InfoHub Logo

تىلسىم تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باعا جەتپە  بايلىعى – حالقىمىزبەن بىرگە تۋىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتقان ۇلتىمىزدىڭ  ءتولقۇجاتى، رامىزدىك بەلگىسى، مادەنيەتىمىزدىڭ مايەگى، رۋحاني الەمىمزدىڭ سارقىلماس قازىناسى. ءتىلدىڭ وسىنداي قۇدىرەتىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، قادىرلەي  بىلگەن حالقىمىز ونى تازا كۇيىندە باتپاققا باتىرماي، شابىندىعا الدىرماي ۇرپاعىنا جەتكىزەدى. ءتىل - حالىقتىڭ التىن دىڭگەگى. ءوزىن-وزى بىلەتىن ءار حالىق الدىمەن ءوزىنىڭ تۋعان ءتىلىن سىيلاپ، ونى ماقتان تۇتا ءبىلۋى كەرەك. ويتكەنى، حالىقتىڭ دانالىعى، جالىندى جىرلارى مەن التىن شەجىرەسى سول حالىقتىڭ تىلىندە جازىلىپ، سول تىلدە ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالادى. ءيا، ءتىل قاي ۇلتتا بولسا دا، قاي ەلدە بولسا دا قاستەرلى، قۇدىرەتتى. ول ءار ادامنىڭ بويىنا، انا سۇتىمەن بىرگە ەنىپ، قالىپتاسادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تىلدەر تۋرالى» زاڭىندا: «ءتىل-ۇلتتىڭ اسا ۇلى يگىلىگى ءارى ونىڭ وزىنە ءتان اجىراعىسىز بەلگىسى، ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ گۇلدەنۋى مەن ادامداردىڭ تاريحي قالىپتاسقان تۇراقتى قاۋىمداستىعى رەتىندە ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ بولاشاعى – ءتىلدىڭ دامۋىنا، ونىڭ قوعامدىق قىزمەتىنىڭ كەڭەيۋىنە تىعىز بايلانىستى» دەلىنگەن. ءتىلدىڭ كومەگىمەن ونەردى، ءبىلىمدى، عىلىمدى يگەرەمىز، وتكەن-كەتكەنىمىزدى سارالاپ، ساباق الامىز. ءتىل ارقىلى رۋحاني بايلىعىمىزدى مەڭگەرەمىز. ءوزىمىز تانىپ قانا قالماي، سول اسىل قازىنالارىمىزدى الەمگە تانىتامىز. الەمدى تانيمىز. سوندىقتان ادام بالاسىنىڭ بايلىعىنىڭ ءبىرى-سوز ونەرى. «ونەر الدى-قىزىل ءتىل» دەگەن اتالى ءسوزدىڭ استارىندا قانشاما سىر بار؟ ءاربىر ەلدىڭ كۇشى، بايلىق-باقىتى ەكونوميكالىق دامۋ دەنگەيىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مادەني، رۋحاني ورىسىمەن ايقىندالادى. ال مادەني ورە، رۋحاني تالعام دەگەن حالىقتىڭ اقىل-ويىنىڭ كورىنىسى تىلگە تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنى بەلگىلى.                  

