تابيعات قورشاعان ورتا ەمەس، تابيعات ءبىزدىڭ ءوزىمىز
قازىرگى كەزدە بارلىق ادامزات الدىندا تۇرعان كۇردەلى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىك قاجەتىمىزگە پايدالانىپ وتىرعان تابيعاتتى قورعاۋ جانە ونىڭ سان الۋان بايلىقتارىن بارىنشا ۇقىپتى پايدالانۋ بولىپ وتىر. تابيعاتتاعى تىرشىلىك اتاۋلى ءبىر - بىرىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. ونىڭ بىرىندە بولىپ جاتقان وزگەرىس مىندەتتى تۇردە ەكىنشىسىنە اسەر ەتەدى. بۇل تىرشىلىك تىزبەگى ۇزاق داۋىرلەردە بىرتە - بىرتە قالىپتاسقان، ونى عىلىمي تۇردە تابيعي تەپە - تەڭدىك دەپ اتايدى. ولاي بولسا، تابيعاتتا تىرشىلىك تىزبەگى مەن ادامنىڭ ءىس - ارەكەتىنىڭ اراسىندا بەلگىلى ءبىر ۇندەستىك پەن ۇيلەسىمدىلىكتىڭ ساقتالۋى ءتيىس. ولاي بولماعاندا، ادام ءوز ءىس - ارەكەتىن بولجاۋعا بولمايتىن وراسان زياندى زارداپ شەگەرى ءسوزسىز.
تابيعات دەگەنىمىز – قۇبىلىستار تۋرالى بىلىمدەر نەگىزى، عىلىمي تانىم نىسانى. تابيعاتپەن ەگەسۋ، وعان زيان كەلتىرۋ جاقسىلىققا اپارمايدى، ادامعا تەك ونىڭ زاڭدىلىقتارىن ءبىلۋ جانە ونىڭ تابيعي كۇشىن پايدالانۋ عانا قالدى. تابيعاتقا ۇقىپتى قاراۋ جانە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىم مەن تابيعات قورعاۋعا دۇرىس كوزقاراس ءاربىر ادامنىڭ بالا كەزىنەن العان ءتالىم - تاربيەسىنە، بىلىمىنە، كورگەن ونەگەسىنە تىكەلەي بايلانىستى.
ەكولوگيالىق ماسەلەلەر – ەڭ ماڭىزدى ومىرلىك ماسەلەلەردىڭ ءبىرى، ويتكەنى اڭگىمە ادامنىڭ عۇمىر كەشەتىن ورتاسى جايىندا، بولاشاق ۇرپاقتىڭ ءومىرى تۋرالى بولىپ وتىر. تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەسى كۇنى بۇگىن عانا دۇنيەگە كەلگەن جوق. سوڭعى كەزدە تابيعي جايىلىمدار، شابىندىقتار كولەمى ازايىپ، جان - جانۋارلاردىڭ قۇرىپ بارا جاتقاندىعى بەلگىلى. تابيعاتتى باقىلاۋ، زەرتتەۋ، ونى قورعاۋ، تەكسەرۋ، ونىڭ سىرىن شەشۋ، جالپى ايتقاندا، عىلىمنىڭ كوركى دە سوندا، ءدىلى دە، ادامداردىڭ ءومىرى دە سوندا. سوندىقتان تابيعات قورعاۋ شارالارى: ءوندىرىس ورىندارىندا تازالاۋشى قوندىرعىلار ورناتۋ، زيانى از دەگەن وتىن پايدالانۋ، قالدىقسىز تەحنولوگياعا كوشۋ، جەردى بيولوگيالىق تۇرلەرگە پايدالانۋ، فلورا مەن فاۋنانىڭ جويىلىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ جانە ەكولوگيالىق ءبىلىمدى تەرەڭدەتۋ قاجەت.
