تاعى دا احمەت تۋرالى
(ايتييەۆكە جاۋاپ)
ورىنبوردا ورىس تىلىندە شىعاتىن «ستەپنايا پراۆدا» دەگەن گازەتتىڭ 33-نومىرىندە ايتييەۆ جولداس مەنىڭ «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ 64-نومىرىندە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ 50 جاسقا تولعانى تاقىرىپتا جازعان ماقالامدى مىنەپ، مەنىڭ «قاتەلەرىمدى» تۇزەپ ءسوز جازدى. («فاكتيچەسكيە پراۆكي»)
بىرەۋدىڭ ءسوزىنىڭ بىرەۋ قاتەسىن تۇزەپ جازعاندا، سول قاتە ماقالا باسىلعان گازەتتىڭ وزىنە جازۋشى ەدى. ەگەردە ول گازەت باسپاسا، سوندا بارىپ باسقا گازەتتەرگە جازۋشى ەدى. بۇل — ءبىر.
جانە دە مەنىڭ ماقالام قازاق تىلىندە قازاق گازەتىنە جازىلعان ەدى. ال ايتييەۆ جولداس مەنىڭ ماقالاممەن تانىس ەمەس ورىس وقۋشىلارىنىڭ الدىنا ءوزىنىڭ قاتە تۇزەتكەن ماقالاسىن بىلش ەتكىزىپ ۇرىپ قالدى. بۇل — ەكى.
بۇدان نە ماقسات شىعارماق بولعانىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر سىنشىمنىڭ مۇنىسىن مەن باياعى بورانبەك باتىردىڭ مىنەزىندەي عوي دەپ اڭعارىپ قالدىم. «ءبىزدى ۇلى ءجۇز السا، ءبىز كىشى ءجۇزدى الامىز...» — دەپ باياعىدا بورانبەك باتىر ايتادى ەكەن. سونداي-اق «ول قازاق گازەتىنە جازسا، مەن ورىس گازەتىنە جازامىن» دەگەن ايتييەۆتىڭ قۇلقى بولعانى-اۋ دەيمىن.
ايتييەۆ مەنىڭ دۇرىس دەپ جازعانىمدى تۇزەتەمىن دەپ قيسايتىپ جىبەرگەن سوڭ، مەن بۇل تۋرالى سول «ستەپنايا پراۆدا» مەنىڭ سوزدەرىمدى ادىر-بۇدىر، ۇشكىرلى، قىرلى كورىپ، باسۋعا لايىق كورمەگەن سوڭ، ىلاجسىز «سىپايىعا سىپايى» قىلىپ، ماقتا بىلتەلەپ قازاق گازەتىنە جازىپ وتىرمىن.
قىسقاسى، مەنىڭ احمەت تۋرالى جازعانىما ايتييەۆتىڭ كوڭىلى تولمايدى. سەبەبى مەن احمەتتىڭ الەۋمەت-ساياسات جولىنداعى ىستەرىنە جەڭىل قاراڭ، قاتە باعا بەرىپ، قۇر ءۇستىرتىن اشەيىن سيپاپ وتىر دەيدى.
«بايلار، جارلىلار تابىنا بولمەي، جالپى قازاققا قىزمەت قىلماق نيەتى جولىندا احمەت جالعان ۇلتشىل، شەنقۇمار ادامدارمەن بىرگە «الاش» پارتياسىندا بولدى» دەگەن سوزدەرىم ايتييەۆكە قاتە كورىنىپتى.
«مۇنىسى نەسى؟ الاش پارتياسىندا قازاق ءۇشىن جامان ويلى ادامدارمەن بىرگە بولدى دەگەنى نەسى؟ «الاشتى» جاساعاننىڭ ءبىرى احمەتتىڭ ءوزى ەمەس پە ەدى؟» — دەيدى. راس، ايتييەۆ جولداس، «الاشتى» جاساسقاننىڭ ءبىرى احمەت ەكەنى راس. ولاردىڭ ىشىندە شەنقۇمار، جالعان ۇلتشىلدار بولدى. احمەت ايتەۋىر قازاققا قىزمەت قىلامىن دەپ سولارمەن بىرگە بولدى. مەن ءبۇيتىپ تاپتىشتەمەسەم دە قىسقاشا سولاي دەپ ايتقانمىن.
