋىپ، تالىپ قالدى. سول تىسقارى شىققان كۇندەرىندە وعان اللا تاعالانىڭ كوزى تۇسەدى. اللانىڭ امىرىمەن سو قىز قۇرساقتى بولدى. ءبىر كۇندەردە ءىشى ءوسىپ، زورايدى. و قىز بۋاز بولعانىن كەمپىر ءبىلدى:

— ەندى مەنى ولتىرەدى! — دەپ قايعى جەدى. — ەندى مەنى ولتىرسە دە، قانىم اق، حاننىڭ قاتىنىنا ايتامىن، — دەدى.

كەمپىر كەلىپ، حاننىڭ قاتىنىنا ايتتى:

— قىزىڭىز قۇرساقتى بولدى. ەش ادامعا كورسەتكەنىم جوق. ولتىرسەڭ، قانىم اق. ءتىرى قالسام، جولىم اق!

حاننىڭ قاتىنى ايتتى:

— سەن ونان باسقا نە قىلدىڭ؟

كەمپىر ايتتى:

— قىلعانىمدى جاسىرمايمىن. مەنىڭ قىلعان جازىعىم ءبىر-اق رەت جالىنعان سوڭ تىسقارى شىعارعان ەدىم. شىققاننان بەرى قاراي قۇرساقتى بولدى.

حاننىڭ قاتىنى ايتتى:

— سەن جاماندىق قىلماعان سوڭ، حانعا جاۋابىن مەن ءوزىم بەرەيىن! — دەپ.

سولاي ايتىپ حانعا باردى. حانعا كەلىپ ايتادى:

— قىزىڭىز قۇرساقتى بولدى اللانىڭ امىرىمەنەن. ونى ەش ادام كورگەن جوق، — دەدى.

حان ايتتى:

— ولاي بولسا، ءولتىر ونى! — دەدى.

قاتىنى ايتتى حانعا:

— «حان قىزىن ءولتىرىپتى» دەگەن اتاق جامان بولار.

حان ايتتى:

— ەندى نە قىلساڭ داعى، كوزىمنەن جوعالت! — دەدى.

قاتىن ولتىرۋگە قىزىن قيمادى. ءبىر التىنداتقان ابدىرەگە سالىپ، اۋزىن جاۋىپ، كىلتىن سىرتىنا بايلاپ، اعىپ جاتقان دارياعا سالىپ، قويا بەردى. بۇل قىزدىڭ اتى — المالى كورىكتى ەدى. سالىپ جىبەرگەن دارياسى — ۇزىن اققان ەرتىس.

سول سۋدىڭ بويىندا كوشپەلى بولىپ جۇرگەن قالماق دەگەن جۇرت بار ەكەن. دومباۋىل دەگەن مەرگەن، شابا سوقىر دەگەن تۇرىكپەن قاراۋىلشىسى مەن ەكەۋى اڭ اۋلاپ، ەلسىز، كۇنسىز سۋ بويىن جاعالاپ ءجۇر ەكەن. شابا سوقىر تۇرىكپەن كۇندىك جەردەن كورەدى ەكەن دە، تۇستىك جەردەن ەسىتەدى ەكەن. داريانىڭ ورتاسىن دا اعىپ كەلە جاتقان ابدىرەنى كوردى:

— اي، جولداس، داريانىڭ ورتاسىندا سۋدىڭ اعىنى ەرىكسىز ايداپ، ءبىر نارسە اعىپ كەلە جاتىر! — دەدى.

دومباۋىل مەرگەن ايتتى:

— كوكتە ءتاڭىرىم جار بولسا، ءبىز ونى الارمىز. الا قالساق، سەن ءىشىن الامىسىڭ، تىسىن الامىسىڭ؟ كۇن بۇرىن ۇلەسەلىك، قولىمىزعا كەلگەن سوڭ قىزىقتى نارسە بولسا، بىرىمىزگە ءبىرىمىز قيماي، تالاسىپ، اراز بولارمىز!

شابا سوقىر تۇرىكپەن ايتتى:

— مەنىڭ كوزىم جالعىزدىق قىلماسا، جارق-جۇرق ەتىپ، التىن مەن كۇمىستەي كۇنگە شاعىلىسىپ كەلەدى. نە بولسا دا، مەن سىرتىن الامىن! — دەدى.

دومباۋىل مەرگەن ايتتى:

— مەن ءىشىن الامىن، نە شىقسا، ول شىقسىن. مەيلى دانەمە شىقپاسىن، باعىمدى بايقايمىن! — دەدى.

