دۇنيە-بەسىك
(ەكولوگيالىق تولعاۋ)
...قاس قارايعان شاق.
بۋرا بۇلتتارمەن كومكەرىلگەن شاڭقان كوك سىعالار تەسىك ىزدەي قىمتىرىلۋلى. بىرەر ۋاقىت الدەبىر جەردەگى بۇلت ۇياتىن ءوز تانىمەن جاپقانداي بوپ تۇردى دا، قىمسىنعان كەيىپپەن قايتا جوعالدى.
تەڭىز بەتى تولقىپ جاتىر. نوسەر الدىنداعى اقشۋلان جەل توسىنە قول جۇگىرتىپ، دەنەسىن تىتىركەندىرەدى.
بۇكىل الەم وراسان وزگەرىس كۇتكەن سيىقپەن دەمىن ىشىنە تارتىپ، تىنا قالعان. ىشتەي تىنىپ، نە نارسەنىڭ دە ارتىن اڭداعىسى كەپ، بەيقام كەلبەت كورسەتىپ قويادى.
جال جەلكە تولقىندار ءبىرىن-بىرى قۋالاي جاعالاۋعا القىنادى. جارىس سورەسى — قوڭىرقاي جارتاس، بوزاڭ قۇمداقتارعا مۇرىندارىمەن شانشىلىپ، كەيىن جوڭكىلەدى كەپ!
بۇلىڭعىر اسپاندى شيىرلاعان شادىمان شاعالالار دا جوعالىپ كەتكەن.
(نوسەردەن كەيىنگى توقتىقتى قاناعات تۇتتى ما، كىم ءبىلسىن؟)
تولىقسىعان تەڭىز مول ريزىققا كەنەلەرىن سەزگەندەي: عاشىق شىدامسىزدىعىمەن تىقىرشىپ، ىشتەگى قۋانىش ەكپىنىن ءالسىن-السىن توگىپ-توگىپ قويادى. جادىراڭقى كوڭىلى تۇيسىك ەسىگىن قىزبالىقپان بىتەپ تاستاپ، كوككە دەگەن نارازىلىعىن ۇدەگەن قوزعالىسپەن بىددىرگەندەي. سول ۇدەگەن قوزعالىستا جاڭبىرلى كۇنى اسىر سالعان ءسابيدىڭ ءمازىر كوڭىلى بار ما-اۋ؟!
نوسەر اڭساعان ءشول دالانىڭ كەپپەگەن ىڭدىنى بار ما-اۋ؟!
...دۇنيەنى تىنىشتىق ءتاڭىرىسى بيلەگەن ءسات ەدى. اپ-ساتتە تىنىشتىق تاۋانىنىڭ شىرقىن بۇزا ايبارلانعان، ال شىن مانىندە، اركىمنىڭ قوينىنا ساۋساقتارىن كوپ جۇگىرتەر جەڭىلتەكتەۋ، سۇستى جەل كۇلە-كۇلە ىشەگى ۇزىلەردەي دامىل تاپتى.
انە، شىعاننان ءبىر عاجايىپ كۇرىل جاقىنداپ كەلەدى، جاقىنداپ كەلەدى... اينالا تۇنەك تۇڭعيىعىنا باتا تۇسكەن. كەنەت، نايزاعاي ويناپ، اسپان شاتىر-شۇتىر سىنعانداي بولدى دا، بوز-قىزاڭ سەمسەر جارق ەتىپ، كوك كوكىرەگىن دىر ايىردى. دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىردى.
ىلە-شالا وسىناۋ الاپات دىبىس بۇكىل الەمدى تاڭىنە باعىندىرا، اۋا كەزىپ كەتتى.
كەڭىستىكتە دابىرا — شۋ يىرىمدەرى ەركىن شارلاعان وسى ساتتە، جانىن ءپارشالاعان نايزاعاي الماسىنا قارسى قويار تەگەۋىرىن تابا الماعان بەيشارا اسپان كوز جاسى شاراسىنا سىيماي، ەڭىرەدى كەپ!
جەر-انا از ساتكە مىزعۋدان سەلك ەتە ويانىپ اپ، «بۇل نە شۋ؟» دەگەندەي اينالاعا قاراندى.
مەيرام تەڭىز الۋا اسپاننىڭ كەرمەك مونشاقتارى ءتانىن سيپالاعان سايىن سىلق-سىلق كۇلەدى-اي!
جەر بەتىنە نوسەر جاس توگىلىپ جاتىر، توگىلىپ جاتىر.
تەڭىز سىلق-سىلق كۇلىپ جاتىر...
جەر تامىرلارىنداعى قان قىسىمى كۇشەيىپ، سولق-سولق ەتەدى.
تىرشىلىك استان-كەستەن...
وسى ءبىر جاس، وسى ءبىر ساقىل، وسى ءبىر سولقىل تاڭ اتقانشا ءبىر تولاستامادى.
جاستىق قايرات قايتا ورالىپ، تەڭىز، شىركىن، جانداندى، سول قايراتپەن، سول جىگەرمەن اسىپ-تاسىپ اقتارىلدى.
اسپاننان بال تامىپ، جەردىڭ ءسۇتى يىگەن كەز عوي، بۇل!
تاڭ راۋانداپ كەلەدى.
شاتىر-شۇتىر بىرتە-بىرتە باسەڭدەي باستادى. الدەنەگە قاھارلانعان الدەبىر اجداھانىڭ كوڭىلى ساباسىنا ءتۇسىپ، اشۋى قايتايىن دەدى مە؟..
جىلاي-جىلاي اسپاننىڭ دا كوز جاسى سارقىلدى ما؟..
جاۋىن — جاس سىركىرەپ تۇردى دا، الدەن كەيىن ساپ تيىلدى.
تىمىرسىق تىنىشتىق قايتا ورناعان كەز. ەرنەۋىنەن اسا جاعالاۋداعى قۇمداق ويپاڭدار مەن جارتاستاردى جالماپ العان اشقاراق تەڭىزدىڭ دە كاۋسارى كەۋىپ، تىنىشتالا باستاعان.
بۇيرا بۇلتتار جاڭادان پايدا بولعان وكپەك جەلدىڭ كاقپاقىلىمەن جەلكەنىن كوتەرىپ، الىسقا اۋىپ بارادى.
جەر-اناعا: «ايدان ۇل، كۇننەن قىز تۋدىردىم. باسقاعا قاۋقارىم جوق!» دەپ داۋىستاپ، قول بۇلعاپ بارادى، ءوزى!
تەڭىز سەلك ەتتى. ماڭ-ماڭ مىزديعان باسىن كىلت كوتەرىپ، كوككە اڭتارىلدى.
«نە دەپ بارادى، ءوزى؟! كۇننەن قىز تۋدىرعانى نەسى؟! جوق!.. ءالى كورىنبەيدى!.. ۋ-ۋ-ح!..»
سارعايعان ساعىنىشتىڭ كەرمەك تامشىلارى ءون بويىمەن شىمىرلاي كەلە، كۇرسىنىستىڭ بۇيرا دەمدەرى بوپ جاعاعا سوعىلادى.
قىم-قۋات جۇمىستان كەيىن سىلەسى قاتىپ، قالجىراسا دا، الدەبىر ساعىنىش كوڭىلىن الاي-دۇلەي قىپ، دوڭبەكشىتتى.
ءتۇنى بويعى دابىرادان ماڭگى بولعان جەر-انا تىنىم تاۋىپ، ۇنسىزدىككە بوككەن.
ال، تىپىرشىعان تەڭىز بولسا، وتكەن ءومىر بەلەستەرىنە وي جۇگىرتىپ، ىڭىرسىعان دىبىستار شىعارادى.
جانارىندا ءتاتتى مۇڭ مەن قىزعانشاق سەزىم بىتە قايناسىپ، مازاسىز قالىپكە تۇسكەن.
ۇلاعاتتى انا وركەنىن الدىنا الىپ، ۇيپالانعان كەكىلىن سالالى ساۋساقتارىمەن جۇمساق تارايدى. مۇنىمەن ورتاقتاسقانداي اق كوڭىلىمەن باياۋ تەربەيدى.
بەيشارا-اي! ساعىنىش زاپىرانى اۋزىن ءسال اشسا اقتارىلعالى تۇر. نە ەتكەن ۇلكەن جۇرەكتى پەندە ەدى، ءوزى؟! عاسىرلار بويى سارقىلماس ماحاببات، اڭسارلى ارمان مەكەندەگەن پاك جانى انانىڭ قاياۋسىز كوڭىلىندەي تازا، ءمولدىر.
ماڭگى باقي وسىلاي كۇتىپ، ەمىرەنىپ، شىدامسىزدىقپەن جار سابالاپ جاتقانى...
...وسى ءبىر كىرشىكسىز ماحابباتى، مۇڭ ارالاس ءتاتتى ساعىنىشى مىناۋ توڭازىعان توڭ دۇنيەنى مايداي ەرىتەر ەدى-اۋ، اتتەڭ!..