«قازاققا قىزمەت قىلامىن دەپ احمەت كوممۋنيست پارتياسىنا دا كىردى» دەگەن سوزدەرىم دە ايتييەۆكە قاتە كورىنىپتى. ايتييەۆ ايتادى: «احمەتتىڭ پارتياعا كىرۋى ولاي ەمەس ەدى. كوممۋنيستەردىڭ جولىنا، ەكپىنىنە شىداي الماي پارتيادان ءوزى شىققان جوق، ونى شىعارىپ تاستاعان»، — دەيدى.
كوممۋنيست پارتياسىنىڭ جولىمەن جۇرە الماي، ەكپىنىنە ەرە الماي قالعان كىسى مەن سول جولمەن جۇرە الماي، ەكپىنىنە ەرە الماعاندى قالدىرىپ كەتكەننىڭ قانشا ايىرماسى بار ەكەن؟.. ءبىراق ايتەۋىر ايتۋعا ءسوز كەرەك قوي.
داۋ قۇمارعا ەل كەرەك،
تاۋ قۇمارعا بەل كەرەك.
جانە ايتييەۆ جازادى: «احمەتتىڭ ۇلتقا قىزمەت قىلماق بولىپ كوممۋنيست پارتياسىنا كىرگەنىن ماناپ شاميل جولداس دۇرىس دەپ بىلەدى ءام باسقالارعا سولاي قىلۋدى ءماسليحات قىلادى»، — دەيدى.
بۇل ەندى ايتييەۆتىڭ بيىككە، تۇرانعا شىعۋ ءۇشىن مەنى باسقىش قىلماق بولعانى. شىڭ-قۇزدىڭ باسىنا شىق، ايتييەۆ جولداس، ءبىراق مەنى باسقىش قىلماي شىق.
احمەتتىڭ ونىسىن دۇرىستاعان ءبىز جوق، جالعىز-اق احمەتتىڭ دۇرىس جەرى — ادالدىعى، شەنقۇمار ەمەستىگى دەپ بىلەمىز. جانە شىن ۇلتشىلدىق، شىن كوممۋنيستىك كورىنگەن ادامنىڭ قولىنان كەلمەيدى. ءبىز وسىلاي دەپ جازعانبىز. ونى ءسىز ورىس جولداستارعا تەرىس اڭعارتپاق بولعانمەن، قازاق جارلىسىنىڭ گازەتىن وقيتىندار تەرىسكە بۇرمايدى.
ۇلتشىلدىققا قارسى كىم قاتتىراق كۇرەسكەن ەكەن، ونى جۇرت ايتار. جانە ايتييەۆ جازدى: «پارتياعا احمەت ۇلتشىلدىعىمەن كىرىپ، ۇلتشىلدىعىنان شىعىپ قالعان جوق، اركىمنىڭ ساياسي ۇجدانىن ىجديھاتى، تۇرمىسىنىڭ نەگىزى تۋعىزادى...» — دەيدى. ياعني، ماسەلەن، «كوممۋنيست» بولۋ ءۇشىن دۇنيە كورۋ كەرەك دەيدى». بۇل حاق ءسوز. تالاس جوق. كوممۋنيست بولۋعا وسىنداي شارت كەرەك ەكەنى راس. احمەت بۇل شارتتارعا قاراماي ءوزىن-وزى كۇشتەپ كومپارتياعا كىرىپ ەدى، كوممۋنيستەرگە ەرە الماي شىعىپ قالدى. مۇنىسى جوعارعى قاعيدانىڭ دۇرىس ەكەنىن كورسەتتى.