ءتىل حالىقتىڭ جانى، ءسانى، تۇتاستاي كەسكىن-كەلبەتى، بولمىسى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ءبىزدىڭ وسىنداي حالىقتىق قاسيەتتى مۇرامىز، انا ءتىلىمىز-قازاق ءتىلى. ادامنىڭ ادامدىعىن انا ءتىلىن ءبىلۋى تۇرعىسىنان باعالاۋ اتا-باباسىنىڭ ءومىر سالتىن، ادەت-عۇرپىن، رۋحاني بايلىعىن ءبىلۋى تۇرعىسىنان باعالاۋ دەگەن ءسوز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى حالىقتىڭ ءتىلى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى، ياعني قازاق ءتىلىن قۇرمەتتەۋ، ونى ءبىلۋ-بىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ اسىل پارىزىمىز. سوندىقتان دا ەلىمىزدە، وتباسىمىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە مۇمكىندىكتەر وتە كوپ. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن تولىق ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن شارالار جۇرگىزۋدە. ەلباسى: «قازاقستان حالقى ءۇش ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن جانە بارلىق الەمگە جوعارى ءبىلىمدى ەل رەتىندە تانىلۋى كەرەك» دەگەن ەدى. ءبىراق ءقازىر كوپتەگەن جاستار ءتىلىمىزدى شۇبارلاپ، ءوز انا تىلىندە تۇرپايى سويلەيدى. مۇندايلاردى كورگەندە، ك. گ. پۋاستوۆسكييدىڭ: «تۋعان تىلىنە جانى اشىماعان ادام-جاندىك» دەگەن ءسوزى ويىنا ورالادى. ءتىل – ادامنىڭ تىرشىلىك ورتاسى، بەلگىلى ءبىر قوعامداستىقتىڭ، ۇلتتىق ۇجىمنىڭ رۋحاني تىرشىلىك ورتاسى. ادامداردىڭ دا رۋحاني دامۋى انا ءتىلى دەپ اتالاتىن تىلدىك ورتانىڭ ساۋ-سالاماتتىلىعىنا تىكەلەي تاۋەلدى. ءتىلدىڭ تولىپ جاتقان ماسەلەسىن ەكولوگيالىق تۇرعىدان قاراستىرۋدىڭ ءمانى ايرىقشا. ءتىلدى تۇتىنۋشىنىڭ، ياعني تىلدىك تۇلعانىڭ، تىلدىك سۋبەكتىنىڭ انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن، ءتىلدىڭ وتكەندەگىسى، بۇگىنگىسى، بولاشاعىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن تاربيەلەۋدە دە لينگۆوەكولوگيانىڭ مىندەتىنە جاتادى. قازاق ءتىلى – قازاق حالقىنىڭ مادەني جادىن، تاريحي جادىن جيناقتاۋشى، ساقتاۋشى، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋشى، ولاردى قايتا جاڭعىرتۋشى، ۇرپاق پەن ۇرپاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىن ساباقتاستىرۋشى رەتىندە قازاقتىلدىلەردىڭ ەكولوگيالىق رۋحاني ورتاسى. مەملەكەتتىك ستاندارت ۇستانىمدارى ءتىلدى ۇيرەنۋدەگى تۇپكى ناتيجەگە باعىتتالعاندا قازاق ءتىلىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتى جوعارى دارەجەگە جەتەدى. باستى ناتيجە – ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ؛ قازاق تىلىندە ساۋاتتى جازا ءبىلۋ، ءوز ويىن ادەبي تىلمەن تۇسىنىكتى، ەركىن ايتا ءبىلۋ.                        

ءوز ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋدىڭ اسا ماڭىزدى ساپالاردىڭ ءبىرى-سوز تازالىعى. ءسوز تازالىعى دەگەندە الدىمەن ويىمىزعا ورالاتىنى ءتىل تازالىعى، سوزىمىزدە بوگدە تىلدىك ەلەمەنتتەردىڭ بولماۋى. ءبىراق  ادەبي تىلىمىزدە وزگە تىلدەردەن ەنگەن سوزدەر، ءتىپتى ءسوز تۋدىرۋشى قوسىمشالار دا ەكەنى ءمالىم. ونداي قۇرىلىستى قاي ءتىلدىڭ بارلىعىنان دەرلىك كەزدەستىرۋگە بولادى. وزگە تىلدەن ءسوز الماعان، اۋىس-تۇيىستىگى جوق «تازا» تىلدەر كەمدە-كەم. وزگە تىلدەن ەنىپ، زاڭدى تۇردە ورنىققان  وسى ءتارىزدى سوزدەردەن كەيبىرەۋدىڭ داعدىسىنا ەنگەن مۇكىستىكتەر (وستانوۆكاعا بارامىن، سۋببوتادا كەلدى، زۆانيت ەت، ت. ب. ) مۇلدە باسقا. داعدىنىڭ دا داعدىسى بار. جۇرتشىلىق قابىلداعان، تىلدە ورنىققان نورما رەتىندە تانىلعان شەت تىلدىك ءسوزدىڭ ورنى بولەك. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز – كوركەم، باي. ماسەلە سونى دۇرىس پايدالانا بىلۋدە. ءوز ءتىلىنىڭ سۇلۋلىعىن سەزبەي، وزگە ءتىلدىڭ سۇلۋلىعىن سەزىنۋ ەكىتالاي. انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا-بابامىزدى،تاريحىمىزدى ۇمىتۋ. قازاق ءتىلى – ناعىز قازاق باردا ەشۋاقىتتا جوعالمايدى. قازاق ءتىلىنىڭ قاينار بۇلاعى - حالىق اۋىز ادەبيەتى. بۇگىنگى جاستارىمىز تۇگىلى، ورتا بۋىننىڭ ءوزى دە سول نەگىزدەن الىستاپ، رۋحاني جۇتاڭدىققا دۋشار بولىپ وتىر. قازاق  ۇلتىنىڭ وسىناۋ مۇرالارىن قاسيەت ساناپ، قاستەرلەي بىلگەن ۇرپاقتىڭ مەرەيى ءارقاشاندا ۇستەم بولماق. بۇگىنگى كوشەدەگى جاستاردىڭ بىر-بىرىمەن وزگە تىلدە شۇيىركەلەسىپ تۇرۋى وتكەن عاسىردا جىبەرىلگەن قاتەمىز بولدى. قازاق  ەلى وتە سەنگىش، بەيىمدەلگىش حالىق. ءتىلدىڭ وزەگى، ءورىس الار جەرى – ەڭ اۋەلى وتباسى، ءۇي ءىشى. «اۋەلى بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن ءسوزدى كەمەڭگەر م. اۋەزوۆ بەكەرگە ايتپاسا كەرەك. ۇلت ازاماتى بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن انا ءتىلىن ءسۇيۋ پارىزىڭ، وتان الدىنداعى قارىزىڭ. ارينە، ورىس، اعىلشىن جانە وزگە تىلدەردى دامىتۋ ماسەلەسىن دە قولدايتىن بولامىز. مەملەكەتتىك ءتىلدى ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ جاستارىمىز بىلۋلەرى قاجەت. زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى م. اۋەزوۆ «كىم  دە كىم ءوز انا ءتىلىن، ادەبيەتىن، ءوز ەلىنىڭ تاريحىن بىلمەسە، باعالاماسا، ونى ساۋاتتى، مادەنيەتتى ادام دەپ ساناۋعا بولمايدى» دەگەن ەكەن. ولاي بولسا، قوعامنىڭ تولىققاندى، تەڭ دارەجەلى، مادەنيەتتى ادامىنا اينالۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىمىز كەرەك. «قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ عانا ءتىلى ەمەس، مەنىڭ ءتىلىم» دەپ ايتۋىمىز قاجەت. انا تىلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ىستىق سەزىمنىڭ لەبى تازا سويلەۋدەن تۇرادى. «انا ءتىلىڭ، قايتكەندە دە انا ءتىلىڭ بولىپ قالا بەرەدى. ءجان-تانىڭدى سالىپ سويلەگەن كەزدە، باسىڭا بىردەن-بىر فرانسۋز ءسوزى كەلە قويمايدى، ال جارقىلداتا سويلەۋدى قالاساڭ، ونىڭ ءجونى ءبىر باسقا»، - دەيدى ل. تولستاي. ءسوز جوق، ءسوزدى باعالاۋ، سوزگە توقتاۋ، سوزدەن ماعانا ىزدەۋ ادامدى مادەني قورەكتەندىرە تۇسەدى. قازاق ءتىلى - قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق  جۇلدىزى. قايماقتى ءتىلدى پايدالانباي، قاسپاقتىڭ ءتۇبىن قىرعىشتاپ جۇرگەندەرگە ايتارىمىز: "اركىمنىڭ انا ءتىلى تىرلىك ءۇشىن كەرەك، مەملەكەتتىك  ءتىل- بىرلىك ءۇشىن كەرەك" جۇرەگىمەن ۇققانى ءجون. "قازاق  ءتىلى – قازاق حالقىنىڭ ءتىلى" دەپ قويماي، "قازاقستان حالقىنىڭ ءتىلى" دەپ قۇلاققا ءسىڭىرىپ، سانادا تۇراقتاندىرۋ  قاجەت. قازاق تىلى-الەمدىك ءتىل