جاقىنداپ كەلگەن سوڭ، التىن ابدىرە ەكەندىگىن تانىعان سوڭ جىبەكتەن ءجىپ ەسىپ، وققا بايلاپ، اتپاقشى بولعاندا شابا سوقىر تۇرىكپەن قاراۋىلشى:

— قيا ات، قيا ات! — دەدى. — تۋرالاپ اتپا، ىشىندە جاندى نارسە بار بولسا، وق ءتيىپ، ءولىپ قالار! — دەدى.

تۋرا اتپاي، قيا اتىپ، وق بارىپ ابدىرەگە قادالعان سوڭ شىجىممەن تارتىپ الىپ، ابدىرەنىڭ اۋزىن اشسا، ون تورتىنەن تۋعان ايداي ءبىر قىز جاتىر. «ون تورتىنەن تۋعان اي» دالادا قالدى، ءبىر قىز! بۇل ەكەۋى كورگەن سوڭ، كوركىنەن ەسى اۋىپ، تالىپ قالدى. اۋىزدارىنان سۋ اعىپ، مۇرىندارىنان سىڭبىرىك توگىلىپ، ەستەرىن جيىپ، وزى-وزىنە كەلگەن سوڭ:

— نە كىسىسىڭ؟ نە ەتكەن جانسىڭ؟ — دەيدى.

قىز ايتتى:

— مەن التىنبەل دەگەن حاننىڭ قىزىمىن. تۋعاننان ماعان جارىق دۇنيە كورسەتپەي، تۇتىكتەن سۋ، تۇندىكتەن ءنار تاستاپ، تەمىر ۇيگە اسىراعان ەكەن. مەن: «جارىق دۇنيە بار!» دەپ ەستىپ، ءبىر كورۋگە ىڭكار بولىپ، ون بەس جاسىمدا جارىق دۇنيەگە شىقتىم. جارىق دۇنيەنى كەرگەن سوڭ، سىلەيىپ تالىپ قالىپپىن. بۇ دۇنيەدە بار جازىعىم — سول. سونان كەيىن كىدىرمەي، قۇرساقتى بولىپپىن. اكەم ەستىپ: «ءولتىرسىن!» دەپتى. ءوزىمدى كوتەرىپ، تاپقان شەشەم ولتىرۋگە قيماي: «قايدا كەتسە دە، ءتىرى كەتسىن!» — دەپ، وسى ابدىرەگە سالىپ، سۋعا اعىزىپ قويا بەرىپتى.

دومباۋىل مەرگەن ايتتى:

— سەنى ءبىز الامىز، بىزگە تيەمىسىڭ؟ قىز ايتتى:

— وسى ىشىمدەگى پالەدەن قۇتىلعان سوڭ، تيەيىن! — دەدى.

دومباۋىل مەرگەن:

— جارايدى! — دەدى.

ەرلى-بايلى كىسىدەي بولدى. «ءپىس[كەن] استىڭ كۇيىگى جامان» دەگەن بار عوي، دومباۋىل مەرگەن شىدامسىزدىق قىلدى. كوزى جاۋدىرەپ، ەمشەگى بۇلتيىپ، قاسىندا قىز جاتقان سوڭ، زورلىق قىلدى. المالى-كورىكتىنىڭ بالداعى شارت ەتىپ سىنىپ كەتتى.

— بۇل جۇمىس ءۇشىن ماعان وكپەلەمە! «ءوزى بۋاز، ءوزى قىز ورازدىعا كەز بولادى» دەگەن ەكەن. «باعىمدى سىنايىن» دەپ ەدىم. باقىتتى ەكەنمىن! — دەپ قۋاندى.

مەزگىل ۋاقىتى دا تايانىپ قالعان ەكەن، المالى-كورىكتى ەر ۇل بالا تاپتى، سۇلۋلىعى شەشەسىنەن دە اسىپ تۋدى. ءبىر قولى جۇمىق تۋدى، ۋىسى تولا قان ەكەن. پايعامبار تاريحىنان بەس ءجۇز ەلۋ توعىزىنشى جىلدا، قازاقشا دوڭىز جىلىندا موعىلستاندا جارىق جالعان دۇنيەنىڭ جۇزىنە كەلدى.