قورشاعان ورتانىڭ بۇتىندىگىن ساقتاۋ ءۇشىن ادامنىڭ، مەنتاليتەتىن، ونىڭ مورالدىق، ەتيكالىق داعدىلارىن وزگەرتۋ كەرەك، تابيعات پەن ادامنىڭ اراسىنا جاڭا كوزقاراس قالىپتاستىرۋ قاجەت. ءاربىر قوعام مۇشەسى تابيعات قۇبىلىستارى زاڭدىلىقتارمەن تانىس بولۋى كەرەك. ەكولوگيالىق ساۋاتسىزدىقتى جويۋ – ۇكىمەتىمىزدىڭ حالىق اراسىندا جۇرگىزەتىن ماڭىزدى ماسەلەلەرىنە اينالۋى ءتيىس. تابيعات پەن قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ جولدارىن ۇعىندىرۋ جالپى حالىقتىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتىن اشۋ، جاستارعا ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ ناتيجەسىندە عانا شەشىلەدى. ۇزدىكسىز ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەرى قازاق حالقىنىڭ تابيعاتپەن قارىم - قاتىناس ۇستىندە تۋعان تاريحي كوزقاراسى مەن سالت - داستۇرىنەن باستاۋ الادى. وسىعان وراي وڭىرلىك ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى اسىرەسە فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، گەوگرافيا ساباقتارىندا جاستاردىڭ ساناسىنا سىڭىرە ءبىلۋ ماڭىزدى.
تابيعات قورشاعان ورتا ەمەس، تابيعات ءبىزدىڭ ءوزىمىز. ءوزىڭدى ءوزىڭ الداۋ، ءوز بولمىسىڭ الدىندا ارام بولۋ دامۋ پەرسپەكتيۆاسىن جوعالتۋمەن تەڭ ەكەندىگىن سارالاۋ پارىز. ادالدىق عىلىمي كاتەگوريادان گورى ادامي تىرشىلىكتىڭ قازىعى ەكەندىگىن ۇققان ابزال. ادالدىقتان باستاۋ الماعان جەردە ادامزاتتىڭ ماۋەلى ءومىر قياندارىن ايشىقتاۋدا كەشىرىلمەس وكىنىشكە سوقتىراتىنىن عاسىرلار دالەلدەگەن شىندىق. ءوزىمىز كۇندە كورىپ جۇرگەن سالاقتىق پەن نەمكەتتىلىك تە تابيعاتتى بۇلدىرەدى ەكەن. ساياحاتقا شىققاندا نەمەسە دەمالىپ وتىرعان جەرگە قالدىرا سالاتىن ءار ءتۇرلى قالدىقتار سۋدى لاستايدى. ءسويتىپ، تابيعاتتى بۇلدىرەتىن ءوزىمىز. ادام تابيعاتسىز ءومىر سۇرە المايدى. ەلدى مەكەن ماڭىنداعى اعاشتاردىڭ كەسىلۋى، بۇلاق كوزدەرى مەن وزەندەردىڭ لاستانۋى، كەيبىر اڭدار مەن قۇستاردىڭ جويىلۋى بۇل ەكولوگيالىق ماسەلە.
تابيعات – بۇكىل تىرشىلىك اتاۋىنىڭ التىن ۇياسى جانە ايالى بەسىگى، قۇتتى قونىسى مەن ءوسىپ - ونەر مەكەنى. تابيعات – ادامعا قاجەت باعا جەتپەس بايلىق، ىرىس پەن مول قازىنانىڭ قاينار كوزى سوندىقتان حالقىمىز «تابيعات – ادامزاتتىڭ ءومىر ءنارى، قاجەتىنىڭ تابىلار سودان ءبارى» دەپ دارىپتەگەن. تابيعات – ادام بويىنا ادامگەرشىلىك ابزال قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن ۇلاعاتتى ۇستاز. تابيعات ادام ءومىرىنىڭ بارلىق قاجەتىن تولىق وتەي الۋ ءۇشىن ول مىندەتتى تۇردە ەشتەڭەمەن بىلعانىپ ۋلانباۋى ءتيىس. ادام ءوزىنىڭ دە، تابيعاتتىڭ دا دوسى، ساناسىز ءىس - ارەكەت جاساسا، جاۋى بولا الادى. ادام بالاسى تابيعاتتىڭ ەڭ ۇلى پەرزەنتى بولۋمەن بىرگە ەڭ ۇلى قامقورشىسى ەكەنىن ەشقاشان ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
تابيعات ادام بويىنا شابىت، كوڭىلىنە قۋات، سەزىمىنە سۇلۋلىق پەن ساعىنىش ۇيالاتادى. ادام بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن مول تاربيە كوزى. ادام تابيعاتقا مەيىرىمدىلىكپەن، سۇيىسپەنشىلىكپەن، قامقورلىقپەن قاراپ، ۇيلەسىمدىلىك ساقتالعاندا، ادامزات بالاسى ءۇشىن تابيعات – كەڭ ساراي ماڭگى توزباس قۇتتى قونىس بولاتىنىن ەشقاشان ۇمىتپايىق!
