تابيعات – ادام – قوعام (پىكىر تالاس)
تاقىرىبى: تابيعات – ادام – قوعام (پىكىر تالاس)
سىنىبى: 6 - 9
تاقىرىبى: «تابيعات – ادام - قوعام»
سىنىپتان تىس شارا
ماقساتى: I. بىلىمدىلىك؛ وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ، ىنتالارىن كوتەرۋ، بىلىمدەرىن شىڭداۋ.
II. دامىتۋشىلىق؛ سويلەۋ شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ءبىلىم سايىسىنا ويلانىپ جاۋاپ بەرۋلەرىنە، جان - جاقتى وي ءورىسىنىڭ ارتۋىنا دامىتۋ
III. تاربيەلىك؛ تابيعاتتى ايالاۋعا، كوركەيتۋگە ۇلەس قوسۋعا جانە دە، جىلدامدىققا، شاپشاندىققا تاربيەلەۋ.
پىكىر تالاس بارىسى:
قاراستىرىلاتىن ماسەلەلەر:
1. قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار.
2. عىلىمي - تەحنيكا
داتتاۋشى:
قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار
ەكولوگيالىق جاعداي قازىرگى ۋاقىتتاعى كۇردەلى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ول ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە، اسىرەسە يندۋستريالى، دامىعان ورتالىقتاردا، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىق ايماقتارىندا دا وتكىر تۇردە قويىلۋدا. تابيعي قورلاردى ءتيىمدى پايدالانۋدا، قالالاردى، ەلدى مەكەندەردى كوگالداندىرۋدا، ۇلتتىق پاركتەر، كوگالدى ايماقتار جاساۋدا كوپتەگەن شارالار ىسكە اسىرىلسا دا، اينالاداعى ورتانى قورعاۋداعى جاۋاپسىزدىق، بولاشاقتى ەسكەرمەۋشىلىك ورىن الىپ وتىر.
اۋانىڭ، سۋدىڭ، جەردىڭ لاستانۋى سالدارىنان ادامداردىڭ ومىرىنە جانە ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىنا زور ءقاۋىپ ءتونىپ كەلەدى. كوپتەگەن يندۋستريالى اۋدانداردا اينالاداعى ورتانىڭ لاستانۋى قاجەتتى نورمالاردان اسىپ تۇسكەن. قازىرگى ۋاقىتتا تابيعات جانە بيولوگيالىق ورتا تۇتاس العاندا بۇكىل ادامزات الدىنا كۇردەلى تالاپ قويىپ وتىر.
ءبىزدىڭ پلانەتامىزدى بارلىق تىرشىلىكتىڭ ءومىر سۇرۋىنە ءتيىمدى ەتىپ ساقتاۋ ءۇشىن تابيعاتتى، ونىڭ بايلىعىن تۇتىنۋ تاسىلدەرىن تۇگەلدەي وزگەرتۋ قاجەت. كەزىندە بەلگىلى جازۋشى ل. لەونوۆ: “ادام بالاسىنىڭ الدىندا بۇگىندە ءبىرىنشى كەزەكتەگى ەكى ماسەلە تۇر: بەيبىتشىلىكتى جانە تابيعاتتى قورعاۋ، ەكەۋى دە بولاشاق ءويىر ءسۇرۋدىڭ شارتى” دەگەن. ال ش. ايتماتوۆ: “ءبىز بۇگىندە وركەنيەتتىڭ شىڭىنا جەتتىك، وندا ادام تابيعاتتى تۇتىنۋشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باعىندىرۋشى، جاساۋشى بولادى. ءبىز بۇگىندە وعان تاۋەلدى عانا ەمەسپىز، ول دا بىزگە تاۋەلدى” – دەپ جازادى.
جاقتاۋشى: 2 - ارەكەت. ادام - تابيعات پەرزەنتى. تابيعاتتى قورعاۋداعى باستى ستراتەگيالىق باعىت – مۇمكىندىگىنشە قالدىقسىز تەحنولوگيالىق پروسەستەردى ەنگىزۋ. بۇل قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىن ازايتادى نەمەسە تۇگەلدەي جويادى، شيكىزاتتىڭ باستاپقى تۇرلەرىن وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى جانە قوسىمشا ءونىم الۋعا دا جاعداي جاسايدى.
