ەكىباس زاۋىتىن جالعا بەرۋ
وتكەن كۇزدە گەرمانيانىڭ بەرلين قالاسىندا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ەلشىسى جولداس كراسين كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ اتىنان قازاقستاننىڭ كۇنشىعىس ايماعىنداعى ەكىباس، ريدسەر، تانالىق، قىستى دەگەن ءارتۇرلى كەندەر شىعاتىن جەرلەردى (زاۋىتتاردى) بۇرىنعى سول ايتىلمىش جەرلەردى روسسيادان جالداپ الىپ، زاۋىتتار جاساپ، كەندەر شىعارۋشى ۋركارت دەگەن انگليانىڭ بايىنا قايتا جالعا بەرۋگە شارتناما جاساپ، وعان قول قويعان ەدى.
بۇل جاسالعان شارتناما بويىنشا ۋركارت ايتىلمىش قازاقستانداعى كەن زاۋىتتارىن 99 جىلعا جالداپ، يە بولىپ جۇرگىزبەك. قىلاتىن پايداسىنان ۇلەس بەلگىلەپ، كەڭەس ۇكىمەتىنە بەرىپ وتىرماق.
ال بۇل زاۋىتتاردى جۇرگىزىپ جىبەرۋگە كەڭەس ۇكىمەتى ۋركارتقا جاردەم رەتىندە 150 مىڭ فۋنت-ستەرلينگ ەسەبىمەن اقشا بەرمەك. جانە 15 جىلدىڭ ىشىندە 20 مىڭ سوم تولەمەك. بۇل تولەمەك 20 مىڭ سوم وكتيابر توڭكەرىسى بولىپ، كۇللى روسسيانىڭ جەرلەرىندەگى روسسيانىڭ ءوز بايلارىنىڭ ءام شەت مەملەكەتتەردەن كەلىپ كەندى جەر جالداپ وتىرعان بايلاردىڭ زاۋىتتارىن كەڭەس ۇكىمەتى ۇلت قازىناسىنا العاندا، وسى ايتىلعان قازاقستاننىڭ كۇنشىعىس ايماعىنداعى ۋركارت يەلەنىپ كەلگەن ەكىباس.
ريدسەر زاۋىتتارىن دا بارلىق مۇلىك، سايماندارىمەن، كاپيتالىمەن كەڭەس ۇكىمەتى ۇلت قازىناسىنا الاتىن. مىنە، بۇل 30 مىڭ سوم (التىن اقشامەن) سول ۋركارتتىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ۇلت قازىناسىنا ءتۇسىپ كەتكەن مۇلىك كاپيتالىنىڭ اقىسىنا از بولسا دا بەرىلەتىن اقشا. وتكەن قاراشانىڭ باس كەزىندە جولداس كراسيننىڭ ۋركارتپەن جاساعان بۇل شارتناماسىن كەڭەستىك روسسيا قۇراماسىنىڭ جوعارعى حالىق كوميسسارلار كەڭەسى (سوۆناركوم) تەكسەرىپ قاراپ، بۇل شارتنامانى روسسياعا قولايسىز، زياندى تاۋىپ، قابىل قىلماي، شارتنامانى قايىرعان ەدى.
جانە دە بۇل شارتنامانى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قابىل قىلماۋىنا سەبەپ ۋركارت كەڭەس ۇكىمەتىنە جاۋلىعىن وتە كورسەتكەن ءھام وتە كورسەتىپ تۇرعان انگليانىڭ بايى بولۋى ەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ەكىباس، ريدسەر زاۋىتتارىن ۋركارت باي جوعارعى ايتىلعان شارتپەن تاعى دا جالعا سۇراپ جاتىر. بۇل تۋرالى ۋركارت ماسكەۋدە شىعاتىن «پراۆدا» گازەتىندە جاريالاپ، ءوزىنىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنە ۇسىنعان شارتتارى كەڭەس ۇكىمەتىنە پايدالى، قايتا وزىنە اۋىرلاۋ دەپ ءتۇرلى پەرنەدەن ءتۇيىلتىپ كەلتىرىپ، باجايلاپ بايانداما جازىپ وتىر. ۋركارت بايدىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنە ۇسىنعان شارتتارىنىڭ ءام ول شارتتارىن قولايسىز ەمەس دەپ كورسەتكەن بايانى كەڭەس ۇكىمەتىنە ياعني قازاقستاننىڭ شارۋاشىلىق قۇرىلىسىنا ۇلكەن زيان دەپ ءبىزدىڭ شارۋا جايىن بىلەتىن ادامدارىمىز دا گازەتتەردىڭ جۇزىندە جاريالاپ وتىر.
ءسىبىردىڭ ۇلكەن تەمىر جولىمەن، پاروحودتى سۋ جولىمەن ءھام بۇتاق-تەمىر جولىمەن جالعاسقان قازاقستانداعى ەڭ ءبىرىنشى قولايلى جەردەگى تاس كومىرگە باي ەكىباس ءھام ريدسەر زاۋىتىن تۇتاسىمەن 99 جىل انگليا بايى ۋركارتقا بەرۋگە ءبىز دە قارسىمىز. قازاقستاننىڭ وزگە جەرلەرىندە دە تاس كومىر كەندەرى كوپ ەكەنى راس، ءبىراق تاپ ەكىباس زاۋىتىنداي ۇلكەن تەمىر جولدارعا جالعاسقان تەمىر جولى بار ءھام كومىرى كوپ زاۋىتى جوق. جانە دە ورسك قالاسىنان اتباسار، اقمولا، ولەڭتى، بايانداتىپ ەكىباس زاۋىتىنىڭ قاسىنان ءوتىپ، سەمەيگە سوعاتىن وڭتۇستىك-سىبىر تەمىر جولى سالىنا باستاسا جالپى مەملەكەت شارۋاشىلىعىنا تاس كومىردىڭ كەرەكتىگى وتە مۇقتاج بولماق.
سول سەبەپتى ەكىباس ۋركارت بايعا جالعا بەرىلگەندە: 1) 99 جىلعا بەرىلمەي، ودان از ۋاقىتقا بەرىلگەنى ءجون؛ 2) ءام جىل سايىن كەڭەس مەملەكەتىنە، قازاقستان شارۋاشىلىعىنا جاراتۋعا ۇلەس بەلگىلەنىپ، تاس كومىر بەرىپ وتىرۋعا ۋركارت مىندەتتى بولسىن.
1923 جىل
You Might Also Like
-
قازاقستان ۇلت ماسەلەسىنىڭ باس شەشىلۋى — قازاق رەسپۋبليكاسى اتالىپ، بۇرىن پاتشا زامانىندا بىتىراپ، بەت-بەتىمەن جاندارالدارعا باعىنىپ كەتكەن قازاق ەلدەرى ءبىر جەرگە جينالىپ، ءوزىنىڭ كىندىك ۇكىمەت...
-
12-ناۋرىزدا قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەستەر كوميتەتىنىڭ 2- جالپى جيىلىسى اشىلدى.