تابيعات دەگەنىمىز – قۇبىلىستار تۋرالى بىلىمدەر نەگىزى، عىلىمي تانىم نىسانى. تابيعاتپەن ەگەسۋ، وعان زيان كەلتىرۋ جاقسىلىققا اپارمايدى، ادامعا تەك ونىڭ زاڭدىلىقتارىن ءبىلۋ جانە ونىڭ تابيعي كۇشىن پايدالانۋ عانا قالدى. تابيعاتقا ۇقىپتى قاراۋ جانە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىم مەن تابيعات قورعاۋعا دۇرىس كوزقاراس ءاربىر ادامنىڭ بالا كەزىنەن العان ءتالىم - تاربيەسىنە، بىلىمىنە، كورگەن ونەگەسىنە تىكەلەي بايلانىستى.
ەكولوگيالىق ماسەلەلەر – ەڭ ماڭىزدى ومىرلىك ماسەلەلەردىڭ ءبىرى، ويتكەنى اڭگىمە ادامنىڭ عۇمىر كەشەتىن ورتاسى جايىندا، بولاشاق ۇرپاقتىڭ ءومىرى تۋرالى بولىپ وتىر. تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەسى كۇنى بۇگىن عانا دۇنيەگە كەلگەن جوق. سوڭعى كەزدە تابيعي جايىلىمدار، شابىندىقتار كولەمى ازايىپ، جان - جانۋارلاردىڭ قۇرىپ بارا جاتقاندىعى بەلگىلى. تابيعاتتى باقىلاۋ، زەرتتەۋ، ونى قورعاۋ، تەكسەرۋ، ونىڭ سىرىن شەشۋ، جالپى ايتقاندا، عىلىمنىڭ كوركى دە سوندا، ءدىلى دە، ادامداردىڭ ءومىرى دە سوندا. سوندىقتان تابيعات قورعاۋ شارالارى: ءوندىرىس ورىندارىندا تازالاۋشى قوندىرعىلار ورناتۋ، زيانى از دەگەن وتىن پايدالانۋ، قالدىقسىز تەحنولوگياعا كوشۋ، جەردى بيولوگيالىق تۇرلەرگە پايدالانۋ، فلورا مەن فاۋنانىڭ جويىلىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ جانە ەكولوگيالىق ءبىلىمدى تەرەڭدەتۋ قاجەت.
قورشاعان ورتانىڭ بۇتىندىگىن ساقتاۋ ءۇشىن ادامنىڭ، مەنتاليتەتىن، ونىڭ مورالدىق، ەتيكالىق داعدىلارىن وزگەرتۋ كەرەك، تابيعات پەن ادامنىڭ اراسىنا جاڭا كوزقاراس قالىپتاستىرۋ قاجەت. ءاربىر قوعام مۇشەسى تابيعات قۇبىلىستارى زاڭدىلىقتارمەن تانىس بولۋى كەرەك. ەكولوگيالىق ساۋاتسىزدىقتى جويۋ – ۇكىمەتىمىزدىڭ حالىق اراسىندا جۇرگىزەتىن ماڭىزدى ماسەلەلەرىنە اينالۋى ءتيىس. تابيعات پەن قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ جولدارىن ۇعىندىرۋ جالپى حالىقتىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتىن اشۋ، جاستارعا ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ ناتيجەسىندە عانا شەشىلەدى. ۇزدىكسىز ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەرى قازاق حالقىنىڭ تابيعاتپەن قارىم - قاتىناس ۇستىندە تۋعان تاريحي كوزقاراسى مەن سالت - داستۇرىنەن باستاۋ الادى. وسىعان وراي وڭىرلىك ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى اسىرەسە فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، گەوگرافيا ساباقتارىندا جاستاردىڭ ساناسىنا سىڭىرە ءبىلۋ ماڭىزدى.