كەڭىستىگىندە قايتالاماسى جوق، عاسىرلار بويى گۋمانيزم مەن پروگەسسكە، قازاقتاردىڭ ۇلتتىق تۇتاستىعى مەن بىرلىگىن نىعايتۋعا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ءتىل. ءار حالىقتىڭ ءتىلى ونىڭ تاريحىنىڭ كورىنىسى. ءار ۇلتتىڭ انا ءتىلى سول حالىقتىڭ  كەۋدەسىندەگى جانى ىسپەتتەس. حالىقتىڭ تىلىنەن سول حالىقتىڭ  ۇلتتىق  پسيحولوگياسى، ۇلتتىڭ  مىنەز – قۇلقى، ونىڭ ويلاۋى، ۇلتتىڭ وزىنە ءتان  ەرەكشەلىكتەرى ايقىندالادى. ۇلتتىڭ بولمىسى، ادامنىڭ ىشكى جان – دۇنيەسىنەن كورىنىس تاۋىپ، ءسوز ارقىلى بەينەلەنەدى. ءتىلدىڭ تازالىعى  سويلەۋدەگى، جازۋداعى سىپايىلىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ايقىن ويلىلىق، ءسوزدى  بۇرمالاماي ءدال ايتۋ شەبەرلىگى، ساۋاتتىلىق دەپ  تانۋىمىز كەرەك. ءسوز تازالىعى، ءتىل تازالىعى ۇلت قاسيەتىنىڭ، سالت-ساناسىنىڭ ايقىن بەلگىسى. سول سەبەپتەن دە قازاق ءتىلىن تۋ ەتىپ تىگىپ، كەيىنگى ۇرپاققا بۇلدىرمەي تاپسىرۋعا تىرىسايىق! 

تىلسىم تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باعا جەتپەس بايلىعى – حالقىمىزبەن بىرگە تۋىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتقان ۇلتىمىزدىڭ  ءتولقۇجاتى، رامىزدىك بەلگىسى، مادەنيەتىمىزدىڭ مايەگى، رۋحاني الەمىمزدىڭ سارقىلماس قازىناسى. ءتىلدىڭ وسىنداي قۇدىرەتىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، قادىرلەي  بىلگەن حالقىمىز ونى تازا كۇيىندە باتپاققا باتىرماي، شابىندىعا الدىرماي ۇرپاعىنا جەتكىزەدى. ءتىل - حالىقتىڭ التىن دىڭگەگى. ءوزىن-وزى بىلەتىن ءار حالىق الدىمەن ءوزىنىڭ تۋعان ءتىلىن سىيلاپ، ونى ماقتان تۇتا ءبىلۋى كەرەك. ويتكەنى، حالىقتىڭ دانالىعى، جالىندى جىرلارى مەن التىن شەجىرەسى سول حالىقتىڭ تىلىندە جازىلىپ، سول تىلدە ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالادى. ءيا، ءتىل قاي ۇلتتا بولسا دا، قاي ەلدە بولسا دا قاستەرلى، قۇدىرەتتى. ول ءار ادامنىڭ بويىنا، انا سۇتىمەن بىرگە ەنىپ، قالىپتاسادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تىلدەر تۋرالى» زاڭىندا: «ءتىل-ۇلتتىڭ اسا ۇلى يگىلىگى ءارى ونىڭ وزىنە ءتان اجىراعىسىز بەلگىسى، ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ گۇلدەنۋى مەن ادامداردىڭ تاريحي قالىپتاسقان تۇراقتى قاۋىمداستىعى رەتىندە ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ بولاشاعى – ءتىلدىڭ دامۋىنا، ونىڭ قوعامدىق قىزمەتىنىڭ كەڭەيۋىنە تىعىز بايلانىستى» دەلىنگەن. ءتىلدىڭ كومەگىمەن ونەردى، ءبىلىمدى، عىلىمدى يگەرەمىز، وتكەن-كەتكەنىمىزدى سارالاپ، ساباق الامىز. ءتىل ارقىلى رۋحاني بايلىعىمىزدى مەڭگەرەمىز. ءوزىمىز تانىپ قانا قالماي، سول اسىل قازىنالارىمىزدى الەمگە تانىتامىز. الەمدى تانيمىز. سوندىقتان ادام بالاسىنىڭ بايلىعىنىڭ ءبىرى-سوز ونەرى. «ونەر الدى-قىزىل ءتىل» دەگەن اتالى ءسوزدىڭ استارىندا قانشاما سىر بار؟ ءاربىر ەلدىڭ كۇشى، بايلىق-باقىتى ەكونوميكالىق دامۋ دەنگەيىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مادەني، رۋحاني ورىسىمەن ايقىندالادى. ال مادەني ورە، رۋحاني تالعام دەگەن حالىقتىڭ اقىل-ويىنىڭ كورىنىسى تىلگە تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنى بەلگىلى.                  

