InfoHub Logo

تالعار اۋدانى، پانفيلوۆ اۋىلى
№33 ورتا مەكتەپتىڭ 11 سىنىپ وقۋشىسى
ءجۇمادىلحان قىزى قىمبات

1. جەردىڭ تابيعي قورلارىنىڭ سيپاتتاماسى
2. تابيعي قورلاردىڭ كلاسسيفيكاسياسى جانە ونىمەن ادامزاتتى قامتاماسىز ەتۋ پروبلەماسى
3. تابيعاتتى ءتيىمدى پايدالانۋ

1. جەردىڭ تابيعي قورلارىنىڭ سيپاتتاماسى. تابيعات - ادام بالاسىنىڭ تىرشىلىك تىنىسى ءارى تاۋسىلماس قازىناسى. ادام تابيعاتتىڭ تۋىندىسى رەتىندە بىتە قايناسىپ، ومىرىنە قاجەتتى ازىق قورىن وسىدان الادى. بيولوگيالىق ءتۇر رەتىندە العاشقى ادامدار تابيعات رەسۋرستارىن تۇرپايى كۇيىندە پايدالانىپ كەلدى. بەرتىن كەلە، سانالى تۇردە ءۇي شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ، وسىمدىكتەردى باپتاپ ءوسىرىپ، جانۋارلاردىڭ كەيبىر تۇرلەرىن كولعا ۇيرەتتى.
ادام بالاسىنىڭ سانى ارتقان سايىن تابيعات بايلىقتارىن پايدالانۋ ەسەلەپ ءوستى. ەندى بوس جاتقان جەردىڭ، سۋدىڭ يەسى تابىلىپ ودان ءارى جەر مەن ونىڭ بايلىعى ءۇشىن تالاس-تارتىس ءوربىدى. وسىنىڭ ءبارى تابيعاتقا بۇرىن-سوڭدى بولماعان شىعىن اكەلدى. العاشىندا تابيعات قورلارى سارقىلمايتىن سياقتى كورىنگەنىمەن، بىرتە-بىرتە ونىڭ قورى تاۋسىلا باستاعانىن ادام بالاسى سەزىندى. مىسالى، دۇنيە جۇزىندەگى ورمان قورى 40 ملن. كم² دەپ ەسەپتەسەك، ونىڭ سوڭعى 150 جىل ىشىندە 35 %-ى كەسىلگەن ەكەن. سوڭعى عاسىردا ءومىر سۇرگەن ادامزات قاۋىمداستىعى تابيعاتتى قورعاۋ قاجەت ەكەنىن تۇسىنە باستادى. ول ءۇشىن تابيعات قورلارىن ەسەپكە الىپ، ونى ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەكتىگىن ءۇعىندى. تابيعات قورعاۋ تۋرالى ماڭىزدى قۇجاتتار قابىلدانىپ، ونىڭ عىلىمي نەگىزدەرى قالاندى.

2. تابيعي قورلاردىڭ كلاسسيفيكاسياسى جانە ونىمەن ادامزاتتى قامتاماسىز ەتۋ پروبلەماسى. تابيعات قورلارى سارقىلمايتىن جانە سارقىلاتىن بولىپ ەكىگە بولىنەدى. سارقىلمايتىن قورلار ادام بالاسىنا تاۋەلسىز بولىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىرى - سۋ. جەر شارىنداعى سۋدىڭ ۇلەسى بارلىق جەردىڭ 2/3 الىپ جاتىر. سوندىقتان ونىڭ قورى ۇزدىكسىز اينالىمعا ءتۇسىپ، قالپىنا كەلىپ وتىرادى. ال ەكوجۇيەلەردىڭ تارالۋى ۋاقىت پەن كەڭىستىككە قاتىستى سالىستىرمالى تۇردەگى ايلاعانى وبەكتىلەر. سارقىلاتىن قورلار ءوز كەزەگىندە قالپىنا كەلەتىن جانە كالپىنا كەلمەيتىن دەپ جىكتەلەدى. مىسالى، قازبا بايلىقتار، مۇناي، كومىر قورلارى قالپىنا كەلمەيتىن بايلىق كوزىنە جاتادى. سارقىلاتىن قورلاردى ادام بالاسىنىڭ وتە ءۇقىپتى تۇردە پايدالانۋى بولاشاق ۇرپاقتىڭ قامىن ويلاعانى.
قالپىنا كەلەتىن قورلار دا ادامنىڭ اقىل-ويىنا تاۋەلدى بولادى. ولار - توپىراق، وسىمدىك پەن جانۋارلار الەمى. اتالعان قورلاردى بارىنشا پايدالانۋ، ءبىرجولا جويىپ جىبەرۋگە اپارادى. مىسالى، ادام بالاسىنىڭ تەرىس ىس-ارەكەتتىنەن جەر بەتىندەگى اڭداردىڭ 106، قۇستاردىڭ 139 ءتۇرى ءبىرجولا قۇرىپ كەتكەن. تىپتەن، قازاق دالاسىندا تىرشىلىك ەتكەن جابايى تۇيە، قۇلان، جابايى جىلقى، جولبارىستار بۇگىندە جوق. ال وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردى، توپىراقتى ۇزاق ۋاقىت ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بار. ول ءۇشىن تابيعات قورلارىن قورعاۋدىڭ بارلىق شارالارىن قولدانۋ كەرەك. توپىراق ءقاراشىرىندىسىنىڭ ءتۇزىلۋى وتە ءۇزاق -مىڭداعان جىلدارعا سوزىلادى، ال ونىڭ ءبۇلىنۋى اپ-ساتتە. وسىعان وراي ادام بالاسى توپىراقتىڭ قۇنارلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن اگروتەحنيكالىق شارالاردى دۇرىس قولدانىپ، قوسىمشا ورگانيكالىق مينەرالدى تىڭايتقىشتار بەرىپ وتىرادى. توپىراقتىڭ توزۋى كوپتەگەن انترو-پوگەندىك فاكتورلارعا بايلانىستى. سونىڭ نەگىزگىلەرى - توپىراق ەروزياسى، توزۋى، شولگە اينالۋ جانە لاستانۋ. وسىنىڭ بارىنە دە ادامنىڭ ىس-ارەكەتى سەبەپشى.

3. تابيعاتتى ءتيىمدى پايدالانۋ.تابيعاتتى قورعاۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى. تابيعات كورعاۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ءبىلۋ ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى بولىپ سانالادى. ولاردىڭ نەگىزگىلەرىن قاراستىرامىز.
1. جەكەلەگەن ءوندىرىس ورىندارى مەن ونەركاسىپتەردى، اگروەكولوگيالىق كەشەندەردى يگەرۋدە كازىرگى زامانعى عىلىم مەن تەحنيكا جاڭالىقتارىن پايدالانۋ. وندىرىسكە از قالدىقتى نەمەسە قالدىقسىز تەحنولوگيانى ەنگىزۋ.
2. ەكولوگيالىق زاڭداردىڭ ورىندالۋىن ۇنەمى كاداعالاۋ.
3. ءىرى قۇرىلىستاردى، ونەركاسىپ كەشەندەرىن ت.ب. وبەكتىلەردى سالۋدا ەكولوگيالىق ساراپتاما جاساۋ.
4. تابيعي بيوسەنوزداردى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قورىقتار، قورىققورلار، ۇلتتىق ساياباقتار، تابيعات ەسكەرتكىشتەرى، ت.ب. ۇيىمداستىرۋ.
5. تابيعات قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا حالىقارالىق، مەملەكەتتىك دەڭگەيلەردە عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيالار مەن سيمپوزيۋمدار ۇيىمداستىرۋ.
6. كوپشىلىككە ۇزدىكسىز ەكولوگيالىق ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ جانە ەكولوگيالىق ادەپ پەن مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ.
7. تابيعات كورعاۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ جولدارى، ونىڭ بارىسى تۋرالى ۇنەمى ۇگىت-ناسيحات جانە اقپارات جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ.
8. جوعارىدا اتالعان شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى مەن بورىشى بولىپ سانالادى. سوندا عانا ءبىز تۋعان ولكەمىزدىڭ تابيعاتىن ءوز قالپىندا ساقتاپ قالۋعا نەمەسە قايتا تۇلەتۋگە ۇلەس قوسا الامىز.

---