تاپقىرلار سايىسى
شقو، كاتونقاراعاي اۋدانى،
كاتون اۋىلى ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جانۋزاكوۆا اياۋلىم جاناتوۆنا
تاپقىرلار سايىسى
ماقساتى: 1) وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ماتەماتيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، كەڭەيتۋ، ەسەپتەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
2) ديداكتيكالىق، لوگيكالىق ت.ب. ويىندار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ اقىل-وي بەلسەندىلىگىن تاربيەلەۋ.ويىن، ناقىل سوزدەر ارقىلى بالالاردىڭ ءوي-ورىسىن كەڭەيتۋ.
3) وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، ويلاۋ، زەردە پروسەستەرىن دامىتۋ. قيالىن ۇشتاپ، قابىلەتتەرىن شىڭداۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
ماتەماتيكالىق سايىستىڭ بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: حوش كەلدىڭىزدەر، ءقادىرلى ۇستازدار، ءادىلقازىلار جانە وقۋشىلار!
ۋا، حالايىق، حالايىق،
بارىڭە جار سالايىق!
بۇگىن سايىس تورىنە،
ماتەماتيكا تىلىندە،
ەسەپ شەشىپ تالاسىپ،
جۇمباق ايتىپ اڭدىسىپ،
شابىت تاسىپ شالقىسىپ،
كەڭ پەيىلدى جىگەرمەن،
كەلدى مىنە كوپ بىلگەن.
دەمەكشى ەندى كوپشىلىك قاۋىم، سىرتتا تۇرىپ تولقىعان، كۇش جىگەرى شالقىعان، بۇل جەڭىس مەنىكى دەپ، ارتىنعان وقۋشىلارىمىزدى ورتاعا شاقىرايىق.
2 - جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر وقۋشىلار!
ناقتى عىلىمدارعا قىزىعۋشىلار
ەستىگەنىن ەستىپ تۇرىپ
وقىعانىن ميعا توقۋشىلار.
بۇگىنگى “جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار ” سايىسىمىزعا
قوش كەلدىڭىزدەر! (2-ەۋى بىرگە)
سايىسىمىزعا 5-7 سىنىپتار ارالىعىنان 7- وقۋشى قاتىسىپ وتىر. جەتى وقۋشى قاتىسۋ سەبەبى، قازاقتا جەتى سانى كيەلى سانداردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. جەتى كۇن، جەتى امال، جەتى قازىنا، جەتى جوق، جەتى جۇت، جەتى اتا، جەتى قۇبىلىس، جەتى جەتىم، جەتى ءشارىپ، جەتى عالام سياقتى ۇلاعاتتى ۇعىمدار بار.
1-جۇرگىزۋشى: شىن جۇيرىك شابىسىنان تانىلادى
ناقتى ءبىلىم، تەرەڭ وي سىنالادى.
باعا بەرەر ءادىلقازى ورتامىزدا
سىزدەرگە قۇرمەتپەنەن قول سوعىلادى.
ءادىل قازىلار القاسى:
2-جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى كۇن سايىستا
ەشكىمنەن سەن قالىسپا
ءبىلىمى كىمنىڭ كوپ بولسا،
سول وزادى سايىستا دەگەندەي سايىسقا قاتىسۋشىلار:
1-جۇرگىزۋشى: قىمباتتى ءبىلىم سۇيگىش جاس دوستار! ورىس عالىمى م.لومونوسوۆ «اقىل-ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن –ماتەماتيكا، سوندىقتان دا ونى وقۋ كەرەك، »- دەگەن. ولاي بولسا، بۇگىن سەندەر قىزىقتى، ماتەماتيكانىڭ جۇمباقتى دا، تارتىمدى الەمىمەن تانىساسىڭدار. سەندەر بۇل الەمنىڭ قانشالىقتى قىزىقتى، ءارى سان ءتۇرلى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىڭدەر.
2-جۇرگىزۋشى: سايىستا سەندەرگە ءار ءتۇرلى قىزىقتى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار
ۇسىنىلادى. سايىستا جەڭۋ ءۇشىن سەندەر بەلسەندىلىك تانىتىپ،
بەرىلگەن سۇراقتارعا وزگەلەردەن تەزىرەك ويلانىپ، جاۋاپ بەرۋلەرىڭ
كەرەك جانە تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداۋلارىڭ قاجەت.
1-جۇرگىزۋشى: ماتەماتيكالىق سايىس – بۇل ەڭبەك. سوندىقتان سايىس كەزىندە وتە ۇقىپتى، ويلارىڭ جيناقتالعان بولۋ كەرەك جانە ءتارتىپ ساقتالعانى ءجون.
2-جۇرگىزۋشى:
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر - دەپ سايىسىمىزدىڭ جوسپارىمەن تانىستىرىپ وتەلىك:
1. ءبىلىم سايىسى
2. ماقال –ءسوز مايەگى
3. ەسەپكە كىم جۇيرىك
4. كىم كوپ بىلەدى
5. ماتەماتيكالىق جۇمباقتار
6. قاس-قاعىم ءسات
7. قورىتىندى
1-جۇرگىزۋشى: قيىندىقتان ەشقاشان ءبىز قاشپايمىز.