اينالاداعى ورتانى، نەگىزىنەن تابيعاتتى ادامنىڭ پايدالانۋ سيپاتىنداعى قالىپتاسقان قايشىلىقتى وزگەرتۋدىڭ ۇلكەن ماڭىزى بار.
تابيعات قورىقتارى، پاركتەر وسىمدىكتەر جانە جانۋارلار الەمىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر دۇنيەسىن قورعايدى. تابيعاتتى قالپىنا كەلتىرىپ، بايىتۋدىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن. ول ءۇشىن كوگالداندارۋ، باۋ - باقشا ءوسىرۋ، سۋقويمالارىن جاساۋ جۇمىستارىن ۇزدىكسىز جۇرگىزۋ كەرەك. اعاش وتىرعىزۋ جۇمىستىڭ جارتىسى عانا، ءىستىڭ ناتيجەسى – ونى وسىرۋدە.
تابيعاتتى قورعاۋ سالاسىنىڭ ءبىرى – ەكولوگيالىق باقىلاۋ. بۇل باعىتتا ءبىرسىپىرا جۇمىستار ىسكە اسىرىلۋدا. رەسپۋبليكا بليىنشا وبلىس، اۋدان، قالالاردا اينالاداعى ورتانى قورعاۋ، ەكولوگيالىق باقىلاۋ مەكەمەلەرى قۇرىلدى.
ادام مەن تابيعات اراسىنداعى قايشىلىقتى شەشۋدى قوعام رەتتەيدى، ونىڭ قىزمەتى – ادامداردىڭ ساناسىن تاربيەلەۋ جانە ولاردىڭ ءوزىن قورشاعان الەمدى قورعاۋعا باعىتتالعان ىنتالى جىگەرىن قولداۋ.
قازىرگى ۋاقىتتا بارعان سايىن كوپتەگەن ەلدەر ونى شەشۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ كۇش - جىگەرىن بىرىكتىرە باستادى. ۇزاققا سوزىلاتىن ەكولوگيالىق ءقاۋىپتى جويۋمەن قاتار، توتەنشە ەكولوگيالىق جاعدايلاردا كومەك كورسەتىلۋدە. وسىنىڭ ءبارى بۇۇ - نىڭ ۇسىنعان “جەر بىرەۋ عانا!” دەگەن ۇرانىن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيدى. دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىق مىناداي جاعدايدى باسشىلىققا الادى: ەكولوگيالىق پروبلەمانى شەشۋدىڭ باستى جولى – ادامداردىڭ وندىرىستىك جانە وندىرىستىك ەمەس ءىس - ارەكەتىن قالىپتى ەكولوگيالىق دامۋدى – اينالاداعى ورتانى بۇكىل ادامزاتتىڭ جانە ءاربىر ادامنىڭ مۇددەسىنە ساي وزگەرتۋدى قامتاماسىز ەتەتىندەي ەتىپ ۇيىمداستىرۋ
داتتاۋشى:
1960 جىلعا قاراي ارال قانداي بولدى؟ ول كسرو – نىڭ قۇرلىقتىق كولدەرى ىشىندە ءتورتىنشى ورىن العان. ارالدىڭ سۋ قورىن تولتىراتىن ورتا ازيانىڭ ەكى ءىرى وزەنى - ءامۋداريا جانە سىرداريا ەدى. ولاردىڭ سۋى وتە ءنارلى، ەگىستىككە پايدالى بولاتىن. ارال تەڭىزىنەن جىل سايىن 450 مىڭ توننا باعالى بالىقتار اۋلاندى، ميلليون ونداترا تەرىسى الىندى. بالىقشىلار قايىعى مەن جول قاتىناس كەمەلەرى – تەڭىزدىڭ كوركى ەدى. ارال تەڭىزى سول ايماقتىڭ اۋا رايىنا جاعىمدى اسەر ەتكەن تابيعاتتى رەتتەۋشى بولدى.
جاقسىبايكول نەگىزگى مەكتەبى
جاۋاپتى: قالنيازوۆا ن. ا.
