InfoHub Logo

سىنىپ: 6،7-سىنىپ

ينتەللەكتۋالدى سايىس

ساباقتىڭ ماقساتى:

       ا)  بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، وي   ۇشقىرلىعىن، وقۋعا ىنتاسىن ارتتىرۋ.

       ءا) تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا ادامگەرشىلىك جانە ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ، تاريحي مادەنيەتكە، ۇقىپتىلىققا، تازالىققا، شاپشاڭدىققا تاربيەلەۋ، تاريحقا دەگەن وي قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ؛

       ب) دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ،  ءسوز قورلارىن بايىتۋ.

ساباقتىڭ ءادىسى: سايىس

قاجەتتى قۇرالدار:  ەلەكتروندى تاقتا،  مS PowerPoint-تا جاسالعان سلايدتار

ساباقتىڭ بارىسى:

جۇرگىزۋشى:  قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار مەن بىلىمگە قۇشتار جاس ورەندەر! تاريحىڭدى تانى اتتى سايىسىمىزعا  قوش كەلدىڭىزدەر. الدارىڭىزدا ءوز بىلىمىمەن اقىل ويىمەن تاپقىرلىعىمەن ەرەكشەلەنگەن ءار توپتىڭ ءبىلىمدى وقۋشىلارى. ويىنعا التى ادامننان تۇراتىن ەكى توپ قاتىسادى.

تۇرىك جازبا ادەبيەتىنىڭ كونە ەسكەرتكىشتەرى – «كۇلتەگىن» جانە «تونىكوك» جازۋلارى.  بۇلار - ناعىز تاريحي داستاندار. مۇندا تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى مەن داۋىرلەۋى، اقىرىندا كۇيرەۋى جايىندا ايتىلادى. داستاندارداعى تاريحي سۋرەتتەر ادەبي كوركەمدىك تاسىلدەرمەن ورنەكتەلگەن.   

سونىمەن، «ءبىلىم- بىلىككە جەتكىزەر باسپالداق، ال بىلىكتىلىك - سول ءبىلىمدى ىسكە اسىرا ءبىلۋ داعدىسى» – دەگەن ۇلى ۇستاز احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ سوزدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ وينىمىزدى باستايىق.

ويىن 5 تۋردان تۇرادى.

   1-تۋر   ويلان تاپ

   2-تۋر  ون تۇڭعىش

   3-تۋر  سۋرەتتەر سويلەيدى

   4-تۋر  تاۋەلسىزدىك  شەجىرەسى.

   5-تۋر  ۇشقىر وي

1-تۋر

ويلان تاپ

 تاريحي جىلدار

1. تۇرىك قاعاناتى –  552-603ج.ج

2. باتىس تۇرىك قاعاناتى – 603-704 ج.ج.

3. تۇرگەش قاعاناتى – 704-756 ج.ج.

4. ەرتە پالەوليت – 2،5 ملن. – 12 مىڭ جىل

5. مەزوليت – 12-5 جىل

6. جەر بەتى كۇرت سۋي باستادى – 100 مىڭ ج.بۇرىن

7. نەوليت -  5 – 3 مىڭ جىل

8. قازاقستاندا قانشا وبل.بار – 14

9. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟ 1991 ج. 16 جەلتوقسان

10. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قانشا بولىمنەن جانە باپتان تۇرادى؟ 9 ءبولىم، 98 باپ

11. قىپشاق حاندىعى –  ءحىى – ءحىىى ع.

 

جىلدارىنا ساي حانداردىڭ اتتارىن جاز

 

1456-1480جج- كەرەي مەن جانىبەك

1511-1515جج- قاسىم

1523-1532جج- تاقىر

1532-1537جج- توعىم

1580-1582جج- شىعاي

1582-1598جج- تاۋەكەل

1598-1613جج- ەسىم

1629-1652جج- جاڭگىر

1730-1771جج- ابىلمامبەت

1771-1781جج- ابىلاي

2-تۋر     

ون تۇڭعىش

 

1.     پارسىلار دەرجاۆاسىنىڭ نەگىزىن قالاعان كامبيستىڭ ۇلى كير پاتشانى ولتىرگەن قولباسشى، تۇڭعىش ايەل پاتشا: توميريس ب.ز.ب. 570-520ج.