ءبىراق بۇرىنعى پاتشالاردىڭ اتارمان-شابارماندارىنىڭ، باقتاشىلارىنىڭ ارام تاباندارىنا ءتۇسىپ ەزىلگەن ۇلتتاردان كوممۋنيست بولعانداردىڭ كوبىنە ءقازىر جوعارعى قاعيدا ءدال كەلمەيتىن بولىپ كورىنىپ وتىر. ماسەلەن، قازىرگى كوممۋنيست بولىپ جۇرگەن قازاقتاردىڭ كوبى ۋچيتەل، ءمۇعالىم، حاتشى، ءبىرازى فەلدشەر، دوكتور، اگرونوم، تەحنيك، حاتتا ادۆوكات، بولوسنوي، ستارشىن بولعاندارى دا بار. مىنە، بۇعان قاراعاندا احمەتتىڭ كوممۋنيست پارتياسىنا ەرە الماي شىعىپ قالۋىنا ۇلكەن سەبەپ — ءوزىنىڭ شىن نازىك جاندى ۇلتشىلدىعى. مىنە، ايتييەۆتىڭ تۇزەتەمىن دەگەن جەرلەرى وسى سوزدەر عانا، وزگە سوزدەرى اشەيىن دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيى.
ايتييەۆ جولداس قازاقشا حاتقا شورقاقتاۋ بولۋشى ەدى. تەگىندە، قاتە تۇزەتپەك بولىپ قيسايتىڭقىراپ جۇرگەنى سول حاتقا شورقاقتىعىنان بولار. نەمەسە، باسقا ءبىر مۇددەلى ماقساتپەن قيسايتقان بولار. قايتەسىڭ مۇددەلى ماقساتپەن سىنايتىن سىنشىلارىم مەنى اعاش اتقا قامشى قىلسا سورىم داعى! جانە حات بىلمەيتىن كىسىلەر مەنىڭ سوزدەرىمدى سىناماق بولسا ءتىلماشتاردان وتىنەمىن: «سوزدەرىمنىڭ ءمانىسىن بۇزا كورمەڭىزدەر».
ايتييەۆ ءسوزىنىڭ اقىرىندا ماعان: «كوممۋنيست پارتياسىنىڭ ۇلت ماسەلەسى تۋرالى نۇسقاۋدى جەڭىل باعالايسىڭ، بۇدان بىلاي مۇندايدان تيىلۋىڭدى لايىق كورەمىز»، — دەيدى. سونىمەن، ۇلتشىلدىققا جالعىز ءوزى عانا قارسى بولعىسى كەلەدى. كورەرمىز.
قايدام، بۇل ۋاقىتقا شەيىن ايتييەۆتىڭ اقىلىنسىز-اق ۇلتشىلدىققا قارسى كۇرەسكەن بولىپ كەلىپ ەدىك. ءبىراق ارينە، ايتييەۆتىڭ ىزىمەن، ايتييەۆتىڭ جولىمەن ەمەس. قايتكەن كۇندە دە، كەز كەلگەن ۋاقىتتاردا ايتييەۆتىڭ وسىنداي ىڭعايلى سوزدەردى جازىپ تۇرۋى اقىل-اق.
نە قىلساڭ دا ەل تاپ
بيىككە شىق، بەل تاپ.
1923 جىل
You Might Also Like
-
وسى وتكەن قاڭتاردىڭ 28-ىندە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ جاسى ەلۋگە تولدى. حالىققا وزىنشە قىزمەت قىلعان ادام كامىل توقتايتىن كىسىلىك جاسىنا جەتكەندە سول كىسىنىڭ حالىققا ىستەگەن قىزمەتتەرىنىڭ قانداي ەكەنىن...
-
جاڭاشا 22-ناۋرىزدا — قازاقشا ناۋرىز مەيرامى. قىس ءوتىپ، جاز امالىنىڭ كىرەتىن كۇنى. ەسكى جىل ءوتىپ جاڭا جىل، جاڭا جاز باستالعان كۇن. بۇل كۇن ەڭبەكشى حالىقتىڭ ءومىر بويىندا، تۇرمىس جۇزىندە، ءتىرشىل...
