ءتىل تاريحى
شىعىس قازاقستان وبلىسى،
كوكپەكتى اۋدانى، سامار اۋىلى
№1 سامار ورتا مەكتەبى نۋرپييسوۆا ج.ك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىل تاريحى
ماقساتى: وقۋشىلاردى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ قالىپتاسۋ تاريحىنىڭ كەزەڭدەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق ءوي-ورىسىن، ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ، تانىمدىق دەڭگەيلەرىن ورىستەتۋ. مەملەكەتتىك ءتىلىمىز –قازاق تىلىندە ەركىن سويلەۋگە، ونى قۇرمەتتەۋگە، ءتىل تازالىعىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: سلايدتار، «انا ءتىلى» ولەڭى
ءادىسى: اۋىزشا جۋرنال
ساباقتىڭ بارىسى
ءمۇعالىم: حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەڭ باستى بەلگىسى - ونىڭ انا ءتىلى، ۇلتتىق مادەنيەتى. ءوزىنىڭ انا ءتىلى، ۇلتتىق مادەنيەتى جوق ەل ەشقاشان دا ەگەمەندى بولا المايدى، بولۋى دا مۇمكىن ەمەس.
ياعني، قازاق حالقى بولاشاقتا ءوز انا ءتىلىن ساقتاپ، دامىتا الماسا، كۇندەردىڭ كۇنى ءوز الدىنا مەملەكەت بولىپ ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتادى.
بۇل جالعىز قازاقستانعا عانا ەمەس، جالپى بارلىق ەلگە، بۇكىل مەملەكەتتەرگە ورتاق شارت.
دۇنيەدەگى بارلىق حالىق تاۋەلسىزدىككە كيىمىم كوك، تاماعىم توق بولسىن دەپ ەمەس، كەرىسىنشە، ەڭ الدىمەن ۇلتتىق قادىر-قاسيەتتىن، مادەنيەتىن، انا ءتىلىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ۇمتىلادى.
قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولىپ قالسىن دەسەك، وندا ەڭ الدىمەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن، ۇلتتىق ءسالت-داستۇرىن، انا ءتىلىن دامىتۋعا كۇش سالعانىمىز ءجون
1 سلايد ...قاسيەتتى قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەندەردىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىلسىن. عابيت مۇسىرەپوۆ
1 جۇرگىزۋشى:
قازاق ءتىلى ( ب.سەرىكبايەۆ)
سان داۋىردەن سارابدال اسىل مۇرام،
سەنى قالاي باسقاعا باسىندىرام؟!
كۇمبىرلەگەن ۇنىڭە قۇلاق تۇرسەم،
قۇم استىنا كومىلگەن عاسىردى ۇعام.
سەندە -
قايسار حالىقتىڭ ازات كۇنى،
سەندە -
اتا-بابامنىڭ ازاپ-مۇڭى.
اباي تۋعان عاسىردا الەم تانىپ،
بايسال تاپتىڭ كيەلى قازاق ءتىلى!
2 جۇرگىزۋشى:
تالاي سۇڭقار ۇشىردىڭ سەن تۇعىردان،
مۇحتار تۋدىڭ عالامدا ءتانتى قىلعان.
ساعان ءتىلىن تيگىزسە،
توبەلەستىم،
قالسام-داعى تاياق جەپ تانتىق ۇلدان.
كوزىن اشىپ، جىرلاتسام ءبىر جىلعاڭدى،
سايراپ بەرەر شارشاماي مىڭ جىلعى ءاندى.
انا ءتىلىن بىلمەيتىن تاقۋالار
كەيدە ءالى دە تۇسىرەر ۇنجىرعامدى!..
جۋرنالدىڭ ءبىرىنشى بەتى: قازاق ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى
قازاق ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى، تۇركى تىلدەرىنىڭ نەگىزگى ءبىر توبى رەتىندە ەجەلگى ساق (ب.ز.د.ع.)، ءۇيسىن جانە قاڭلى تايپالارىنان باستالادى. ورتا عاسىرلاردا، بىرنەشە فەودالدىق مەملەكەتتەردىڭ رەسمي ءتىلى بولىپ سانالعان تۇركى تىلدەرىنىڭ توبىنا كىرەدى.