تابيعات – ادام – قوعام (پىكىر تالاس). جۇكتەۋ
سىنىبى: 6 - 9
تاقىرىبى: «تابيعات – ادام - قوعام»
سىنىپتان تىس شارا
ماقساتى: I. بىلىمدىلىك؛ وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ، ىنتالارىن كوتەرۋ، بىلىمدەرىن شىڭداۋ.
II. دامىتۋشىلىق؛ سويلەۋ شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ءبىلىم سايىسىنا ويلانىپ جاۋاپ بەرۋلەرىنە، جان - جاقتى وي ءورىسىنىڭ ارتۋىنا دامىتۋ
III. تاربيەلىك؛ تابيعاتتى ايالاۋعا، كوركەيتۋگە ۇلەس قوسۋعا جانە دە، جىلدامدىققا، شاپشاندىققا تاربيەلەۋ.
پىكىر تالاس بارىسى:
قاراستىرىلاتىن ماسەلەلەر:
1. قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار.
2. عىلىمي - تەحنيكا
داتتاۋشى:
قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار
ەكولوگيالىق جاعداي قازىرگى ۋاقىتتاعى كۇردەلى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ول ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە، اسىرەسە يندۋستريالى، دامىعان ورتالىقتاردا، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىق ايماقتارىندا دا وتكىر تۇردە قويىلۋدا. تابيعي قورلاردى ءتيىمدى پايدالانۋدا، قالالاردى، ەلدى مەكەندەردى كوگالداندىرۋدا، ۇلتتىق پاركتەر، كوگالدى ايماقتار جاساۋدا كوپتەگەن شارالار ىسكە اسىرىلسا دا، اينالاداعى ورتانى قورعاۋداعى جاۋاپسىزدىق، بولاشاقتى ەسكەرمەۋشىلىك ورىن الىپ وتىر.
اۋانىڭ، سۋدىڭ، جەردىڭ لاستانۋى سالدارىنان ادامداردىڭ ومىرىنە جانە ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىنا زور ءقاۋىپ ءتونىپ كەلەدى. كوپتەگەن يندۋستريالى اۋدانداردا اينالاداعى ورتانىڭ لاستانۋى قاجەتتى نورمالاردان اسىپ تۇسكەن. قازىرگى ۋاقىتتا تابيعات جانە بيولوگيالىق ورتا تۇتاس العاندا بۇكىل ادامزات الدىنا كۇردەلى تالاپ قويىپ وتىر.
ءبىزدىڭ پلانەتامىزدى بارلىق تىرشىلىكتىڭ ءومىر سۇرۋىنە ءتيىمدى ەتىپ ساقتاۋ ءۇشىن تابيعاتتى، ونىڭ بايلىعىن تۇتىنۋ تاسىلدەرىن تۇگەلدەي وزگەرتۋ قاجەت. كەزىندە بەلگىلى جازۋشى ل. لەونوۆ: “ادام بالاسىنىڭ الدىندا بۇگىندە ءبىرىنشى كەزەكتەگى ەكى ماسەلە تۇر: بەيبىتشىلىكتى جانە تابيعاتتى قورعاۋ، ەكەۋى دە بولاشاق ءويىر ءسۇرۋدىڭ شارتى” دەگەن. ال ش. ايتماتوۆ: “ءبىز بۇگىندە وركەنيەتتىڭ شىڭىنا جەتتىك، وندا ادام تابيعاتتى تۇتىنۋشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باعىندىرۋشى، جاساۋشى بولادى. ءبىز بۇگىندە وعان تاۋەلدى عانا ەمەسپىز، ول دا بىزگە تاۋەلدى” – دەپ جازادى.
جاقتاۋشى: 2 - ارەكەت. ادام - تابيعات پەرزەنتى. تابيعاتتى قورعاۋداعى باستى ستراتەگيالىق باعىت – مۇمكىندىگىنشە قالدىقسىز تەحنولوگيالىق پروسەستەردى ەنگىزۋ. بۇل قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىن ازايتادى نەمەسە تۇگەلدەي جويادى، شيكىزاتتىڭ باستاپقى تۇرلەرىن وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى جانە قوسىمشا ءونىم الۋعا دا جاعداي جاسايدى.
