تاقىرىپ ايەلدەرىم تۋرالى
مەنىڭ شىعارعان ولەڭىم بار، ول:
ءوزىم باتىر، جازۋشى اتاعىم بار
كوپ قاتىن الدى دەگەن شاتاعىم بار...
ءبىرىنشى ايەلىم — ءبيبىجامال مۇقان قىزى مومىش كەلىنى، مەنەن 2-اق جاس كىشى ەدى. ءوزى اق-سارى سۇلۋ كىسى ەدى. بايىن كۇتە بىلەتىن، ءۇيىن ۇستاي بىلەتىن، داستارقاندى كىسى ەدى...
سول كىسىدەن تۇڭعىش بالام باقىتجان مومىش ۇلى باۋىرجانوۆيچ تۋدى...
ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا، ول كىسىنىڭ اياعى اۋىر ەدى. سوعىسقا قاشان جۇرەر-جۇرمەسىمىزدى بىلمەي جۇرگەندە، ول تالعارعا كەلدى.
— جاقىندا اتتانا قويماسپىز، سەن اۋىلعا بارعىن، — دەدىم مەن. سول ءتىلىمدى الىپ، ول 2-3 كۇننەن كەيىن اۋىلعا اتتاندى. ءوزى سۇلۋ، قارنى قامپيعان، سوعىس باستالعان، اۋىلداعى اعايىن-تۋىستارىم: «قاراعىم، جاقسى كەپسىڭ» — دەپ، جاقسى قارسى الىپتى. كۇتپەگەن جەردەن ەشەلونعا تيەلىپ مايدانعا اتتاندىق. ءوزىم ەشەلوندامىن، قاتىنىم اۋىلدا. قوشتاسقان جوقپىز...
بۋرنىيدان ءوتىپ بارا جاتقاندا قارادىم. سول كۇنى بازار كۇنى ەكەن (ۆوسكرەسەنە). مەنى ءوتىپ بارادى دەپ ويلاماعان قاتىنىمنىڭ سىرتىنان عانا كوردىم. ەي، پالەن-تۇگەن دەۋگە ۋاقىت جوق، پوەزد زىر ەتىپ وتە شىقتى. قايتا كورەمىن بە، كورمەيمىن بە سەنى؟ — دەپ بارماعىمدى تicتeپ، ءوتىپ كەتتىم. سول ماعان ۇلكەن اسەر ەتتى. سودان بارا سوعىسقا كىرىستىك. 5 رەت قورشاۋدى بۇزىپ شىقتىم. ناچالنيك شتابىم تاتار جىگىتى حابي راحيموۆ ەدى. ول تۋرالى كىتابىمدا جازعانمىن. سوعان ءبىر كۇنى كەشكە وتىرىپ سىرىمدى ايتتىم.
— حابي، مەن اكەدەن جالعىز ەدىم. مەن سوعىسقا اتتانعاندا، ايەلىم جۇكتى قالىپ ەدى. قىز بولا ما، ۇل بولا ما، ايتەۋىر تۇقىم عوي. ءوزىڭ كورىپ ءجۇرسىڭ، مەنەن ارتىقتارى دا، كەمدەرى دە ءولىپ جاتىر. سوعىستا مەنىڭ ءبىر ارمانىم: وسى وكتيابردىڭ باسىندا جەڭگەڭ بوسانۋى كەرەك، سونىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ كەتسەم، ارمانىم بولماس ەدى.
— اقساقال، — دەپ شوشىنا سويلەدى. — مەنىڭ دە ايەلىم بار كىسىمىن، ءبىراق كەلىنىڭىز ەكىقابات ەمەس ەدى. ءسىزدى قۇداي ساقتاسىن، تىلەگىم سول. جاقىندا ۇل ما، قىز با حابار الارمىز، سونى كۇتەيىك...
— نيەتىڭە راقمەت، قاراعىم، — دەدىم مەن.
* * *
ءتورت اي ءوتتى. حابار جوق. حات المايمىز. 5ء-شى ايدا راحيموۆ (ستارشيي لەيتەنانت):
— ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى، اقساقال! — دەپ جۇگىرىپ كەلدى الدىما.
— جەڭگەم ۇل تۋىپتى، مىنە، حات الدىم، — دەپ ماعان حاتىن كورسەتتى.
— راقمەت، اينالايىن، — دەپ حاتتى وقىدىم.