تابيعات قورشاعان ورتا ەمەس، تابيعات ءبىزدىڭ ءوزىمىز. ءوزىڭدى ءوزىڭ الداۋ، ءوز بولمىسىڭ الدىندا ارام بولۋ دامۋ پەرسپەكتيۆاسىن جوعالتۋمەن تەڭ ەكەندىگىن سارالاۋ پارىز. ادالدىق عىلىمي كاتەگوريادان گورى ادامي تىرشىلىكتىڭ قازىعى ەكەندىگىن ۇققان ابزال. ادالدىقتان باستاۋ الماعان جەردە ادامزاتتىڭ ماۋەلى ءومىر قياندارىن ايشىقتاۋدا كەشىرىلمەس وكىنىشكە سوقتىراتىنىن عاسىرلار دالەلدەگەن شىندىق. ءوزىمىز كۇندە كورىپ جۇرگەن سالاقتىق پەن نەمكەتتىلىك تە تابيعاتتى بۇلدىرەدى ەكەن. ساياحاتقا شىققاندا نەمەسە دەمالىپ وتىرعان جەرگە قالدىرا سالاتىن ءار ءتۇرلى قالدىقتار سۋدى لاستايدى. ءسويتىپ، تابيعاتتى بۇلدىرەتىن ءوزىمىز. ادام تابيعاتسىز ءومىر سۇرە المايدى. ەلدى مەكەن ماڭىنداعى اعاشتاردىڭ كەسىلۋى، بۇلاق كوزدەرى مەن وزەندەردىڭ لاستانۋى، كەيبىر اڭدار مەن قۇستاردىڭ جويىلۋى بۇل ەكولوگيالىق ماسەلە.
تابيعات – بۇكىل تىرشىلىك اتاۋىنىڭ التىن ۇياسى جانە ايالى بەسىگى، قۇتتى قونىسى مەن ءوسىپ - ونەر مەكەنى. تابيعات – ادامعا قاجەت باعا جەتپەس بايلىق، ىرىس پەن مول قازىنانىڭ قاينار كوزى سوندىقتان حالقىمىز «تابيعات – ادامزاتتىڭ ءومىر ءنارى، قاجەتىنىڭ تابىلار سودان ءبارى» دەپ دارىپتەگەن. تابيعات – ادام بويىنا ادامگەرشىلىك ابزال قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن ۇلاعاتتى ۇستاز. تابيعات ادام ءومىرىنىڭ بارلىق قاجەتىن تولىق وتەي الۋ ءۇشىن ول مىندەتتى تۇردە ەشتەڭەمەن بىلعانىپ ۋلانباۋى ءتيىس. ادام ءوزىنىڭ دە، تابيعاتتىڭ دا دوسى، ساناسىز ءىس - ارەكەت جاساسا، جاۋى بولا الادى. ادام بالاسى تابيعاتتىڭ ەڭ ۇلى پەرزەنتى بولۋمەن بىرگە ەڭ ۇلى قامقورشىسى ەكەنىن ەشقاشان ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
تابيعات ادام بويىنا شابىت، كوڭىلىنە قۋات، سەزىمىنە سۇلۋلىق پەن ساعىنىش ۇيالاتادى. ادام بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىن مول تاربيە كوزى. ادام تابيعاتقا مەيىرىمدىلىكپەن، سۇيىسپەنشىلىكپەن، قامقورلىقپەن قاراپ، ۇيلەسىمدىلىك ساقتالعاندا، ادامزات بالاسى ءۇشىن تابيعات – كەڭ ساراي ماڭگى توزباس قۇتتى قونىس بولاتىنىن ەشقاشان ۇمىتپايىق!
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 20. ءحۇ – ءحۇىى عاسىرداعى قازاق حاندىعىنىڭ قوعامدىق قۇرىلىسى. 10 كلاسس