2.      ءحىى-ىح عع (VIII) ءومىر سۇرگەن، تۇڭعىش اجالمەن ارپالىسقان  كىم؟ قورقىت VIII ع.

3.      مۋزىكا سالاسىندا «مۋزىكانىڭ ۇلى كىتابى» اتتى  تۇڭعىش عىلىمي ەڭبەك جازعان، ەنسوكلوپەديست عالىم. ءابۋ ناسىر ءال-فارابي  870-950 ج.ج.

4.      ەگيپەتتە ءجۇرىپ قۇلدىق دارەجەدەن ەل بيلەۋشى دارەجەسىنە دەيىن جەتكەن قازاق باباسى: بەيبارىس سۇلتان

5.      ەل باسقارۋدىڭ جاڭا ءتۇرى «حالىق كەڭەسى» اتتى تۇڭعىش حالىقتىق وكىمەت قۇرعان قازاق باتىرى.  سىرىم  دات ۇلى 1783-1797ج.ج.

6.      قازاقتىڭ تۇڭعىش شىعىستانۋشى عالىمى، قىرعىزدىڭ «ماناس» جىرىن تۇڭعىش قاعازعا ءتۇسىرۋشى. شوقان ۋاليحانوۆ 1857 جىل

7.     اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» بىرىككەن قازاق قولىن تۇڭعىش باسقارعان، مونعول قولىن ويسىراتا جەڭگەن. ءابىلقايىر حان 1693-1748 ج.ج.

8.     تۇڭعىش رەت داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلانعان، جۇڭگو ەلىمەن تۇڭعىش ساۋدا قاتىناسىن جولعا قويعان قازاق حانى. ابىلاي حان 1771-1781 ج.ج.

9.     قازاق تىلىندە تۇڭعىش  «قازاق حرەستوماتياسى»، «قازاقتارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ قۇرالى» اتتى وقۋلىقتار جازعان   عالىم-اعارتۋشى. ىبىراي التىنسارين 1841-1889 ج.ج.

10.   كسرو قۇرامىنداعى قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن شەتەلدە ءجۇرىپ قورعاعان تۇڭعىش قازاق. مۇستافا شوقاي 1890-1941 ج.ج.

3-تۋر

سۋرەتتەر سويلەيدى

بۇل جادىگەر قاي عاسىرعا، قاي تايپاعا ءتان؟ Vء-ىV ع. ساق     

ۋاقىتىن جانە قايدان تابىلعانىن ايت؟     1969 ج. ەسىك قورعانى جەتىسۋ  ك. اقىشيەۆ

سۋرەتتە قاي عاشىقتاردىڭ مازارى كورسەتىلگەن؟  قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ  ح V ءى - ح V بۇل قانداي ەسكەرتكىش جانە قاي عاسىرعا ءتان؟ كۇلتەگىن  Vءى ع.

سۋرەتتە كىمدەر بەينەلەنگەن؟ 

بوگەنباي باتىر 1690-1775 ج.ج.،  ءامىر تەمىر 1336-1405 ج.ج.،  قابانباي باتىر 1691-1769 ج.ج.

سۋرەتتە قاي تاريحي وقيعا بەينەلەنگەن؟ 1941-1945 ج.ج.

بۇل قاي بيلەۋشى؟ ول تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ شىڭعىس حان 1155-1227 ج.ج.

