سوقىر ات سوعىسقا قاتىسقان با؟
(اڭگىمە)
- ساعان وسى اتتى لايىق كوردىك، جولدىباي. وزگەلەردەن بويىڭ دا، جاسىڭ دا كىشى ەكەن. الاس ۇرىپ تۇرعان اساۋ اتقا يە بولا الماسسىڭ. جولدىباي بريگادير مەڭزەگەن اتقا جۇگەن سالا تۇرىپ، اتتىڭ ءبىر كوزىنىڭ جوق ەكەنىنە، قابىرعالارى ارسا-ارسا، مەيلىنشە جۇدەۋلىگىنە، ەڭ باستىسى، ارقاسىنداعى وشاقتاي جاۋىرىنىنان تامشىلاپ اعىپ تۇرعان قاندى ىرىڭگە نازار اۋدارعان. وزدەرىنە ءتيىستى اتتارىن جۇگەندەپ الىپ، كوڭىلدەرى تاۋ بۇلاعىنداي تاسقىنداپ تۇرعان بالالاردىڭ ءبىرى.
- وپىر-اي، مىنا جولدىبايدىڭ اسىعى الشىسىنان ءتۇسۋىن قارا، سوقىر دەسەڭ سوقىر، جاۋىر دەسەڭ جاۋىر. مىنا اتقا مىنگەندە، ءبىزدىڭ جولدىباي الگى كىم ەدى، ديىرمەنمەن سوعىساتىن؟
- ە-ە، ول جازۋشى سەرۆانتەستىڭ دون كيحوتى عوي. سانچودان اۋماي قالاتىن بولدى تەگى،- دەپ تۇرعانداردى قىران كۇلكىگە بولەگەن. جولدىباي ەل قاتارلى اتىن ەرتتەمەك بولعاندا، قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەرسىڭنىڭ كەرى كەلىپ، سوقىر ات ەر سالعىزباي موڭكىپ تۋلاپ، الەك-شالەگىن شىعارعان. ءولدىم-تالدىم دەگەندە ەردى سالىپ، ايىلىن تارتا باستاعانى سول ەدى، اسپانعا شاپشىپ، تەبىنىپ، شايناپ الا جازداعان.مۇنى كورگەن ءشوپشى بالالار:
- مىنانىڭ قاسىندا الپامىس تايشىق حاننىڭ تەمىر ءۇيىن تالقانداپ شىعاتىن بايشۇبارى ءسىر،ءا اياق ارتۋعا تۇرمايتىن تۋلاق شىعار. حا-حا، و-وحە-حە ايتپا دەيمىن.
جانۋاردىڭ تۇياعى تيگەن جەرىن وپىرىپ جىبەرەتىن بولار.
- ءاي، ارىرەك تۇرىڭدار، «جالعاننىڭ جازىمى كوپ» دەگەن تۇياعى ءتيىپ كەتىپ، جازىم بولماڭدار. بالالار مۇنان ءارى دە مازاقتاي بەرەر مە ەدى. ۇلكەندەردىڭ ءبىرى:
- قويىڭدار كانە،- دەپ تىيىپ تاستادى. مۇنى قولتىعىنان دەمەپ، سوقىر اتقا مىنگىزگەن. بۇل ەرگە قونعان ساتتە وشاقتاي جاراسىنا ەر باتسا كەرەك، ىشقىنا موڭكىپ، ايدالاعا الا جونەلگەن. تىرناۋىشقا جەگىلگەن قوس وگىزدىڭ قاپتالىنا سوقىر اتتى جەگە تۇرىپ، بالالاردىڭ مازاعى ويىنا ورالعان جولدىباي تەرەڭ كۇرسىندى. وپىر-اي وسىلاي جالعاسا بەرسە...سول ءسات ساباسىنا تۇسكەن ول جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى. تىرناۋشىنىڭ سوڭىندا قالىپ بارا جاتقان تاقتاعا تۇسكەن ءشوپتى قوس وگىز بەن سوقىر اتتىڭ تىرناۋىشتى تىزە قوسىپ سۇيرەپ كەلە جاتقانىن كورگەندە، كوڭىلىڭدەگى كۇدىك سەيىلىپ، الدەبىر ءۇمىت وتى ۇشقىنداعانداي ەدى. الدەنەدەن سوقىر اتقا قاراتا «كورەرمىز» دەگەن. ول وزىنەن ءسال ارىرەكتە ءشوپ شاۋىپ، شومەلەي سالىپ، ءشوپ سىرىپ جۇرگەن شوپشىلەردىڭ كولىكتەرىن دوعارىپ جاتقانىن كورىپ، ءتۇس بولعانىن وڭعاردى. وگىزدەرىن دوعارىپ، سوقىر اتقا ەر سالۋعا بەتتەگەن.