«باۋكەتاي، كوپتەن بەرى حابار الىسپادىق قوي. سەن نەگە حات جازبايسىڭ؟ امان-ەسەنسىڭ با، بىزدە تۇندە ۇيقى، كۇندىز كۇلكى جوق. ءۇشىنشى وكتيابردە ۇل تاپتىم، اتىن كىم قويامىز دەپ قاتتى قينالدىق، تاتەم باقىتجان قويىڭدار اتىن، ءبىر جاعى اكەسىنىڭ اتى باۋىرجانعا ۇقساس، ەكىنشى جاعى باقىتتى بولسىن دەدى. ءسويتىپ، بالاڭنىڭ اتى — باقىتجان بولدى. 40 جىل قىرعىندا اجالدى ولەدى دەيتىن قازاقتىڭ ءسوزى بار عوي، سەن امان قايتساڭ، ەڭ ۇلكەن باقىتىمىز — سول. بالاڭنىڭ كوتىن يىسكەپ، جالاپ جاتىرمىن...»
ج.بوزجانوۆتى شاقىرىپ الدىم. ءما، وقى مىنانى دەپ حاتتى ۇسىندىم وعان. ول وقىپ شىقتى-داعى، قاتتى قۋانىپ كەتتى.
— توي ىستەيمىن، اقساقال، توي ىستەيمىن! — دەپ ايقايدى سالدى. مەن ءۇن قاتقان جوقپىن. كەشكە تامان كۇتپەگەن جەردەن قايدان تاپقانىن بىلمەيمىن، ءبىر قويدى سويىپ، قازاقشا بەسبارماق ىستەپ، 3-4 بوتەلكە اراعى بار كۇللى شتابتى شاقىردى كەشكى اسقا. ول كەزدە مەنىڭ اراق ىشپەيتىن كەزىم. ىرىم رەتىندە ءدامىن تاعامىنداعى ريۋمكانى قويا سالامىن. وتىرعان جىگىتتەر ريۋمكالارىن قاعىپ-قاعىپ سالدى دا، بەسبارماقتى جايپاپ بەردى. باقىتجان مومىش ۇلى تۋرالى ءبىرىنشى ەسىتكەن حابارىم وسى.
* * *
ارادا بىرنەشە جىل ءوتتى. جۇبايىمنان كوڭىلىم قالدى...
زاسلۋجەننىي دەياتەل يسكۋسستۆا ۆەرا پاۆلوۆنا سترويەۆاتا ۇيلەندىم. ول كىسى مەنەن 7 جاس ۇلكەن ەدى. وتە رەڭدى، سۇلۋ كىسى ەدى. مەن دەسە، جانى قالمايتۇعىن. مەنىڭ ءسوزىمدى پايعامباردىڭ سوزىندەي كورەتىن. جازعاندارىمنىڭ ءبىر سويلەمىن قالدىرماي وقيتىن. ول كىسى ماعان ايەل بولا ءبىلدى. مەنىڭ ادەبيەتكە ەنۋىمە ۇلكەن سەبەپكەر — سول كىسى. ول كىسى — مەنىڭ ۇستازىم. سول سەبەپتى مەن «ناشا سەميا» كىتابىما، «ۆەرە پاۆلوۆنە سترويەۆوي چي كريتيچەسكيە زامەچانيا ي سوۆەتى پوموگلي منە بولشە، چەم ونا پودوزريەۆاەت»، دەپ ەپيگراف جازدىم.
* * *
ءبىر كۇنى ماسكەۋدەگى چايكوۆسكييدىڭ زالىنا باردىم. «ۆىستۋپاەت ستۋدەنتكا ينستيتۋتا يمەني گنەسينىح — كلاۆديا گريگوريەۆنا كوركينا»، — دەپ جاريالادى جەتەكشى.
تال شىبىقتاي، ون سەگىز-ون توعىزدارداعى بوتا كوز، قارا شاش، بۇرىمى توقپاقتاي ءبىر سۇلۋ قىز شىعا كەلدى.
بيزەنىڭ كوۆاليەرا «كارمەننەن» وڭدىرتپاي سوقتى. مەن ال-دال بولىپ، ەسىمنەن اداسا جازدادىم. كونسەرت بىتكەننەن كەيىن، ىزدەپ بارىپ تاپتىم... ەكەۋىمىز كوڭىلىمىز جاراسىپ قالدى. ءبىر كۇن تۇنەپ شىققاننان كەيىن، ەسىمنەن شىعىپ كەتتى...