VII – VII عع – باتىس-تۇرىك قاعاناتى؛
- تۇركەش قاعاناتى؛
- قارلۇق قاعاناتى
–IX-Xع.ع وعىز مەملەكەتى؛
- قاراحان مەملەكەتى؛
- قيماق مەملەكەتى.
XI-XII ع.ع. - موڭعول-تاتار شاپقىنشىلىعىنىڭ ناتيجەسىندە قۇرىلعان التىن وردا، اق وردا جانە كوك وردا مەملەكەتتەرىنىڭ تۇرىك-موڭعول رەسمي ءتىلى؛
- تۇركى تىلدەرىنەن بولىنە باستاۋ كەزەڭى جانە دەشتى قىپشاق مەملەكەتىنىڭ رەسمي ءتىلى بولىپ قالىپتاسۋى.
XV-XVII ع.ع. – قازاق ۇلتىنىڭ جانە قازاق حالىقتارىنىڭ ۇلتتىق جانە رەسمي ءتىلى رەتىندە قالىپتاسۋ كەزەڭىنىڭ اياقتالۋى؛
XIX-XX ع.ع. – رەسەي قۇرامىنداعى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى.
1920 ج. 26.08. – قازاق اكسر-نىڭ رەسمي ءتىلى.
1923 ج. 20.03. – ءىس قاعازداردى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ جونىندە قازواك- ءنىڭ دەكرەتى.
1933 ج. 15.05. – رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيالىق كوميسسيانىڭ قۇرىلۋى.
1936 ج. 05.12. – قازاق كسر-نىڭ رەسمي ءتىلى.
1957 ج. 05.11. – «ءىس قاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋدى جەتىلدىرۋ تۋرالى» قازاق كسر-ى مينيسترلىگىنىڭ قاۋلىسى.
1989 ج. 22.03. – «قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ تۋرالى» قازاق كسر-ى مينيسترلىگىنىڭ قاۋلىسى.
1991 ج. 16.12. – ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ جاريالاندى.
1995 ج. 25.09. – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسى: 7-باپ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى.
1996 ج. 04.10. – ق ر پرەزيدەنتىنىڭ وكىمىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءتىل ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى ماقۇلداندى.
1997 ج. 11.07. - ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل تۋرالى» زاڭى قابىلداندى.
1998 ج. 05.10. - ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ باعدارلاماسى» بەكىتىلدى.
1999 ج. 08.01. – تىلدەر تۋرالى زاڭداردىڭ ساقتالۋىنا باقىلاۋ جاساۋدىڭ ءتارتىبى تۋرالى ەرەجەنى بەكىتۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسى.
2001 ج. 07.02. - ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2001-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» بەكىتىلدى.
2010 ج. 19.03 - تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
جۋرنالدىڭ ەكىنشى بەتى:
1 سلايد قازاق ءتىلىن زەرتتەگەن عالىمدار.
رادلوۆ ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ
(1837-1918 ج) بارتولد ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ
(1869-1930 ج) ساۋرانبايەۆ نىعمەت ءتىنالى ۇلى
(1910-1958 ج) ايداروۆ عۇبايدوللا
(1921ج تۋعان)
ايگىلى تۇركولوگ، شىعىستى زەرتتەۋشى عالىم اكادەميك، شىعىستانۋ عىلىمىنىڭ اسا كورنەكتى وكىلى، ايگىلى تاريحشى قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، تۇركولوگ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى عالىم، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى
3 جۇرگىزۋشى:
جاسىمنان جەتىك ءبىلدىم تۇرىك ءتىلىن...
جاسىمنان جەتىك ءبىلدىم تۇرىك ءتىلىن،
سول تىلگە اۋدارىلعان بارلىق ءبىلىم.