— مۇنى تاپقان شەشەسى وتىرىك ەمەس، شىن قىز بولىپ شىقتى. بۇلتارما، جالتارماسى جوق، ەركەك كورمەي، تاپقاندىعىنا ءبىز كۋا بولىپ، اق مىلتىقتىڭ، مىنە، اۋزىن جالادىق! — دەپ. قالماق انتى اق مىلتىقتىڭ اۋزىن جالاسادى ەكەن. شابا سوقىر تۇرىك پەن مەن دومباۋىل مەرگەن بالانىڭ اتىن «شىنقىز» قويدى. بالا جاسىندا نە دەپ اتاسا، سونىمەن اتانىپ كەتەدى عوي: «شىنقىز» اتانىپ كەتتى.

— ەندى قاڭعىپ دالادا جۇرمەيىك! — دەپ، ەلىنە كەلدى.

بالا قىزدان قىلىقتى بولىپ، ۇلدان قۇلىقتى بولىپ، بوتەن جات بالا بولىپ ءوستى. مەرگەنگە باسىبايلى قاتىن بولعان سوڭ، التى ايدا ءبىر بالا، التى ايدا ءبىر بالا تابا بەردى. بۇلاردىڭ اتى: بودەنەتاي، بۇرگەلتاي، جورگەمتاي بولدى. ويناۋعا جاراپ، ويىن بالاسى بولعاندا، انا ۇشەۋى ءبىرىڭعاي وينايدى، شىنقىز ءوزى جاپا-جالعىز ءجۇرىپ، ءبىرىڭعاي وينايدى. سوندا المالى-كورىكتى ايتىپ وتىرادى دەيدى:

— بۇلانعا ەرگەن تازا جەرگە اۋناپ وينايدى، دوڭىزعا ەرگەن بالشىققا اۋناپ وينايدى! — دەيدى ەكەن.

شىنقىز وننان اسقان شاعىندا بۇل ەلدىڭ بۇرىنعى پاتشا بولىپ تۇرعان پاتشالارى ءولدى. جۇرت پاتشا قويۋعا جاقسى كىسىنى تابا المايدى: «بالا دا بولسا، سول شىنقىزدى پاتشا قويالىق! — دەپ، پاتشا قىلادى، — ءول دەگەن جەرىڭدە ولەمىز! قال دەگەن جەرىڭدە قالامىز!» — دەسىپ، اق مىلتىقتىڭ اۋزىن جالاستى.

بۇل شىنقىز پاتشا بولىپ، ءادىل بولدى، زورلىق-زومبىلىق جوق بولدى، ۇرلىق، وتىرىك جوق بولدى. جۇرتقا بۇل جاعىمدى، سۇيكىمدى بولدى. بودەنەتاي، بۇرگەلتاي، جورگەمتايلار — ۇيالاس تۋعان كۇشىكتەر، ۇيالاستىعىن قىلىپ، شابالانىپ، شاۋىلدەپ ءۇرىپ، مازاسىن الا باستادى:

— بۇ — اتاسى جوق بالا. مۇنى پاتشا قىلمايمىز! ءبىزدىڭ اتامىز بار. ءبىزدىڭ ءبىرىمىزدى پاتشا قىلىڭدار! — دەپ، ۇرىس-قاعىس، توبەلەسۋگە اينالدى.

سونان سوڭ شىنقىز:

— مەن جالعىز ەدىم دە، بۇلار — ۇشەۋ-تورتەۋ. مىنا كوپ ەل جانە بۇلاردىڭ قانداسى. قوي، ءبىر كۇن ۇيىقتاپ جاتقانىمدا جازىم قىلار! — دەپ، قاشپاقشى بولىپ، شەشەسىنىڭ قاسىنا كەلدى. ايتتى:

— اي، شەشەم، كەتەمىن قاشىپ. مىنا ءۇش جامان بالاڭ مەنى ولتىرەتۇعىن بولدى! — دەدى. شەشەسى سۇرادى:

— ەندى، بالام، قايدا باراسىڭ؟ بارعان جەرىڭدى ماعان ايتىپ كەت. مەن سەنىڭ ءولى-تىرى حابارىڭدى قايدان بىلەمىن؟! — دەدى.

