سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرى
ساباق جوسپارى
ساباق تاقىرىبى : سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرى.
ساباق ماقساتى:
1. بىلىمدىك: بىلىمدىكتى سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرىنە ۇيرەتۋ.
2. تاربيەلىك: سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرىن ورىنداۋعا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋ: سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرىن ورىنداۋ بىلىمدەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىكتەر، قوسىمشا ادەبيەت، ديداكتيكالىق ماتەريال: ي.س.ۆىشنەپولسكيي «تەحنيكالىق سىزۋ»، موسكۆا «جوعارى مەكتەپ»، 1988جىل، §3-4 9-13 بەتتەر
ساباقتىڭ وتكىزۋ ادىس-تاسىلدەرى: اۋىزشا، پراكتيكالىق، كورنەكىلىك.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ءپانارالىق جانە پانىشىلىك بايلانىس:
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1) وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ؛
2) وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ.
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ؛
1. فورماتتاردىڭ ولشەمدەرى مەن بەلگىلەرىن جازىپ كورسەت؟
2. سىزباداعى رامكانى قالاي ورىندايدى؟
3. رامكا سىزىعىن سىزبا پاراعىنىڭ شەتىنەن قانداي قاشىقتىقتا جۇرگىزۋ كەرەك؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
ماسشتاب ۇيلەردىڭ، ماشينالاردىڭ سىزبالارىن سالۋ ءۇشىن ولاردىڭ ولشەمدەرىن كىشىرەيتىپ الماسا بولمايدى. وتە كىشى دەنەلەردىڭ سىزبالارى انىق جانە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ولاردى ۇلكەيتىپ سالۋعا تۋرا كەلەدى. ارينە، ەڭ جاقسىسى – نارسەنىڭ ءوز ولشەمدەرىن وزگەرتپەي سالۋ.
تەتىك بولشەكتىڭ ناقتى شاماسىنان كەسكىن نەشە ەسە ۇلكەن نە كىشى ەكەنىن كورسەتەتىن ساندى ماسشتاب بەپ اتايدى. دالىرەك ايتقاندا، ماسشتاب دەگەنىمىز – نارسەنىڭ سىزباداعى ۇزىندىعىنان، ونىڭ ناتۋرال ۇزىندىعىنا قاتىناسى (بولشەك سان). سىزبالاردى ورىنداعاندا مىناداي ماسشتابتاردىڭ ءبىرىن تاڭداپ الۋعا رۋقسات ەتىلەدى:
كىشىرەيتۋ ماسشتابى: 1:2؛ 1:2،5؛ 1:4؛ 1:5؛ 1:10؛ ...
ناقتى شاما: 1:1
ۇلكەيتۋ ماسشتابى: 2:1؛ 2،5:1؛ 4:1؛ 5:1؛ 10:1؛ ...
ماسشتابتى م ارپىمەن بەلگىلەيدى. مىسالى؛ م1:4 – سىزبادا تەتىكبولشەك 4 ەسە كىشىرەيتىلىپ، ال م2:1 ەكى ەسە ۇلكەيتىلىپ سىزىلاتىنىن كورسەتەدى.
سىزبادا 9 ءتۇرلى سىزىق قولدانىلادى. ولاردىڭ تورتەۋى تۇتاس، ال قالعان بەسەۋى تۇتاس ەمەس سىزىقتار.
1. تۇتاس جۋان نەگىزگى سىزىق. ەگەر بۇل سىزىقتىڭ جۋاندىعىن s (لاتىن ءارپى) دەپ بەلگىلەسەك، وندا s كەسكىننىڭ مولشەرى مەن كۇردەلىلىگىنە جانە سىزبانىڭ پىشىمىنە بايلانىستى 0،5مم-دەن 1،4مم-گە دەيىنگى ارالىقتا الىنادى. ءبىر سىزباداعى سىزىقتاردىڭ جۋاندىقتارى بىردەي بولۋعا ءتيىس. تۇتاس جۋان نەگىزگى سىزىق سىزبادا كورىنەتىن سىزىقتاردى باستىرا جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
2. تۇتاس جىڭىشكە سىزىق. ونىڭ جۋاندىعى نەگىزگى سىزىقتىڭ جۋاندىعىنان ەكى-ۇش ەسە جىڭىشكە بولادى. شىعارۋ جانە ولشەم سىزىقتارى، پروەكسيا وستەرى، كومەكشى تۇرعىزۋ سىزىقتارى، قيما مەن تىلىكتى سىزىقتاۋ (شتريحتاۋ) تۇتاس جىڭىشكە سىزىقپەن جۇرگىزىلەدى.