موسكوۆسكيي گوسۋدارستۆەننىي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الدىندا كەلە جاتىر ەدىم، لومونوسوۆتىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا تۇر ەكەن... قارسى الدىمنان قارنى قامپايعان جاس كەلىنشەك شىعا كەلدى. شىرامىتامىن، ءبىراق قايدا كورگەنىم ەسىمدە جوق.
— نەۋجەلي ۆى نە ۋزناەتە مەنيا؟ يا ۆەد زابەرەمەنەلا وت ۆاس!
نە قۇلارىمدى، نە جىلارىمدى بىلمەستەن قاتتى ساسىپ قالدىم.
— ساسپاڭىز پولكوۆنيك، اكەم الدەقاشان ولگەن كىسى ەدى. شەشەم جاقىندا عانا ءولدى. مەن جالعىزبىن ءازىر. مەن سىگانكامىن. جالعىز بولعىم كەلمەيدى. يا بلاگوداريۋ ۆاس، پولكوۆنيك. يا وت ۆاس زابەرەمەنەلا، زناچيت يا نە ودينوكايا،— دەدى.
— يا ۆاس پوزدراۆليايۋ، كلاۆديا گريگوريەۆنا، — دەدىم مەن.
— بلاگوداريۋ ۆاس، پولكوۆنيك، يا نە دۋمالا، چتو ۆى تاكوي دوبرىي چەلوۆەك.
— چتو ۆى، كلاۆديا گريگوريەۆنا، بۋدەت لي مالچيك يلي، ديەۆوچكا — يا وتەس، ا ۆى مات،— دەدىم مەن.
— ەششە راز بلاگوداريۋ ۆاس، پولكوۆنيك،— دەدى ول.
— پويدەمتە ۆ كافە، ۆىپەم پو چاشكە چەرنوگو كوفە، — دەدىم مەن.
— س ۋدوۆولستۆيەم، پولكوۆنيك. يا تاك چۋۆستۆۋيۋ سەبيا ودينوكوي، بلاگوداريۋ ۆاس، پولكوۆنيك...
16 سەنتيابريا 1947 گودا روديلاس ديەۆوچكا. يا پوەحال ۆ روديلنىي دوم. ۆىنەس ملادەنسا س روديلنوگو دوما كاك وتەس. پريۆەز يح دوموي. دو سيح پور يا يح پوددەرجيۆايۋ ۆ ماتەريالنوم ي مورالنوم وتنوشەنيي.
كلاۆديا گريگورۆنا وكونچيلا ينستيتۋت گنەسينا، ياۆلياەتسيا گلاۆنىم رەداكتوروم ەسترادنىح پرەدستاۆلەنيي ۆسەسويۋزنوگو راديوكوميتەتا. ا ەلەنە باۋرجانوۆنە تەپەر 22 گودا، ۋچيتسيا ۆ دراماتيچەسكوم فاكۋلتەتە موسكوۆسكوگو پەداگوگيچەسكوگو ينستيتۋتا.
* * *
يا، كوگدا بىل ستارشيم پرەپوداۆاتەلەم ۆوەننوي اكادەميي ۆ كالينينە، چاستو پريەزجال ۆ موسكۆۋ ي وستاناۆليۆالسيا ۆ دومە پروفەسسورا ۆەليكانوۆوي يزابەللى يۆانوۆنى. ودناجدى يا پريەحال پود نوۆىي گود ۆ دوم يزابەللى يۆانوۆنى، تۋدا ياۆيليس اسپيرانتكي ينوستراننوگو ينستيتۋتا. سرەدي نيح وكازالاس ودنا كازاشكا — باحىتجامال كالىبەكوۆنا. يا ۆپەرۆىە پوزناكوميلسيا س نەي تام.
پروشلو نەسكولكو مەسياسيەۆ. ونا پوزۆونيلا كو منە ۆ كالينين ناكانۋنە 1-گو مايا. يا نە وتكازال ەە ۆ پروسبە ۆسترەتيت 1 ماي ۆ كالينينە.
يا ۆسترەتيل ەە نا ۆوكزالە، پرەدۆاريتەلنو زابرونيروۆاۆ ەي نومەر ۆ گوستينيسە. مى پوۋجينالي ۆ رەستورانە — ۆو ۆرەميا ۋجينا ونا منە سترويلا گلازكي.
پوسلە ۋجينا يا ەە پروۆوديل دو ەە نومەرا. وسموتريەۆ سۆوي نومەر، ونا سكازالا:
— يا زدەس نە حوچۋ نوچيەۆات....
— پروشۋ توگدا كو منە، — دەدىم مەن.