ەرىنبەي ەڭبەك ەتتىم، ەڭبەك جاندى،
جارقىراپ قاراڭعىدان تۋىپ كۇنىم.
اداسپايسىڭ اقىلدى، ارلىعا ەرسەڭ،
دولاي كورمە جىلمايى سوپى كورسەڭ.
تاپقىر ، ادال، اق نيەت ادامداردىڭ
الدانبايسىڭ ارتىنان ەرە بەرسەڭ.
جۋرنالدىڭ ءۇشىنشى بەتى: الفاۆيتتەردىڭ اۋىسۋى
1 جۇرگىزۋشى:
ءالفاۆيتتى بىلىڭدەر،
وندا قالىپ جۇيە بار
ءبىزدىڭ قازاق تىلىندە،
42ء-ارىپ بار
قازاق ءتىلى تۇركى تىلدەرىنىڭ قىپشاق توبىنا جاتادى. قازاقتار ەجەلگى زاماندا رۋنا جازباسىن قولدانعان. 1912 جىلدان 1930 جىلعا دەيىن اراب جازۋ تاڭباسىنا، ال 1930 جىلدان 1940 جىلعا دەيىن لاتىن جازۋ تاڭباسىنا كوشىرىلدى. 1940 جىلدان قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن كيريلليسا جازۋ تاڭباسىن قولدانىپ كەلەدى. 1957 جىلعا دەيىن قازاقتىڭ ءتول دىبىستارى ءالفاۆيتتىڭ سوڭىنان ورىن تاپتى. 1957 ج قو جوعارعى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن قازىرگى ورنىن تاپتى.
جۋرنالدىڭ ءتورتىنشى بەتى: مەملەكەتتىك ءتىل
2 جۇرگىزۋشى: 1991 ج. 16.12. – ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ جاريالاندى.
قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ انا ءتىلى،
ءبىراق وعان ادام از باس يەتىن.
قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ دارا ءتىلى،
كەيبىرەۋلەر تۇسىنبەس قاسيەتىن.
كەيبىرەۋلەر ءوز ءتىلىن شۇبارلايدى،
ورىس ءتىلى سىڭگەن عوي سانامىزعا.
نەگە ولار «ءتىلىم» دەپ قۋىنبايدى،
شىنىمەن-اق باسقا بوپ بارامىز با؟
بۇل مەنىڭ ۇلتتى سۇيگەن وزدىك ويىم.
ءوز تىلىمدە كەرەمەت اقىل –ويىم.
قاسيەتتى قازاق ءتىل – بابام ءتىلى،
ول تاريح، سەنىڭ، مەنىڭ ابىرويىم!
جۋرنالدىڭ بەسىنشى بەتى
تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
باعدارلاما پاسپورتى
باعدارلامانىڭ اتاۋى
تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
ازىرلەۋ ءۇشىن نەگىزدەمە
باعدارلاما قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 7، 93-باپتارىنا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» 2010 جىلعى 19 ناۋرىزداعى № 957 جارلىعىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XV سەسسياسىندا بەرگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ 3-تارماعىنا، ۇلت بىرلىگى دوكتريناسىنا سايكەس ازىرلەندى.
باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى
قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستار تىلدەرىنىڭ ساقتالۋى جاعدايىندا ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭ اۋقىمدى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇيلەسىمدى تىلدىك ساياسات
باعدارلامانىڭ ماقساتتارى
1. مەملەكەتتىك ءتىل – ۇلت بىرلىگىنىڭ نەگىزگى فاكتورى.
2. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭىنەن قولدانىلۋىن كوپشىلىككە تاراتۋ.
3. دامىعان ءتىل مادەنيەتى – زيالى ۇلتتىڭ كۇش-قۋاتى.
4. قازاقستان حالقىنىڭ لينگۆيستيكالىق كاپيتالىن دامىتۋ.
ىسكە اسىرۋ مەرزىمى
2011 – 2020 جىلدار
ءبىرىنشى كەزەڭ: 2011-2013 جىلدار
ەكىنشى كەزەڭ: 2014-2016 جىلدار
ءۇشىنشى كەزەڭ: 2017-2020 جىلدار
7. باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ كەزەڭدەرى
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ ءۇش كەزەڭدە جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.
