يەسىسىن جوقتاعان مايلىاياق
(اڭگىمە)
ۇلكەندىگى كىشىگىرىم تايشاداي قارا توبەت قۇدايدىڭ قۇبا جونىندا سالدىرتىپ كەلە جاتىر. قايدان شىقتى، قايدا بارادى ونى ءيتتىڭ ءوزى بىلمەسە بىلەتىن جان جوق ەكەندىگى تالاسسىز. ارا - تۇرا توقتاي قالىپ، تۇمسىعىن كوككە كوتەرىپ، كەڭ تىنىس الادى.
سونان سوڭ جولىن ونان ءارى جالعايدى. كۇن كوكجيەككە جاقىنداپ بارادى. اسىعۋ كەرەك، ايتپەسە تۇندە تۇرتىنەكتەپ ءجۇرىپ..
ونى قايدان تاپپاق؟
يت ساناسىندا نايزاعاداي جارق ەتكەن وسى ويمەن قاناتتاس شەگى شۇرىلداپ اسقازانى ساعزي جونەلدى. يەسى قايتىس بولعاننان كەيىن مەرگەننەن كەتىپ قالدى. سودان بەرى وعان ارنايى سورپا - سۋان ازىرلەپ قۇياتىن قۇدايدىڭ ق ۇلى بولماعانى ءيتتىڭ ەسىنە تۇسكەن.
ءوزى تەنتىرەپ بارعان اۋىلدارداعى ۇيشىكتە تۇراتىن يتتەردىڭ تاماعىنا تارتىپ ءىشىپ، وزەك جالعاۋمەن ءجۇر ەدى. سونىسىن دا بۇل جۇرت كوپ كورگەندەي مە، ايەلدەر جاعى قارعاپ - سىلەپ، يتاياققا باس قويعان. مۇنى قولدارىنا تۇسكەن الدەنەلەردى لاقتىراتىن.
ولاردىڭ جاراسى بۇعان جەڭىل ەدى. ازۋ ءتىسىن اقسيتىپ «ىر - ر» ەتە تۇسكەن دە ۇيلەرىنە جىپ بەرەتىن. ال ەركەكتەر بولسا ايىر الا جۇگىرەتىن. بۇيىرىنە ايىر قاداتىپ بۇل اقىماق پا، تاماقتان ءولىپ پە؟ تابانىن جالتىراتاتىن. كەلەسى ءبىر اۋلادا جىلى - جۇمساققا باس قويعان كۇشىكتى قاعىپ جىبەرىپ، ىسكە كىرىسكەنى سول ەدى.
الدەكىم مىلتىقپەن اتىپ قالعانى. سول ءسات كورشى ۇيلەردەن اتا شىققان ادامدار مىلتىق يەسىنە دۇرسە قويا بەرىستى. ولاردىڭ نە دەپ ۋلاسىپ - شۋلاسىپ جاتقانىن بۇل قايدان ۇقسىن؟ مىلتىق اتىلعان ساتتە، بۇل اۋلادان اتا شىعىپ قارا ءۇزدى.
سول ءتۇنى بۇل اۋىلدان اۋلاق كەتىپ، بيىك ءبىر توبەنىڭ باسىنا شىعىپ، كوز جاسى كولدەي بولىپ ۇلىعان. مۇنىسى شىبىن جانىن امان ساقتاعان جاراتۋشى يەگە دەگەن العىسى ما، جالبىرىنۋ ما، كىم ءبىلسىن؟! تاڭ اتا جولعا شىققان. سودان قوس ءبۇيىرى قابىسىپ، ءتىلى سالاقتاپ سالدىرتىپ كەلە جاتقانىنا ەكىنشى كۇن. جولدا بىردە – ءبىر اۋىلعا سوقپادى.
بىرىنشىدەن، ءتورت اياقتى باۋىرلارىنىڭ سورپا – سۋانىنا ورتاقتاسام دەپ ىرىلداسقىسى كەلمەسە، ەكىنشىدەن، جىنى تۇسسە، ءتورت اياقتى بۇل تۇگىل ەكى اياقتى باۋىرلارىنىڭ جوقتاۋىن اسىرۋدان تايىنبايتىن قاتىگەز ادامداردىڭ قاھارىنان قورىققان. ءىشى شۇرقىراپ اكەتىپ بارادى.
تاماق تاۋىپ جەمەسە بولمايتىنىن ۇعىنعان ول شىلىككە بۇرىلدى. ونىسى قويان كەزدەسەر مە ەكەن دەگەن دامەسى ەدى. كەزدەسكەن كۇندە ونى وڭايلىقپەن ۇستاپ الۋى... كەنەت ونىڭ كوزى مۇنى كورىپ ىنىنە جىپ بەرگەن ۇلكەن تىشقانعا تۇسكەن.
ءاپ – ساتتە - اق ءىندى قازىپ، ونىڭ ىشىندەگى تىشقانداردى جەپ، از - ماز تىنىستاعان ول قىرعا كوتەرىلدى. ايناداي جارقىراپ جاتقان كولدى كورگەندە، تاعى دا مارقۇم يەسىنە ەرىپ، وسى اۋىلعا كەلگەندەرى. ءوزىنىڭ شولدەپ كولدەن سۋ ىشكەنى ەسىنە تۇسكەن. قارا توبەت يەسى تۇسكەن كول ماڭىنداعى ءدارى ساسىعان ءۇيدى بىردەن تاپتى.
تەك سودان كەيىن يەسىنىڭ ات باسىن بۇرعان ءۇيىن تابا الماي كوپ ساندالدى. ەندى ول جانىنداعى ۇيلەردىڭ ماڭايىن تۇتقاسىن يىسكەي باستاعان. شامى ءسونىپ تۇرعان ءۇيدىڭ اۋلاسىنان، اقىرى، ىزدەگەن ءيىسىن تاپقانداي ەدى. جەردى يىسكەپ وتىرىپ، سىرتقى ەسىگى جوق ءبىر ءۇيدىڭ دالىزىنە كەلىپ كىردى.
تۇتقانى يىسكەپ ەدى ىزدەگەن ءيسى اڭقىپ تۇر. قۋانعانىنان ول قاتتى قىڭسىلاپ، ەسىكتى سوياۋداي تىرناقتارىمەن تىرنالاي باستادى. ەسىك اشقان اماندى قاعا - ماعا ىشكە ەنىپ كەلە جاتقان ءيتتى كورگەندە، التىباي كەرەۋەتىنىڭ استىنا جىپ بەرگەن.
دىرىلدەپ - قالتىراپ قورىقاننان ءۇنى شىقپاي قالعان ول قوندىبايدىڭ اياعىنا باسىن قويىپ قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ جاتقان قارا توبەتكە قىزىعا قاراپ تۇرعان بالالاردى كورىپ، ءىشىن الدەبىر بەيمالىم قىزعانىش مەڭدەدى.
ولارعا جاقىن كەلگەن ول ءيتتىڭ كوزىنەن ەدەنگە تىرس - تىرس تامىپ جاتقان جاستى كورگەندە جاڭا عانا تالاسا – تارماسا قوندىبايعا ساۋال قويىپ جاتقان بالالاردىڭ ءبىر ساتتە نەگە ءۇنسىز قالعانىن ۇعىندى. قوندىبايعا كوزى تۇسكەن ول، ونىڭ ەرەكشە تولقىپ تۇرعانىن اڭعاردى.