قىسقاسى، ۇيگە باردىق...
— بولار ءىس بولدى عوي. مەن ءسىزدىڭ ايەلىڭىزبىن، — دەدى ول تاڭەرتەڭ.
— ءيا، سەن مەنىڭ قاتىنىمسىڭ، — دەدىم مەن.
ول ماعان 13 جىل قاتىن بولدى. مۇحتار ءومارحانوۆيچتىڭ مەن پەرۆىي ۆيسە-پرەزيدەنتى بولاتىنمىن. ول كىسىنىڭ قولى تيمەگەن سوڭ، رابيندرانات تاگوردىڭ 100 جىلدىعىن ماعان تاپسىرىپ كەتتى. مەنىڭ تاگوردان حابارىم جوق ەكەن. پۋبليچنىي بيبليوتەكاعا بارىپ، تاگوردىڭ كىتاپتارىن الدىم. تاۋداعى دوموتدىحقا باردىم دا، 22 تومىن وقىپ شىقتىم.
مۇقاڭنىڭ تاپسىرماسى تاپسىرما عوي. 22 كۇندە وقىپ شىعىپ، بايانداما جازدىم. مۇقاڭ ينديادان قايتىپ كەلدى. عىلىم اكادەمياسىنىڭ كىشى زالىندا جينالىس بولدى. جينالىستى مۇقاڭنىڭ ءوزى باسقاردى. بايانداماشى مەنمىن. ماعان ءسوز بەردى. مەن 22 مينۋت بايانداما جاسادىم. مينيسترلەر سوۆەتىنىڭ زامپرەدسەداتەلى اسقار زاكارين، اكادەميك كەڭەسبايەۆ، تاعى باسقالار بار.
— ءاي، وسىلاي دوكلاد ىستەپ، ءبىزدى اندا-ساندا كوتەرىپ تاستاساڭشى، — دەدى.
مۋحتار ومارحانوۆيچ، ەسماعانبەت يسمايلوۆ بىلي وچەن دوۆولنى مويم دوكلادوم. پوسلە دالي كونسەرت...
مۋحتار ومارحانوۆيچ بىل دو توگو دوۆولەن، چتو مەنيا پريگلاسيل ك سەبە نا ۋجين. سسىلاياس نا سوستويانيە زدوروۆيا، يا وتكازالسيا وت ەگو پريگلاشەنيا. ك چەمۋ وچەن بىل ۋديۆلەن ەسماگانبەت يسمايلوۆ.
يا ۆزيال تاكسي ي پوەحال ۆ گورى. پەرەنوچيەۆال، پروسنۋلسيا ۋتروم، پريەزجايۋ دوموي — ۋجاس، دۆەر ۆسيا پولومانا، ۆحوجۋ دوموي — پولنايا كونفيسكاسيا. ۆ دومە نيچەگو نەت — جەنا ۋشلا.
يا نە ستال گناتسيا، وكازىۆاەتسيا ونا ۋۆەزلا ۆسە، ۆكليۋچايا مويۋ ليچنۋيۋ بيبليوتەكۋ...
— ءسىزدىڭ قىزىڭىزدىڭ مەنىڭ ۇيىمە كەلگەندە، كىر قارا دامبالىنان باسقا تۇگى جوق ەدى. ال، 70 مىڭ سومنىڭ دۇنيەسىن الىپ كەتتى. كەشىردىم، سىزدەرمەن داۋلاسپايمىن دا، جاۋلاسپايمىن دا. Cay بولىڭىزدار، — دەپ ترۋبكانى ءىلىپ تاستادىم.
* * *
«ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەگەن ءسوز بار قازاقتا. مىنا جەڭگەڭنىڭ اكەسى ساۋداگەر بولعان كىسى. ساۋدانى ەكى رەت ىستەگەن كىسى. دالاداعى مالدى باعا بىلگەن. سەمەيدە 12 ءۇي سالعان. ول كەزدە قوناق ءۇي جوق. كەلگەن كىسىلەردىڭ ءبارى بەكەڭنىڭ سالدىرعان ۇيىنە توقتايدى. ولاردىڭ اتتارىنا جەم-شوپ بەرۋ، قوناق ەتۋ كەرەك. ولار قوي ساتۋعا كەلەدى. اكەسى دەلدالدىق جاساعان. سودان كاپيتال جاساي بىلگەن. جەڭگەڭ سول ورتادان شىعادى. وسى سەبەپتى ول مەنى دە ايامايدى. «ەشكىمگە ەشنارسە بەرمە، ولاردان الىپ قالدىڭ» تاربيەسىن العان. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇيىم بار، بايىم بار دەگەن قاتىندى كورگەنىم جوق. مەن وسىعان ۇيلەنگەندە، 127 مىڭ اقشا بولدى. سوڭىرا دا بىرنەشە مىڭ سومدى الدىم، ءبىراق مەنىڭ مايدا بولعىم كەلمەيدى. بۇل — مەنىڭ ۇلكەن قاتەم. (اقشاعا ارامدىعى، ءارى باسقا جاعىنىڭ دا ارامدىعى بار). ول ارامدىقتىڭ سەبەبى بار:
پوريادوچنىي ايەلدە ءۇش قاسيەت بولۋ كەرەك.
1 قاسيەت — بايىن كۇتە ءبىلۋ،
2 قاسيەت — ءۇيىن ۇستاي ءبىلۋ،
3 قاسيەت — بالا-شاعاسىن تاربيەلەي ءبىلۋ. وسى ۇشەۋى جوق ايەل — ايەل ەمەس. جەڭگەڭدە وسى ۇشەۋىنىڭ بىرەۋى دە جوق. چەم ەتو وبياسنياەتسيا؟ ەتو وبياسنياەتسيا ۆپولنە ەستەستۆەننو. ونا ەسترادنايا اكتريسا پو پروفەسسيي. سول شكولا بۇل كىسىنى قاتتى بۇلدىرگەن. ەسترادا دەيتىننىڭ ءوزى گلۋپايا ۆەشش. كيىمىن كيىپ شىعادى دا: — وتكرىۆاەم كونسەرت نارودنوي ارتيستكي شارا، — دەيدى.
سودان كەيىن بۇل كىسى 3-4 اي كومانديروۆكادا جۇرەدى عوي. ءسويتىپ، جۇرگەن ايەلدە ۇيدەن حابار، بايدان حابار، بالادان حابار بولمايدى. ساندالۋمەن جۇرەدى. سودان بارىپ بۇل كىسىدە باي كىم، بالا كىم، ءۇي نە دەگەن تۇسىنىك جوق بولادى. ەرتەدە مەن بۇل كىسىگە «ەسترادنايا دۋرا» دەپ انىقتاما بەرگەنمىن. بالالارىنىڭ ءوزى اناسىن نەناۆيديات. انالىق مەيىردەن قۇر قالعان كىسى. ۋ نەە نيەۆەروياتنىي ەگويزم. وزىنەن باسقا ەشكىمنىڭ قامىن ويلامايدى. بۇل كىسىنىڭ پراۆيلاسىن السام، مەن عانا الامىن. مەن بولسام، كوپ اقشا تاباتىن اداممىن. ەشكىمنەن ءبىر تيىندى الۋدى قالامايمىن. مەنىڭ بىرەۋگە بەرگەنىمدى جاقتىرمايدى. قازاقتا ءسوز بار: «الىستىڭ دا بەرىسى بار»، — دەيدى. بۇل كىسى وعان تۇسىنبەيدى. تەك الا بەرسەم دەيدى.
ءوزى وڭباعان فورماليستكا. ماعان بىلاي دەيدى. «مەن مولدەكەڭنىڭ كەلىنىمىن، نەكەم قيىلعان» دەپ، رەگيستراسيانى كولدەنەڭ قويادى. مەنى قورقىتادى سونى نەگىز ەتىپ. تاستاپ كەت مەنى دەپ قويادى. مەنىڭ دوكۋمەنتىم بار قالتامدا دەيدى. وبالى نە كەرەگى بار، باسقالارى ءبۇيتىپ ايتپاۋشى ەدى.
سودان كەيىن بۇل مەنىڭ ءولۋىمدى تىلەپ ءجۇر. سونداعى ماقساتى: مومىش ۇلىنىڭ جەسىرى بولماقشى. ءوزى ەسەپ ىستەپ العان. 36 سوم ءوزىنىڭ پەنسياسى بار. مەن ولسەم، 100 سوم پەنسيا قوسىلادى. سول ماعان تولىعىمەن جەتەدى دەپ ەسەپ قىلىپ وتىر. ءسويتىپ، مۇنىڭ نيەتى جامان، بۇزىق قاتىن ەكەن. مەنى تەز ءولتىرۋ ءۇشىن تاعى ءبىر ءادىس قولدانىپ وتىر.
— مەن سەنىڭ اجەتىڭە جاراماي ءجۇرمىن عوي، زۇلقيانى نە زاھرانى، قالاعان قاتىندارىڭدى قوينىڭا سالايىن دەيدى ماعان. سونداعى ويى نە دەسەڭشى؟ الگى قاتىندارمەن شاتىسىپ، اراق ءىشىپ تەز ءولسىن دەپ ويلايدى. وعان باراتىن مەن اقىماق ەمەسپىن. مەنىڭ جاسىم الپىستا، مەنى الىپ بارا جاتقان ەش نارسە جوق.
* * *
يا، ستراشنو وگورچەن نا ستاروستي لەت تەم، چتو نا سۆوەم 60-لەتيە ي نا ستاروستي لەت — يا نە رازبيرالسيا ۆ جەنششيناح.
ۆ ەتوم يا ۋبەديلسيا ۆچەرا — يا، زاكونچيۆ سۆويۋ پوۆەست «جيزن نە پوگاسلا»، ۆچەرا ۆەرنۋلسيا دوموي. يا سپەشيل ك سۆويم دەتيام. دوما جەنى نە وكازالوس، ونا لەجالا ۆ بولنيسە. قازاقشا ايتقاندا، شىدامىم جەتپەدى... اۋرۋحانا،ا باردىم... كەزەكشى دارىگەرگە: «16-پالاتادا مەنىڭ كەمپىرىم جاتىر ەكەن، سونى شاقىرىڭىز»، — دەپ جۇگىندىم الدىندا. دارىگەر جۇگىرىپ كەتتى. 5 مينۋتتان سوڭ كەلىپ: «بايبىشەڭىز ءقازىر كەلەدى» — دەدى.
اۋرۋحانانىڭ حالاتىن كيگەن ايەلىم كەلدى. مەن ايمالاپ بەتىنەن ءسۇيدىم (ساعىنىپ كەلگەنمىن عوي). ول مەنى ساعىنبايدى ەكەن...
مەنىڭ ادال نيەتىمدى ارام پيعىلىمەن ارامدادى...
— ەي، قالايسىڭ، دەنساۋلىعىڭ قالاي، تەز ايىققىن دەپ، اق نيەتىمدى ايتتىم. «امان-ەسەن قايتتىڭ با؟ نە ىستەپ قايتتىڭ؟» دەپ مەنەن سۇراعان دا جوق. مەن قاتتى رەنجىدىم. ءبىراق سىرىمدى بىلدىرمەستەن، اۋزىمدى اشقانىم جوق. «ءتۇرىڭ جاقسى ەكەن عوي، قۇداي بۇيىرسا ايىعىپ كەتەرسىڭ» — دەپ كولگىرسىدىم... مەن وفيسەرلىك فورمامەن بارىپ ەدىم... باسقا اۋرۋ قاتىندار مەنى تانىپ، بىرەۋى كەلىپ، بىرەۋى باسىن يزەپ سالەمدەستى، ءوتىپ بارا جاتىپ...
ولار ءبىزدى بايقاپ وتىر، مەن ولاردى بايقاپ وتىردىم... «سەن ستاتيا جازىپسىڭ، سونى جىبەرىپسىڭ؛ سودان كەيىن كوڭىلدەستەرىڭنىڭ سۋرەتىن جىبەرىپسىڭ... حايۋاننان تۋعان يت ەكەنسىڭ عوي!...»
— ءاي، سەن قانشىق ءجۇرسىڭ عوي. ستاتيانى دا، سۋرەتتەردى دە مەن سەنى تۇسىنەدى دەپ جىبەرىپ ەم عوي... ءازىل مەن قالجىڭعا تۇسىنبەيتىن يت ەكەنسىڭ توي. مەن ساعان سەنىپ ۇيلەنىپ ەدىم... ساعان سەنگەن مەندە اقىل جوق ەكەن... وي، اقىماق قاتىن ەكەنسىڭ عوي... — دەپ وتە قاپالانىپ ۇيگە قايتتىم. تۇنىمەن ۇيىقتاماي شىقتىم.
ءبىر جولى زاۆتراك ىستەپ، قۋىرداق جەپ وتىرمىن. كەمەلگە ءوز الدىنا سالىپ بەردى. اپپەتيتى زۆەرسكيي. شەشەسىنىڭ الدىنداعىنى تارتىپ الىپ، سوعىپ الدى. مۇقاڭ قالاي دەپ ەدى، «يا دولجەن پوەست»، — دەپ اڭىردى. قاناعاتتى بىلمەيسىڭ، بالام، سەنەن ادام شىقپاس دەپ ىشىمنەن ويلادىم....
* * *
ءبىر كۇنى شاۋلە ىستەدى جەڭگەڭ. شاۋلە دە از بولىپ قالدى. شاپيعا ۇشەۋىمىز وتىر ەدىك. شاپيعا شەشەسىنىڭ شاۋلەسىن جەپ قويىپ، «ماما، يا نە ناەلاس»، — دەدى. شەشەسى:
— قاراعىم، بارى وسى ەدى، — دەدى. — داۆايتە يا پوەم، — دەپ تارەلكاداعىنى اساپ-اساپ جەدى. ەتو توجە، پو-موەمۋ، ناستوياششەە زۆەرستۆو. ءبىزدىڭ داستۇرىمىزدە ءولىپ كەتسە دە، ۇلكەننىڭ الدىنداعىسىنا قول سوزۋعا، جەۋگە بولمايدى.
ءبىر كۇنى جەڭگەڭ تاعى دا كوجە ىستەپ، ءبىراق از بولىپ قالىپتى. شاپيعا مەن جەڭگەڭ ءوز سىباعالارىن جەپ الدى. مەنىكى تولا ەدى. ەكى كوزى ءشاپيدىڭ مەنىڭ تارەلكەمدە، ونى مەن بايقاپ وتىرمىن. مەنەن سۇراۋعا باتپايدى.
— ماما، يا نە ناەلاس. بۇل ۇيدە ادامعا ۇقساپ تاماق تا جەي المايسىڭ. — دەپ قويادى. مەن تارەلكانى الدىم دا — نا، ەش يابلوكو، — دەپ پەرىپ كەپ جىبەردىم. ويبايلاپ تۇرا قاشتى. — ەي، مۇنىڭ قالاي؟ — دەپ جەڭگەڭ ارالاستى. مەن: — قازاقتا ماقال بار، «يتتەن يت تۋادى بوق جەيتۇعىن، مالدان مال تۋادى ءشوپ جەيتۇعىن. سەن ءوزىڭ يت ەكەنسىڭ عوي. وسى بالالاردى تۋعان، تاربيەلەگەن مەن ەمەسپىن، سەنسىڭ. ارى-بەرىدەن سوڭ، ەكەۋىمىزدىڭ تارەلكامىزعا قول سالۋ دەگەن نە دەگەن سۇمدىق، تاعى دا ءوزىڭدى تەكتى جەردىڭ بالاسىمىن دەپ سيپايسىڭ. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى الارسىڭ» دەگەن قازاقتىڭ ماقالى بار.
— مىنالاردىڭ قىلىعى مۋسين مەن سەنىڭ تاربيەڭ عوي، وڭعاندى كورسە، بۇلاي ەتپەس ەدى، نە دەگەن ادەپسىزدىك. بۇلاردان ەشكىم ەش نارسەنى قىزعانىپ وتىرعان جوق قوي... — دەپ جەڭگەڭە قاتتى ۇرىستىم.
* * *
ۇيقىدان تۇرسام، جەڭگەڭ جوق، ساسكەلىك، تۇستىك دەگەننەن تۇك جوق. شاپي: مامام قايدا؟ — دەپ سۇرادى. مەن بىلمەيمىن، ءوزىم دە اش وتىرمىن، قايدان بىلەيىن دەپ ەم ول مىندەتسىنە باستادى. سونداعىسى ءوزىن، قىزىن ت.ب. موسكۆاعا جىبەرۋىم كەرەك ەكەن، كاك بۋدتو يا ۆسەموگۋششيي دەپ ويلاسا كەرەك. سەن مەنىمەن ويناما دەدىم. سەنىڭ اكەڭ نارودنىي ارتيست، شەشەڭ زاسلۋجەننىي. مەن ساعان 200 سوم بەرمەك ەدىم، مىنا سوزىڭنەن كەيىن 2 سوم دا بەرە المايمىن دەدىم. الدىمەن سۇيەنىشى جوق قوي دەپ اياۋشى ەدىم...
— سەن مەنىڭ كىمىم بولاسىڭ؟ — دەدىم، — بالام، نەمەرەم، شوبەرەم ەمەسسىڭ. ءۇش بايعا تيگەن. مەن 4ء-سىمىن. مەنىڭ ءومىربايانىمداعى ەڭ قاتەلەسكەن جەرىم... سەن مەنىڭ كوزىمشە 4 بايعا ءتيدىڭ. ەندى قانشاعا تيەرىڭدى مەن ەسەپتەمەيمىن. مەن سەنى موسكۆاعا ەرتىپ بارمايمىن. روم ءولىپ قالدى، ال، ەندى گەراسيموۆ دەگەن كينونىڭ كوسەمى مەنى جەك كورەدى. مەن دە ونى جاقسى كورمەيمىن. ول نارودنىي ارتيست سسسر ەكەنى راس. رومعا بارسام، ول مەنى سىيلار ەدى، ال، گەراسيموۆ مەنى سىيلامايدى. ۆوپروسى سيمپاتيي ي انتيپاتيي ليچنىي... كاجدوگو چەلوۆەكا. مىسالى، ءبىز الماتىدا ءۇش قۇلىي بارمىز. شەرحان ماعان انتيپاتيادا، مەن دە ونى سيمپاتيزيروۆات ەتە المايمىن. ونى قولدان وزگەرتۋگە بولمايدى، بۇل پريرودانىڭ زاكونى.
ال، سەن تۇكتىبايسىڭ عوي، مەن سەنى جەك كورەمىن. سەبەبى — مىسالى، ەسىمبەت قاجى تۇكتىبايدان اتاعى شىققان كىسى. سىرداريا گۋبەرنياسىن (الماتى، شىمكەنت، جامبىل، تاشكەنت، قىزىلوردا) ەسىمبەت بيلەدى. سول كىسىدەن كەيىن سەندەر تارالىپ كەتتىڭدەر. سارت بولىپ تام سالىپ، كەيىن بايىسا قاتىن الادى دەگەندەي، سايرام، شىمكەنتتەگى سارتتار سول تۇكتىبايلاردىڭ ۇرپاعى — قاتىندارى (قاشقاندارى) كوپ بولعان. ءبىز بولساق، بايتانا، شانىشقالىدان ۇزاي المادىق...
ءبىزدىڭ قۇلىيدان اتاعى شىققان اقمەنتەي باتىر ورەكە بولعان. ءبىزدىڭ رۋىمىزدىڭ ۇرانى — اقمەنتەي. نەگە ولاي، ونىڭ تاريحىن بىلمەيمىن. شىمكەنتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى كيىكبايدان شىققان قۇدايبەرگەن داتقا. سوڭىرا اتاعى شىققان مەنمىن. اقمەنتەيدىڭ اتاعى ءۇش جۇزگە تاراعان. ولاردىڭ دياپازونى ءبىر گۋبەرنيادان اسپادى، ال، مەنىڭ اتاعىم گلوبۋسقا شىعىپ كەتتى. مەن ۆوەننىي پروفەسسور كومديۆپىن. مەنەن سوڭ كىم شىعاتىنىن مەن بىلمەيمىن. شەرحان شىقپايدى...
مەن ەشكىمگە سەنبەيمىن... ماعان قۇداي اتاعىن دا، شاتاعىن دا اياماپتى، ءبىراق مەنى تۇسىنەتىن قاتىن بەرمەپتى...
مەن ەرتەڭ كەتەمىن. سودان سوڭ بۇل ۇيگە كەلمەيمىن، ءوزىم كەلسەم دە، كوڭىلىم كەلمەيدى. سەبەبى نە؟ سەبەبى ولار مەنىڭ جۇمىس ىستەۋىمە كەدەرگى ەتەدى.
— مىنا كىتاپتار مەن ءارحيۆتى الىپ كەت. ءقادىرىن بىلمەيتىنگە سەنۋگە بولمايدى.
دەنساۋلىق الدىمەن نەرۆكە بايلانىستى ەكەن. كوڭىلىڭ كوتەرىلسە، نەرۆىڭ تۇلپارداي شابادى ەكەن، كوڭىلىڭ قالسا، جامان سىندىرىپ تاستايدى ەكەن. ەتو يا نا سوبستۆەننوم وپىتە ۋبەديلسيا.
You Might Also Like
-
پاتشا وكىمەتىنىڭ وتارلىق ساياساتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى قازاق جەرىن تارتىپ الۋ بولسا، ونىڭ ءوزى اگرارلىق ساياسات ارقىلى جۇزەگە اسىرىلدى، ال اگرارلىق ساياساتتىڭ اجىراماس بولىگى — قونىستاندىرۋ ساياساتى...
-
پرورەزاۆ كراسنو-پەسچاننىە حولمى رەكا سەلەك ۆىرۆالاس نا پروستور ستەپەي.