تاڭەرتەڭگىدەي ەمەس سوقىر ات ەر سالىپ جاتقان مۇنى تەبۋگە دە، تىستەۋگە دە ۇمتىلماعان. باسىن سالبىراتىپ، بەي-جاي قالىپ تانىتتى.
ءوزارا قىزۋ اڭگىمەگە بەرىلگەن ۇلكەندەردىڭ كوزىن الا بەرىپ، توكەن «باس قامشىنى» دەپ سۋىرىلىپ العا تۇسە بەردى. بالالار عانا ەمەس، جاستار جاعى دا سوقىر اتقا قامشى باستى. العاشقى دا تەپىرەكتەپ شاپقان سىناي تانىتقان سوقىر ات، بارىم وسى دەگەندەي الدەن سوڭ كىبىرتىكتەپ اياڭعا كوشتى. بۇل قوسقا تايانعاندا بالالاردىڭ الدى شايلارىن ءىشىپ بولىپ، كولەڭكەدە تىنىستاپ وتىر ەدى. جىرق- جىرق كۇلىپ، الدەنە دەپ ءاجۋالاي قارسى العان ەدى. ولاردى جولدىبايدىڭ تىڭداۋعا قۇلقى دا، ءتىپتى ۋاقىتتى دا جوق بولاتىن.
بىر-ەكى كەسە شايىن اسىعا ۇرتتاپ، ەسىككە بەتتەگەن شوپشىلەر اتتارىنا قونىپ جاتىر ەدى. كەشكە قاراي اۋىلعا جۇرتتىڭ سوڭىن الا كەشىگىپ ورالعان مۇنى كۇش-كولىكتەرىن باعاتىن بەيسەنباي قارت:
- قاراعىم، مەن سەنى كۇتىپ تۇرمىن، اتىڭنىڭ ەرىن الىپ تابىنعا قوس، ات دەيدى عوي تۋلاقتى،- دەپ كۇڭك ەتكەن. جولدىباي جىلقىعا قوسار تۇستا كۇنى بويعى اشۋى سىرتقا تەپتى مە كىم ءبىلسىن سوقىر اتتى بوساتا بەرىپ قولىنداعى جۇگەنىمەن باستان سالىپ-سالىپ قالىپ «قارتاڭ شىرىگىر» دەدى كىجىنىپ. سول ءسات بەيسەنباي قارتتى: «ءاي، جاقسىنىڭ بالاسى، مۇنىڭ بىلگەندىك ەمەس ەندى. اكەڭ مارقۇم جىلقىنى باسقا ۇرما وبال بولادى دەپ سان ەسكەرتكەن بولار. تەك قۇيما قۇلاققا ايتساڭ، قۇيىپ الادى، اقپا قۇلاققا ايتساڭ...». بۇل بەيسەنباي قارتتىڭ ءسوزىن اياعىنا دەيىن تىڭداماي، قوسقا قاراي جۇگىرە جونەلگەن.