الدەن سوڭ قوندىباي تاماعىن كەنەپ بالالاردىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى. سونان سوڭ: «مەنىڭ سەندەرگە ايتىپ جۇرەتىن مايلىاياعىم وسى»، - دەگەن باياۋ ۇنمەن. بۇل ساتتە مايلىاياقتىڭ جۇرەگىن اقىر سوڭىندا كىشى يەسىن ىزدەپ تاپقانىنا تەك يتكە عانا ءتان تاسقىندى قۋانىش مەڭدەگەن. كوزىنەن تامشىلاي اققان سول قۋانىش جاس ەدى. قوندىباي بولسا مۇنى موينىنان قۇشاقتاپ:
–مايلىاياعىم - اۋ، وسىنشاما ۋاقىت قايدا بولدىڭ؟ مەنى ۇمىتپاعان ەكەنسىڭ عوي؟! – دەپ ەركەلەتە باستادى. ال مايلىاياق ۇلكەن يەسىنىڭ ءوزىن الدەكىمگە قارعى باۋىنان جەتەكتەتىپ جىبەرگەنىن، ەسىنە العان. ۇنەمى قولقانى اتاتىن الدەبىر اششى يىستەن ارىلمايتىن ول مۇنى شارباقتىڭ قاداسىنا بايلاپ قويدى. ارا - تۇرا تاماق بەرەتىن.
بۇرىنعى يەسىن، ساحارا ءتوسىن ساعىنعان بۇل ءتۇن بالاسى جاق جاپپاي ۇلۋمەن شىعاتىن. مۇندايدا بىردە ءۇي يەسى، بىردە ايەلى ۇيدەن اتا شىعىپ، الدەنەلەردى ايعالاي ايتىپ كەيدە تىپتەن قۇرىق الا جۇگىرەتىن. سونىمەن سالىپ - سالىپ جىبەرىپ، جات دەپ ۇيگە ەنەتىن.
سول ءتۇنى دە بۇل قاتتى ۇلىدى. قولىنا قۇرىق تۇسپەدى مە، مۇنى قىسقا شىبىقپەن ۇرا بەرگەن دە بۇل وعان بۇگىلە اتىلعان. ايەل شار ەتىپ شالقاسىنان تۇسكەن. ەرلى - زايىپتى ەكەۋى بۇدان ارىرەك تۇرىپ، بىرىمەن - ءبىرى ايعايلاسىپ قاتتى ۇرىستى. قوي ورەر ساتتە ايەل ەكى - ءۇش كىشكەنتاي بالاسىن ەرتىپ ءۇي الدىنداعى قىرعا بەتتەپ بارا جاتتى.
ءۇي يەسى بۇعان جاقىنداي بەرىپ، شارباقتىڭ ىشىنە قارعىپ تۇسكەن. ۇراتىن بولار. ازۋ ءتىسىن اقسيتىپ ىر - ىر ەتكەن مۇنان ۇرەيى ۇشتى ما، كىم ءبىلسىن؟ ءۇي يەسى قولىنداعى قامشىسىن جەرگە تاستاي سالىپ، اياق - قولى دىرىلدەپ، مۇنى بايلاعان ءجىپتى شەشە باستادى.
كەنەت موينىن بۇرعىزباي قيمىلداسا قىلعىندىرىپ، تىنىسىن ابدەن تارىلتىپ تۇرعان ءجىپتىڭ بوساي باستاعانىن سەزگەن. اتىلا جۇلقىنعانى سونشالىق – ءتۇبى شىرىك قازىق وپىرىلىپ كەتتى.
شارباقتىڭ ءبىر بولىگى جالپ ەتىپ قۇلاپ، ءۇي يەسى قورقىنىشتان قالتىراپ –دىرىلدەپ كوڭگە سۇلاي كەتكەن، ول الدەنەلەردى ايتىپ جەر ساباپ جاتقان شاقتا بۇل الدى - ارتىنا قاراماي تايىپ تۇردى. ءتۇس الەتىندە يەسىنىڭ ۇيىنە كەلىپ جەتتى. بۇرىن قويدىڭ شارباعى قۇرىلاتىن جەر بوس جاتىر. ۇيدەن ارىرەك جايىلىپ جۇرەتىن اقساق - توقساق قوزى - قويلار دا كورىنبەيدى.