ەسكەرتكىشتەگى قوس باتىر كىمدەر؟  ماحامبەت – يساتاي 1836-1838

بۇلار كىمدەر؟  بۇل تۇلعالاردى قانداي قوعام بىرىكتىرەدى؟ ا.بايتۇرسىنوۆ 1873-1937 ج.ج.، ءا.بوكەيحانوۆ 1866-1937 ج.ج.، م.دۋلاتوۆ . “الاش پارتياسى”

سۋرەتتە 1932 جىلمەن بايلانىستى قاي كەز بەينەلەنگەن؟ اشارشىلىق 1931-1933 ج.ج.

بۇل قانداي وقيعا؟ 1986 جىل 16-17 جەلتوقسان

 

ءان:   

4-تۋر   

"تاۋەلسىزدىك شەجىرەسى"

 

تاۋەلسىز ەل اتاندىق   بيىك داڭقىڭ.

بار الەمگە ايگىلى   ءمالىم اتىڭ.

اتا-بابا قانىمەن    كەلگەن بىزگە

تاۋەلسىزدىك قۇت بولىپ     قوندى ەلگە

سايىسكەرلەرگە تومەندەگى سۇراقتار قويىلادى، قايسىسى ءبىرىنشى ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سوعان ۇپاي بەرىلەدى. ءبىر سۇراق 1 ۇپايمەن باعالانادى.

1.. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك تۋرالى زاڭى قاشان قابىلداندى؟  1991جىل.

2.ەلىمىزدىڭ رامىزدەرى قاشان قابىلداندى؟     1992 جىل 4 ماۋسىمدا.

3.قازاقستان كومپارتياسى قاشان تاراتىلدى؟  1991جىل.

4.قازاقستان ۇلتتىق گۆاردياسى قاشان قۇرىلدى؟ 1992 جىلى.

5.قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى- تەڭگەنىڭ اينالىمعا ەنگەن جىلى- 1993 جىل.

6. ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ «ەۋرازيالىق وداق قۇرۋ»يدەياسى جاريالانعان جىل-1994 جىل .

7. «قازاقستان-2030 دامۋ ستراتەگيالىق» باعدارلاماسىنىڭ قابىلدانعان جىلى-1997 جىل.

8.قازاقستان ءبىلىم جانە عىلىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءىى قۇرىلتايى قاشان بولدى؟ 2000 جىل.

9.قازاقستان رەسپۋبليكاسى «قورشاعان ورتانى قورعاۋ»زاڭىنىڭ قابىلدانعان جىلى-2001 جىل.

10.قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكى پالاتالى تۇڭعىش پارلامەنتىنىڭ ءوز جۇمىسىن باستاعان جىلى-1996 جىل.

11. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قوسپالاتالى پارلامەنتىنىڭ سايلاۋى قاشان بولدى؟ 1995 جىل.

12. قازاقستان رەسپۋبليكاسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا قاشان مۇشە بولدى؟ 1992 جىلى.

 

5- تۋر

ۇشقىر وي  

بەرىلگەن سوزدەردى پايدالانىپ،  «تاريحىڭدى تانى، جاس ۇلان» تاقىرىبىنداعى ءماتىن قۇرا.

بەرىلگەن سوزدەر:  وتان، اتامەكەن، بابالار ارمانى، كونە جازبالار، تاريحي تۇلعالار، بولاشاق، قازاقستان، انا ءتىلى، ەسكەرتكىشتەر، اتا-بابا مۇراسى، ۇرپاق.   توپپەن جۇمىس، فليپچارت قاعازعا جازۋ.

كورەرمەندەرمەن ويىن:

1.تۇركەش قاعاناتىنىڭ استاناسىن اتا:

           جاۋابى: سۋياب،ەكىنشىسى ورداباسى-ىلە بويىنداعى كۇنگىت.

2.قيماق قاعاناتىنىڭ تاريحي شەڭبەرى:

           جاۋابى: ءىح عاسىردىڭ سوڭى مەن ءحى عاسىردىڭ باسى.

