سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 كۇن بۇرىن)
ءتىل ۇستارتۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىل ۇستارتۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1.بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءتىل ۇستارتۋ تۋرالى لينگۆيستيكالىق ءبىلىم بەرۋ، جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ.
2.تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادەپتىلىككە، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
3.دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ كوركەم سويلەۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، جاتتىعۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اقىنداردىڭ «ولەڭدەر» جيناعى
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى.ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1.وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2.وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3.وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
57- جاتتىعۋلار
19-33 بەتتەردى قايتالاۋ
III. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:

1. جاڭا ساباق
تىلىمىزدە مىڭداعان سوزدەردەن ويعا لايىقتى ءسوز تاڭداپ، ونى باسقا سوزدەرمەن تىركەستىرىپ دۇرىس سويلەم قۇراۋ وپ-وڭاي ءىس ەمەس. وعان ۇقىپتىلىق، ساۋاتتىلىق قاجەت جانە ۇنەمى جاتتىعۋ كەرەك. ءتۇرلى عىلىم سالالارىنا بايلانىستى عىلىمي ادەبيەتتەردى، كوركەم ادەبيەتتەردى، تاريحي جانە پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردى كوپ وقىعان كىسى ويىن ءدال جەتكىزۋگە يكەمدى بولادى. تارتىمدى سويلەۋگە، جازۋعا جاتتىعۋ ءۇشىن، اسىرەسە كوركەم ادەبيەتتى كوپ وقۋ قاجەت. كوركەم ادەبيەتتىڭ باسقا ادەبيەتتەردەن ايىرماشىلىعى – ونىڭ كوركەم ستيلىندە. كوركەم ادەبيەت ءتىلىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – وندا جانسىزعا جان ءبىتىرىپ ايتادى؛ جاي، قاراپايىم نارسەنى اسىرەلەپ، ۇلعايتىپ ايتادى؛ سۋرەتتەلىپ وتىرعان نارسەنى نە قۇبىلىستى ايقىنداي، اجارلاندىرا ءتۇسۋ ءۇشىن كورىكتى، سۇلۋ سوزدەردى قوسىپ ايتادى.

مىسالى، ا. توقماعامبەتوۆتىڭ:
تونگەندە قاتەرلى كۇن، قارا تۇمان،
اياققا شىرمالعاندا شۇبار جىلان.
تۋ ۇستاپ، تۇلپار ءمىنىپ ەل قورعاۋعا،
ازامات ازامات پا اتتانباعان؟!-
دەگەن ولەڭ شۋماعىنداعى قاتەرلى كۇن، قارا تۇمان، شۇبار جىلان، تۋ ۇستاپ، تۇلپار ءمىنىپ دەگەندەردىڭ ءبارى – كوركەم سوزدەر.

اساۋ تەرەك دولدانىپ، بۋىرقانىپ،
تاۋدى بۇزىپ جول سالعان، تاستى جارىپ.
ارىستاننىڭ جالىنداي بۇيرا تولقىن
ايداھارداي بۇكتەلىپ، ءجۇز تولعانىپ، -
دەگەن اباي اۋدارماسى – تۇگەلىمەن كوركەم ءسوز.