ەكى عاشىقتىڭ شۇرقىراسىپ تابىسقان ءساتىن ايتساڭشى! ونداي ىنتىماقتى، باقىت ەمشەگىنەن ەمىرەنە ەمىپ، ءلاززات نۇرىنا راحاتتانا شومىلار ءسات پەندە عۇمىرىندا كورگەن ەمەسپىن. ءسىرا، باۋىرىمداعى وزگە وركەندەرىم مۇنداي اسىل ماحاببات ءدامىن تاتپاعان شىعار؟!.
الدە وعان دەگەن سەنىم جوعالدى ما؟
ءتىپتى ولار ءوز تىرلىكتەرىندە وسىناۋ تەڭىز ءتارىزدى الدەبىر ساعىمداي بيىكتەرگە ۇمتىلا ما ەكەن؟ ءاي، قايدام؟»
مىنە جەر-انانىڭ دا كىرپىكتەرى ايقاسىپ كەتتى. تىرشىلىك ۇلى مىزعۋ ءتۇڭعيىعىنا ءسىڭىپ بارادى...
تاڭ ءسارى.
الىستاعى مايا وركەش قىرقالاردىڭ ارعى بەتىنەن ءبىر ارۋدىڭ تىنىشتىقتى دىرىلدەتە سالعان مۇڭدى ءانى ەستىلىپ تۇر.
شىعاندا شىرقالعان سول ءان، مىنە، جاقىنداپ كەلەدى. انمەن بىرگە دۇنيەگە بوزامىق جارىق كەۋلەي ەنىپ، تۇنەك ءتۇننىڭ قارىسقان قۇشاعى اشىلىپ بارادى.
جۇرەك سىزداتا جاقىنداپ كەلە جاتقان وسى ءبىر مۇڭدى اۋەندە كوكىرەكتە شەمەن بوپ قاتقان كونتەرلى ساعىنىشتىڭ تابى بار ما-اۋ؟! ايتەۋىر قاپاس الەمدى تەزىرەك جارىعىمەن جارىلقاپ، شاراپاتىمەن بولىسكىسى كەلگەن سىڭايى بار.
تەڭىز ءدۇر سىلكىندى. ءتاتتى ۇيقىسىن سەرپىپ تاستاعىسى كەپ، دەنەسىن ءبىر جيىردى، ءبىر جازدى.
نازىك جۇرەگى لۇپىلدەپ، كوپتەن كۇتكەن تابىسۋ ءساتى جاقىنداعان سايىن دەگبىرسىزدەنە تولقيدى.
ەندى ءبىر ساتتە جىراقتاعى تاۋ سىلەمدەرىنىڭ قالتارىس-قۋىستارىنان شاشىراعان التىن ساۋلە شوقتارى كورىنە باستادى. العاشقى جارىق شاپاقتارى دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا سۋىت حابارشىلارداي اسىعا جايىلىپ بارادى.
شىدامىن سارقىعان عاشىق — تەڭىز ەندى دۇرىلدەپ قايتا تاسىدى. ىستىق قانى بەتكە شاپشىپ، ورەكپىدى-اي كەلىپ!
وسى كەزدە بيىك تاۋدىڭ قالقيعان شەكەلەرىنىڭ اراسىنان سۇڭعاق دەنەسىن بىرتە-بىرتە جازا تۇسكەن، اي ءجۇزى كوز قارىقتىرار عاجايىپ قىز جارق ەتە ءتۇستى.
جارق ەتتى دە جەر-دۇنيەنى جارىعىمەن ساۋلەلەندىرە بوي تۇزەپ، اسپان تورىنە باياۋ بەت الدى.
مىنە ساۋلە-شاشاقتار تەڭىز بەتىنە جامىرادى.
الدەن سوڭ بىر-بىرىنە ىنتىزار ماڭگىلىك عاشىقتاردىڭ ىستىق قۇشتارى ايقاسا كەتتى. كورىسپەگەلى ات توبەلىندەي ءبىر-اق كۇن وتسە دە، الدەنەشە عاسىرلار وتكەندەي. ىنتىق قوڭىلدەرىمەن ەري ايمالاسىپ، ساعىنىش زاپىرانىن اقتارىستى-اي، ءبىر! ىستىق قۇشاق، بال ەرىندەر ەكەۋىن دە بالقىتىپ، ءلاززات تۇڭعيىعىنا شىم باتىرىپ اكەتتى...
تالما ءتۇس.
ارۋ — كۇن كوك تورىنە جايعاسقان. مونشاقتارى مەن نۇر كەلبەتى سۋ بەتىندە ويناقتاپ، ەسسىز عاشىعىن ەركەلەتىپ قويادى. زورىعا تابىسقان ماڭگى ايىرباستالماس ەگىز سىڭارىن تەڭىز — جىگىت ايمالاۋدان ءبىر تانبادى.