ەڭ باستىسى، ەسىك الدىندا ەكى يىنىنەن دەم الىپ، ءتۇتىنى بۋداقتاپ تۇراتىن سارى ساماۋرىن دا ءىزىم - قايىم، جان - جاعىنا ءجىتى كوز سالىپ از - ماز ىركىلگەن قارا توبەتتىڭ قۇلاعى ءۇي ىشىنەن الدەكىمنىڭ قىستىعا جوتەلگەن دىبىسىن ەستىگەن.
سول ءسات اينەكتەن توسەك ۇستىندە سۇيەگىنە ءىلىنىپ وتىرعان شالعا كوزى ءتۇستى. ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ اينەككە جاقىنداعان ول الدەن سوڭ جاڭاعى شالدىڭ ءوزىنىڭ يەسى ەكەنىن تانىعان. سول ءسات ءوز ەركىنەن تىس ارس - ارس ەتىپ ءۇرىپ جىبەردى. ۇيدەن جۇگىرە شىققان قىز مۇنى كورە سالا: «مايلىاياق، مايلىاياق كەلدى!»،- دەپ اۋىلدى باسىنا كوتەردى.
كەمپىر شالدى سۇيەمەلەپ دالاعا شىعاردى. مۇنى كورگەندە شال مۇڭ شاعىپ: «ءحالىم وسى، مايلىاياعىم!»، - دەگەن داۋسى دىرىلدەپ. مۇنى سيپالاي تۇرىپ: «وپىر - اي، قالاي جۇدەپ كەتكەنسىڭ؟! يت - اي، قىر سوڭىمنان قالماي قويعان سوڭ، سەنى امالسىز بەرىپ ەدىم».
كەمپىر شالىنىڭ ءسات ساناپ السىرەپ بارا جاتقانىن سەزىپ: «مايلىاياعىم، سەن مەنى بىردە ماعان اتىلعان ارلاندى القىمنان الا كەتىپ، ەكىنشىدە، يت تۇمسىعى باتپايتىن نۋ ورماندا اداسىپ ءالىم قۇرىپ ەندى ءولدىم - اۋ دەگەندە كوك شولاق ات ەكەۋىڭ امان - ەسەن الىپ - شىعىپ ەكى رەت اجالدان قۇتقارعان ەدىڭدەر. ەندى مىنە ...». ونىڭ نە ايتىپ، نە قويعانىن بۇل ۇققان جوق.
ارينە، ايتسە دە شالدىڭ ەتى قاشقان ءالسىز ساۋساقتارىنىڭ بولار - بولماس جىلۋى ءون بويىنا تارالىپ، تەك يتتەرگە عانا ءتان مەرەيىن اسقاقتاتقان. كۇندە تاڭ اتا شالدىڭ تەرەزەنىڭ الدىندا كولدەنەڭ جاتىپ يەسىنىڭ ءار قيمىلىن ءۇنسىز باقىلاۋمەن بولاتىن.
بىردە الدەكىمدەر ونىڭ بەتىن جاۋىپ جاتقانىن بايقادى. كوپ ۇزاماي ءۇي ىشىنەن جىلاعان ادامداردىڭ داۋىستارى ەستىلدى. اۋىلدان جىراقتاۋ زيراتتا جەرلەنگەن يەسىنىڭ باسىندا بۇل تابان اۋدارماي بىرنەشە كۇن بولىپ، ول ۇيىنە قايتاتىن شىعار دەپ كۇتكەن.
ونىڭ ويىن بولمەگە سىرتتان كىرگەن الدەكىمنىڭ رەنىشتى داۋسى ءبولدى:
– مەن سەندەردەن بۇل تاعى قانداي بەيباستىق؟ - دەپ سۇراپ تۇرمىن عوي.
– قوندىبايدىڭ جوعالىپ كەتكەن ءيتى ىزدەپ كەلدى، ءمۇعالىم.
– شىعارىڭدار كانە، تەز شىعارىڭدار. ەشكىم ورىندارىنان قوزعالا قويمادى. مايلاياق ەسىككە بەتتەپ بارا جاتتى. قوندىباي سوڭىنان ىلەسكەن.