العىرلىقپەن تاپقىرلىقتى ۇشتايمىز
قيالدارعا سامعاپ ۇشقان قۇستايمىز،
شەگىنبەيمىز جەڭىستەرگە باستايمىز - دەپ، ءبىلىم سايىسىندا لوگيكالىق ەسەپتەر شىعارامىز.
ەكرانداعى ەسەپتەردەن ءار وقۋشى ءوز نومىرلەرىنە سايكەس ەسەپتەردى شىعارادى.
1. 7 جۇمىرتقانىڭ باعاسى 7 تەڭگە بولسا، 100 جۇمىرتقانىڭ باعاسى نەشە تەڭگە؟ (100)
2. 1ت تەمىر اۋىر ما، الدە 1000 كگ ماقتا اۋىر ما؟ (بىردەي )
3. 4 827 105 سانىنداعى ءۇش سيفردى ەڭ كىشى سان شىعاتىنداي ەتىپ سىز. سوندا قانداي سان شىقتى؟ (2 105)
4. ساندار قاتارىنداعى كەلەسى ساندى تاپ؟ 20، 21، 23، 24، 26، 27، … (29)
5. كۆادرات ۇستەلدى اينالا ءتورت ادام وتىرا الادى (ءار جاعىنا بىر-بىردەن). مەكتەپتە ءدال وسىنداي 7 ۇستەلدى جالعاپ ءبىر قاتارعا قويىپ، ۇزىن ۇستەل قۇردى. وسى ۇستەلدى اينالا قانشا ادام وتىرا الادى؟ (16)
6. تۇيە، بوتا ماڭ باسقان
ءتورت اياعىن تەڭ باسقان.
شۇناق قۇلاق بەس ەشكى
قوس لاقپەن قوس ەشكى.
ءتورت قوزىلى ەكى قوي
ءبارىن بىرگە ساناپ قوي. (17)
7. كول توعاندى قىرعا بار
كەلىپ قوندى تىرنالار.
جۇپتان قونىپ سول جەردە
وتىر ەكەن ون جەردە
ساناپ بەرشى تىرنالار
قانشا بولدى ول جەردە؟ (20)
2-جۇرگىزۋشى:
ال، بالالار، بالالار
ماقال –ماتەل ايتايىق.
قيىندىققا قايىسپاي
اسۋلاردان اسايىق –دەپ، بەرىلگەن ماقالداردى جالعاستىرايىق.اركىم وزىنە سايكەس نومەردەگى ماقالدى ايتادى.
1-جۇرگىزۋشى:
1. ءبىر تال كەسسەڭ.....( ون تال ەك).
2. جەتى رەت ولشەپ..... (ءبىر رەت كەس)
3. بىلگەنىڭ ءبىر توعىز، (بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز)
4. وتىز تىستەن شىققان ءسوز، ....( وتىز رۋلى ەلگە تارايدى)
5. ەكى قۇزعىن تالاسسا، ....(ءبىر قارعاعا جەم بولار)
6. ءبىر كىسى قازعان قۇدىقتان، (مىڭ كىسى سۋ ىشەدى)
7. التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى...(
2-جۇرگىزۋشى:
ومىردە ويلاپ تۇرساڭ، ءبارى دە - ەسەپ.
اۋىرساڭ، ىشەتۇعىن ءدارى دە - ەسەپ.
ەسەپسىز سۇرگەن ءومىر مازمۇنسىز اۋ،
دۇنيەنىڭ بار تۇلعاسى ەسەپ دەسەك - دەپ، ەسەپكە كىم جۇيرىك؟ سايىسىندا اركىم وزىنە بەرىلگەن ەسەپتەردى شىعارادى.
1-جۇرگىزۋشى: كورەرمەنسىز جالعىز قالار جۇيرىكتەر
و، ولارسىز كوڭىلدەردە كۇي بىتپەس!
ماتەماتيكا جايلى سۇراقتار بار ازداعان
ال، كورەرمەن جاۋابىن ايت، بيلىك بەر!
كەلەسى سۇراقتار كورەرمەندەرگە ارنالادى.
1) جاڭىلماستان جەتەۋى،
كەزەك قىزمەت ەتەدى. (اپتا كۇندەرى)
2) نارسەلەردى ساناعاندا
كەرەك ول بىزگە اۋاداي.
ايتىڭدارشى بۇل قانداي سان
جان-جاعىنا قاراماي. (ناتۋرال ساندار)
3) الماتىدان استاناعا دەيىن ۇشاق 1 ساعات 30 مينۋت ۇشتى، ال قايتاردا سول جىلدامدىقپەن 90 مينۋت ۇشتى. بۇل قالاي؟ (1ساع 30مين=90 مين)
4) ءۇش ات جەگىلگەن كۇيمە 1 ساعاتتا 15 كم شاۋىپ ءوتتى. ءاربىر ات قانداي جىلدامدىقپەن شاپتى؟ (15كم/ساع)
5) توعايدا 10 قىرعاۋىل وتىر. اڭشى ولاردىڭ ەكەۋىن اتىپ الدى، نەشەۋى قالدى؟ (ەكەۋى)
6) بارلىق اراب سيفرلارىنىڭ كوبەيتىندىسى نەشەگە تەڭ؟ (0)
7) 10 سەنتنەر تەمىر اۋىر ما، 1 توننا ماقتا اۋىر ما؟ (تەڭ)
8) 7 سانىمەن اياقتالاتىن سان بەرىلگەن. ول 300-دەن ارتىق تا، 310-نان كەم. بەرىلگەن ساندى تاپ. (307)
2-جۇرگىزۋشى:
ءبىلىمنىڭ ۇشقىرلىعىن تانىتىپ سەن،
اسىپ-تاسىپ، اسىقپا، قالىسپا سەن.
