ءتىل فيلوسوفياسى
ادامزاتتىڭ بۇل عالامدا پايدا بولىپ، دامىپ، جەتىلۋى قانشالىقتى ۇزاق بولاتىن بولسا، ءتىلدىڭ دە، وزگەرۋى، قۇرىلىسى، جاڭادان پايدا بولۋى سونشالىقتى قيىن پروسەسس. جەر بەتىندەگى كۇللى ادام بالاسى بىر-بىرىنە تۋىستاس، ۇقساس بولاتىنى سەكىلدى، تىلدەر دە ءوزارا جاقىن، اعايىن بولىپ كەلەدى. فيلولوگيا سوزگە قۇمارلىق، ءتىلتانىم دەگەن ماعىنىنا بىلدىرەدى. تىلدىك تالداۋ ارقىلى رۋحاني مادەنيەتتى زەرتتەيتىن سالا. ال ءتىل ءبىلىمىنىڭ ءوزى پايدا بولماس بۇرىن ءتىل فيلوسوفياسى ءومىر سۇرگەن، الايدا ناقتى اتاۋعا تەك 19 عاسىردا يە بولعان.
ءتىل فيلوسوفياسى - ءتىلدىڭ ساناداعى، تۇيسىكتەگى، سوزدەگى جانە بىلىمدەگى قۇرىلىمىن زەرتتەيتىن فيلوسوفيا سالاسى. ياعني ءبىر ەل قۇرىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءوز انا تىلىندە ويلانا ءبىلۋى قاجەت. ساناسىنداعى ءبىرىنشى تۇرعان ءتىل انا ءتىلى بولسا عانا، ول حالىق جويىلىپ كەتۋدەن ساقتانادى. سونىمەن قاتار ادامداردىڭ بىر-بىرىمەن سويلەسەر ءتىلىنىڭ قانداي بولۋىنان بۇرىن، عىلىم ءتىلىنىڭ قانداي ەكەنىنە باسا نازار اۋدارعان ءجون. بۇل تۋرالى ەلىمىزدىڭ ماتەماتيگى، عالىم اسقار جۇمادىلدايەۆ: « عىلىم ەكى تۇرگە بولىنەدى: جاراتىلىستانۋ جانە گۋمانيتارلىق عىلىم. جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن ءوزىمىزدىڭ تىلدە قالدىرۋ كەرەك ەدى. ءبىز ونى اعىلشىنشاعا كوشىرىپ جىبەردىك. اعىلشىنشا بولسا، عىلىمدا العا شىعامىز دەيدى. بوس ءسوز. بوس ءسوز ەمەس، بوس ءسوزدىڭ كۆادراتى. قازاقتىڭ ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولۋى ءۇشىن قازاق ءتىلى بارلىق عىلىمعا ەنۋى كەرەك» دەۋ ارقىلى ءتىلدىڭ قاسيەتىنە، قۇنىنا باعا بەرگەن. ءتىل فيلوسوفياسىنىڭ دا قۇدىرەتى وسىندا جاتىر. ءتىلى بار ۇلت - ەركىن، تاۋەلسىز ۇلت. ءتىلدىڭ باي، سۇلۋ، اۋەندى ەكەنىمەن ەكىنىڭ ءبىرى ماقتانۋى مۇمكىن. الايدا، ءتىلدى قالاي جويىپ الماۋعا بولادى دەۋمەن باس قاتاراتىندار كوپ ەمەس. قوعامنىڭ ۇلتجاندى، پاتريوت ەكەنىن بىلگىمىز كەلسە، سول قوعامنىڭ تىلىنە ۇڭىلگەن ءجون. بۇل تۋرالى جازۋشى جيۋل رەنار: “كوز – جاننىڭ ايناسى، ءتىل – قوعامنىڭ ايناسى” دەگەن.
ءتىل فيلوسوفياسى تاريحي ءتىل مەن ومىرشەڭ ءتىلدى سالىستىرادى. بۇل سالىستىرمالى-تاريحي زەرتتەۋ دەپ اتالادى. ناتيجەنىڭ قانداي بولۋى تىكەلەي ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنا بايلانىستى. ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق بولعان كۇننىڭ وزىندە ول ءتىلدىڭ تازالىعى، ەرەكشەلىگى ساقتالار بولسا جەتىستىك. عالامدا العاشىندا از ۇلت ءبىراق كوپ ءتىل بولدى. ۋاقىت وتە كەلە ۇقساس تىلدەر بىر-بىرىمەن قوسىلىپ، كەيبىرىنىڭ كۇشىن جويىپ تا جىبەردى. دەمەك، ءتىلدىڭ قوعام ىشىندە اتقاراتىن قىزمەتى اياقتالدى دەگەن ءسوز. بۇل تۇرعىدان الار بولساق، ءتىلدى وسىرەتىن دە، وشىرەتىن دە ءوزىمىز ەكەنىن ۇعىنامىز. ءتىل فيلوسوفياسى ارقىلى ءتىلىمىزدى عۇمىرلى ەتۋگە ۇمتىلا الامىز.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ماگيسترانتى ءابدىراحمان نۇراي ايۋب قىزى
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى پروفەسسورى جاناتايەۆ دانات
You Might Also Like