تەرەك - وزەننىڭ اتى. ول – تاۋ وزەنى، كاۆكاز تاۋىندا ادەتتە اساۋ دەگەن انىقتاۋىش «ۇيرەتىلمەگەن» دەگەن ماعىنادا مالعا بايلانىستى ايتىلادى. بۇل جەردە اباي «جۇگەن، قۇرىق تيمەگەن» دەگەن ماعىنانى تاۋدان قۇلاي اققان وزەنگە بالاپ، ول ءماندى كۇشەيتە ءتۇسىپ، دولدانىپ، بۋىرقانىپ دەپ، ونىڭ ۇستىنە تاۋدى بۇزىپ جول سالعان، تاستى جارىپ دەپ، تاۋ وزەنىنىڭ قۇدىرەتتى ءۇنىن، ەشبىر توسقاۋىلعا توقتاماي، ونى بۇزىپ وتەتىن دۇلەي كۇشتىڭ يەسى ەكەنىن اسىرەلەي سۋرەتتەيدى. كوز الدىڭا وسىنداي سۋرەت ەلەستەيدى. ەندى سىرت قاراعاندا تاۋدان قۇلاي اققان وزەن مىڭ بۇرالعان ايداھارعا ۇقساپ، ونىڭ بۇكتەتىلە اققان تولقىنى ارىستاننىڭ جالىنداي بۇيرالانىپ كەتەدى. قانداي ادەمى كورىنىس، قانداي اسەم سۋرەت!

IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس
58-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
تومەندەگى اڭىز اڭگىمەنى وقىپ شىعىپ، شەشەندەردىڭ ءسوز قولدانىسىنا نازار اۋدارىڭىزدار.
59-جاتتىعۋ (جازباشا)
ءماتىندى داۋىستاپ وقىڭىزدار. قۇرامىنداعى سىن ەسىمدەردى تاۋىپ، ولاردىڭ جاسالۋ جولى مەن ماعىنالىق ەرەكشەلىگىن تۇسىندىرىڭىزدەر. سىن ەسىمدەردى قانداي ماقساتپەن قولدانعاندىعىن دالەلدەڭىزدەر.
61-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
دەڭگەيلىك تاپسىرما

ءى نۇسقا
ءى دەڭگەي
1. زات ەسىم تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ مىسال كەلتىر.
2. تومەندەگى سوزدەردى سەپتە.
وتان، ەل، تورە، باتىر.
3. سويلەمدەردەگى كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى جالعاۋلاردى قوي جانە قاي جالعاۋ ەكەنىن ايت.
ساندىباي قارعا... تۇزىن ەكى قولى... ۇستاپ، اينا... قاراعانداي جىميىپ وتىر. بويىندا ادەت پەن ادەپكە سىيا بەرمەيتىن مىنەز... بولعاندىقتان، جىندى بيجان اتانعان ادام. (ع.مۇسىرەپوۆ)

ءىى دەڭگەي
1. قازاق تىلىندە نەشە جالعاۋ بار؟ جالعاۋ تۇرلەرىنە مىسالدارجاز.
2. جىكتىك جالعاۋىنىڭ تاۋەلدىك جالعاۋىنان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
«وقۋشى، ينجەنەر» دەگەن سوزدەردى جىكتە.
3. تومەندەگى سويلەمنەن زات ەسىمدى تاۋىپ، سويلەم مۇشەلەرىنە قاراي تالدا.
وتكەن جازدا بولعان بولىس سايلاۋىندا سول اۋىلدىڭ بىرەۋى بولىستىققا تالاسقان توقسانبايدىڭ سىزدىعى دەگەن بايعا قارسى شىققان. (س.مۇقانوۆ)
ءىىى دەڭگەي
1. سويلەمدەردەن جالپى ەسىمدى بولەك، جالقى ەسىمدى بولەك تەرىپ جاز.
جاندوس، ەرمەكبايلار ءبىر جاق، ەراسىل، امان، كۇلپاشتار ءبىر جاق بولىپ، ارمانسىز سايىسقان كورىنەدى. (ع.مۇستافين)
سونداي بەيبىتشىلىكتىڭ بىرىندە مۇلىك ارتقان، كەرۋەن تارتقان ساۋداگەرلەر نايمان ەلىنە كەلىپ، داستارقان باسىندا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، وزدەرىنىڭ سارىوزەكتەن كەدەرگىسىز وتكەنىن ايتادى. (ش.ايتماتوۆ)
2. تومەندەگى سوزدەرگە كوپتىك، سەپتىك، تاۋەلدىك، جىكتىك جالعاۋلارىن جالعاپ جاز جانە ءبىرىنشى قاي جالعاۋ جالعاناتىنىن ايت.
الما، شيە، قازاق، ورمان.
3. «جازعى كەش» دەگەن تاقىرىپقا شاعىن شىعارما جاز جانە زات ەسىمدەردى تاپ.