ۋاقىت دەگەن زىمىراپ، زۋلاپ جاتىر،
شاپشاڭدىق بۇل سايىستا كەرەك ەكەن –دەپ “كىم كوپ بىلەدى؟” سايىس ىندا ءار وقۋشىعا 7 سۇراقتان قويىلادى. وعان كىم تەز جانە قانشا ۋاقىتتا جاۋاپ بەرەتىنى ەسكەرىلەدى.
1-جۇرگىزۋشى:
5-سىنىپقا
1. ساناۋدا قولدانىلاتىن ساندار؟ (ناتۋرال)
2. ساننىڭ ەڭ ۇلكەن بولگىشى نەگە تەڭ؟ (ساننىڭ وزىنە)
3. 2-گە بولىنبەيتىن ساندار نە دەپ اتالادى؟ (تاق ساندار)
4. قانداي ساندار 5-كە بولىنەدى؟ ( 0 مەن 5- كە اياقتالاتىن ساندار)
5. جاي سانداردىڭ كەستەسىن جاساعان گرەك عالىمى كىم؟ (ەراتوسفەن)
6. 1/2-گە كەرى سان؟ (2)
7. عاسىردىڭ جارتىسى نەشە جىل؟ ( 50جىل)
2-جۇرگىزۋشى:
5-سىنىپقا
1. نەشە سيفر بار؟ (ون)
2. كەز كەلگەن ناتۋرال ساننىڭ بولگىشى؟ (1)
3. 2-گە بولىنەتىن ساندار نە دەپ اتالادى؟ (جۇپ ساندار)
4. قانداي ساندار 10-عا بولىنەدى؟ (0-گە اياقتالاتىن ساندار)
5. ەڭ كىشى ناتۋرال سان، (1)
6. ساندى قانداي سانعا بولۋگە بولمايدى؟ (0-گە)
7. 3-كە كەرى سان؟ ( 1/3)
1-جۇرگىزۋشى:
6-سىنىپ
1. شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن سەنتر ارقىلى قوساتىن كەسىندى؟
(ديامەتر)
2. ءوزارا كەرى سانداردىڭ كوبەيتىندىسى نەگە تەڭ؟ (1)
3. وڭ سانعا دا تەرىس سانعا دا جاتپايتىن سان (ءنول)
4. 9-عا قاراما قارسى سان (-9)
5. -99، 9 بەن 1 قايسىسى ۇلكەن؟ (1)
6. 0-دەن ۇلكەن ساندار (وڭ ساندار)
7. تاڭبالارى ءار ءتۇرلى سانداردىڭ كوبەيتىندىسى (تەرىس سان)
2-جۇرگىزۋشى:
6-سىنىپ
1. قانداي سان بارلىق ساندارعا قالدىقسىز بولىنەدى؟ (ءنول)
2. قاراما قارسى سانداردىڭ قوسىندىسى نەگە تەڭ؟ (و)
3. شەڭبەردىڭ نۇكتەسىن سەنترىمەن قوساتىن كەسىندى؟ (راديۋس)
4. | - 10 | مەن 1 قايسىسى ۇلكەن؟ ( | - 10| )
5. ەكى ساننىڭ قاتىناسى نە دەپ اتالادى (پروپورسيا)
6. 0- دەن كىشى ساندار (تەرىس ساندار)
7. ەڭ ۇلكەن ۋاقىت ولشەمى؟ (عاسىر)
1-جۇرگىزۋشى:
7-سىنىپ
1. كەڭىستىكتەگى فيگۋرالار قاسيەتىن زەرتتەيتىن گەومەتريا ءبولىمى (پلانيمەتريا)
2. كوورديناتالار جۇيەسىن ەنگىزگەن عالىم (ر. دەكارت)
3. ۆەرتيكال بۇرىشتار قانداي بولادى (تەڭ)
4. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشىك بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (180 )
5. جازىقتىقتاعى ءبىر بىرىمەن قيىلىسپايتىن تۇزۋلەر (پاراللەل)
6. ساننىڭ ءبىر دارەجەسى نەگە تەڭ؟ (ساننىڭ وزىنە تەڭ)
7. تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ ءسۇيىر بۇرىشىنا قارسى جاتقان قابىرعاسى (كاتەت)
2-جۇرگىزۋشى:
7-سىنىپ
1. كەز كەلگەن ساننىڭ ءنول دارەجەسى ( 1)
2. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن سويلەم (تەورەما)
3. بۇرىشتى قاق بولەتىن ساۋلە (بيسسەكتريسا)
4. تۇستاس بۇرىشتاردىڭ قوسىندىسى (180)
5. ەكى قابىرعاسى تەڭ ءۇشبۇرىش؟ (تەڭ ءبۇيىرلى ءۇشبۇرىش)
6. π سانىنىڭ جۋىق ءمانى نەگە تەڭ؟ (3، 14)
7. تىك بۇرىش جاساپ قيىلىساتىن تۇزۋلەر (پەرپەنديكۋليار)
1-جۇرگىزۋشى:
7-سىنىپ
1. گەومەتريا تەرمينىنىڭ ماعىناسى ( گرەك ءسوزى جەر ولشەۋ)
2. سىبايلاس بۇرىشتاردىڭ قوسىندىسى (180 )
3. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارى نەشە گرادۋستان (60)
4. كۆادرات فۋنكسيانىڭ گرافيگى (پارابولا)
5. دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن سويلەم (اكسيوما)
6. تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ تىك بۇرىشىنا قارسى جاتقان قابىرعاسى (گيپوتەنۋزا)
7. بارلىق قابىرعالارى تەڭ ءۇشبۇرىش (تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىش)
2-جۇرگىزۋشى: عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا
شىعىڭدار ءبىلىم شىڭىنا.
