سۇمىراي حان
(ءبىر اكتىلى تراگەديا)
قاتىسۋشىلار:
ەرتەگىشى
سۇمىراي حان
رايحان
بالالى انا
جەندەتتەر
ءى كورىنىس
جۇرت الدىنا موينىندا اسىنعان دورباسى بار ەرتەگىشى شىعادى. ول سىبىزعىمەن مۇڭلى كۇي ويناپ، ءبىر كەزدە دورباسىنان حان بەينەسىندەگى قۋىرشاقتى سۋىرىپ الادى دا، ەرتەگىسىن باستاپ كەتەدى:
ەرتەگىشى:
ەرتەدە ءبىر حان بوپتى،
جۇرگەن جەرى لاق بوپتى.
سۇمىراي ەكەن ەسىمى،
ايتقان ءسوزى زاڭ بوپتى.
«جاقسى زاتتار ەلدە جوق
تۇرسا ەكەن تەك مەندە بوپ»، –
دەپ ويلاپتى سۇمىراي،
دۇنيەگە پەندە بوپ.
كىمنىڭ جاقسى اتى، كىمنىڭ اسىل زاتى بولسا، تارتىپ الىپ، قازىناسىنا سالا بەرىپتى، سالا بەرىپتى. سوندا دا كوزى تويىپ، كوڭىلى تولماپتى. ءبىر كۇنى حان اۋىل سىرتىنا شىعىپ، بىلاي تولعاپتى:
سۇمىراي حان:
ەلدىڭ جيھاز بۇيىمىن،
نە ءبىر اسىل كيىمىن
قالدىرماستان ەش ەمگە،
تارتىپ الدىم دەسەم دە،
تاۋسىلمايدى نەلىكتەن؟
بۇل عاجاپتى كورىپ پە ەڭ؟
نەبىر جۇيرىك تۇلپار دا،
نەبىر ۇشقىر سۇڭقار دا،
نەبىر قىران قىراعى
ەلدەن تاعى شىعادى.
بولسام داعى الىپ حان،
كەدەي ەكەم ءالى دە.
تابىلادى حالىقتان
مەندە باردىڭ ءبارى دە.
قارعىس اتقىر قۇدايىم،
قانداي امال قىلايىن؟
تۇك كەلمەسە قولىمنان،
ءوز شاشىمدى جۇلايىن
(حان جاتا قاپ جەر تەپكىلەپ، ءوز شاشىن جۇلا باستايدى. باسىن جارعا ۇرادى، اقىرى جاتىپ قالادى. ءبىر كەزدە ورنىنان قايتادان اتىپ تۇرادى)
تاپتىم، تاپتىم امالىن،
قالايشا تەك قالامىن؟
وزەندەر مەن بۇلاقتار،
جاسىل جەلەك قۇراقتار،
تەڭىزىڭ مەن كولشىگىڭ –
ءبارى مەنىڭ مەنشىگىم.
ولاي بولسا، حالىققا
سۋ تاتقىزباي قويايىن.
كىم سۋ السا ارىقتان،
باسىن كەسىپ، جويايىن...
ءىى كورىنىس
دەكوراسيادا سۋسىراعان دالا، قولىندا بالاسى بار انا، ولىمسىرەگەن جاپىراقتار، زارلى اۋەن، كوڭىلسىز كورىنىستەر.
ەرتەگىشى:
حالىق دەگەن بوسىپ كەتتى،
سۋ تابا الماي جوسىپ كەتتى.
قۇلازىعان قۋ دالادان
اڭ مەن قۇس تا كوشىپ كەتتى.
تارتىلعان كول جاعاسىندا،
تارىققان ەل اراسىندا
سۇلۋلىعى اي مەن كۇندەي،
ادامگەرشىلىگى بارشاعا بىردەي،
ون بۇرىم ورگەن شاشى بار،
ءارى وجەت، ءارى شەشەن
رايحان دەگەن قىز بار ەكەن.
حالىقتىڭ كورىپ كوز جاسىن،
قاتەرگە تىگىپ ەز باسىن،
سۇمىراي حانعا بارماق بولادى.
(ەرتەگىشى دورباسىنان قىز بەينەسىندەگى قۋىرشاقتى سۋىرىپ الادى).
رايحان:
سۇمىراي حانعا بارايىن،
بار ونەردى سالايىن.
ون ساۋساقتى ويناتىپ،
ءتىل سەمسەرىن بويلاتىپ،
ايلامەنەن شالايىن.
سەسكەنبەستەن،
ءولىمنىڭ
بەتىنە تىك قارايىن.
قۇربانى بوپ ەلىمنىڭ،
قاجەتىنە جارايىن.
(قىز حانعا بەت الادى. قۇيقىلجىعان اۋەن وينالىپ جاتادى. الدىنان حاننىڭ ءوزى شىعادى. قىز حانعا قامقا تون جابادى).
سۇمىراي حان:
شىن ىرزامىن، شەبەرىم،
قاتتى ۇناپ تۇر انەرىڭ.
مۇنىڭ ءۇشىن نە تىلەك
تىلەسەڭ دە بەرەمىن.
ەڭ اۋەلى وزىڭە
ءۇش سۇراق بار قوياتىن.
جاۋاپ قايتار تەزىنەن
مەنىڭ كوڭىلىم توياتىن.