شىنقىز ايتتى:

— قايدا بارايىن؟ ۇزىننان ۇزاق اعىپ جاتقان سۋدىڭ باسىنا بارىپ، اتامنىڭ ەل-جۇرتىنىڭ تۇسىنا بارىپ، سوندا جاتامىن. اتام سۋدىڭ ار جاعىندا بولسا، سۋدان وتسەم، وتەرمىن. وتە الماسام، سۋدىڭ بەر جاعىندا جاتارمىن. اي، شەشەكەم، مەنىڭ ءولى-تىرى حابارىمدى مەن بىلدىرەرمىن. ساعان وسى ۇزىن اعىپ كەلگەن سۋدان قۇستىڭ ءجۇنىن سالىپ تۇرارمىن. كۇستىڭ ءجۇنى ءوتىپ تۇرار. ءوتىپ تۇرسا، مەنىڭ ءتىرى بولعانىم. قۇستىڭ ءجۇنى اعىپ وتپەسە، مەنىڭ وندا ولگەنىم داعى! — دەپ، ۋادە قىلدى دا، — امان بول، شەشە! — دەپ كەتىپ قالدى.

سول كەتكەننەن مول كەتىپ، سۋدى ورلەي-ورلەي بارىپ، اتاسىنىڭ ەلىنىڭ تۇسىنا كەلىپ، سۋدان وتە الماي، بەر جاقتا جاتىپ قالدى. اڭ اتىپ، قۇس اتىپ، اڭ تەرىسىنەن ءۇي قىلىپ الدى. قۇستىڭ ءجۇنىن تاۋداي قىلىپ ءۇيىپ قويدى. جەلمەن ۇشىپ، بۇرقىراپ، سۋعا ءتۇسىپ جاتادى، شەشەسى تىرىلىگىن ءبىلىپ تۇردى.

شىنقىز كەتكەن سوڭ، ەل پاتشاسىز بولدى. «كىمدى پاتشا قىلامىز؟» — دەپ داعداردى. «وسى قاتىننىڭ بالاسى جاقسى بولۋشى ەدى»، — دەپ، بۇرگەلتاي دەگەن بالاسىن پاتشالىققا سايلا دى. ونى جاراتپاي، بودەنەتايدى قويدى. و دا سول بولدى، ۇرى-قارى كوپ بولدى. بۇلاردىڭ ءتىلىن: «مىناۋ حان ەكەن-اۋ، ءتىرى جان ەكەن-اۋ!» — دەپ ادام المادى. وزدەرىن كىسى سانىنا سانامادى، جۇرت جۇرت بولۋدان قالدى. جۇرت بولىپ ءبىر جەرگە جيىلىپ، كەڭەس كۇردى:

— ءبىزدىڭ پاتشامىز ءادىل بولمادى، جامان بولدى. ول جۇرتتى تۇتىپ تۇرا المادى. شىنقىز حان پاتشامىز تۇرعان ۋاقىتتا جۇرتىمىزدا ۇرلىق، وتىرىك، وسەك، زورلىق، زومبىلىق جوق ەدى. ەلىمىز توق، قايعى-ۋايىم جوق، مال-باسىمىز ءبارى كوپ ەدى، ءقازىر ازدى، ازايدى. ەلىمىز ازايىپ، ازىپ تاۋسىلاتۇعىن بولدى. مىنا كوك جاماندار پاتشا بولا الماس. سو شىنقىزدى ىزدەپ تابايىق، — دەپ اقىلداستى.

— مۇنى قايدان تابامىز؟ قايدا كەتكەنىن كىم بىلەدى؟ — ونى ءبىر بىلسە، شەشەسى بىلەدى، ونان سۇرالىق! جۇرتى جيىلىپ، سو شەشەسىنىكىنە كەلدى، ايتتى:

— شىنقىزدىڭ قايدا كەتكەنىن بىلەمىسىڭ؟ — دەدى. — مىنا جامان بالالارىڭ پاتشا بولا المادى. جۇرتتى ءبۇتىن تۇتىپ تۇرا المادى. شىنقىزدى ىزدەيىك دەسەك، ءبىز قايدا ەكەنىن بىلمەيمىز. ءسىز سونى بىلسەڭىز، ايتىڭىز، ءسىز بىلەرسىز!

شەشەسى ايتتى:

— مەن ايتايىن. بارساڭ داعى، تاۋىپ الساڭ داعى، مۇندا كەلمەس. كەلسە، ءتۇزۋ ءجون سىلتەيىن! وسى ۇزىن اققان ەرتىستى ورلەپ جۇرە بەرىڭدەر! وسى سۋدىڭ بويىندا شىنقىز بار. تابارسىڭدار، بارىپ، جالىنساڭدار، كەلەر! جامان ءسوز ايتپاڭدار. كوپتەن كىسى كورگەن جوق، شوشىپ كەتپەسىن!

— جارايدى! — دەپ، جيىرما بەس ازامات — ءبارى جاقسى كىسى، ىزدەپ كەتتى. ءبىر كۇندەردە شىنقىز جاتقان جەرىنە كەلىپ جەتتى. اڭ تەرىسىنەن قىلعان ءۇيىن كوردى. تاۋداي قىلىپ ءۇيىپ تاستاعان قۇستىڭ ءجۇنىن كوردى. ورناتىپ قويعان ات بايلايتۇعىن دىڭگەگىن كوردى:

— شىنقىز وسىندا ەكەن، — دەدى. ءوزى جوق ەكەن، اڭ اۋلاعالى كەتكەنىن ءبىلدى. — ءبىزدى كورسە، قاشىپ كەتەر. اتتارىمىزدى جاسىرىپ، ءوزىمىز قۇستىڭ ءجۇنىنىڭ اراسىنا كىرىپ، جاسىرىنىپ جاتالىق! — دەپ، جاتتى.

ءبىر زاماندا شىنقىز كەلدى. دىڭگەككە:

— حان كەلدى، حان كەلدى! — دەدى ءوزى. — حاننىڭ اتىن ۇستاڭىز! — دەدى. اتتان ءتۇستى.

— حاننىڭ اتىن بايلا! — دەدى ءوزى. ءوزى بايلادى. اتى — كەركۋدان دەگەن اڭ ەكەن، ءمۇيىزدى بولادى ەكەن. ۇيىنە قاراي جونەلدى:

— حانعا ەسىك اشىڭىز! — دەدى ءوزى. ءوزى ەسىكتى اشىپ ۇيگە كىردى.

— ءتور الدىنا حانعا توسەنىش توسەڭدەر! — دەدى ءوزى. تاعى ءوزى توسەنىش توسەپ وتىردى.

— حانعا اس اپ كەلىپ، الدىنا قويىڭدار! — دەدى ءوزى. ءوزى دايارلاپ، ءتۇرلى تاماقتى الدىنا قويدى. وزىنە-وزى: «الىڭىز، تاقسىرلاپ» وتىرىپ، اس جەدى.

— حانعا توسەك سالىڭدار! — دەدى ءوزى. ءوزى توسەك سالىپ جاتتى. جاتىپ قالعان جەرىندە جيىرما ءتورت كىسى: «ۇستاپ الامىز!» دەپ كەلىپ باس سالدى. جيىرما ءتورت كىسىنىڭ ءبىرىن ولاي لاقتىردى، ءبىرىن بىلاي لاقتىردى.

كىسىلەر ايتتى:

— ا، تاقسىر حان، «قۇلدىق قىلامىز» دەپ، جالىنىپ-جالپايىپ كەلدىك. شەشەڭ جىبەردى. ءسىز كەتكەن سوڭ، ەل ەل بولۋدان، جۇرت جۇرت بولۋدان قالدى. كەيىنگى ىنىلەرىڭ ەر جەتكەن بولدى، ەر جەتكەنى قۇرىسىن، كەر كەتكەن بولدى. اشۋىڭىزدى باسىڭىز، رايدان قايتىڭىز! ءجۇرىڭىز، پاتشا بولىپ، ورنىڭىزعا تۇرىڭىز! — دەگەن سوڭ، بۇلارعا ەرىپ ءجۇردى. ەلىنە الىپ كەلدى. «بۇرىنعى ورنىنا حان قىلامىز!» دەگەندە، سوڭعى بايدان تۋعان ءۇش ءىنىسى:

— مۇنى پاتشا قىلمايمىز! بۇل كەتسىن، كەتپەسە، مۇنى ولتىرەمىز! — دەدى.

سونان سوڭ جۇرت جيىلىپ، كەڭەس كۇردى:

— مۇنى قايتەمىز. مۇنى پاتشا قىلساق، «ولتىرەمىز!» دەيدى. وزدەرىن پاتشا قىلساق، جۇرتتى تۇتىپ تۇرا المايدى. مۇنىڭ قايسىسىن پاتشا قىلسا دا، شەشەسى ءبىلسىن! — دەدى.

شەشەسىنە ۇشەۋىن جىبەردى:

— ءتورت بالاسىنىڭ قايسىسىن پاتشا قىلسا، ءبىز سوعان رازىمىز! — دەدى.

ءتورت بالاسى شەشەسىنە كەلدى، ءبىرىسى: «مەن بولامىن!» دەدى. تورتەۋى تالاسىپ كەلدى. ءتورت بالاسىنا شەشەسى ايتادى:

— ءبارىڭ دە مەنىڭ بالامسىڭ، — دەدى. — سەندەر تالاسپاڭدار! مەن تورتەۋىڭدى ءادىل شاريعات قىلايىن! مىنا ساعىمعا ساداعىڭدى ءىل! ساعىم قايسىڭنىڭ ساداقتارىڭدى كوتەرسە، سونىڭ پاتشا بول! تورتەۋى اپارىپ ساعىمعا ساداقتارىن ءىلدى. ۇشەۋىنىڭ ساداقتارى جەرگە ءتۇسىپ كەتتى. شىنقىزدىڭ ساداعىن كوتەرىپ تۇردى ساعىم. استىنان تىرەۋ جوق، ۇستىنەن بايلاۋ جوق. سو جەردە قاتىن سول جۇرتتىڭ ءبارىن جيىپ الىپ:

— مىنانى كورىڭدەر! — دەدى. — بۇل بالا اللانىڭ امىرىمەن بالا بولعان. مۇنىڭ سول اللانىڭ امىرىمەن ساعىم ساداعىن كوتەرىپ تۇر. مۇنى پاتشا قىلىڭىز! اناۋ ۇشەۋى زورلىق قىلسا، ونىڭ ۇشەۋىن دە ءولتىرىپ، قاراشىعىن باتىرىڭدار! جۇرت، سەندەر كوپسىڭدەر عوي، زورلىق قىلدىرتپاڭ
دار! — دەدى.

سول جەردە شىنقىز حان بولىپ، «شىڭعىز حان» اتاندى. بارا-بارا: «ساعىمنان پايدا بولعان، ساداعىن ساعىمعا ىلگەن شىڭعىس حان!» اتالدى. قاشىپ كەتكەنى ون ءۇش جاسىندا ەدى. جيىرما جەتى جاسىندا، بارىس جىلى تاققا وتىردى. كۇن اسقان سايىن دوكەيلەندى: «حانداردىڭ حانى» بولدى. ءبىر زاماندا قۇدايدىڭ ءبىر بولەك جاراتقان جانى بولدى. ءوزى ءبىر جاقسى قاتىن الدى. ءۇش ۇل، ءبىر قىز تاپتى. سول پاتشا بولىپ تۇرعاندا، تامام پاتشادان ارتىق بولدى. ەشبىر جاۋعا الدىرمادى، جۇرتىنا قايعى سالدىرمادى. سونان سوڭ: «سونداي ءبىر جاقسى پاتشا بار» دەپ رۇم شاھاردىڭ كىسىسى كەلىپ: «ءبىر بالاسىن بىزگە بەر! — دەپ سۇراپ كەلدى، — ونى ءبىز پاتشا قىلامىز»، — دەپ. رۇم شاھارىنا بەردى ءبىر بالاسىن. قىرىم شاھارىنان كىسى كەلدى: «شىڭعىسحاننىڭ ءبىر بالاسىن ءبىز پاتشا قىلامىز»، — دەپ. ول ءبىر بالاسىن الدى. پاتشالىققا حاليفا جۇرتى كەلدى: «ءبىر بالاسىن ءبىز دە پاتشا قىلامىز!» — دەپ، وعان ءبىر بالاسىن بەردى. ونان سوڭ: «سول شىڭعىستىڭ ءبىر بالاسىن ءبىز دە الامىز»، — دەپ، ورىستان كەلدى. وعان ۇل بالاسى قالماعان سوڭ، ءاقبيبى دەگەن قىزىن بەردى. ونى «پاتشا قىلامىز» دەپ ورىس الىپ كەتتى.

بۇل شىڭعىس حان اقىلدى، دانىشپان، تەرەڭ ويلى ادام بولدى. قانشا جۇرتتى قىرىپ، قيراتىپ الىپ جۇرگەندە، ەشكىمنىڭ دىنىنە كارسىلىعى بولماعان. بۇحاراي-شارىفكە بارىپ، ءدىن جايىن سۇراعان:

— كۇدايدىڭ بىرلىگىنە، بارلىعىنا، كۇشتىلىگىنە ءوزىم ابدەن سەنۋلىمىن! — دەگەن. ناماز، ورازا، زەكەتكە قارسىلىق ايتپاعان. جالعىز-اق «قاعبا تاسى» دەگەن سوزگە: — ءوزى وسىنداي ايداي الەمدى جاراتقان قۇداي بولادى دا، ءبىر-اق ۇيدەن تابىلادى دەگەن ءسوز عاقىلعا سىيمايدى! — دەگەن.

---