ۇقىپتىلىق پەن زەرەكتىك
جەتكىزەر سىزدەردەي ورەندى
جەڭىستىڭ مىناۋ شىڭىنا –دەي كەلە، ماتەماتيكالىق جۇمباقتار سايىسىندا كىم جىلدام قول كوتەرسە سول وقۋشى جاۋاپ بەرەدى.
1-جۇرگىزۋشى:
1. بەس ءىن، بەس ءىننىڭ اۋزى ءبىر ءىن؟ (قولعاپ)
2. ءجۇز ءتورت تۇيمە، ون ءبىر ينە؟(ەسەپشوت)
3. ءجۇز ءمۇيىزى بار، ۇستىندە كيىزى بار(كيىز ءۇي)
4. شەكەر جەيتىن اققۇتان
ءبىر قازىققا بايلاندى
اۋزىنا تىستەپ شەكەرىن
ول قازىقتى ايلاندى (سيركۋل)
5. اتادان ون بالامىز،
ءبىر-بىر جاستان ارامىز
قوسىلىپ كەيدە باسىمىز،
ازايىپ كەيدە قالامىز
ءبولىنىپ كەيدە ارامىز
كوبەيىپ تە الامىز (سيفر)
6. ايقاسقان ەكى تاياق، تۇرادى جوقتى سۇراپ؟(ح)
7. نارسەلەردى ساناعاندا
كەرەك ول بىزگە اۋاداي
ايتىڭدارشى بۇل قانداي سان
جان-جاعىڭا قاراماي؟( ناتۋرال)
2-جۇرگىزۋشى: 6-سايىس سايىسىمىزدىڭ سوڭعى كەزەڭى «قاس –قاعىم ءسات»
1. كىم بارلىق تىلدە سويلەيدى؟ (جاڭعىرىق)
2. ءۇش اكەسى مەن التى ۇلى سەرۋەنگە شىقتى. ولار 42 الما ساتىپ الدى. ءارقايسىسىنا 6 المادان ءتيدى. بۇل قالاي بولعانى؟ (7 –ادام ت-2-اتاسى، 2-اكەسى، 2- بالاسى)
3. قاتار تۇرعان ءۇش ساننىڭ قوسىندىسى دا، كوبەيتىندىسى دە 6-عا تەڭ. ول قانداي سان؟ (1، 2، 3)
4. 86 سانىن ەشقانداي جازۋ جازباي 12-گە ارتتىر. (98)
5. ساعاتتىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىندە نەشە مينۋت بار؟(15 مينۋت)
6. تۇيە، بوتا ماڭ باسقان،
ءتورت اياعىن تەڭ باسقان.
شۇناق قۇلاق بەس ەشكى
قوس لاقتى قوس ەشكى
ءتورت قوزىلى ەكى قوي ءبارىن بىلسەڭ ساناپ قوي. (17)
7. ءۇي يەسى: ساپىرىپ-ساپىرىپ سارمانعا بەر،
قۇيىپ-قۇيىپ قۇرمانعا بەر،
ەسىكتەگى ەكەۋگە بەر،
توردەگى تورتەۋگە بەر
ءوزىڭ ءىش تە ماعان بەر دەگەن ەكەن.
مۇنى ەستىگەن ۇرىلار – «قوي مۇنىمىز بولماس. بۇل ءۇي تولى كىسى بولدى، ءارى بىزدەن ەكى ەسە ارتىق ەكەن، كەتەيىك»- دەپ كەتىپ قالىپتى. ءۇي يەسى تاپقىرلىعىمەن ۇرىلاردان وسىلاي امان قالىپتى.
سوندا ۇيدەگى ادام نەشەۋ، ۇرى قانشا؟
1-جۇرگىزۋشى:
عىلىم جولى بىردە جەڭىل، بىردە قاتتى.
اقىل – ويلار الەمدى ارباپ الدى.
ماتەماتيكا عىلىمدار پاتشاسى
تاڭىرقاتىپ، اڭىز قىلعان ادامزاتتى.
كەلەر ۇرپاق دانالارعا ۇقساپ تۋسا،
ومار حاييام، ءال – فارابي جولىن قۋسا،
ەلىمنىڭ بولاشاعى گۇلدەنەدى.
عىلىمنىڭ شامشىراعى جانىپ تۇرسا.
ەندەشە، ءادىل قازىلار القاسى سايىستىڭ قورىتىندىسىن شىعارىپ، بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ەڭ تاپقىر وقۋشىمىزدى اتاپ وتسە.