تۇسكى شايىن ءىشىپ وتىرعان مۇنى ءشوپشى بالالاردىڭ ءبىرى: «سەنى بەيسەنباي اتا شاقىرادى»،- دەپ سىرتقا الىپ شىقتى. بۇل ءسوزىمدى اياعىنا دەيىن تىڭداماي كەتتىڭ دەپ ۇرساتىن بولار دەپ ءبىر ءتۇرلى قاۋىپتەنىپ كەلگەن.
بەيسەنبايدىڭ: «ۋاي، جاقسىنىڭ بالاسى»،- دەپ، جايدارى قارسى العانىنا ءبىر ءتۇرلى تاڭدانۋلى ەدى.
- اتىڭنىڭ ەرىن ال كانە. ەندى ءسال ارىرەك تۇر،- دەپ اتقا جاقىنداعان ول اتتىڭ ارقاسىنداعى وشاقتاي جارانى قوس قولىمەن قىسىپ ءىرىڭىن اعىزدى، جارا ورنىنا وزىمەن بىرگە الا كەلگەن الدەبىر ءدارىنى سەپتى. سونان سوڭ بۇعان قاراپ: «شيپاسى اللادان، ەندى بىرەر رەت سەپسەك، جارانىڭ ءىزى دە قالمايدى»،- دەگەن جىميا كۇلىپ.
تاڭعا جاقىن ول جۇرتتىڭ شۋلاعان ءۇنى مەن ابىر-سابىر جۇرگەنىنەن ويانعان دالاعا شىقسا، باداناداي اق بۇرشاق قىر ءتوسىن جاۋىپ-اق تاستاعان ەكەن. توبەدەن تامعان تامشى، قوس ەدەنىنەن ىشكە كىرە باستاعان سۋ تىزەدەن جوعارى كوتەرىلىپ، شوپشىلەردىڭ توسەك ورىندارى سۋ ۇستىندە قالقىپ ءجۇر ەدى.
- اپىر-اي، مۇنداي لايساڭدى كىم كورگەن؟ ءبىر-اق ساتتە سۋعا كەتىپ قالا جازدادىق-اۋ! بەيسەنباي قارت كۇش كولىگىن قوسقا قاراي بەتتەتى مە ەكەن؟
- اعا! - دەگەن بالالاردىڭ ءبىرى بريگاديردىڭ ءسوزىن ءبولىپ، -كۇش كولىكتەرى انە قوسقا جاقىنداپ كەلەدى.
- جەر دەگدىگەنشە اتتارىڭدى ەرتتەپ اۋىلدارىڭا بەتتەڭدەر. كۇن ءالى دە ءبىر جاۋىپ، ءبىر اشىلىپ تۇرعان. بۇل تازا بۇلاققا كەلگەندە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز جاپار اتا باعاتىن كولحوز قويى ءالى دە شارباقتا قاماۋلى تۇر ەدى.
اتتان ءتۇسىپ جاتقان مۇنى جاپار اتانىڭ كىشكەنە نەمەرەسى:
- اعا، ءسىزدى اتام شاقىرادى، تەز كەلسىن،- دەيدى دەگەن سوڭ جاپاكەڭنىڭ بالاعانىنا باس سۇققان ەدى. ۇنەمى تۇنەرىپ، اينالاسىنا ىزبار شاشىپ جۇرەتىن جاپار اتاسى بۇعان ءمان-جايدى بايانداپ: «اتتان قۇلاپ، اياعىمدى سىندىرىپ الدىم. سەن قويدى شىعارىپ دوڭگەلەتە تۇر. اپاڭ اتقا ءمىنىپ، اۋىل ورتالىعىنا حابارلاۋعا كەتكەن. سەن قويدى ءوز اتىڭمەن باعا تۇر». شارباقتىڭ اۋزىن اشقان ساتتە، وتار دالاعا لاپ بەردى.
ءسال ەرەسەكتەۋ بالالاردىڭ ءبىرى ات ۇستىندەگى مۇنىڭ قولىنا اتاسىنىڭ مىلتىعىن ۇسىنعان. الا بەرگەنى سول ەدى، سوقىر ات وسقىرىنا ۇركىپ ، قانشا تارتسا دا بولار ەمەس. جايشىلىقتا قادامىن ساناپ باساتىن سوقىر اتتىڭ قۇيىنداي اعىزا جونەلىپ، تەبىنە جان ۇشىرا شۇرقىراي كىسىنەدى. جولدىبايدىڭ توبە شاشىن تىك تۇرعىزعان قولىنداعى مىلتىق سۋسىپ جەرگە ءتۇسىپ بارا جاتتى. سوندا عانا سوقىر ات موڭكىدى دە، جان ۇشىرا كىسىنەۋدى دە قويىپ، قالىپتى اياڭعا كوشكەن.
بۇل جاي بالالار تۇگىل ۇلكەندەردىڭ نازارىنان تىس قالماعان. قابىش ساقالىن سالالاي وتىرىپ: «قالاي دەسەڭدەر دە بۇل جاي ەمەس، جانۋار الدە سوعىسقا قاتىستى ما ەكەن؟ بالكىم، سوعىستا كوزىنە وق تيگەن بولار»،- دەپ ءبىر بۇلىڭعىر اڭگىمەنىڭ ۇشىن شىعاردى.
ءبىرى بولسا بولار دەسە، ەكىنشىسى قوي ءارى ۋكراينا قايدا، ءبىزدىڭ تازا بۇلاق قايدا. سول جىلدارى جىلقى باققانداردىڭ ءبىرازى بىلە المادىق دەستى. اقىرى مەكتەپتەگى تاريحشى اعايعا دەيىن اڭگىمەگە تارتىلدى.
- ابدەن مۇمكىن. سوعىس جىلدارىندا سوۆەت ارمياسى قۇرامىندا اتتى اسكەر بولدى عوي. ال سول اتتى اسكەردى جاساقتاۋعا ءبىزدىڭ وڭىردەن جىلقى الىندى ما دەگەن ساۋالعا ول: «تايبۋرىل، بايشۇبار شىققان قازاق جەرىنە سوعىسقا ات الىندى ما دەپ سۇراۋلارىڭنىڭ ءوزى ناداندىق ەمەس پە؟!»- دەپ ءبىر-اق قايىردى.
ءبىر تاڭقالارلىعى، جولدىباي «سوقىر ات سوعىسقا قاتىستى ما؟» دەگەن تالاسقا ارالاسپادى. اركىم ءوزىنىڭ ءسوزىن دالەلدەۋگە تىرىسىپ جاق-جاق بولىپ، قانشاما ايتىسسا دا، تياناق تابۋى ەكىتالاي. الىپ- قاشپا اڭگىمەگە باس اۋىرتۋدى ارتىق ساناعان بولار. جوق، الدە بەيسەنباي قارتتىڭ: «اكەڭ مارقۇم سوزگە جوق، ىسىنە مىعىم ادام ەدى.
جارىقتىق، جان-جانۋارعا، اسىرەسە جىلقى مالىنا ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايتىن. استىنا مىنگەن تورشولاعىن ماپەلەپ كۇتىپ، قاناتىم مەنىڭ»،- دەپ وتىراتىن دەگەن ءسوزى وي سالدى ما... سوقىر اتتى مەزگىلىندە سۋارىپ، ازدى- كوپتى جەم بەرىپ، بەيسەنباي قارتتىڭ كومەگىمەن ارقاسىنداعى جاراسىن ەمدەپ جازۋعا دەن قويعان.
اقىرى، وقۋعا اتتانار تۇس تا كەلىپ جەتتى. جولدىباي ادەتتەگىدەي سوقىر اتتىڭ جالىن تاراي تۇرىپ:
-سەن مەنى قامشىمەن باس- كوزگە ساباعانىمدى، باسىڭنان جۇگەنمەن سالىپ قالعانىمدى كەشىر، جانۋارىم ،ءبىر بىلمەستىك بولدى،- دەدى موينىنان قۇشاقتاپ. ۇنىندە وتكەنگە وكىنىش لەبى بار ەدى.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