اينالاداعى ورتانى، نەگىزىنەن تابيعاتتى ادامنىڭ پايدالانۋ سيپاتىنداعى قالىپتاسقان قايشىلىقتى وزگەرتۋدىڭ ۇلكەن ماڭىزى بار.
تابيعات قورىقتارى، پاركتەر وسىمدىكتەر جانە جانۋارلار الەمىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر دۇنيەسىن قورعايدى. تابيعاتتى قالپىنا كەلتىرىپ، بايىتۋدىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن. ول ءۇشىن كوگالداندارۋ، باۋ - باقشا ءوسىرۋ، سۋقويمالارىن جاساۋ جۇمىستارىن ۇزدىكسىز جۇرگىزۋ كەرەك. اعاش وتىرعىزۋ جۇمىستىڭ جارتىسى عانا، ءىستىڭ ناتيجەسى – ونى وسىرۋدە.
تابيعاتتى قورعاۋ سالاسىنىڭ ءبىرى – ەكولوگيالىق باقىلاۋ. بۇل باعىتتا ءبىرسىپىرا جۇمىستار ىسكە اسىرىلۋدا. رەسپۋبليكا بليىنشا وبلىس، اۋدان، قالالاردا اينالاداعى ورتانى قورعاۋ، ەكولوگيالىق باقىلاۋ مەكەمەلەرى قۇرىلدى.
ادام مەن تابيعات اراسىنداعى قايشىلىقتى شەشۋدى قوعام رەتتەيدى، ونىڭ قىزمەتى – ادامداردىڭ ساناسىن تاربيەلەۋ جانە ولاردىڭ ءوزىن قورشاعان الەمدى قورعاۋعا باعىتتالعان ىنتالى جىگەرىن قولداۋ.
قازىرگى ۋاقىتتا بارعان سايىن كوپتەگەن ەلدەر ونى شەشۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ كۇش - جىگەرىن بىرىكتىرە باستادى. ۇزاققا سوزىلاتىن ەكولوگيالىق ءقاۋىپتى جويۋمەن قاتار، توتەنشە ەكولوگيالىق جاعدايلاردا كومەك كورسەتىلۋدە. وسىنىڭ ءبارى بۇۇ - نىڭ ۇسىنعان “جەر بىرەۋ عانا!” دەگەن ۇرانىن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيدى. دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىق مىناداي جاعدايدى باسشىلىققا الادى: ەكولوگيالىق پروبلەمانى شەشۋدىڭ باستى جولى – ادامداردىڭ وندىرىستىك جانە وندىرىستىك ەمەس ءىس - ارەكەتىن قالىپتى ەكولوگيالىق دامۋدى – اينالاداعى ورتانى بۇكىل ادامزاتتىڭ جانە ءاربىر ادامنىڭ مۇددەسىنە ساي وزگەرتۋدى قامتاماسىز ەتەتىندەي ەتىپ ۇيىمداستىرۋ
داتتاۋشى:
1960 جىلعا قاراي ارال قانداي بولدى؟ ول كسرو – نىڭ قۇرلىقتىق كولدەرى ىشىندە ءتورتىنشى ورىن العان. ارالدىڭ سۋ قورىن تولتىراتىن ورتا ازيانىڭ ەكى ءىرى وزەنى - ءامۋداريا جانە سىرداريا ەدى. ولاردىڭ سۋى وتە ءنارلى، ەگىستىككە پايدالى بولاتىن. ارال تەڭىزىنەن جىل سايىن 450 مىڭ توننا باعالى بالىقتار اۋلاندى، ميلليون ونداترا تەرىسى الىندى. بالىقشىلار قايىعى مەن جول قاتىناس كەمەلەرى – تەڭىزدىڭ كوركى ەدى. ارال تەڭىزى سول ايماقتىڭ اۋا رايىنا جاعىمدى اسەر ەتكەن تابيعاتتى رەتتەۋشى بولدى.
جاقسىبايكول نەگىزگى مەكتەبى
جاۋاپتى: قالنيازوۆا ن. ا.
تابيعات – ادام – قوعام (پىكىر تالاس). جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حح ع. قازاقستانداعى قوعامدىق ساياسي قوزعالىستار. ۇلتتىق زيالىلار توبى