3. تۇتاس جىڭىشكە ىركىسىندى سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس جىڭىشكە سىزىقتىڭ جۋاندىعىڭداي بولادى. ۇزىن ءتۇزۋ سىزىقتارىن كورسەتۋ ءۇشىن قولدانىلدى.
4. تۇتاس يرەك سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس جىڭىشكە سىزىقتىڭ جۋاندىعىمەن بىردەي. ءتۇزۋ سىزىقتارى ءۇشىن جانە تىلىكتى كورىنىستەن ءبولۋ ءۇشىن قولدانىلادى. يرەك سىزىق سىزۋ اسپاپتارىنىڭ كومەگىنسىز، قولدان جۇرگىزىلەدى.
5. ۇزىلمە سىزىق. سىزىق بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىعى 2مم-دەن 8مم-گە دەيىنگى ارالىقتا، ال ولاردىڭ ارا قاشىقتىقتارى 1مم-دەن 2مم-گە دەيىنگى ارالىقتا الىنادى. بۇل سىزىقتىڭ جۋاندىعى دا S/3 ... S/2 تەڭ بولادى. ۇزىلمە سىزىق سىزبادا كورىنبەيتىن سىزىقتاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
6. جىڭىشكە نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق. بۇل سىزىقتىڭ جۋاندىعى دا S/3 ... S/2 تەڭ بولادى. سىزىق بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىعى 5مم-دەن 30مم-گە دەيىنگى، ال ارالىقتارى 3مم-دەن 5مم-گە دەيىنگى ارالىقتا الىنادى. سىزبانىڭ وستىك جانە سەنترلى سىزىقتارى وسى سىزىقتىڭ كومەگىمەن كورسەتىلەدى.
7. جۋانداتىلعان نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس نەگىزگى سىزىكتىڭ جۋاندىعىنان 1،5 – 2 ەسە جىڭىشكە بولادى. بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىقتارى 3 – 8مم، ال ولاردىڭ ارالىقتارى 3 – 4مم بولادى. شىنىقتىرىلاتىن جانە قاپتالاتىن بەتتەردى جۋانداتىلعان نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىقپەن كورسەتەدى. بۇل سىزىقتى قيۋشى جازىقتىقتىڭ الدىنداعى نارسە بولىگىن كەسكىندەۋ ءۇشىن دە پايدالانادى.
8. جىڭىشكە قوس نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس جىڭىشكە سىزىقتىڭ جۋاندىعىمەن بىردەي بولادى، ياعني S/3 ... S/2 تەڭ. بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىقتارى 5 – 30مم، ولاردىڭ ارالىعى 4–6مم بولادى.
9. ۇزىلمە سىزىق. سىزبادا قيۋشى جازىقتىقتاردىڭ ورىندارىن كورسەتكەندە پايدالانىلادى، سوندىقتان ونى قيما سىزىعى دەپ تە اتايدى. جۋاندىعى 1 ... 1،5 S-كە تەڭ بولادى. بۇل سىزىق ەكى بولىكتەن تۋرادى، بولىكتەرىنىڭ ارالىعى قيماسى نەمەسە تىلىگى بەرىلەتىن نارسەنىڭ سايكەس ولشەمىنە بايلانىستى.ءبىر بولىگىنىڭ ۇزىندىعى 8 – 20مم-گە تەڭ.
