InfoHub Logo

وسى وتكەن قاڭتاردىڭ 28-ىندە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ جاسى ەلۋگە تولدى. حالىققا وزىنشە قىزمەت قىلعان ادام كامىل توقتايتىن كىسىلىك جاسىنا جەتكەندە سول كىسىنىڭ حالىققا ىستەگەن قىزمەتتەرىنىڭ قانداي ەكەنىن باستان-اياق بايانداپ وتىرۋ ءار ۇلگىلى حالىقتىڭ ادەتى. احمەت بايتۇرسىن ۇلى قاراپايىم كىسى ەمەس، وقىعان كىسى، وقىعانداردىڭ اراسىنان ءوز زامانىندا پاتشانىڭ ارام قۇلىقتى اتارمان-شابارماندارىنىڭ قورلىعىنا، مازاعىنا تۇسكەن حالىقتىڭ نامىسىن جىرتىپ، داۋىسىن شىعارعان كىسى. ارينە، احمەت قازاق حالقىنىڭ بايى مەن جارلى-جالشى تابىنىڭ جىگىن اشىپ، بۇل ەكى تاپ قاتار تۇرعاندا جارلى تابىن بايلار تابى جۇمىسقا جەگىپ قويىپ، بورسىقشا سورا بەرەتىندىگىن ايتقان جوق. بايلاردان ءبولىپ جارلى تابىنىڭ عانا نامىستارىن جىرتىپ، ارىن جوقتاعان جوق. جارلى تابىنىڭ شوقپارىن سوققان جوق. قازاق حالقىن بايعا، كەدەيگە بولمەي نامىسىن بىردەي جىرتتى، ارىن بىرگە جوقتادى.

وزگە وقىعان مىرزالار شەن ىزدەپ جۇرگەندە، قورلىققا شىداپ، قۇلدىققا كونىپ، ۇيقى باسقان قالىڭ قازاقتىڭ ۇلت نامىسىن جىرتىپ، ۇلتتىق ارىن جوقتاعان پاتشا زامانىندا جالعىز-اق احمەت ەدى. قازاقتىڭ ول ۋاقىتتاعى كەيبىر وقىعاندارى ۋەز، گۋبەرنيا سوتتارىنا كۇش سالىپ، ءتىلماش بولىپ، كەيبىرى ارلارىن ساتىپ ۇلىقتىق ىزدەپ جۇرگەندە احمەت قازاق ۇلتىنا جانىن اياماي قىزمەتتەرىن قىلدى. اۋەلى ول شكولدا قازاق بالالارىن وقىتتى. ناداندىقپەن كۇرەسىپ، پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ادىلەتسىز ۇكىم-زورلىعىمەن كۇرەسىپ، كرىلوۆ دەگەن ورىستىڭ جازۋشىسىنىڭ 40 مىسالىن قازاق تىلىنە اۋداردى. ول 40 مىسالدىڭ ءارقايسىسىنا سول پاتشا زامانىنىڭ ءادىلسىز تۇرمىسىنان الىپ، قازاققا پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ىستەيتىن جابىرلىگىن ايتىپ، وزىنەن مىسالدار كەلتىردى. قازاق حالقىنىڭ ارىن، نامىسىن جوقتاپ، «ماسا» ەسىمدى ولەڭ كىتاپتارىن جازىپ شىعاردى. ودان سوڭ ورىنبوردا «قازاق» دەگەن گازەتتى شىعاردى. قازاقتىڭ باستاۋىش مەكتەپتەرىنە ارناپ «وقۋ ءھام ءتىل قۇرالدارىن» جازىپ شىعاردى. كوممۋنيستەرشە جالپى بايلاردىڭ قۇلدىعىندا جۇرگەن جارلىلاردىڭ عانا ارىن، نامىسىن جوقتاماسا دا، كوممۋنيستەرشە جالپى بايلارعا وق اتىپ، جالپى جارلىلاردىڭ تاياعىن سوقپاسا دا، احمەتتىڭ حالىققا بۇل ىستەگەن قىزمەتتەرى زور قىزمەت. بۇل قىزمەتىنىڭ اسىرەسە كورىنەتىندىگى سول، وزگە وقىعان زامانداستارى ءوز باستارىنىڭ پايداسىن عانا ىزدەپ، ار ءھام يماندارىن ساتىپ جۇرگەندە احمەت حالىقتىڭ ارىن ىزدەپ، ءوزىنىڭ ويعا العان ءىسى ءۇشىن ءبىر باسىن بايگىگە تىككەن.

احمەت بايتۇرسىن ۇلى ۇلتىن شىن سۇيەتىن شىن ۇلتشىل.

ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ زورلىعىنان، 1917 جىلى پاتشا ءتۇسىپ، ريەۆوليۋسيا (وزگەرىس) بولعاندا قازاقتىڭ بۇرىننان ارسىز، يمانسىز وقىعاندارى «ۇلتشىل» بولا قالىپ «الاش» پارتياسىن اشقاندا ءبىر قازاق ءۇشىن سول سۇمدارمەن بىرگە «الاش» پارتياسىندا بولدى. (ارينە، «وقىعان» دەگەندەرىمىزدىڭ اراسىندا بىرەن-ساران ادال ادامدار دا بار).

ادال نيەتتى احمەت ءبىر تۇتىنعان جولى ءۇشىن، شىن سۇيەتىن ۇلتى ءۇشىن قانداي پارتياعا بولسا دا كىرمەي قويسىڭ با؟! ءوزى ءۇشىن ۇلتشىل بولعان قۋلاردان ءبولىنىپ، احمەت سول ۇلت قامى ءۇشىن كوممۋنيست پارتياسىنا دا كىردى.

ارينە، احمەت كوممۋنيست پارتياسىندا دا كوپ بولا المادى. كوپ بولا المايتىندىعى بەلگىلى ەدى. قازاقتىعىنا، ورىستىعىنا قاراماي باي مەن جارلىنىڭ اراسىن اشىپ، بورسىقتاي سورىپ كەلە جاتقان بايلاردىڭ قولدارىنان ۇكىمەتتى قارا كۇشپەن جارلىعا تارتىپ العىزعان، مالىن، جەرىن تارتىپ العىزعان كوممۋنيستەر، جەر-دۇنيەدەگى بارشا حالىقتاردى بىردەي سۇيەتىن كوممۋنيستەر رۋحى مايدا ءھام قازاقتى عانا سۇيەتىن اقاڭا دۇرىس بولمادى.

ىزىڭداپ ۇشقان نازىك ماسا،
ساپ-سارى اياقتارى ۇزىن ماسا.
وزىنە بىتكەن ءتۇرى وزگەرىلمەس،
دەگەنمەن قارا ياكي قىزىل ماسا.
ۇستىندە ۇيىقتاعاننىڭ اينالا ۇشىپ،
قاققى جەپ قاناتتارىن بۇزىلعانشا.
ۇيقىسىن ازدا بولسا بولمەس پە ەكەن،
قويماستان قۇلاعىنا ىزىڭداسا؟

راس ايتادى، احاڭ نازىك ماسا، ول ۇيىقتاعان قازاق حالقىنىڭ ۇستىندە قويماستان «ۇيقىسىن ازدا بولسا بولۋگە ىزىڭدادى»،

كوممۋنيستەردىڭ ەرتەلى-كەش «ىزىڭداپ» ءجۇرۋدىڭ ورنىنا مىرزالاردىڭ، بايلاردىڭ بەتىنە بىلش ەتكىزىپ سالىپ قالعانى نازىك جاندى احاڭا قولايلى كورىنبەدى. قانشا ۇلت ءۇشىن كوممۋنيست پارتياسىنا كىرسە دە، دۇنيەدەگى بارلىق ادام بالاسىنىڭ ۇلتتارىنا قاراماي، ءبارىن بىردەي سۇيەتىن كوممۋنيستەردى كورىپ ءوز ۇلتىن عانا سۇيەتىن احاڭ، ءوزى ايتقانداي، «قىزىل» بولا المادى. احاڭ بايلاردىڭ قۇلدىعىندا شىرىگەن جارلىلاردىڭ ايعايشىسى ەمەس، ولاردىڭ شوقپارشىسى ەمەس، ءبىراق بايىن، كەدەيىن ايىرماي قازاقتى عانا سۇيەتىن ادال جۇرەك تازا ۇلتشىل. قالاي بولسا دا جازۋشىسى از، ادەبيەتى ناشار قازاق جارلىلارىنا «وقۋ ءھام ءتىل قۇرالدارىمەن» قىلعان قىزمەتى تاۋداي. (احاڭ تۋرالى تولىق قىلىپ جازباق ەدىم، گازەت بەتىنىڭ ورنى شامالى بولعاندىقتان قىسقا، ءۇستىرتىن جازىلدى).

50 جاسقا تولعان احاڭدى شىن كوڭىلدەن قۇتتىقتاپ، بىلاي دا ءومىرىنىڭ ۇزاق بولۋىن تىلەيمىز.

1923 جىل، 30 قاڭتار

---