كاتون اۋىلى ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جانۋزاكوۆا اياۋلىم جاناتوۆنا
تاپقىرلار سايىسى
ماقساتى: 1) وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ماتەماتيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، كەڭەيتۋ، ەسەپتەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
2) ديداكتيكالىق، لوگيكالىق ت.ب. ويىندار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ اقىل-وي بەلسەندىلىگىن تاربيەلەۋ.ويىن، ناقىل سوزدەر ارقىلى بالالاردىڭ ءوي-ورىسىن كەڭەيتۋ.
3) وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن، ويلاۋ، زەردە پروسەستەرىن دامىتۋ. قيالىن ۇشتاپ، قابىلەتتەرىن شىڭداۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
ماتەماتيكالىق سايىستىڭ بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: حوش كەلدىڭىزدەر، ءقادىرلى ۇستازدار، ءادىلقازىلار جانە وقۋشىلار!
ۋا، حالايىق، حالايىق،
بارىڭە جار سالايىق!
بۇگىن سايىس تورىنە،
ماتەماتيكا تىلىندە،
ەسەپ شەشىپ تالاسىپ،
جۇمباق ايتىپ اڭدىسىپ،
شابىت تاسىپ شالقىسىپ،
كەڭ پەيىلدى جىگەرمەن،
كەلدى مىنە كوپ بىلگەن.
دەمەكشى ەندى كوپشىلىك قاۋىم، سىرتتا تۇرىپ تولقىعان، كۇش جىگەرى شالقىعان، بۇل جەڭىس مەنىكى دەپ، ارتىنعان وقۋشىلارىمىزدى ورتاعا شاقىرايىق.
2 - جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر وقۋشىلار!
ناقتى عىلىمدارعا قىزىعۋشىلار
ەستىگەنىن ەستىپ تۇرىپ
وقىعانىن ميعا توقۋشىلار.
بۇگىنگى “جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار ” سايىسىمىزعا
قوش كەلدىڭىزدەر! (2-ەۋى بىرگە)
سايىسىمىزعا 5-7 سىنىپتار ارالىعىنان 7- وقۋشى قاتىسىپ وتىر. جەتى وقۋشى قاتىسۋ سەبەبى، قازاقتا جەتى سانى كيەلى سانداردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. جەتى كۇن، جەتى امال، جەتى قازىنا، جەتى جوق، جەتى جۇت، جەتى اتا، جەتى قۇبىلىس، جەتى جەتىم، جەتى ءشارىپ، جەتى عالام سياقتى ۇلاعاتتى ۇعىمدار بار.
1-جۇرگىزۋشى: شىن جۇيرىك شابىسىنان تانىلادى
ناقتى ءبىلىم، تەرەڭ وي سىنالادى.
باعا بەرەر ءادىلقازى ورتامىزدا
سىزدەرگە قۇرمەتپەنەن قول سوعىلادى.
ءادىل قازىلار القاسى:
2-جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى كۇن سايىستا
ەشكىمنەن سەن قالىسپا
ءبىلىمى كىمنىڭ كوپ بولسا،
سول وزادى سايىستا دەگەندەي سايىسقا قاتىسۋشىلار:
1-جۇرگىزۋشى: قىمباتتى ءبىلىم سۇيگىش جاس دوستار! ورىس عالىمى م.لومونوسوۆ «اقىل-ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن –ماتەماتيكا، سوندىقتان دا ونى وقۋ كەرەك، »- دەگەن. ولاي بولسا، بۇگىن سەندەر قىزىقتى، ماتەماتيكانىڭ جۇمباقتى دا، تارتىمدى الەمىمەن تانىساسىڭدار. سەندەر بۇل الەمنىڭ قانشالىقتى قىزىقتى، ءارى سان ءتۇرلى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىڭدەر.
2-جۇرگىزۋشى: سايىستا سەندەرگە ءار ءتۇرلى قىزىقتى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار
ۇسىنىلادى. سايىستا جەڭۋ ءۇشىن سەندەر بەلسەندىلىك تانىتىپ،
بەرىلگەن سۇراقتارعا وزگەلەردەن تەزىرەك ويلانىپ، جاۋاپ بەرۋلەرىڭ
كەرەك جانە تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداۋلارىڭ قاجەت.
1-جۇرگىزۋشى: ماتەماتيكالىق سايىس – بۇل ەڭبەك. سوندىقتان سايىس كەزىندە وتە ۇقىپتى، ويلارىڭ جيناقتالعان بولۋ كەرەك جانە ءتارتىپ ساقتالعانى ءجون.
2-جۇرگىزۋشى:
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر - دەپ سايىسىمىزدىڭ جوسپارىمەن تانىستىرىپ وتەلىك:
1. ءبىلىم سايىسى
2. ماقال –ءسوز مايەگى
3. ەسەپكە كىم جۇيرىك
4. كىم كوپ بىلەدى
5. ماتەماتيكالىق جۇمباقتار
6. قاس-قاعىم ءسات
7. قورىتىندى
1-جۇرگىزۋشى: قيىندىقتان ەشقاشان ءبىز قاشپايمىز.
العىرلىقپەن تاپقىرلىقتى ۇشتايمىز
قيالدارعا سامعاپ ۇشقان قۇستايمىز،
شەگىنبەيمىز جەڭىستەرگە باستايمىز - دەپ، ءبىلىم سايىسىندا لوگيكالىق ەسەپتەر شىعارامىز.