ءبىرىنشى كەزەڭدە (2011-2013 جىلدار) تىلدەردى ودان ءارى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق جانە ءادىسنامالىق بازاسىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان ءىس-شارالار كەشەنىن وتكىزۋ بولجانادى.
ەكىنشى كەزەڭ شەڭبەرىندە (2014-2016 جىلدار) مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىپ-ۇيرەنۋ جانە قولدانۋ سالاسىندا، سونداي-اق تىلدىك ءار الۋاندىقتى ساقتاۋدا جاڭا تەحنولوگيالار مەن تاسىلدەردى ەنگىزۋ بويىنشا پراكتيكالىق ءىس-شارالار كەشەنىن ىسكە اسىرۋ بولجانادى.
باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە (2017-2020 جىلدار) باسقا تىلدەردىڭ قولدانىلۋىن ودان ءارى ساقتاي وتىرىپ، قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنداعى مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن سۇرانىس دارەجەسىنە، ونىڭ تيىسىنشە قولدانىلۋ ساپاسىنا جانە مەڭگەرىلۋ دەڭگەيىنە جۇيەلى مونيتورينگ جۇرگىزۋ بولجانادى.
قورىتۋ بەتى: قۇرمەتتى بالالار، انا تىلىندە سويلەۋ، وعان دەگەن كوزقاراس ەڭ زور ادامشىلىق، مادەنيەتتىلىك، تاربيەلىلىك، ادەپتىلىك ولشەمى بولىپ تابىلادى. ونىڭ ءمانى - ءار ازاماتتىڭ انا ءتىلىن وتانىنداي، تۋعان حالقىنداي، اتا-باباسىنداي ءسۇيىپ، ارداقتاپ، ول تىلدە سويلەۋدى ءتاڭىرىنىڭ ۇلى سىيىنداي كورۋىندە.
كوكپەكتى اۋدانى، سامار اۋىلى
№1 سامار ورتا مەكتەبى نۋرپييسوۆا ج.ك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىل تاريحى
ماقساتى: وقۋشىلاردى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ قالىپتاسۋ تاريحىنىڭ كەزەڭدەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق ءوي-ورىسىن، ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ، تانىمدىق دەڭگەيلەرىن ورىستەتۋ. مەملەكەتتىك ءتىلىمىز –قازاق تىلىندە ەركىن سويلەۋگە، ونى قۇرمەتتەۋگە، ءتىل تازالىعىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: سلايدتار، «انا ءتىلى» ولەڭى
ءادىسى: اۋىزشا جۋرنال
ساباقتىڭ بارىسى
ءمۇعالىم: حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەڭ باستى بەلگىسى - ونىڭ انا ءتىلى، ۇلتتىق مادەنيەتى. ءوزىنىڭ انا ءتىلى، ۇلتتىق مادەنيەتى جوق ەل ەشقاشان دا ەگەمەندى بولا المايدى، بولۋى دا مۇمكىن ەمەس.
ياعني، قازاق حالقى بولاشاقتا ءوز انا ءتىلىن ساقتاپ، دامىتا الماسا، كۇندەردىڭ كۇنى ءوز الدىنا مەملەكەت بولىپ ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتادى.
بۇل جالعىز قازاقستانعا عانا ەمەس، جالپى بارلىق ەلگە، بۇكىل مەملەكەتتەرگە ورتاق شارت.
دۇنيەدەگى بارلىق حالىق تاۋەلسىزدىككە كيىمىم كوك، تاماعىم توق بولسىن دەپ ەمەس، كەرىسىنشە، ەڭ الدىمەن ۇلتتىق قادىر-قاسيەتتىن، مادەنيەتىن، انا ءتىلىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ۇمتىلادى.
قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولىپ قالسىن دەسەك، وندا ەڭ الدىمەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن، ۇلتتىق ءسالت-داستۇرىن، انا ءتىلىن دامىتۋعا كۇش سالعانىمىز ءجون
1 سلايد ...قاسيەتتى قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەندەردىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىلسىن. عابيت مۇسىرەپوۆ
1 جۇرگىزۋشى:
قازاق ءتىلى ( ب.سەرىكبايەۆ)
سان داۋىردەن سارابدال اسىل مۇرام،
سەنى قالاي باسقاعا باسىندىرام؟!
كۇمبىرلەگەن ۇنىڭە قۇلاق تۇرسەم،
قۇم استىنا كومىلگەن عاسىردى ۇعام.
سەندە -
قايسار حالىقتىڭ ازات كۇنى،
سەندە -
اتا-بابامنىڭ ازاپ-مۇڭى.
اباي تۋعان عاسىردا الەم تانىپ،
بايسال تاپتىڭ كيەلى قازاق ءتىلى!
2 جۇرگىزۋشى:
تالاي سۇڭقار ۇشىردىڭ سەن تۇعىردان،
مۇحتار تۋدىڭ عالامدا ءتانتى قىلعان.
ساعان ءتىلىن تيگىزسە،
توبەلەستىم،
قالسام-داعى تاياق جەپ تانتىق ۇلدان.
كوزىن اشىپ، جىرلاتسام ءبىر جىلعاڭدى،
سايراپ بەرەر شارشاماي مىڭ جىلعى ءاندى.
انا ءتىلىن بىلمەيتىن تاقۋالار
كەيدە ءالى دە تۇسىرەر ۇنجىرعامدى!..
جۋرنالدىڭ ءبىرىنشى بەتى: قازاق ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى
قازاق ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى، تۇركى تىلدەرىنىڭ نەگىزگى ءبىر توبى رەتىندە ەجەلگى ساق (ب.ز.د.ع.)، ءۇيسىن جانە قاڭلى تايپالارىنان باستالادى. ورتا عاسىرلاردا، بىرنەشە فەودالدىق مەملەكەتتەردىڭ رەسمي ءتىلى بولىپ سانالعان تۇركى تىلدەرىنىڭ توبىنا كىرەدى.
VII – VII عع – باتىس-تۇرىك قاعاناتى؛
- تۇركەش قاعاناتى؛
- قارلۇق قاعاناتى
–IX-Xع.ع وعىز مەملەكەتى؛
- قاراحان مەملەكەتى؛
- قيماق مەملەكەتى.
XI-XII ع.ع. - موڭعول-تاتار شاپقىنشىلىعىنىڭ ناتيجەسىندە قۇرىلعان التىن وردا، اق وردا جانە كوك وردا مەملەكەتتەرىنىڭ تۇرىك-موڭعول رەسمي ءتىلى؛
- تۇركى تىلدەرىنەن بولىنە باستاۋ كەزەڭى جانە دەشتى قىپشاق مەملەكەتىنىڭ رەسمي ءتىلى بولىپ قالىپتاسۋى.
XV-XVII ع.ع. – قازاق ۇلتىنىڭ جانە قازاق حالىقتارىنىڭ ۇلتتىق جانە رەسمي ءتىلى رەتىندە قالىپتاسۋ كەزەڭىنىڭ اياقتالۋى؛
XIX-XX ع.ع. – رەسەي قۇرامىنداعى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى.
1920 ج. 26.08. – قازاق اكسر-نىڭ رەسمي ءتىلى.
1923 ج. 20.03. – ءىس قاعازداردى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ جونىندە قازواك- ءنىڭ دەكرەتى.
1933 ج. 15.05. – رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيالىق كوميسسيانىڭ قۇرىلۋى.
1936 ج. 05.12. – قازاق كسر-نىڭ رەسمي ءتىلى.
1957 ج. 05.11. – «ءىس قاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋدى جەتىلدىرۋ تۋرالى» قازاق كسر-ى مينيسترلىگىنىڭ قاۋلىسى.