– كانە، بالالار، دەم الىڭدار، - دەگەن راحاڭ وزگەلەر شەشىنە باستاعاندا، راحاڭدى توڭىرەكتەپ التىباي قالا بەرگەن.
– سەن نەعىپ تۇرسىڭ سەلتيىپ؟
– ءمۇعالىم! – دەدى، – اناۋ ءسىزدى انا ءيتى قۇرعىر قاۋىپ الا ما دەپ؟
جاتايىن دەپ جاتقان بالالار دۋ كۇلدى. راحاڭ ءبىرتۇرلى قولايسىزدانىپ:
– سەن ءوزى نەتكەن جاعىمپازسىڭ !
جات، كانە ورنىڭا، - دەپ جەكىپ تاستادى. قوندىباي سول ءتۇنى كوز ىلمەي شىقتى. قايتا - قايتا دالاعا شىعىپ، مايلىاياقتى ەركەلەتىپ، قۇشاقتاۋمەن بولعان. شىركىن - اي، ۇيگە اپامدارعا الىپ بارسام عوي!
ۇيدەگىلەر قانداي قۋانار ەدى! اسىرەسە مايلىاياقتى كىشكەنتاي كۇشىك كۇنىندە تاۋىپ اكەلگەن ءنۇرپان قانداي قۋانار ەدى. بۇل ەسەيگەنگە دەيىن مايلىاياققا سول يەلىك ەتتى عوي.
ءقازىر ول بويجەتكەن قىز. بۇلاردىڭ ءۇيى بۇرىنعى تۇرعان جەرلەرىنەن كوشىپ كەتكەن. سودان عوي مايلىاياقتىڭ تابا الماي جۇرگەنى. قانشا ويلاسا دا، مايلىاياقتى اۋىلىنا قالاي جەتكىزۋدىڭ جولىن تابا المادى.
قالجىراپ بارىپ كوزى ىلىنگەن. تاڭ اتا ۇلكەن اۋىلدىڭ مايلىاياققا بەيتانىس تىرلىگى باستالىپ كەتتى. ابىر - سابىر بىرەۋلەرى مالدارىن ورىسكە ايداپ بارا جاتسا، ەندى بىرەۋلەرى بالالارىن جەتەكتەپ كەشە تۇندە ءوزى تۇتقاسىن يىسكەلەپ، شىر اينالعان ۇيگە قاراي الىپ بارا جاتىر.
مۇنىڭ كىشى يەسى دە مۇنى مويىنان قۇشاقتاپ ءسال - ءپال ەركەلەتكەن سوڭ، سولاردىڭ سوڭىنان ىلەستى. جول ۇستىندە سوستيىپ تۇرىپ قالعان مۇنى كورگەن بالا جەتەكتەگەن ءبىر ايەل كوشەنى باسىنا كوتەرە اڭگىرلەپ بۇعان تاس لاقتىرا باستادى.
بۇل دا قاراپ قالماي، الگى ايەلگە سوياۋداي ازۋ ءتىسىن اقسيتا «ىر - ر» ەتكەن. سول - اق ەكەن جۇرت بۇعان نازار اۋدارىپ، اركىم ءار ءتۇرلى سەس كورسەتتى. كوشەدە جاتقان تاستاردى الىپ لاقتىرا باستادى. بۇل ولاردان قاشىپ قۇتىلىپ، كول جاعاسىنا جاقىن ورنالاسقان قۇلاعان ءۇيدىڭ ىشىنە زىپ بەرگەن. وسى ارادان كىشى يەسى كىرىپ كەتكەن ەڭسەلى ءۇيدىڭ ەسىگىن باعۋمەن بولعان. اقىرى، ونىڭ قاراسى كورىندى.
– مەنى كۇتىپ ءجۇرسىڭ بە؟ ءقازىر.