ءتىل حالىقتىڭ جانى، ءسانى، تۇتاستاي كەسكىن-كەلبەتى، بولمىسى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ءبىزدىڭ وسىنداي حالىقتىق قاسيەتتى مۇرامىز، انا ءتىلىمىز-قازاق ءتىلى. ادامنىڭ ادامدىعىن انا ءتىلىن ءبىلۋى تۇرعىسىنان باعالاۋ اتا-باباسىنىڭ ءومىر سالتىن، ادەت – عۇرپىن، رۋحاني بايلىعىن ءبىلۋى تۇرعىسىنان باعالاۋ  دەگەن  ءسوز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى حالىقتىڭ ءتىلى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى، ياعني قازاق ءتىلىن قۇرمەتتەۋ، ونى ءبىلۋ-بىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ اسىل پارىزىمىز. سوندىقتان دا ەلىمىزدە، وتباسىمىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە مۇمكىندىكتەر وتە كوپ. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن تولىق ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن شارالار جۇرگىزۋدە. ەلباسى: «قازاقستان حالقى ءۇش ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن جانە بارلىق الەمگە جوعارى ءبىلىمدى ەل رەتىندە تانىلۋى كەرەك» دەگەن ەدى. ءبىراق ءقازىر كوپتەگەن جاستار ءتىلىمىزدى شۇبارلاپ، ءوز انا تىلىندە تۇرپايى سويلەيدى. مۇندايلاردى كورگەندە، ك. گ. پۋاستوۆسكييدىڭ: «تۋعان تىلىنە جانى اشىماعان ادام-جاندىك» دەگەن ءسوزى ويىنا ورالادى. ءتىل – ادامنىڭ تىرشىلىك ورتاسى، بەلگىلى ءبىر قوعامداستىقتىڭ، ۇلتتىق ۇجىمنىڭ رۋحاني تىرشىلىك ورتاسى. ادامداردىڭ دا رۋحاني دامۋى انا ءتىلى دەپ اتالاتىن تىلدىك ورتانىڭ ساۋ-سالاماتتىلىعىنا تىكەلەي تاۋەلدى. ءتىلدىڭ تولىپ جاتقان ماسەلەسىن ەكولوگيالىق تۇرعىدان قاراستىرۋدىڭ ءمانى ايرىقشا. ءتىلدى تۇتىنۋشىنىڭ، ياعني تىلدىك تۇلعانىڭ، تىلدىك سۋبەكتىنىڭ انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن، ءتىلدىڭ وتكەندەگىسى، بۇگىنگىسى، بولاشاعىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن تاربيەلەۋدە دە لينگۆوەكولوگيانىڭ مىندەتىنە جاتادى. قازاق ءتىلى – قازاق حالقىنىڭ مادەني جادىن، تاريحي جادىن جيناقتاۋشى، ساقتاۋشى، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋشى، ولاردى قايتا جاڭعىرتۋشى، ۇرپاق پەن ۇرپاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىن ساباقتاستىرۋشى رەتىندە قازاقتىلدىلەردىڭ ەكولوگيالىق رۋحاني ورتاسى. مەملەكەتتىك ستاندارت ۇستانىمدارى ءتىلدى ۇيرەنۋدەگى تۇپكى ناتيجەگە باعىتتالعاندا قازاق ءتىلىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتى جوعارى دارەجەگە جەتەدى. باستى ناتيجە – ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قۇزىرەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ؛ قازاق تىلىندە ساۋاتتى جازا ءبىلۋ، ءوز ويىن ادەبي تىلمەن تۇسىنىكتى، ەركىن ايتا ءبىلۋ.                        