ءىى نۇسقا
ءى دەڭگەي
1. تىلىمىزدە قانشا ءسوز تاپتارى بار؟
2.ماتىندەگى زات ەسىمنىڭ استىن سىز.
«جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي، كەدەيلىككە كارىلىك قوسىلادى. كارىلىك تۇساۋ، كەدەيلىك بۇعاۋ بولىپتى. قارت شەشەن قاناتسىز قىرانشا وتىرىپ قالىپتى. الايدا اعايىندارىنىڭ ەمەن-جارقىن كومەگىنە سۇيەنگەن ول اشتان ءولىپ، كوشتەن قالماپتى. («شەشەندىك سوزدەر» كىتابىنان)
3. تومەندەگى سوزدەرگە كوپتىك، جىكتىك جالعاۋلارىن جالعا جانە قاي جالعاۋ ءبىرىنشى جالعاناتىنىن كورسەت.
ۇشقىش، جۇرگىزۋشى، تالاپكەر، وقۋشى.

ءىى دەڭگەي
1. ماتىننەن جالعاۋلاردىڭ استىن سىز جانە قانداي ەكەنىن ءتۇسىندىر.
شەتكى ۇيلەردەن قىمىزعا جۇگىرەتىن تەزەكباي، تەرلىكبايلار ۇيلەرىنىڭ قاسىندا سولبىرايىپ تۇر. سابانىڭ داۋسى شىقپايدى. كورىنگەنمەن قۇرداس بولىپ، ارسالاڭداپ جۇرەتىن. دۇرماعانبەتتىڭ دە يىعى ءتۇسىپ كەتىپتى. قولىندا جۇگەنى، جىلقى جاققا بارا جاتىر. (ج.ايماۋىتوۆ)
2. تاۋەلدىك جالعاۋى دەگەنىمىز نە؟ تومەندەگى سوزدەردى ورتاق، وڭاشا تاۋەلدەپ، ايىرماشىلىعىن ءتۇسىندىر.
كىلەم، تاراق، كويلەك، كوزىلدىرىك.
3.سۋ، تەڭىز، كول، مۇحيت تۋرالى تۇراقتى تەڭەۋلەردى جازىپ، زات ەسىمنىڭ استىن سىز.
ۇلگى: سۋداي شايقاپ، سۋ سەپكەندەي باسىلدى، تەڭىزدەي تەرەڭ، كولدەي تاسىپ، مۇحيتتاي تولقىپ.

ءىىى دەڭگەي
1. سويلەمدەرگە مورفولوگيالىق تالداۋ جاسا.
شىعىس ىرگەسىندە تارباعاتاي توسىنەن، قۇلاپ تۇسەتىن مول سۋلى قاراۇڭگىر وزەنى اعىپ جاتىر. ونىڭ سىرتىندا قالانى بىرنەشە جەردەن كولەمىن بەرىدەن، قالىڭ ءشيلى، سازداۋىت دالادان الاتىن، تەرەڭ ارنالى، كوك ءيىرىم قاراسۋلار جارىپ وتەدى. (ق.ءجۇمادىلوۆ)
2. زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى اتقاراتىن قىزمەتىنىڭ بارلىق تۇرلەرىن مىسالمەن ءتۇسىندىرىپ شىق.
3. قازاقستاننىڭ وزەن-كولدەرىنە شاعىن سۋرەتتەمە جازىپ، جالقى ەسىمدەردىڭ استىن سىز.

V ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: 60 - جاتتىعۋ
سىناق تاپسىرمانى ورىنداۋ.

VI. وقۋشىلاردى باعالاۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما