InfoHub Logo

ايتەۋىر ءبىر سەنبى كۇنى ەدى. ساسكە اۋا اۋىر-اۋىر بۇلت قالقاندارى سىرەسە بىرىگىپ، كۇن شىراعىن كولەكەيلەي كەلە، ساۋلەسىز تىمىرسىققا تىرەپ، دۇنيەنى ىمىرتتىق كۇيگە بولەگەن. ىلە-شالا تۇمان ءتۇسىپ، دىمقىلدانىپ، سىركىرەپ جاڭبىر جاۋا باستادى. تابيعاتتىڭ بويىنداعى بەيمالىم كۇشتەردىڭ جارقىل-جۇرقىل الىسىپ، نوسەر بوپ شەشىلەر الدىنداعى ەڭسە ەزىلىپ، جان تۇنشىعارداي ءسات قوي، بۇل!

اۋا رايىنىڭ قۇبىلمالىعىنا وراي كۇنۇزاق دالاعا شىعا الماعان بالدىرعان ۇلىمىز ەكەۋمىز ءۇي ىشىندە بىرەسە دوپ، بىرەسە ۇرلەمە شار قۋالاپ، شارشاپ-شالدىعىپ، ەنتىگىمىزدى ەندى باسقان كەزىمىز-تۇعىن. اشەيىندە، سەنبى بولا قالسا، باۋ-باقشا، قالا ارالاپ قىدىرىمپازداپ كەتەتىن ءبىز شىركىندى اۋا رايى قۇرعىردىڭ ءۇي اينالدىرىپ قويعانى ەمەس پە، بۇل؟! تاڭ اتقاننان تانبايتىن راديوقابىلداعىش، ۇلىمنىڭ كىشكەنتاي دوبى، ودان گورى ۇلكەندەۋ، شىنتاق ۇزىندىعىنداي ۇرلەمە شارى. ولار دا اجەپتەۋىر ەرمەك بولادى ەكەن. اسىرەسە، ۇلىمنىڭ ىشەك-سىلەسى قاتىپ دوپ قۋالاعانداعى، شاردى ءتۇرتىپ-تۇرتىپ قالىپ، سوڭىنان جوسىعانداعى قيمىلدارى اجەپتارقى. دالاعا شىعىپ، قۇمارى قانعانشا تازا اۋا جۇتا الماعاندىعىمەن ءبىر ءىسى بولسايشى، ءباتشاعاردىڭ! ەندى، مىنە، ول دا شارشاپ ۇيقىعا دەن قويا باستادى. مەن دە قالجىراعانىمدى سەزىندىم. ۇلىمنىڭ قاسىنا جانتايىپ، ءالسىن-السىن قۇيرىعىنان قاعىپ-قاعىپ قويامىن. سالدەن كەيىن پىس-پىس ەتىپ، ەزۋى سىلەكەيلەنىپ، قالىڭ ۇيقى مەڭدەپ، ەسىنەي باستاعان. شارشاعاندا قاۋمالاپ الاتىن ءازازىل قيالدىڭ سوڭعى ۇشقىندارى كومەسكىلەنە باستاعان كەز ەدى، بۇل...

كەنەت! نازارىمنىڭ، ۇلىمىز ەكەۋمىز كۇنى بويى سوڭىنا ءتۇسىپ قۋالاعان ۇرلەمە شارعا ءتۇسىپ كەتپەسى بار ما! ول قۇرعىر دا ءبىز جانتايعان ديۆاننان ون شاقتى قادامداي جەردە جاتقان. كەنەت! استاپىراللا! تىپ-تىنىش جاتقان شار تەڭسەلىپ قوزعالعانداي بولدى! الدىمەن سول جاققا، ودان كەيىن وڭ جاققا... ودان كەيىن سول جاققا، سودان كەيىن وڭ جاققا... مۇندايدى كىم كورگەن؟!