3.قارلۇق قاعاناتىنىڭ تايپالارىن اتا:

            جاۋابى: ءۇش جىكىل، ءۇش بەسكىل، بۇلاق، كوكەركىن،تۋحسي، فاراكيا، لازانا.

4.قازاقستانداعى ەڭ ءىرى ساۋلەت ورىندارىن اتا:

           جاۋابى: قوجا احمەت ياسساۋي، ارىستان باب، ايشا ءبيبى، قاراشاش انا،     يبراحيم اتا ت.ب.

5.باتىس تۇرىك قاعاناتىندا 610-618 جىلدارى قاي قاعان بيلىك ەتتى؟

           جاۋابى: شەگۋ قاعان.

1.باتىس تۇرىك قاعاناتىنىڭ تايپالارىن اتا:

          جاۋابى: بارلىق تۇرىك تايپالارى: وعىز، قىرعىز، ۇيعىر،ءۇيسىن ت.ب.

2.وعىز مەملەكەتىنىڭ استاناسىن اتا:

           جاۋابى: يانگيكەنت (جاڭا گۋزيا)

3.قيماق ەلىنىڭ قۇرامىندا جەتى تايپا بولعاندىعىن جازعان ورتاعاسىرلىق تاريحشى:

           جاۋابى: پارسى تاريحشىسى گارديزي.

4. «بۇدۋن، تات» سوزدەرىنىڭ ماعىناسى.

         جاۋابى: «حالىق، قۇل».

5.تۇرىكتەر وتباسىنا شاپاعاتىن تيگىزەدى دەپ كىمگە تابىنعان؟

            جاۋابى: ۇماي اناعا.

1. «ساردوبا» دەگەن قانداي قۇرىلىس؟

             جاۋابى: قۇدىق ۇستىنە سالىنعان عيمارات.

2.  قاراحان مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن كىم قالادى؟

            جاۋابى: ساتۇق بوعرا –حان.

3.  وعىز جابعۋى كييەۆ كىنازى سۆياتوسلاۆپەن حازارلارعا قارسى قاي جىلى وداق قۇردى؟

              جاۋابى: 965 جىلى.

4.  جانىپ تۇرعان وتتىڭ اراسىنان وتكەن ۆيزانتيا ەلشىسى:

              جاۋابى:  زەمارح.

5.  قارلۇقتاردىڭ ۇيعىر قاعاناتىنا قارسى كۇرەسى قانشا جىلعا سوزىلعان؟

               جاۋابى: 20 جىلعا.

قورىتىندى:

1 جۇرگىزۋشى: تۋ تىگىلدى حالقىمنىڭ بۇگىن باعىنا،

جاس ورەندەر جەلبىرەتىپ نىق ۇستا.

عاسىرلارعا جالعاستىرىپ ەلدىكتى،

داق تۇسىرمە اتا-بابا ارىنا.

2 جۇرگىزۋشى: ۇلگى بىزگە اتالاردىڭ ەرلىگى،

ۇلاعاتتى، ونەگەلى ەڭبەگى.

تاۋەلسىزدىك تۋىن ۇستاپ جوعارى

بۇگىنگى ۇرپاق – بولار ەلدىڭ ەرتەڭى.

1 جۇرگىزۋشى.: قازىلار القاسى بۇگىنگى ويىندى قورىتىندىلاسا دەيمىز.

 

ماراپاتتاۋ ءراسىمى.

قورىتىندىلاي كەلە، ءار توپتىڭ جيناعان قورلارىن ەسەپتەپ جەڭىمپاز بەلگىلى بولادى. ءار توپقا ماراپاتتاۋ قاعازى بەرىلدى. مۇنداي ساباقتى وتكىزۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ءوز ءبىلىمىن بارىنشا كورسەتۋ، ونى پايدالانۋ مۇمكىنلىگىن ارتىپ، ءوز توبىنىڭ جەڭىسى ءۇشىن كۇرەسۋ، سونىمەن ۇيىمشىلدىق قابىلەتتەرى بىر-بىرىنە كومەك بەرۋ ارقىلى ارتىپ، ساباققا بەلسەندى قاتىستىرۋ.