IV. جاڭا تاقىرىپتى پىسىقتاۋ:
1. تەتىك بولشەكتىڭ كەسكىنى بەرىلگەن، ونىڭ كەسكىنىندەگى ۇزىندىعى 40مم جانە ماسشتابى م1:5. تەتىك بولشەكتىڭ ناقتى ۇزىندىعىن انىقتا. 200مم
2. تەتىك بولشەكتىڭ ۇزىندىعى 10مم، ال ونىڭ سىزباداعى ۇزىندىعى 25مم. ماسشتابتى انىقتا. 2،5:1
3. سىزىق تۇرلەرىن اتاڭىز جانە سىزىپ كورسەتىڭىز؟
V. ساباقتى بەكىتۋ:
بۇگىن ءبىز ساباقتا تەتىك بولشەكتىڭ ناقتى شاماسىنان كەسكىن نەشە ەسە ۇلكەن نە كىشى ەكەنىن كورسەتەتىن ساندى ماسشتاب بەپ اتايتىنىن، دالىرەك ايتقاندا، ماسشتاب دەگەنىمىز – نارسەنىڭ سىزباداعى ۇزىندىعىنان، ونىڭ ناتۋرال ۇزىندىعىنا قاتىناسى ەكەندىگىن، سىزبادا 9 ءتۇرلى سىزىق قولدانىلۋى، ولاردىڭ تورتەۋى تۇتاس، ال قالعان بەسەۋى تۇتاس ەمەس سىزىقتار، ولار تۇتاس جۋان نەگىزگى سىزىق، تۇتاس جىڭىشكە سىزىق، تۇتاس جىڭىشكە ىركىسىندى سىزىق، تۇتاس يرەك سىزىق، ۇزىلمە سىزىق، جىڭىشكە نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق، جۋانداتىلعان نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق، جىڭىشكە قوس نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىقتار تۋرالى ءبىلىم الدىق. .
VI.باعالاۋ:
1. ءۇي تاپسىرماسىن باعالاۋ.
2. ساباققا بەلسەندى قاتىسقانى ءۇشىن باعا قويۋ.
VII.ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
¬ ي.س.ۆىشنەپولسكيي «تەحنيكالىق سىزۋ»، موسكۆا «جوعارى مەكتەپ»، 1988جىل
§3 – 4 9 – 13 بەتتەر № 1 كەستە. ¬
ساباق تاقىرىبى : سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرى.
ساباق ماقساتى:
1. بىلىمدىك: بىلىمدىكتى سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرىنە ۇيرەتۋ.
2. تاربيەلىك: سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرىن ورىنداۋعا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋ: سىزبانىڭ ماسشتابتارى مەن سىزىق تۇرلەرىن ورىنداۋ بىلىمدەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىكتەر، قوسىمشا ادەبيەت، ديداكتيكالىق ماتەريال: ي.س.ۆىشنەپولسكيي «تەحنيكالىق سىزۋ»، موسكۆا «جوعارى مەكتەپ»، 1988جىل، §3-4 9-13 بەتتەر
ساباقتىڭ وتكىزۋ ادىس-تاسىلدەرى: اۋىزشا، پراكتيكالىق، كورنەكىلىك.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ءپانارالىق جانە پانىشىلىك بايلانىس:
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1) وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ؛
2) وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ.
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ؛
1. فورماتتاردىڭ ولشەمدەرى مەن بەلگىلەرىن جازىپ كورسەت؟
2. سىزباداعى رامكانى قالاي ورىندايدى؟
3. رامكا سىزىعىن سىزبا پاراعىنىڭ شەتىنەن قانداي قاشىقتىقتا جۇرگىزۋ كەرەك؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
ماسشتاب ۇيلەردىڭ، ماشينالاردىڭ سىزبالارىن سالۋ ءۇشىن ولاردىڭ ولشەمدەرىن كىشىرەيتىپ الماسا بولمايدى. وتە كىشى دەنەلەردىڭ سىزبالارى انىق جانە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ولاردى ۇلكەيتىپ سالۋعا تۋرا كەلەدى. ارينە، ەڭ جاقسىسى – نارسەنىڭ ءوز ولشەمدەرىن وزگەرتپەي سالۋ.
تەتىك بولشەكتىڭ ناقتى شاماسىنان كەسكىن نەشە ەسە ۇلكەن نە كىشى ەكەنىن كورسەتەتىن ساندى ماسشتاب بەپ اتايدى. دالىرەك ايتقاندا، ماسشتاب دەگەنىمىز – نارسەنىڭ سىزباداعى ۇزىندىعىنان، ونىڭ ناتۋرال ۇزىندىعىنا قاتىناسى (بولشەك سان). سىزبالاردى ورىنداعاندا مىناداي ماسشتابتاردىڭ ءبىرىن تاڭداپ الۋعا رۋقسات ەتىلەدى:
كىشىرەيتۋ ماسشتابى: 1:2؛ 1:2،5؛ 1:4؛ 1:5؛ 1:10؛ ...
ناقتى شاما: 1:1
ۇلكەيتۋ ماسشتابى: 2:1؛ 2،5:1؛ 4:1؛ 5:1؛ 10:1؛ ...
ماسشتابتى م ارپىمەن بەلگىلەيدى. مىسالى؛ م1:4 – سىزبادا تەتىكبولشەك 4 ەسە كىشىرەيتىلىپ، ال م2:1 ەكى ەسە ۇلكەيتىلىپ سىزىلاتىنىن كورسەتەدى.
سىزبادا 9 ءتۇرلى سىزىق قولدانىلادى. ولاردىڭ تورتەۋى تۇتاس، ال قالعان بەسەۋى تۇتاس ەمەس سىزىقتار.
1. تۇتاس جۋان نەگىزگى سىزىق. ەگەر بۇل سىزىقتىڭ جۋاندىعىن s (لاتىن ءارپى) دەپ بەلگىلەسەك، وندا s كەسكىننىڭ مولشەرى مەن كۇردەلىلىگىنە جانە سىزبانىڭ پىشىمىنە بايلانىستى 0،5مم-دەن 1،4مم-گە دەيىنگى ارالىقتا الىنادى. ءبىر سىزباداعى سىزىقتاردىڭ جۋاندىقتارى بىردەي بولۋعا ءتيىس. تۇتاس جۋان نەگىزگى سىزىق سىزبادا كورىنەتىن سىزىقتاردى باستىرا جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
2. تۇتاس جىڭىشكە سىزىق. ونىڭ جۋاندىعى نەگىزگى سىزىقتىڭ جۋاندىعىنان ەكى-ۇش ەسە جىڭىشكە بولادى. شىعارۋ جانە ولشەم سىزىقتارى، پروەكسيا وستەرى، كومەكشى تۇرعىزۋ سىزىقتارى، قيما مەن تىلىكتى سىزىقتاۋ (شتريحتاۋ) تۇتاس جىڭىشكە سىزىقپەن جۇرگىزىلەدى.
3. تۇتاس جىڭىشكە ىركىسىندى سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس جىڭىشكە سىزىقتىڭ جۋاندىعىڭداي بولادى. ۇزىن ءتۇزۋ سىزىقتارىن كورسەتۋ ءۇشىن قولدانىلدى.
4. تۇتاس يرەك سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس جىڭىشكە سىزىقتىڭ جۋاندىعىمەن بىردەي. ءتۇزۋ سىزىقتارى ءۇشىن جانە تىلىكتى كورىنىستەن ءبولۋ ءۇشىن قولدانىلادى. يرەك سىزىق سىزۋ اسپاپتارىنىڭ كومەگىنسىز، قولدان جۇرگىزىلەدى.
5. ۇزىلمە سىزىق. سىزىق بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىعى 2مم-دەن 8مم-گە دەيىنگى ارالىقتا، ال ولاردىڭ ارا قاشىقتىقتارى 1مم-دەن 2مم-گە دەيىنگى ارالىقتا الىنادى. بۇل سىزىقتىڭ جۋاندىعى دا S/3 ... S/2 تەڭ بولادى. ۇزىلمە سىزىق سىزبادا كورىنبەيتىن سىزىقتاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
6. جىڭىشكە نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق. بۇل سىزىقتىڭ جۋاندىعى دا S/3 ... S/2 تەڭ بولادى. سىزىق بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىعى 5مم-دەن 30مم-گە دەيىنگى، ال ارالىقتارى 3مم-دەن 5مم-گە دەيىنگى ارالىقتا الىنادى. سىزبانىڭ وستىك جانە سەنترلى سىزىقتارى وسى سىزىقتىڭ كومەگىمەن كورسەتىلەدى.