ءبىرىنشى سۇراق: اكەم ايتۋشى ەدى: «الدىڭنان قارا مىسىق وتسە، جامان ىرىم»، – دەپ. كەشە جاردان قايتىپ كەلە جاتقانىمدا، ءبىر مىسىق جولىمدى كەسىپ ءوتتى. بۇل قانداي ىرىم بولادى؟
رايحان: تاقسىر، مىسىقتىڭ نە الدىڭنان، نە ارتىڭنان وتكەنى ىرىم ەمەس. ءبىراق، تىشقان ءۇشىن قورقىنىشتى-اق!
سۇمىراي حان: ەكىنشى سۇراق: ءوزىڭ تىگىنشى ەكەنسىڭ. مەنىڭ سەمىز ەكەنىمدى كورىپ تە وتىرسىڭ. ماعان قانداي ءتۇستى كيىم جاراسار ەدى دەپ بىلەسىڭ؟
رايحان: مىسالى، قويانعا اق، قاسقىرعا سۇر، تۇلكىگە قىزىل، قۇندىزعا كۇرەڭ ءتۇس جاراسادى. ال، سەمىزدە شوشقا سەمىز. ونىڭ الاسى دا، قاراسى دا بولا بەرەدى. «بايعا تاي مىنسە دە جاراسا بەرەدى» دەگەندەي، حانعا قارا كيسە دە قونىمدى بولار. سوندىقتان، قالاعانىڭىزدى كيە بەرىڭىز.
سۇمىراي حان: سوڭعى سۇراق: «ەر ادامنىڭ الدىنان بوس شەلەك كوتەرگەن ايەل كەزدەسسە، جامان ىرىم» دەۋشى ەدى اكەم. ءبىرازدان بەرى قايدا بارسام دا، الدىمنان بوس شەلەك ۇستاعان ايەلدەر كەزدەسەتىن بولدى. ول قانداي ىرىم؟
رايحان: «جامان ادام ىرىمشىل، جامان جىلقى ارىنشىل بولادى» دەۋشى ەدى حالىق. حالىق ايتسا قالىپ ايتپايدى، انىق ايتادى، اكەڭىز بۇل جەردە تاۋىپ ايتقان ەكەن. ەلگە سۋ بەرمەي، شەلەكتەردى قاڭىراتقان، قالىڭ جۇرتتى اڭىراتقان مىنا ءوزىڭىز. مەنىڭ سىزدەن بار تىلەگىم – ەلگە سۋ بەرىڭىز!
سۇمىراي حان:
حالىق مەيلى قاتالاسىن،
سۋ دەگەندى اتاماسىن.
قىرىلسا دا ەل، مەيلى،
ءبىر تامشى دا بەرمەيمىن!
رايحان:
سۇمىراي كەلسە، سۋ قۇريدى،
كوكوراي شالعىن نۋ قۇريدى».
سەن ناعىز سۇمىراي ەكەنسىڭ،
بۇل پەيىلىڭمەن قاي ماقساتقا جەتەرسىڭ؟
(وسى ارادا حان جىندانىپ كەتە جازداپ، قاتتى اشۋلانادى.)
سۇمىراي حان: نە دەپ تۇرسىڭ، وڭباعان؟! جاپ اۋزىڭدى!
(جەندەتتەرىن شاقىرادى) قايداسىڭدار، جەندەتتەر؟
مىنا وڭباعاندى جارتاسقا اپارىپ تاڭىپ تاستاڭدار!
(جەندەتتەر رايحاندى جارتاسقا تاڭىپ تاستايدى. قىز ەكى كوزىنەن جاس پارلاپ اعىپ، جىلاي باستايدى)
رايحان:
تىلەكتى بەر، قۇدايىم،
اعىل-تەگىل جىلايىن
پارلاپ اققان كوز جاسىم
كولگە اينالسىن لايىم!
(شىنىندا دا رايحاننىڭ كوز جاسى بەتىن جۋىپ، سارقىراما وزەنگە اينالىپ كەتەدى. سول وزەننىڭ جاعاسىنا ەل كەلىپ، سۋعا قارىق بولىپ قالادى. تالداراقتار قايتا كوكتەپ، قۇستار سايراي باستايدى)
ەرتەگىشى:
ەرتە، ەرتە زاماندا
سونداي ءبىر جان ءوتىپتى.
سۇمىراي حان تاباندا
عايىپ بولىپ كەتىپتى.
سۋعا قانىپ قۇزداعى،
مۇراتىنا ەل جەتىپتى.
رايحانداي قىزدارىن
شىن ماقتانىش ەتىپتى.
(شىمىلدىق)
You Might Also Like
-
اسان قايعى قويعا قوشقار قويماي، جىلقىعا ايعىر سالماي، بۋرا شوگەرمەي، سيىردى بۇقاسىز ساقتاپ، مالدى ءۇش جىلعا دەيىن تۋ قىلىپ اۋعان ەكەن. سول اۋىپ بارا جاتقان بەتىندە نوعايىلىنىڭ حانى ءاز جانىبەككە كەز ...
-
سىرىم حيۋادا ءجۇرىپ قايتىس بولعاندا، بالا-شاعاسىنا ەستىرتۋگە ەلدىڭ ادامدارى جينالىپ ايتۋعا ەشبىر قيسىنىن تابا الماي جۇرىسەدى. جەتىرۋدىڭ شەتىنەن ۇرىشتا دەگەن ءبيدى الدىرادى. حالىق: «سولاي اقساقا...