1989 ج. 22.03. – «قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ تۋرالى» قازاق كسر-ى مينيسترلىگىنىڭ قاۋلىسى.
1991 ج. 16.12. – ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ جاريالاندى.
1995 ج. 25.09. – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسى: 7-باپ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى.
1996 ج. 04.10. – ق ر پرەزيدەنتىنىڭ وكىمىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءتىل ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى ماقۇلداندى.
1997 ج. 11.07. - ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل تۋرالى» زاڭى قابىلداندى.
1998 ج. 05.10. - ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ باعدارلاماسى» بەكىتىلدى.
1999 ج. 08.01. – تىلدەر تۋرالى زاڭداردىڭ ساقتالۋىنا باقىلاۋ جاساۋدىڭ ءتارتىبى تۋرالى ەرەجەنى بەكىتۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسى.
2001 ج. 07.02. - ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2001-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» بەكىتىلدى.
2010 ج. 19.03 - تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
جۋرنالدىڭ ەكىنشى بەتى:
1 سلايد قازاق ءتىلىن زەرتتەگەن عالىمدار.
رادلوۆ ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ
(1837-1918 ج) بارتولد ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ
(1869-1930 ج) ساۋرانبايەۆ نىعمەت ءتىنالى ۇلى
(1910-1958 ج) ايداروۆ عۇبايدوللا
(1921ج تۋعان)
ايگىلى تۇركولوگ، شىعىستى زەرتتەۋشى عالىم اكادەميك، شىعىستانۋ عىلىمىنىڭ اسا كورنەكتى وكىلى، ايگىلى تاريحشى قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، تۇركولوگ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى عالىم، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى
3 جۇرگىزۋشى:
جاسىمنان جەتىك ءبىلدىم تۇرىك ءتىلىن...
جاسىمنان جەتىك ءبىلدىم تۇرىك ءتىلىن،
سول تىلگە اۋدارىلعان بارلىق ءبىلىم.
ەرىنبەي ەڭبەك ەتتىم، ەڭبەك جاندى،
جارقىراپ قاراڭعىدان تۋىپ كۇنىم.
اداسپايسىڭ اقىلدى، ارلىعا ەرسەڭ،
دولاي كورمە جىلمايى سوپى كورسەڭ.
تاپقىر ، ادال، اق نيەت ادامداردىڭ
الدانبايسىڭ ارتىنان ەرە بەرسەڭ.
جۋرنالدىڭ ءۇشىنشى بەتى: الفاۆيتتەردىڭ اۋىسۋى
1 جۇرگىزۋشى:
ءالفاۆيتتى بىلىڭدەر،
وندا قالىپ جۇيە بار
ءبىزدىڭ قازاق تىلىندە،
42ء-ارىپ بار
قازاق ءتىلى تۇركى تىلدەرىنىڭ قىپشاق توبىنا جاتادى. قازاقتار ەجەلگى زاماندا رۋنا جازباسىن قولدانعان. 1912 جىلدان 1930 جىلعا دەيىن اراب جازۋ تاڭباسىنا، ال 1930 جىلدان 1940 جىلعا دەيىن لاتىن جازۋ تاڭباسىنا كوشىرىلدى. 1940 جىلدان قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن كيريلليسا جازۋ تاڭباسىن قولدانىپ كەلەدى. 1957 جىلعا دەيىن قازاقتىڭ ءتول دىبىستارى ءالفاۆيتتىڭ سوڭىنان ورىن تاپتى. 1957 ج قو جوعارعى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن قازىرگى ورنىن تاپتى.
جۋرنالدىڭ ءتورتىنشى بەتى: مەملەكەتتىك ءتىل
2 جۇرگىزۋشى: 1991 ج. 16.12. – ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ جاريالاندى.
قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ انا ءتىلى،
ءبىراق وعان ادام از باس يەتىن.
قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ دارا ءتىلى،
كەيبىرەۋلەر تۇسىنبەس قاسيەتىن.
كەيبىرەۋلەر ءوز ءتىلىن شۇبارلايدى،
ورىس ءتىلى سىڭگەن عوي سانامىزعا.