قۇددى مەنىڭ سۇيىكتى ناعاشىم، مارقۇم ايتبايدىڭ جۇرىسىنە سالىپ، ەرسىلى-قارسىلى تەڭسەلگەندەي... ىشتەي كاليمامدى قايتارا بەرگەنىمدى ءوزىم دە سەزبەي قالدىم... مۇنداي دا بولادى ەكەن-اۋ! ءماسساعان بەزگەلدەك! الگى شار ەندىگى ءبىر ساتتە كوزگە كورىنبەيتىن بەلگىسىز بىرەۋدىڭ قاقپاقىلىمەن – بىرەسە جوعارى، بىرەسە تومەن ويناقتاي باستادى. تارس-تۇرس ەتكەن داۋسىنا سايعاندا مۇلدەم شار ەمەس سياقتى. جارعا ءبىر سوعىلىپ، ەدەنگە ەكى سوعىلىپ، ودان قايتادان جارعا، قايتادان ەدەنگە، وزىنەن-وزى ەركىن وينايدى. ال مەنىڭ ورنىمنان تۇرۋعا مۇرشام جوق. قول-اياعىمدى تاس قىپ بايلاپ تاستاعانداي. الايدا، شىرماتىلعان ارقان دا كورىنبەيدى. قول-اياعىمدى قوزعالتا الماعانىممەن، دەنەمدى ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر قوزعاپ كورىپ ەدىم، ديۆاننان سۋسىپ كەتىپ، جەرگە گۇرس قۇلادىم. ايتەۋىر، ۇلىم وقىس شۋدان ويانا قويماپتى. جىعىلىستان دەنەم قان قاقساپ وتسە دە، سونى كوڭىلگە مەدەۋ تۇتتىم. ۇلىمدى جاتقىزار الدىندا تەرەزەنىڭ پەردەسىن مۇقيات قىمتاپ جاپقانمىن. سودان بولمە ءىشى مۇلدەم قاراقولەڭكە تارتىپ، بۇرىنعىدان بەتەر كۇڭىرەنە تۇسكەن. تابيعات پەن ءوز قولىم جاساعان سول تىمىرسىقتا ءازازىل شار، جۇمباق شار، سيقىرلى شار ويناق سالىپ ءجۇر. ال مەن بولسام، جالاڭاش ەدەنگە شالقامنان ءتۇسىپ، قيمىل ەتۋگە دارمەن تابا الماي ارماندامىن. باسقانى قايدام، ماعان سول ءسات بۇكىل دۇنيە توڭ-تارىس قاتىپ، ۇرلەمە شاردىڭ قوزعالىسىن باعىپ قالعانداي اسەر ەتتى. تەك عازيز جۇرەگىم عانا ءولى كەڭىستىكتى پاتشاداي يەمدەنگەن ءازازىل تىنىشتىقتىڭ شىرقىن بۇزايىن دەگەندەي، ءدۇرس-دۇرس سوعادى... ءبىر كەزدە الگى شار دوپقا اينالىپ كەتتى. جارعا، ەدەنگە ءدۇرس-دۇرس سوعىلىپ، ماعان قاراي جاقىنداي بەردى. تىپىرلاۋعا ءداتىم جوق. مىنە، الگى دوپ ءدۇرس-دۇرس ەتىپ جانىما كەلدى. قۇددى كوزگە كورىنبەس بىرەۋ ۇرىپ تۇرعانداي. دالباڭداعان ەكى اياعىمنىڭ قاق ورتاسىنان ءدۇرس-دۇرس سوعادى. سوعىلىپ جاتىر، ءدۇرس-دۇرس سوعىپ جاتىر. ەكى اياعىمدى ەكى جاققا كەرىپ بايلاپ تاستاعانداي، قوسۋعا مۇمكىندىك جوق. ءدۇرس-دۇرس. ەندىگى ءبىر ساتتە قولتىعىمنىڭ استىنان سوعا باستادى. ءدۇرس-دۇرس. ءبىر... ەكى، ءۇش، ءتورت... سەگىز، توعىز... سالدەن كەيىن جۇرەگىمنىڭ ءدۇرسىلى دوپتىڭ ۇرعانىمەن قوسىلىپ كەتكەندەي بولدى... ءدۇرس-دۇرس... ءدۇرس... ءدۇرس... ءبىر، ەكى... ءتورت، بەس... التى، جەتى... سودان با، كوڭىلىم جاي تاپقانداي. ءبىراق، ءالى قوزعالۋعا مۇرشا جوق. ءدۇرس، ءدۇرس... بەزگەك شالعانداي ءدىر-دىر ەتكەن دەنەم تىنىشتالايىن دەدى مە؟ ءدۇرس، ءدۇرس... كەلەسى قولتىعىما اۋىستى... ءدۇرس-دۇرس... ءدۇرس-دۇرس... ءبىرازدان كەيىن دوپتىڭ ءدۇرسىلى توقتاسا، جۇرەگىمنىڭ ءدۇرسىلى توقتاپ قالاتىنداي كورىندى... ءدۇرس-دۇرس... توقتاماسا ەكەن!.. شىركىن، توقتاماسا ەكەن!.. شىن ازاپ ەندى باستالدى. ءبىر كەزدە دوپ ءوزىمدى ۇرعىلاي باستادى. ءدۇرس-دۇرس ەتىپ، قاۋقارسىز دەنەمدى ەرسىلى-قارسىلى سوققىلايدى... قول-اياعىمدى بىرەۋ تاس قىلىپ بايلاپ تاستاعانداي... قوزعالمايدى. ءدۇرس-دۇرس... تارس-تۇرس!.. دوپ مەنەن الدەقايدا كەتكەن ءوشىن الىپ جاتقانداي ەكىلەنە سوقتىعادى...

بەتىم، اۋزىم، ەرنىم، ماڭدايىم. ساۋ جەرىم جوق... ءبىر كوڭىرسىك ءيىس بولمەنى الىپ كەتتى. دوپ بولسا، قويار ەمەس، ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر ۇرعىلاپ جاتىر، بىرتە-بىرتە ونى دا سەزىنۋدەن قالدىم... اينالا بۋالدىر تۇمانعا باتىپ بارادى... ەسىم اۋىپ كەتكەن ەكەن...

قاي مەزگىل بولعانىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر ءبىر كەزدە ەسىمدى جيسام، سول باياعى قالپىمدا، شالقامنان ءتۇسىپ جاتىر ەكەم... قول-اياعىم سالدىراپ قاپتى. ءبىراق، يكەمگە كەلەتىندەي. سويتسەم، ەكى قولىم قايىرىلىپ، دەنەمنىڭ استىندا قاپتى. اۋپىرىمدەپ كوتەرىلىپ، جيىپ الدىم. بەتى-اۋزىمدى ۇستاپ كورسەم، دانەڭە جوق. قۇددى ماناعى دوپتان جەگەن تاياعىم، دوپتان كورگەن ازابىم ءبىر جالعان تۇستەي... ءماسساعان، زورلىقشىل دوبىم دا، مەنى ۇرعىلاي-ۇرعىلاي دىڭكەسى قۇرىپ، جانىمدا قيمىلسىز شوگىپتى. جو-جوق، قاتەلەسكەن ەكەنمىن! ول ءالى سول باياعى قالپى، تەڭسەلىپ تۇر. ءتىپتى، قايتادان شارعا اينالىپ كەتكەندەي. زورعا دەگەندە قولىمدى الىپ، شاردى ۇرىپ جىبەرىپ ەدىم، مۇز كەسەك ۇستاعانداي، دىز ەتە قالدى. قارىپ الدى! مۇزداي ەكەن، ءباتشاعار! قولىمدى ۇرلەپ الەك بولدىم. ۋداي اشىپ كەتتى، ءتىپتى! ەندىگى ساتتە الگى شار ۇلكەن ۇرلەمە كوبىككە اينالدى. سۇق ساۋساعىمەن ابايلاپ ءتۇرتىپ كورىپ ەدىم، بۇل جولى وتتى دوڭگەلەك ۇستاعانداي بولدىم. ساۋساعىم كۇيىپ قالدى. دەرەۋ ۇپىلەپ ۇرلەپ ەدىم، دىزىلداتىپ اشىتقانى باسەڭدەدى. الايدا، عاجايىپتىڭ كوكەسى ءالى الدا ەكەن! باعاناعى ءمولدىر كوبىككە كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، اڭىراپ قاتتىم دا قالدىم. ءبىر ءسات سول ءمولدىر كوبىكتىڭ ىشىنەن كەرەمەت عاجاپ سۇلۋ قىزدىڭ سۇلباسى كورىنگەن-دى. ءيا، ءيا، يمانداي شىنىم... كوبىكتىڭ ىشىنەن ءبىر عاجايىپ سۇلۋدىڭ ءجۇزى كورىندى. مويىلداي قارا شاشىن يىعىنان اسىرا جايىپ جىبەرگەن ەكەن. قاپ-قارا، سوياۋداي كىرپىكتەرى ءدىر-دىر ەتىپ، ناركەس كوزى مولدىرەپ، جانارى جادىراي ماعان تەلمىرىپ قاپتى. پاي-پاي، قاراسىن ايتساڭشى! اقشا بەتىن ارلەندىرىپ تۇرعان قىزىل دۇردىك ەرنى بۇرتيىپ، نازدانعانداي ما؟ الدەبىر سەزىمدەرگە بەرىلىپ، ەركەلەگەندەي مە، دۇنيە-اي!؟ وسىناۋ عاجايىپتان سەسپەي قاتىپپىن. بۇل نە ەتكەن ەرتەگى؟! ساسقانىمنان بالام جاتقان جاققا قاراي بەرەمىن... قۇدايعا شۇكىر، ۇيىقتاپ جاتىر. پىس-پىس ەتكەن ءبىرقالىپتى تىنىسى الىستان ەمىس-ەمىس ەستىلەدى. پىس-پىس... ال، قارا قولەڭكە، كۇڭگىرت بولمەنىڭ ءىشى ساۋلەلەنىپ، ءبىر ءسات جاپ-جارىق بوپ كەتتى. سويتسەم، الابوتەن جارىق كوبىك-قىزدان تاراپ جاتىر ەكەن... «كۇن استىنداعى كۇنەكەي قىزدىڭ» ءوزى دەرسىڭ! ماعان – الدەنەنى جالبارىنىپ سۇراعانداي، الدەنەنى تىلەپ، ىنتىققانداي، تەك سۇيۋگە جاراتىلعان قىزىل ەرنىن ءالسىن-السىن جالاپ-جالاپ قويىپ، تەلمىرە قارايدى. جانارى مۇڭعا تولى ما، شولىركەگەن سەزىمگە تولى ما، اجىراتا المادىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن ورنىمنان تۇرۋ نەعىپ ويىما كەلمەگەنىمە تاڭقالىپ، ەندى سوعان نيەت ەتىپ، قوزعالا بەرگەنىم سول ەدى... الگى كوبىك-قىز جەردەن بىرەۋ ءۇپىرىپ جىبەرگەندەي انتەك قوزعالىپ، كوتەرىلە بەردى... جايمەن عانا ىرعالا تەڭسەلگەن قوزعالىسىندا سالماقتىلىق تا، تاكاپپارلىق تا، ءبارى، ءبارى بار... قۇددى جەر شارىنداي... مەن ەندى ورنىمنان تۇرامىن دەي بەرگەندە، كەپ توسىمە قوندى. جىلۋى مول، جىلبىسقى، جابىسقاق! ءبىراق باعاناعىداي قول ۇلبىرەتەر قىزۋى جوق. قايتا، جانعا جايلى جىلۋ تاراتادى. بۋىن-بۋىنىم بوساپ، قول-اياعىم دىرىلدەپ، شوگىپ بارامىن. الگى كوبىك-قىز ەندى شىن قىزعا اينالدى. تىر جالاڭاش. قوس انارى ءتوسىمدى قىتىقتاپ، بۇرىن-سوڭدى سەزىنبەگەن جىلۋمەن ونە بويىمدى باۋراپ، بالقىتىپ اكەتىپ بارادى. بۇلشىق ەتتەرىم جازىلىپ، قۇلىن مۇشەم مارقايىپ، توعايىپ، عاجايىپ سەزىمدەرگە بولەندىم. ەدەنگە شالقامنان ءتۇسىپ جاتقان قالپىم. سالدەن كەيىن كوز الدىم مۇنارتا باستادى... ساعىمدانا، تۇماندانا باستادى. تەڭىزدە ءجۇزىپ كەلە جاتقاندايمىن... جازدىڭ جايماشۋاق، ساۋلەلى، ىستىق كۇندەرىندە شالقاڭنان جاتىپ، ەش قيمىلسىز سۋ ەكپىنىمەن جۇزە بەرگەنگە نە جەتسىن دەپ قويام، وزىمە-وزىم! مۇندايدا قول-اياعىڭدى قيمىلداتىپ، سۋدى شالپىلداتۋدىڭ دا قاجەتى جوق. تەڭىزدىڭ تولقىنسىز جەڭىل دەمىمەن جاعادان ۇزاي بەرەسىڭ، ۇزاي بەرەسىڭ... كۇننىڭ ىستىق ساۋلەسى دەنەڭدى كەپتىرىپ، شىجعىرا باستاسا... ءيا، تەڭىزدە جۇزە بىلەتىندەردىڭ ۇزاق ۋاقىت مالتۋدان كەيىن كىدىرىس جاساپ، سۋدىڭ ىشىندە دەم الاتىن ءادىسى بۇل. اياق-قولىڭدى ەكى جاققا جايىپ جىبەرىپ، شالقالاپ جاتساڭ، سۋعا دا باتپايسىڭ، ءارى سۋدىڭ ەكپىنىمەن ءجاي قوزعالاسىڭ. تەڭىز مەنى تىلسىم دەمىمەن ءجاي عانا ىرعاپ تەربەتىپ، راحات كۇي كەشىپ جاتىر ەكەم دەيمىن. جەتى مۇشەم قورعاسىنداي بالقىپ، قارا تەرگە ءتۇسىپ، بەيمالىم تۇڭعيىققا باتىپ بارامىن. كوبىك-قىز تىرجالاڭاش. ماسقارا، ماسقارا، مەن دە تىر جالاڭاش ەكەنمىن. ماسقارا! ۇستىمدە لىپا جوق. الگىندە عانا كيىمشەڭ جاتقان ەدىم... ەكەۋمىز دە انامىزدان جاڭا تۋعانداي جالاڭاشپىز... ونىڭ دەنەسى، ءيا، كوبىك-قىزدىڭ دەنەسى جۇپ-جۇمساق... قىزۋلى... قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقاندايمىن. تومەن قاراي قۇلدىراپ بارامىن، قۇلدىراپ بارامىن... ونىڭ قوس انارى ءتوسىمدى قىتىقتاپ، دەنەمدى قىزدىرادى... «وۋ، وسى مەنىكى نە جاتىس؟ قانشا دەگەنمەن، جىگىت ەمەسپىن بە؟» دەگەن وي ساپ ەتە ءتۇستى، ءبىر مەزگىلدە! كوبىك-قىز قۇلاعىما الدەنەنى ايتىپ، سىبىرلاپ جاتىر ما-اۋ؟! «سەن كىمسىڭ؟» دەدىم شارق ۇرىپ. «تىرشىلىكتىڭ ءوزىمىن!» دەدى جاڭعىرىق. «وۋ، سەن كىمسىڭ؟» دەدىم قايتالاپ. «دۇن-دۇنيەنىڭ ءوزىمىن!» دەدى كوبىك-قىز سىبىرلاپ.

جاراتىلىسىمنىڭ قاي قاتپارلارىنان تۋىنداعانىن قايدام، بويىما باتىلدىق، ءتىپتى ەسەرسوقتىق ورالا باستادى. كۇلىپ جىبەردىم، وزىمنەن-وزىم. «ءبىر مەزگىلدە: «دۇن-دۇنيە، مەن سەنى...!» دەپ سىبىرلادىم. «سەن مەنى ويىمنان شاتىستىرما! حا-حا-حا-حا-حا-حا!» دەپ مازاقتادىم ونى، «سەن مەنەن ەندى قۇتىلا المايسىڭ! سەن مەنىڭ ۋىسىمداسىڭ، ەندى سىتىلىپ شىعۋ جوق ساعان!» دەپ ەكىلەندىم، ءبىر كەزدە. ءسويتتىم دە، ۇستىمدەگى قىزدى استىما الىپ ۇردىم. ول قارسىلاسىپ باعۋدا. «ەي، ادام، اقىماق بولما!» دەپ تاماعى قىرىلدادى، دۇن-دۇنيە. «جوق، الام، ءبارىبىر الام» دەپ ەنتىگەمىن مەن. دۇن-دۇنيەنىڭ ەكى اياعى سىرەسىپ جابىسىپ قاپتى. مەن ءۇشىن ەندىگى الىنباعان قامال – ەكى اياق. قولىمدى جايمەن، دەنەسىن سيپالاپ تومەن سىرعىتا بەردىم. مىنە قوس انارى، قارنى. كىندىگى! كىندىگىنە سۇق ساۋساعىمدى جۇگىرتىپ ەدىم، ساق-ساق كۇلىپ جىبەردى. «كۇلكىسىنىڭ ايبارلىسىن» دەپ قويامىن ىشتەي. قولىم سۋسىپ قىزدىڭ جالاڭاش سانىن سيپالاي باستادى. ودان بىرتە-بىرتە تىزەگە... ماقسات – قارىسقان ەكى اياقتى جازۋ! تىزە... تىزە... تىزە... ويباي! ا-ا-ا! كەنەت، ىشقىنىپ ايقايلاپ جىبەردىم! ا-ا-ا! ا-ا-ا! كوبىك-قىزدىڭ اياعى شولاق ەكەن! تىزەدەن تومەن شورت كەسىلگەن! ا-ا-ا! ىشقىنىپ تۇرۋعا تالپىندىم. «دۇن-دۇنيە، سونشاما جارىمجان با ەدىڭ؟» دەپ ايقايلاپ جىبەرگەنىمدى سەزبەي قالدىم... اعىل-تەگىل جىلاپ جاتىر ەكەنمىن... ويانىپ كەتتىم... قارا تەرگە ءتۇسىپپىن. جۇرەگىم جارىلىپ كەتەردەي ءدۇرس-دۇرس سوعادى. شەكە تامىرىم سولق-سولق ەتەدى. مەنىڭ ايقايىمنان ۇلىم ويانىپ كەتتى. شىر-پىر جىلاپ، ول جاتىر. قۇيرىعىنان قاعىپ-قاعىپ جۇباتتىم. پىس-پىس ەتىپ، اۋدارىلىپ-توڭكەرىلىپ، ءبىر كەزدە قايتادان قالىڭ ۇيقىعا كەتتى. كوبىك-قىز تۇگىلى، الگىندە عانا جانىمدا جاتقان ۇرلەمە شارىمىز دا جوعالىپتى. ۇشتى-كۇيلى. زىم-زيا... ءتۇسىم بە، ءوڭىم بە، ونى اجىراتا الماي، مەن وتىرمىن. جۇگىرىپ بارىپ پەردەنى اشىپ جىبەردىم. الماتىنىڭ اپ-ساتتە مىڭ قۇبىلار اۋا رايىنىڭ اۋسەلەسى مە، جارقىراپ كۇن شىعىپتى. بولمەنىڭ ءىشى جاپ-جارىق بولىپ كەتتى. بولمە-بولمەنى ارالاپ ءجۇرمىن، ىزدەگەنىم شار. زىم-زيا. ءتۇسىم بە، ءوڭىم بە؟ ءبىر كىرگەن بولمەگە ءۇش قايتارا كىرەمىن. زىم-زيا...

سول كۇننەن باستاپ مەندە تۇسىنىكسىز ءبىر ادەت پايدا بولدى. بەلگىسىز سۋرەتشىنىڭ قالامىنان تۋعان الدەبىر قىزدىڭ بەينەسىنە ەسسىز عاشىق بولعان ەرتەگىنىڭ كەيىپكەرى سەكىلدىمىن... كىمدى، نەنى ىزدەپ جۇرگەنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، ايتەۋىر، كەۋدەمدە ءبىر مازاسىزدىق بار...

---