ىشكە كىرگەن ول الدەن سوڭ ەسكى تەگەشكە بۋى بۇرقىراعان تاماق قۇيىپ اكەلىپ، مۇنىڭ الدىنا قويدى. ءيىسى تاناۋ جاراتىن ىستىق سورپانى بۇل قۇنىعا جالادى.
مايلىاياق يەسىنىڭ وزىمەن اۋىلداعىداي دالا كەزىپ، تاۋعا شىعىپ اسىر سالىپ ويناۋ تۇگىل از دا بولسا بىرگە بولۋعا مۇرشاسى جوق ەكەنىن بايقاعان.
ءتىپتى الدەقالاي سىتىلىپ شىقاننىڭ وزىندە سول ءتۇنى يەسىنىڭ بولمەسىندە كەزدەسكەن ۇلكەن كىسى ىلە ارتىنان ىزدەپ شىعىپ، الدىنا سالىپ الىپ كەتەتىن. مۇنىمەن قاتار اۋىل ادامدارى مۇنى الدەقالاي كورە قالسا جىندارىن كورگەندەي الدەنە دەپ اكىرەڭدەپ كەت - كەتتىڭ استىنا الاتىن. بۇعان اۋىل يتتەرىن ايتاقتايتىن.
مۇنىڭ ءتىسى باتقان يتتەر قىڭسىلاپ بەزە قاشقاندا، ولاردىڭ يەلەرى بۇعان جۇدىرىقتارىن ءتۇيىپ، كوشەدەن تاس، تاياق ىزدەي باستايتىن. ءتىپتى كەيبىرى مۇنى تراكتورمەن، ماشينامەن تۇرا قۋاتىن.
مۇندايدا بۇل اشىق الاڭعا شىقپاي ءۇي - ءۇيدىڭ قورا - قورانىڭ اراسىمەن زىتىپ قۇتىلاتىن. اقىر سوڭىندا، بۇل جەردىڭ وزىنە قونىس بولماسىن سەزگەن ول قىرعا بەتتەگەن.
ەرتەڭگىسىندە قوندىباي مايلىاياقتى تابا الماي دال بولدى. كەشكە قاراي كەلىپ قالار دەپ ۇمىتتەندى. ءبىراق مايلىاياق بۇل كۇدەر ۇزبەي قانشا ىزدەسە دە، كۇتسە دە، قارا كورسەتپەي كەتكەن. ءبىر كۇنى كەشكە قاراي بولمەگە اسىعا ەنگەن ينتەرنات تاربيەشىسى راحاڭ:
– قوندىباي، سەنىڭ ءيتىڭ قارا جىرادا... وسىلاي قاراي شىعاتىن جولدىڭ جيەگىندە ءولىپ قالىپتى. كەشە تابىنان ءبولىنىپ قالعان تايشامدى ىزدەپ بارعاندا كوردىم. سەنىمەن قوشتاسىپ كەتۋگە كەلگەن ەكەن. كىم ءبىلىپتى؟..- دەدى مۇڭايا ءتىل قاتىپ. بولمە ءىشىن كوڭىلسىزدىك مەڭدەدى.
«اتام جاقسى يت ولىمتىگىن كورسەتپەيدى دەۋشى ەدى، راس ەكەن - اۋ»، - دەدى بالالاردىڭ ءبىرى. قوندىبايدىڭ كوكىرەگى قارس ايرىلىپ بارا جاتقانداي ەدى.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
ەلوردا تۇرعىندارى مەكتەپتەردە اقشا جيناۋ پروبلەماسىمەن بەتپە-بەت كەلسە، قالا باسشىسىنا شاعىم جاساي الادى.
-
- سايىنوۆانىڭ شاكىرتى نە بولدى؟ ديرەكتوردىڭ بولمەسىندە وتىرعان بايانبايەۆانىڭ وسىندا كىرگەندەگى كوڭىلى ءپاس تارتتى. الگىندە عانا قالالىق جارىستان وزىپ شىققان شاكىرتى ايانانىڭ تابىسى ديرەكتور حانىمدى...