7. جۋانداتىلعان نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس نەگىزگى سىزىكتىڭ جۋاندىعىنان 1،5 – 2 ەسە جىڭىشكە بولادى. بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىقتارى 3 – 8مم، ال ولاردىڭ ارالىقتارى 3 – 4مم بولادى. شىنىقتىرىلاتىن جانە قاپتالاتىن بەتتەردى جۋانداتىلعان نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىقپەن كورسەتەدى. بۇل سىزىقتى قيۋشى جازىقتىقتىڭ الدىنداعى نارسە بولىگىن كەسكىندەۋ ءۇشىن دە پايدالانادى.
8. جىڭىشكە قوس نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق. جۋاندىعى تۇتاس جىڭىشكە سىزىقتىڭ جۋاندىعىمەن بىردەي بولادى، ياعني S/3 ... S/2 تەڭ. بولىكتەرىنىڭ ۇزىندىقتارى 5 – 30مم، ولاردىڭ ارالىعى 4–6مم بولادى.
9. ۇزىلمە سىزىق. سىزبادا قيۋشى جازىقتىقتاردىڭ ورىندارىن كورسەتكەندە پايدالانىلادى، سوندىقتان ونى قيما سىزىعى دەپ تە اتايدى. جۋاندىعى 1 ... 1،5 S-كە تەڭ بولادى. بۇل سىزىق ەكى بولىكتەن تۋرادى، بولىكتەرىنىڭ ارالىعى قيماسى نەمەسە تىلىگى بەرىلەتىن نارسەنىڭ سايكەس ولشەمىنە بايلانىستى.ءبىر بولىگىنىڭ ۇزىندىعى 8 – 20مم-گە تەڭ.
IV. جاڭا تاقىرىپتى پىسىقتاۋ:
1. تەتىك بولشەكتىڭ كەسكىنى بەرىلگەن، ونىڭ كەسكىنىندەگى ۇزىندىعى 40مم جانە ماسشتابى م1:5. تەتىك بولشەكتىڭ ناقتى ۇزىندىعىن انىقتا. 200مم
2. تەتىك بولشەكتىڭ ۇزىندىعى 10مم، ال ونىڭ سىزباداعى ۇزىندىعى 25مم. ماسشتابتى انىقتا. 2،5:1
3. سىزىق تۇرلەرىن اتاڭىز جانە سىزىپ كورسەتىڭىز؟
V. ساباقتى بەكىتۋ:
بۇگىن ءبىز ساباقتا تەتىك بولشەكتىڭ ناقتى شاماسىنان كەسكىن نەشە ەسە ۇلكەن نە كىشى ەكەنىن كورسەتەتىن ساندى ماسشتاب بەپ اتايتىنىن، دالىرەك ايتقاندا، ماسشتاب دەگەنىمىز – نارسەنىڭ سىزباداعى ۇزىندىعىنان، ونىڭ ناتۋرال ۇزىندىعىنا قاتىناسى ەكەندىگىن، سىزبادا 9 ءتۇرلى سىزىق قولدانىلۋى، ولاردىڭ تورتەۋى تۇتاس، ال قالعان بەسەۋى تۇتاس ەمەس سىزىقتار، ولار تۇتاس جۋان نەگىزگى سىزىق، تۇتاس جىڭىشكە سىزىق، تۇتاس جىڭىشكە ىركىسىندى سىزىق، تۇتاس يرەك سىزىق، ۇزىلمە سىزىق، جىڭىشكە نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق، جۋانداتىلعان نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىق، جىڭىشكە قوس نۇكتەلى ۇزىلمە سىزىقتار تۋرالى ءبىلىم الدىق. .
VI.باعالاۋ:
1. ءۇي تاپسىرماسىن باعالاۋ.
2. ساباققا بەلسەندى قاتىسقانى ءۇشىن باعا قويۋ.
VII.ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
¬ ي.س.ۆىشنەپولسكيي «تەحنيكالىق سىزۋ»، موسكۆا «جوعارى مەكتەپ»، 1988جىل
§3 – 4 9 – 13 بەتتەر № 1 كەستە. ¬
You Might Also Like