ەكرانداعى ەسەپتەردەن ءار وقۋشى ءوز نومىرلەرىنە سايكەس ەسەپتەردى شىعارادى.
1. 7 جۇمىرتقانىڭ باعاسى 7 تەڭگە بولسا، 100 جۇمىرتقانىڭ باعاسى نەشە تەڭگە؟ (100)
2. 1ت تەمىر اۋىر ما، الدە 1000 كگ ماقتا اۋىر ما؟ (بىردەي )
3. 4 827 105 سانىنداعى ءۇش سيفردى ەڭ كىشى سان شىعاتىنداي ەتىپ سىز. سوندا قانداي سان شىقتى؟ (2 105)
4. ساندار قاتارىنداعى كەلەسى ساندى تاپ؟ 20، 21، 23، 24، 26، 27، … (29)
5. كۆادرات ۇستەلدى اينالا ءتورت ادام وتىرا الادى (ءار جاعىنا بىر-بىردەن). مەكتەپتە ءدال وسىنداي 7 ۇستەلدى جالعاپ ءبىر قاتارعا قويىپ، ۇزىن ۇستەل قۇردى. وسى ۇستەلدى اينالا قانشا ادام وتىرا الادى؟ (16)
6. تۇيە، بوتا ماڭ باسقان
ءتورت اياعىن تەڭ باسقان.
شۇناق قۇلاق بەس ەشكى
قوس لاقپەن قوس ەشكى.
ءتورت قوزىلى ەكى قوي
ءبارىن بىرگە ساناپ قوي. (17)
7. كول توعاندى قىرعا بار
كەلىپ قوندى تىرنالار.
جۇپتان قونىپ سول جەردە
وتىر ەكەن ون جەردە
ساناپ بەرشى تىرنالار
قانشا بولدى ول جەردە؟ (20)
2-جۇرگىزۋشى:
ال، بالالار، بالالار
ماقال –ماتەل ايتايىق.
قيىندىققا قايىسپاي
اسۋلاردان اسايىق –دەپ، بەرىلگەن ماقالداردى جالعاستىرايىق.اركىم وزىنە سايكەس نومەردەگى ماقالدى ايتادى.
1-جۇرگىزۋشى:
1. ءبىر تال كەسسەڭ.....( ون تال ەك).
2. جەتى رەت ولشەپ..... (ءبىر رەت كەس)
3. بىلگەنىڭ ءبىر توعىز، (بىلمەگەنىڭ توقسان توعىز)
4. وتىز تىستەن شىققان ءسوز، ....( وتىز رۋلى ەلگە تارايدى)
5. ەكى قۇزعىن تالاسسا، ....(ءبىر قارعاعا جەم بولار)
6. ءبىر كىسى قازعان قۇدىقتان، (مىڭ كىسى سۋ ىشەدى)
7. التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى...(
2-جۇرگىزۋشى:
ومىردە ويلاپ تۇرساڭ، ءبارى دە - ەسەپ.
اۋىرساڭ، ىشەتۇعىن ءدارى دە - ەسەپ.
ەسەپسىز سۇرگەن ءومىر مازمۇنسىز اۋ،
دۇنيەنىڭ بار تۇلعاسى ەسەپ دەسەك - دەپ، ەسەپكە كىم جۇيرىك؟ سايىسىندا اركىم وزىنە بەرىلگەن ەسەپتەردى شىعارادى.
1-جۇرگىزۋشى: كورەرمەنسىز جالعىز قالار جۇيرىكتەر
و، ولارسىز كوڭىلدەردە كۇي بىتپەس!
ماتەماتيكا جايلى سۇراقتار بار ازداعان
ال، كورەرمەن جاۋابىن ايت، بيلىك بەر!
كەلەسى سۇراقتار كورەرمەندەرگە ارنالادى.
1) جاڭىلماستان جەتەۋى،
كەزەك قىزمەت ەتەدى. (اپتا كۇندەرى)
2) نارسەلەردى ساناعاندا
كەرەك ول بىزگە اۋاداي.
ايتىڭدارشى بۇل قانداي سان
جان-جاعىنا قاراماي. (ناتۋرال ساندار)
3) الماتىدان استاناعا دەيىن ۇشاق 1 ساعات 30 مينۋت ۇشتى، ال قايتاردا سول جىلدامدىقپەن 90 مينۋت ۇشتى. بۇل قالاي؟ (1ساع 30مين=90 مين)
4) ءۇش ات جەگىلگەن كۇيمە 1 ساعاتتا 15 كم شاۋىپ ءوتتى. ءاربىر ات قانداي جىلدامدىقپەن شاپتى؟ (15كم/ساع)
5) توعايدا 10 قىرعاۋىل وتىر. اڭشى ولاردىڭ ەكەۋىن اتىپ الدى، نەشەۋى قالدى؟ (ەكەۋى)
6) بارلىق اراب سيفرلارىنىڭ كوبەيتىندىسى نەشەگە تەڭ؟ (0)
7) 10 سەنتنەر تەمىر اۋىر ما، 1 توننا ماقتا اۋىر ما؟ (تەڭ)
8) 7 سانىمەن اياقتالاتىن سان بەرىلگەن. ول 300-دەن ارتىق تا، 310-نان كەم. بەرىلگەن ساندى تاپ. (307)
2-جۇرگىزۋشى:
ءبىلىمنىڭ ۇشقىرلىعىن تانىتىپ سەن،
اسىپ-تاسىپ، اسىقپا، قالىسپا سەن.
ۋاقىت دەگەن زىمىراپ، زۋلاپ جاتىر،
شاپشاڭدىق بۇل سايىستا كەرەك ەكەن –دەپ “كىم كوپ بىلەدى؟” سايىس ىندا ءار وقۋشىعا 7 سۇراقتان قويىلادى. وعان كىم تەز جانە قانشا ۋاقىتتا جاۋاپ بەرەتىنى ەسكەرىلەدى.
1-جۇرگىزۋشى:
5-سىنىپقا
1. ساناۋدا قولدانىلاتىن ساندار؟ (ناتۋرال)
2. ساننىڭ ەڭ ۇلكەن بولگىشى نەگە تەڭ؟ (ساننىڭ وزىنە)
3. 2-گە بولىنبەيتىن ساندار نە دەپ اتالادى؟ (تاق ساندار)
4. قانداي ساندار 5-كە بولىنەدى؟ ( 0 مەن 5- كە اياقتالاتىن ساندار)
5. جاي سانداردىڭ كەستەسىن جاساعان گرەك عالىمى كىم؟ (ەراتوسفەن)
6. 1/2-گە كەرى سان؟ (2)
7. عاسىردىڭ جارتىسى نەشە جىل؟ ( 50جىل)
2-جۇرگىزۋشى:
5-سىنىپقا
1. نەشە سيفر بار؟ (ون)
2. كەز كەلگەن ناتۋرال ساننىڭ بولگىشى؟ (1)
3. 2-گە بولىنەتىن ساندار نە دەپ اتالادى؟ (جۇپ ساندار)
4. قانداي ساندار 10-عا بولىنەدى؟ (0-گە اياقتالاتىن ساندار)
5. ەڭ كىشى ناتۋرال سان، (1)
6. ساندى قانداي سانعا بولۋگە بولمايدى؟ (0-گە)
7. 3-كە كەرى سان؟ ( 1/3)
1-جۇرگىزۋشى:
6-سىنىپ
1. شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن سەنتر ارقىلى قوساتىن كەسىندى؟
(ديامەتر)
2. ءوزارا كەرى سانداردىڭ كوبەيتىندىسى نەگە تەڭ؟ (1)
3. وڭ سانعا دا تەرىس سانعا دا جاتپايتىن سان (ءنول)
4. 9-عا قاراما قارسى سان (-9)
5. -99، 9 بەن 1 قايسىسى ۇلكەن؟ (1)
6. 0-دەن ۇلكەن ساندار (وڭ ساندار)
7. تاڭبالارى ءار ءتۇرلى سانداردىڭ كوبەيتىندىسى (تەرىس سان)
2-جۇرگىزۋشى:
6-سىنىپ
1. قانداي سان بارلىق ساندارعا قالدىقسىز بولىنەدى؟ (ءنول)
2. قاراما قارسى سانداردىڭ قوسىندىسى نەگە تەڭ؟ (و)
3. شەڭبەردىڭ نۇكتەسىن سەنترىمەن قوساتىن كەسىندى؟ (راديۋس)
4. | - 10 | مەن 1 قايسىسى ۇلكەن؟ ( | - 10| )
5. ەكى ساننىڭ قاتىناسى نە دەپ اتالادى (پروپورسيا)
6. 0- دەن كىشى ساندار (تەرىس ساندار)
7. ەڭ ۇلكەن ۋاقىت ولشەمى؟ (عاسىر)
1-جۇرگىزۋشى:
7-سىنىپ
1. كەڭىستىكتەگى فيگۋرالار قاسيەتىن زەرتتەيتىن گەومەتريا ءبولىمى (پلانيمەتريا)
2. كوورديناتالار جۇيەسىن ەنگىزگەن عالىم (ر. دەكارت)
3. ۆەرتيكال بۇرىشتار قانداي بولادى (تەڭ)
4. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشىك بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (180 )
5. جازىقتىقتاعى ءبىر بىرىمەن قيىلىسپايتىن تۇزۋلەر (پاراللەل)
6. ساننىڭ ءبىر دارەجەسى نەگە تەڭ؟ (ساننىڭ وزىنە تەڭ)
7. تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ ءسۇيىر بۇرىشىنا قارسى جاتقان قابىرعاسى (كاتەت)
2-جۇرگىزۋشى:
7-سىنىپ
1. كەز كەلگەن ساننىڭ ءنول دارەجەسى ( 1)
2. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن سويلەم (تەورەما)
3. بۇرىشتى قاق بولەتىن ساۋلە (بيسسەكتريسا)
4. تۇستاس بۇرىشتاردىڭ قوسىندىسى (180)
5. ەكى قابىرعاسى تەڭ ءۇشبۇرىش؟ (تەڭ ءبۇيىرلى ءۇشبۇرىش)
6. π سانىنىڭ جۋىق ءمانى نەگە تەڭ؟ (3، 14)
7. تىك بۇرىش جاساپ قيىلىساتىن تۇزۋلەر (پەرپەنديكۋليار)
1-جۇرگىزۋشى:
7-سىنىپ
1. گەومەتريا تەرمينىنىڭ ماعىناسى ( گرەك ءسوزى جەر ولشەۋ)
2. سىبايلاس بۇرىشتاردىڭ قوسىندىسى (180 )
3. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارى نەشە گرادۋستان (60)
4. كۆادرات فۋنكسيانىڭ گرافيگى (پارابولا)
5. دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن سويلەم (اكسيوما)
6. تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ تىك بۇرىشىنا قارسى جاتقان قابىرعاسى (گيپوتەنۋزا)
7. بارلىق قابىرعالارى تەڭ ءۇشبۇرىش (تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىش)
2-جۇرگىزۋشى: عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا
شىعىڭدار ءبىلىم شىڭىنا.
ۇقىپتىلىق پەن زەرەكتىك
جەتكىزەر سىزدەردەي ورەندى
جەڭىستىڭ مىناۋ شىڭىنا –دەي كەلە، ماتەماتيكالىق جۇمباقتار سايىسىندا كىم جىلدام قول كوتەرسە سول وقۋشى جاۋاپ بەرەدى.
1-جۇرگىزۋشى:
1. بەس ءىن، بەس ءىننىڭ اۋزى ءبىر ءىن؟ (قولعاپ)
2. ءجۇز ءتورت تۇيمە، ون ءبىر ينە؟(ەسەپشوت)
3. ءجۇز ءمۇيىزى بار، ۇستىندە كيىزى بار(كيىز ءۇي)
4. شەكەر جەيتىن اققۇتان
ءبىر قازىققا بايلاندى
اۋزىنا تىستەپ شەكەرىن
ول قازىقتى ايلاندى (سيركۋل)
5. اتادان ون بالامىز،
ءبىر-بىر جاستان ارامىز
قوسىلىپ كەيدە باسىمىز،
ازايىپ كەيدە قالامىز
ءبولىنىپ كەيدە ارامىز
كوبەيىپ تە الامىز (سيفر)
6. ايقاسقان ەكى تاياق، تۇرادى جوقتى سۇراپ؟(ح)
7. نارسەلەردى ساناعاندا
كەرەك ول بىزگە اۋاداي
ايتىڭدارشى بۇل قانداي سان
جان-جاعىڭا قاراماي؟( ناتۋرال)
2-جۇرگىزۋشى: 6-سايىس سايىسىمىزدىڭ سوڭعى كەزەڭى «قاس –قاعىم ءسات»
1. كىم بارلىق تىلدە سويلەيدى؟ (جاڭعىرىق)
2. ءۇش اكەسى مەن التى ۇلى سەرۋەنگە شىقتى. ولار 42 الما ساتىپ الدى. ءارقايسىسىنا 6 المادان ءتيدى. بۇل قالاي بولعانى؟ (7 –ادام ت-2-اتاسى، 2-اكەسى، 2- بالاسى)
3. قاتار تۇرعان ءۇش ساننىڭ قوسىندىسى دا، كوبەيتىندىسى دە 6-عا تەڭ. ول قانداي سان؟ (1، 2، 3)
4. 86 سانىن ەشقانداي جازۋ جازباي 12-گە ارتتىر. (98)
5. ساعاتتىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىندە نەشە مينۋت بار؟(15 مينۋت)
6. تۇيە، بوتا ماڭ باسقان،
ءتورت اياعىن تەڭ باسقان.
شۇناق قۇلاق بەس ەشكى
قوس لاقتى قوس ەشكى
ءتورت قوزىلى ەكى قوي ءبارىن بىلسەڭ ساناپ قوي. (17)
7. ءۇي يەسى: ساپىرىپ-ساپىرىپ سارمانعا بەر،
قۇيىپ-قۇيىپ قۇرمانعا بەر،
ەسىكتەگى ەكەۋگە بەر،
توردەگى تورتەۋگە بەر
ءوزىڭ ءىش تە ماعان بەر دەگەن ەكەن.
مۇنى ەستىگەن ۇرىلار – «قوي مۇنىمىز بولماس. بۇل ءۇي تولى كىسى بولدى، ءارى بىزدەن ەكى ەسە ارتىق ەكەن، كەتەيىك»- دەپ كەتىپ قالىپتى. ءۇي يەسى تاپقىرلىعىمەن ۇرىلاردان وسىلاي امان قالىپتى.
سوندا ۇيدەگى ادام نەشەۋ، ۇرى قانشا؟
1-جۇرگىزۋشى:
عىلىم جولى بىردە جەڭىل، بىردە قاتتى.
اقىل – ويلار الەمدى ارباپ الدى.
ماتەماتيكا عىلىمدار پاتشاسى
تاڭىرقاتىپ، اڭىز قىلعان ادامزاتتى.
كەلەر ۇرپاق دانالارعا ۇقساپ تۋسا،
ومار حاييام، ءال – فارابي جولىن قۋسا،
ەلىمنىڭ بولاشاعى گۇلدەنەدى.
عىلىمنىڭ شامشىراعى جانىپ تۇرسا.
ەندەشە، ءادىل قازىلار القاسى سايىستىڭ قورىتىندىسىن شىعارىپ، بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ەڭ تاپقىر وقۋشىمىزدى اتاپ وتسە.
You Might Also Like