راحات تىرلىك! اينالا دۇنيەنىڭ ءبارى ۇمىتىلعان. كەلىستى ناز، ءتاتتى ەركەلىك: بۇكىل الەم جاراستىق، ىنتىماق بەسىگىندە تەربەتىلىپ تۇر.
ەركەلەگەن تەڭىز يەسىنە ەركەلەگەن سابالاق يتشە قۇيرىعىن بۇلعانداتىپ، ءالسىن-السىن جاعالاۋعا جەڭىل ۇرعىلايدى.
كەشە عانا قۇيىنداتىپ وتكەن تازالىقشى — جاڭبىردان كەيىنگى تابيعات بويىنداعى بار اسىلىن مىرزالىقپەن بولىسەدى. جەر-انا ازىن-اۋلاق قوقىسىنان ارىلىپ، شۋاقتى كۇن اياسىندا جادىراڭقى كوڭىلمەن ۇزىن شاشىن تارقاتىپ جىبەرىپ، راقاتتانا تىنىستاپ تۇرعان.
ماۋجىراعان تەڭىز دە كەزەكتى قۋانىش تولقىنىن دىرىلدەتە جاعالاۋعا باعىستاعان ءسات ەدى.
كەنەت! ماسقارا!..
ىشەك-قارنى تۇنىمەن اقتارىلىپ، مىڭ توگىلگەن تەڭىزدىڭ ءتان جاراسىنىڭ قابىعى سىدىرىلىپ، بەتىنە شىعىپ كەتىپتى... جاعالاۋعا جاقىن جەردەگى تايىز سۋعا تىزەرلەي ەنىپ، ءجۇزىن كۇنگە بەرىپ، سارىپ تۇرعان ادامدى كورگەندە ۇياتتان جارىلا جازداپ، ءجۇزىن تۇڭعيىعىنا جاسىردى.
ماسقارا-اي!
عاشىعىنا بوي ەرىتەر ءمانىستى كوزقاراس تاستاپ تۇرعان ارۋ كۇننىڭ وتكىر جانارى سۇيىكتىسىنىڭ وسى ءبىر ۇسقىنىنا تۇسكەندە، بەيشارا قاتتى كۇيزەلىپ، جىلادى-اي! كوز جاسىن كولدەتكەن كۇيدە ءشوپ سىبدىرىنان ۇرىككەن قويانداي كوكتىڭ الىس تۇكپىرىنە بەزە جونەلدى.
اپ-ساتتە كوك ءجۇزىن تۇنەك بۇلت قايتا تورلادى. جەر-دۇنيە تاس قاراڭعىلىقتىڭ بەزبەنىندە ءيىرىلدى. از ساتكە سالقىن تىنىشتىق ورناي قالدى دا... بۇكىل الەمدى سولق ەتكىزە الاپات داۋىل سوعىپ ءوتتى. ارتىنشا-اق، كوك كۇركىرەپ، جەر بەتىنە نوسەر جاس قۇيىلدى دەسەڭشى!..
بوزاڭ-قىزىل سەمسەر جالت ەتىپ كوتەرىلدى دە، اسپان ءتوسىن ۋحىلەتە سويىپ وتەدى!
سەرگەك جاتقان جەر-انا جايىلعان قۇشاعىن جيىرىپ الدى. ۇياتپەن الاۋلاپ جاتىر.
تەڭىز شىركىن دە اسپانمەن قوسىلىپ ەڭىرەپ جاتىر، كوز جاسىن كولدەتىپ جاتىر!
كەڭىستىكتە ۇلى دۇرمەك قايتا باستالدى: جەر سولقىلداپ، اسپان ارقىراپ، تەڭىز ساقىلداپ جاتىر...
نوسەر — جاس جەر بەتىنە توگىلىپ جاتىر، توگىلىپ جاتىر.
عازيز عاشىق جان تەڭگەرمەس سىڭارىن ەندى قاشان كورەرىن كىم ءبىلسىن؟..
You Might Also Like
-
كونە ورىننىڭ شىراقشىسى دايراباي ۇلكەن عيماراتتىڭ تاس باسقىشىنا تىزە بۇگىپ ماڭدايىن شۋاققا توسەپ وتىرىپ وي ىشىنەن وي تەرۋدى ادەتكە اينالدىرعالى قاشان. جارىق دۇنيەنىڭ شۋىلىنان بەزىپ، قولدان سالعىزعان...