نەگە ولار «ءتىلىم» دەپ قۋىنبايدى،
شىنىمەن-اق باسقا بوپ بارامىز با؟
بۇل مەنىڭ ۇلتتى سۇيگەن وزدىك ويىم.
ءوز تىلىمدە كەرەمەت اقىل –ويىم.
قاسيەتتى قازاق ءتىل – بابام ءتىلى،
ول تاريح، سەنىڭ، مەنىڭ ابىرويىم!
جۋرنالدىڭ بەسىنشى بەتى
تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
باعدارلاما پاسپورتى
باعدارلامانىڭ اتاۋى
تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
ازىرلەۋ ءۇشىن نەگىزدەمە
باعدارلاما قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 7، 93-باپتارىنا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» 2010 جىلعى 19 ناۋرىزداعى № 957 جارلىعىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XV سەسسياسىندا بەرگەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ 3-تارماعىنا، ۇلت بىرلىگى دوكتريناسىنا سايكەس ازىرلەندى.
باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى
قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستار تىلدەرىنىڭ ساقتالۋى جاعدايىندا ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭ اۋقىمدى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇيلەسىمدى تىلدىك ساياسات
باعدارلامانىڭ ماقساتتارى
1. مەملەكەتتىك ءتىل – ۇلت بىرلىگىنىڭ نەگىزگى فاكتورى.
2. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭىنەن قولدانىلۋىن كوپشىلىككە تاراتۋ.
3. دامىعان ءتىل مادەنيەتى – زيالى ۇلتتىڭ كۇش-قۋاتى.
4. قازاقستان حالقىنىڭ لينگۆيستيكالىق كاپيتالىن دامىتۋ.
ىسكە اسىرۋ مەرزىمى
2011 – 2020 جىلدار
ءبىرىنشى كەزەڭ: 2011-2013 جىلدار
ەكىنشى كەزەڭ: 2014-2016 جىلدار
ءۇشىنشى كەزەڭ: 2017-2020 جىلدار
7. باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ كەزەڭدەرى
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ ءۇش كەزەڭدە جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.
ءبىرىنشى كەزەڭدە (2011-2013 جىلدار) تىلدەردى ودان ءارى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق جانە ءادىسنامالىق بازاسىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان ءىس-شارالار كەشەنىن وتكىزۋ بولجانادى.
ەكىنشى كەزەڭ شەڭبەرىندە (2014-2016 جىلدار) مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىپ-ۇيرەنۋ جانە قولدانۋ سالاسىندا، سونداي-اق تىلدىك ءار الۋاندىقتى ساقتاۋدا جاڭا تەحنولوگيالار مەن تاسىلدەردى ەنگىزۋ بويىنشا پراكتيكالىق ءىس-شارالار كەشەنىن ىسكە اسىرۋ بولجانادى.
باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە (2017-2020 جىلدار) باسقا تىلدەردىڭ قولدانىلۋىن ودان ءارى ساقتاي وتىرىپ، قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنداعى مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن سۇرانىس دارەجەسىنە، ونىڭ تيىسىنشە قولدانىلۋ ساپاسىنا جانە مەڭگەرىلۋ دەڭگەيىنە جۇيەلى مونيتورينگ جۇرگىزۋ بولجانادى.
قورىتۋ بەتى: قۇرمەتتى بالالار، انا تىلىندە سويلەۋ، وعان دەگەن كوزقاراس ەڭ زور ادامشىلىق، مادەنيەتتىلىك، تاربيەلىلىك، ادەپتىلىك ولشەمى بولىپ تابىلادى. ونىڭ ءمانى - ءار ازاماتتىڭ انا ءتىلىن وتانىنداي، تۋعان حالقىنداي، اتا-باباسىنداي ءسۇيىپ، ارداقتاپ، ول تىلدە سويلەۋدى ءتاڭىرىنىڭ ۇلى سىيىنداي كورۋىندە.
You Might Also Like
-
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى
