InfoHub Logo

سوپىلىقتىڭ قازاق رۋحانياتىنا ءقاۋىپى. سوپىلىق — دۇنيەدەن بەزۋگە، ءناپسىنى ەسەپتەۋگە، تانگە قاتىسى بار نارسەلەردەن بەت بۇرۋعا، ءناپسىنى تازالاۋعا، اللاھ تاعالاعا ماعريفاتقا نەمەسە حاقيقاتقا يمان كەلتىرۋ ارقىلى قوسىلۋ (اراب.: فناء‎ — نيرۆانا) دارەجەسىنە جەتۋگە ۇمتىلىسقا نەگىزدەلگەن ءومىر سالتى. كورىپ تۇرعانىمىزداي. العاشىندا سوپىلىقتىڭ كوپتەگەن ءىلىمىن كوپتەگەن مۇسىمان ويشىلدارىنا قىزىق بولدى. سوپىلىق يسلام تاريحىندا الدە قايدا ەرتە پايدا بولدى.

وعان سەبەپ ومەياد حاليفاتىنداعى دۇنيەقوڭىزدارعا قارسى شىعۋى بولىپ تابىلادى. سوپىلار قۇرعاق لەگاليزمگە قارسى بولعانىمەن، ولار يسلام قۇقىعىن قاتاڭ ساقتايدى جانە يسلامدىق فيقھ پەن تەولوگيانىڭ ءارتۇرلى مەكتەپتەرىنە قاتىستى. [1] سوپىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى، قازىرگى زامانعا دەيىنگى دە، قازىرگى كەزدە دە سۋننيتتىك يسلامدى ۇستانۋشىلار بولىپ قالا بەرگەنىمەن، سوپىلىق ويدىڭ كەيبىر باعىتتارى شييتتىك يسلامنىڭ شەڭبەرىنە كوشتى.[2].

سوپىلىق عيباداتتىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنا زىكىر، قۇدايدى ەسكە الۋ تاجىريبەسى جاتادى. [3] سوپىلار دا وزدەرىنىڭ ميسسيونەرلىك جانە اعارتۋشىلىق قىزمەتى ارقىلى يسلامدى تاراتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. [1] يسلامنىڭ ميستيكالىق جانە اسكەتتىك اسپەكتىسى رەتىندە ول ىشكى جاندى تازارتۋمەن اينالىساتىن يسلام ءىلىمىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە قاراستىرىلادى. ءدىننىڭ رۋحاني اسپەكتىلەرىنە نازار اۋدارا وتىرىپ، سوپىلار «ءينتۋيتيۆتى جانە ەموسيونالدىق قابىلەتتەردى» پايدالانۋ ارقىلى قۇدايدىڭ تىكەلەي تاجىريبەسىن الۋعا تىرىسادى. [4] تاساۋۋف ءارقاشان پراۆوسلاۆيەلىك يسلامنىڭ اجىراماس بولىگى بولعان جان تۋرالى عىلىم رەتىندە قاراستىرىلادى. [4] يبن تايميا ءوزىنىڭ «ءار-ريسالا اس-سافاديا» كىتابىندا سوپىلاردى سۇننەت جولىنا جاتاتىندار جانە ونى ىلىمدەرى مەن جازبالارىندا بەينەلەيتىندەر دەپ سيپاتتايدى .بارلىق سوپىلاردىڭ باستى ماقساتى – فيترانىڭ باستاپقى كۇيىن قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسۋ ارقىلى قۇدايدىڭ رازىلىعىن ىزدەۋ . [5] سوپىلاردىڭ ەڭ باستى ميسسسياسىنىڭ ءبىرى ول پايعامبارىمىزدىڭ كەزىندەگى يسلام ءميستيسيزمىن قايتارۋ بولىپ تابىلادى. سوپىلىق قازاق جەرىنە قالاي كىرگەنى ول بارىمىزگە ءمالىم.

ال سول كەزدەگى سوپىلىقتىڭ ەڭ العاشقى باستاۋشىلارىنىڭ ءبىرى ول قوجا احمەت ياسساۋي. يا ءياسساۋيدىڭ بىزگە الىپ كەلگەن ءدىنى سوپىلىق ىلىمدەگى يسلام بولىپ تابىلادى. نە ءۇشىن ءبىزدىڭ قازاققا سوپىلىق تەز ەنىپ كەتتى دەگەن سۇراق بارلىعىمىزدى مازالايدى. ويتكەنى قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ ميسسيونەرلىك ادىستەرىنىڭ ءبىرى ول «ديۋاني حيكمەت». جالپى بۇكىل تۇركى حالىقتارى ءان مەن جىردى وتە قاتتى جاقسى كورگەندىكتەن سوپىلىق ءىلىم تەز ارادا ءبىراز ادامداردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. ال ەندى سوپىلىق ىلىمىندە بولعان تاعى ءبىر قازاقتىڭ دانىشپان اقىنداردىڭ ءبىرى شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى. شاكارىمنىڭ كەزىندەگى سوپىلىق يسلام قوجا احمەت ياسساۋيگە قاراعاندا وزگەشە بولدى. سەبەبى سوپىلىق ەكىنشى كەزەڭى كوبىنەسە عىلىم مەن ءبىلىمدى تالاپ ەتتى. سول سەبەپتى ەكىنشى كەزەڭدەگى سوپىلار ءبىرىنشى كەزەڭگە قاراعاندا شاريعات ۇكىمدەرىن تولىق ورىنداي باستادى. شاكارىمنىڭ سوپىلىق يسلامعا قوسقان ۇلەسىن وتە زور بولدى. «ءۇش انىق» ەڭبەگىندە اسكەتتىك ءومىردىڭ بۇكىل قىر سىرىن دايەكتەپ وتىرىپ قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن. ۋاقىت وتە كەلە سوپىلىق ءىلىم ءوز كۇشىن اقىرىن اقىرىن جوعالتا باستايدى. سەبەبى قازاق جەرىنە حانافيلىك فيقھ مەكتەبىنىڭ ءرولى ارتا تۇسەدى. ال ەندى قازىرگى سوپىلىقتىڭ ىلىمدەرى العاشقى كەزدەن قاراعاندا مۇلدەم وزگەشە بولىپ كەلەدى. ءححى عاسىرداعى سوپىلىق قۇلشىلىق تۇرلەرىمەن ءومىر سالتتارى تازا جىندىنىڭ ساندىراعى دەسەكتە قاتەلەسپەيمىز. كوپتەگەن سوپىلار بۇل ىلىمگە وزدەرىنىڭ وزگەرىستەرىن ەنگىزە باستاپ.

تاۋىپشىلدىكپەن ەمشىلىپەن اينالىسىپ كەتكەنى ارينە قانىڭدى باسىڭا شاپتىرادى. زاماناۋي ەمشىلەر دەم سالۋشىلاردىڭ بارلىعى سوپىلىق ءىلىمنىڭ سايقىمازاقتارى دەۋگە دە تۇرارلىق دەپ ايتا الامىن. سوپىلىقتىڭ قازاق رۋحانياتىنا دەگەن ءقاۋىپى ءبىرىنشى ول اسىرا دىنشىلدىك. ەكىنشى جاعىنان قازىرگى سوپىلىقتى تىكەلەي شايتانعا دەگەن تابىنۋشىلىق. ءۇشىنشى جاعىنان ارۋاقتاردىڭ تىرىلەردى جارىلقاۋى تازا اللاعا دەگەن سەرىك قوسۋ بولىپ تابىلادى. ءتورتىنشى ولاردىڭ ءميستيسيزمى وتە ءقاۋىپتى ريتۋالداردىڭ ءبىرى. بەسىنشىدەن قازىرگى سوپىلىق تازا الاياقتىق. داستۇرىمىزدەگى سوپىلىق قازىرگى كۇندە ءىزى تۇگىل ءيىسى دە قالماعان.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. Nasr، Seyyed Hossein (2008). The garden of truth: the vision and promise of Sufism، Islam's mystical tradition. pp. 45–3736–45-3736. ISBN 978-0061625992.

2. ^ Jump up to:a b c Schimmel، Annemarie. "Sufism". Encyclopædia Britannica. Retrieved 2018-06-26. Opposed to the dry casuistry of the lawyer-divines، the mystics nevertheless scrupulously observed the commands of the divine law. [...] the mystics belonged to all schools of Islamic law and theology of the times.

3. Peacock، A.C.S. (2019). Islam، Literature and Society in Mongol Anatolia. Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108582124. ISBN 9781108582124. S2CID 211657444

4. Michael S. Pittman Classical Spirituality in Contemporary America: The Confluence and Contribution of G.I. Gurdjieff and Sufism Bloomsbury Publishing ISBN 978-1-441-13113-3

5. ^Abul Hasan ash-Shadhili (1993). The School of the Shadhdhuliyyah. Islamic Texts Society. ISBN 978-0-946621-57-6. http://kaznu.kz

تولەۋ الىشەر

---