ءوز ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋدىڭ اسا ماڭىزدى ساپالاردىڭ ءبىرى-سوز تازالىعى. ءسوز تازالىعى دەگەندە الدىمەن ويىمىزعا ورالاتىنى ءتىل تازالىعى، سوزىمىزدە بوگدە تىلدىك ەلەمەنتتەردىڭ بولماۋى. ءبىراق  ادەبي تىلىمىزدە وزگە تىلدەردەن ەنگەن سوزدەر، ءتىپتى ءسوز تۋدىرۋشى قوسىمشالار دا ەكەنى ءمالىم. ونداي قۇرىلىستى قاي ءتىلدىڭ بارلىعىنان دەرلىك كەزدەستىرۋگە بولادى. وزگە تىلدەن ءسوز الماعان، اۋىس-تۇيىستىگى جوق «تازا» تىلدەر كەمدە-كەم. وزگە تىلدەن ەنىپ، زاڭدى تۇردە ورنىققان وسى ءتارىزدى سوزدەردەن كەيبىرەۋدىڭ داعدىسىنا ەنگەن مۇكىستىكتەر (وستانوۆكاعا بارامىن، سۋببوتادا كەلدى، زۆانيت ەت، ت. ب.) مۇلدە باسقا. داعدىنىڭ دا داعدىسى بار. جۇرتشىلىق قابىلداعان، تىلدە ورنىققان نورما رەتىندە تانىلعان شەت تىلدىك ءسوزدىڭ ورنى بولەك. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز – كوركەم، باي. ماسەلە سونى دۇرىس پايدالانا بىلۋدە. ءوز ءتىلىنىڭ سۇلۋلىعىن سەزبەي، وزگە ءتىلدىڭ سۇلۋلىعىن سەزىنۋ ەكىتالاي. انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا-بابامىزدى،تاريحىمىزدى ۇمىتۋ. قازاق ءتىلى – ناعىز قازاق باردا ەشۋاقىتتا جوعالمايدى. قازاق ءتىلىنىڭ قاينار بۇلاعى - حالىق اۋىز ادەبيەتى. بۇگىنگى جاستارىمىز تۇگىلى، ورتا بۋىننىڭ ءوزى دە سول نەگىزدەن الىستاپ، رۋحاني جۇتاڭدىققا دۋشار بولىپ وتىر. قازاق ۇلتىنىڭ وسىناۋ مۇرالارىن قاسيەت ساناپ، قاستەرلەي بىلگەن ۇرپاقتىڭ مەرەيى ءارقاشاندا ۇستەم بولماق. بۇگىنگى كوشەدەگى جاستاردىڭ بىر-بىرىمەن وزگە تىلدە شۇيىركەلەسىپ تۇرۋى وتكەن عاسىردا جىبەرىلگەن قاتەمىز بولدى. قازاق  ەلى وتە سەنگىش، بەيىمدەلگىش حالىق. ءتىلدىڭ وزەگى، ءورىس الار جەرى – ەڭ اۋەلى وتباسى، ءۇي ءىشى. «اۋەلى بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن ءسوزدى كەمەڭگەر م. اۋەزوۆ بەكەرگە ايتپاسا كەرەك. ۇلت ازاماتى بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن انا ءتىلىن ءسۇيۋ پارىزىڭ، وتان الدىنداعى قارىزىڭ. ارينە، ورىس، اعىلشىن جانە وزگە تىلدەردى دامىتۋ ماسەلەسىن دە قولدايتىن بولامىز. مەملەكەتتىك ءتىلدى ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ جاستارىمىز بىلۋلەرى قاجەت. زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى م. اۋەزوۆ «كىم  دە كىم ءوز انا ءتىلىن، ادەبيەتىن، ءوز ەلىنىڭ تاريحىن بىلمەسە، باعالاماسا، ونى ساۋاتتى، مادەنيەتتى ادام دەپ ساناۋعا بولمايدى» دەگەن ەكەن. ولاي