 

1.  ءانۇران ءسوزىنىڭ اۆتورلارى كىم؟
2. العاش قازاق حاندىعىن قۇرعان كىمدەر؟ (كەرەي، جانىبەك)
3. ادامزات تاريحىنىڭ ەڭ العاشقى كەزەڭى قالاي اتالادى؟ (پالەوليت)
4. اتالىق رۋ قاي كەزدە پايدا بولدى؟ (قولا ءداۋىرى)
5. «التىن ادام» قايدان تابىلدى؟ (ەسىك)
6. قاڭلىلاردىڭ استاناسى قاي قالا؟ (بيتيان)
7. عۇن قوعامىندا قانشا رۋ بولعان؟ (24)
8. قازاقستانداعى العاشقى فەودالدىڭ مەملەكەت؟ (تۇرىك قاعاناتى)
9. قازاق حالقىندا «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارىن ەسكە تۇسىرەتىن ءان (ەلىم-اي).
10. نوعاي ورداسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى (ەدىگە).
11. ءابىلقايىر حاندىعىنىڭ استاناسى (سىعاناق)
12. قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى تۇركىستاندا كىمنىڭ بۇيرىعىمەن سالىندى (ءامىر تەمىر).
13. ورتا عاسىرلىق قالانىڭ كەدەيلەر تۇراتىن بولىگى قالاي اتالعان؟ (رابات)
14. قاراحان اۋلەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى (ساتۋك بوگراحان)
18. «حان باتىر» اتاعىنا يە بولعان باتىر؟ (قابانباي)
19. حVIII ع. قازاقتاردىڭ ادەت-عۇرىپ زاڭدارى؟ (جەتى جارعى)
20. ابىلايدىڭ كەڭەسشىسى بولعان اتاقتى اقىن – (بۇحار جىراۋ).

1. ستاليندىك جازالاۋدىڭ قۇربانى بولعان «الاش» پارتياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، اۆتونوميالىق قازاق ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى، «ايقاپ»، «قازاق»، «قازاقستان» گازەتتەرىنە ماقالالار جازىپ تۇرعان، 1894 جىلى پەتەربۋرگتەگى ورمان شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن بىتىرگەن كىم؟
(ءا. بوكەيحانوۆ).
2. «الاش» پارتياسىنىڭ تانىمال باسشىسى، قازاقتىڭ تۇڭعىش رومانى «باقىتسىز جامال»-دىڭ اۆتورى، ستاليندىك جازالاۋدىڭ قۇربانى، سولوۆكي لاگەرىندە قايتىس بولعان كىم؟ (م. دۋلاتوۆ).
3. «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» مەن «قازاق حالقىنىڭ 500 ءانى مەن كۇيى» جيناعىن شىعارعان كومپوزيتور ءارى ەتنوگراف كىم؟ (ا. زاتايەۆيچ)
4. ورتا ءجۇزدىڭ سۋلتانى ءۋاليدىڭ بالاسى، اتاسى تۇركىستان بيلەۋشىسى بولعان، 1778 ج. ءىى ەكاتەرينا ونى ورتا ءجۇزدىڭ حانى ەتىپ بەكىتتى. بۇل كىم؟ (ابىلاي).
5. اريستوتەلدەن كەيىن دۇنيە جۇزىلىك ءبىلىم مەن مادەنيەتتەن ەكىنشى ۇستازى اتالعان دانىشپان ويشىل، ەنسيكلوپەديەت عالىم كىم؟ (ءال-فارابي).
6. قازاقتىڭ كۇيشى-كومپوزيتورى، دومبىراشى، حالىق مۋزىكاسىنداعى اسپاپتىق مۋزىكانىڭ (كۇيدىڭ) كلاسسيگى (قۇرمانعازى).

 

 

---