بولسا، قوعامنىڭ تولىققاندى، تەڭ دارەجەلى، مادەنيەتتى ادامىنا اينالۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىمىز كەرەك. «قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ عانا ءتىلى ەمەس، مەنىڭ ءتىلىم» دەپ ايتۋىمىز قاجەت. انا تىلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ىستىق سەزىمنىڭ لەبى تازا سويلەۋدەن تۇرادى. «انا ءتىلىڭ، قايتكەندە دە انا ءتىلىڭ بولىپ قالا بەرەدى. ءجان-تانىڭدى سالىپ سويلەگەن كەزدە، باسىڭا بىردەن-بىر فرانسۋز ءسوزى كەلە قويمايدى، ال جارقىلداتا سويلەۋدى قالاساڭ، ونىڭ ءجونى ءبىر باسقا»، - دەيدى ل. تولستاي. ءسوز جوق، ءسوزدى باعالاۋ، سوزگە توقتاۋ، سوزدەن ماعانا ىزدەۋ ادامدى مادەني قورەكتەندىرە تۇسەدى. قازاق ءتىلى - قازاقتىڭ  ماڭدايىنا  بىتكەن  جارىق  جۇلدىزى. قايماقتى ءتىلدى پايدالانباي، قاسپاقتىڭ ءتۇبىن قىرعىشتاپ جۇرگەندەرگە ايتارىمىز: "اركىمنىڭ انا ءتىلى تىرلىك ءۇشىن كەرەك، مەملەكەتتىك  ءتىل - بىرلىك ءۇشىن كەرەك" جۇرەگىمەن ۇققانى ءجون. "قازاق  ءتىلى – قازاق حالقىنىڭ ءتىلى" دەپ قويماي، "قازاقستان حالقىنىڭ ءتىلى" دەپ قۇلاققا ءسىڭىرىپ، سانادا  تۇراقتاندىرۋ قاجەت. قازاق تىلى-الەمدىك ءتىل كەڭىستىگىندە قايتالاماسى جوق، عاسىرلار بويى گۋمانيزم مەن پروگەسسكە، قازاقتاردىڭ ۇلتتىق تۇتاستىعى مەن بىرلىگىن نىعايتۋعا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ءتىل. ءار حالىقتىڭ ءتىلى ونىڭ تاريحىنىڭ كورىنىسى. ءار ۇلتتىڭ انا ءتىلى سول حالىقتىڭ كەۋدەسىندەگى جانى ىسپەتتەس. حالىقتىڭ تىلىنەن سول حالىقتىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسى، ۇلتتىڭ  مىنەز – قۇلقى، ونىڭ  ويلاۋى، ۇلتتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى ايقىندالادى. ۇلتتىڭ  بولمىسى، ادامنىڭ  ىشكى جان – دۇنيەسىنەن  كورىنىس  تاۋىپ، ءسوز  ارقىلى  بەينەلەنەدى. ءتىلدىڭ  تازالىعى  سويلەۋدەگى، جازۋداعى سىپايىلىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ايقىن  ويلىلىق، ءسوزدى  بۇرمالاماي ءدال ايتۋ شەبەرلىگى، ساۋاتتىلىق  دەپ  تانۋىمىز كەرەك. ءسوز تازالىعى، ءتىل تازالىعى ۇلت قاسيەتىنىڭ، سالت-ساناسىنىڭ ايقىن بەلگىسى. سول سەبەپتەن دە قازاق ءتىلىن تۋ ەتىپ تىگىپ، كەيىنگى ۇرپاققا بۇلدىرمەي تاپسىرۋعا تىرىسايىق! 

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ماگيسترانتى وسپان ايگەرىم؛  ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ پروفەسسورى، دوسەنت جاناتايەۆ دانات جاناتاي ۇلى؛

---