سەپتىك جالعاۋ
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى،
م.شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سەپتىك جالعاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1.بىلىمدىلىك: سەپتىك جالعاۋلارى تۋرالى العان تەوريالىق بىلىمدەرىن وقۋشى ەسىندە قايتا جاڭعىرتۋ، تەرەڭدەتە ءتۇسۋ.
2.تاربيەلىك: ۇلتىمىزدىڭ ءسالت-داستۇرىن باعالاپ، دارىپتەۋگە تاربيەلەۋ.
3.دامىتۋشىلىق: وتكەن ساباقتاردان العان بىلىمدەرىن قايتالاۋعا ارنالعان ءار ءتۇرلى جاتتىعۋلار ارقىلى بالالاردى تەز ويلانىپ، جاۋاپتارىن تياناقتى، جۇيەلى ايتا الۋعا داعدىلاندىرۋ. مانەرلەپ وقۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: سۇراق-جاۋاپ، تاقتامەن، ۇلەستىرمەلى كەسپە قاعازدارمەن ، ماتىنمەن اۋىزشا، جازباشا جۇمىستارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: لينگۆيستيكالىق كەستە.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، حالىقتىق پەداگوگيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1.وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2.وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3.وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. 40 جاتتىعۋ
2. تاۋەلدىك جالعاۋ
III. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
1. تاقتاعا جازىلعان سويلەمدەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ينجەنەردىڭ جاڭا جوسپارىنان بىزدەرگە تيەتىن كومەك وتە كوپ
اتاۋ ------ كىم؟ نە؟ ---- بالا شەگە
ىلىك ------- كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ ----- بالانىڭ ----- شەگەنىڭ
بارىس --- كىمگە؟ نەگە؟ -------- بالاعا--------- شەگەگە
تابىس -----كىمدى؟ نەنى؟ -------- بالانى --------شەگەنى
جاتىس ---- كىمدى؟ نەدە؟ ------- بالادا --------شەگەدە
شىعىس ---- كىمنەن؟ نەدەن؟ --- بالادان------ شەگەدەن
كومەكتەس --- كىممەن؟ نەمەن؟ ---بالامەن --- شەگەمەن
2. تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ.
سويلەمدە سوزدەردىڭ اراسىنداعى الۋان ءتۇرلى سينتاكسيستىك قاتىناستاردى كورسەتىپ، ءوزى جالعانعان سوزگە ءار ءتۇرلى گرامماتيكالىق ماعىنا ۇستەپ، ءسوز بەن ءسوزدى بايلانىستىرۋدا ۇلكەن ورىن الاتىن زات ەسىمنىڭ تۇرلەنۋ جۇيەسىنىڭ ءبىرى – سەپتىك جالعاۋى. سەپتىك جالعاۋى دا تاۋەلدىك، كوپتىك جالعاۋلارى سياقتى ءسوز بەن ءسوزدىڭ اراسىن بايلانىستىرىپ، ولاردى ءوزارا قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىرىپ تۇراتىن كاتەگوريا. سەپتىك جالعاۋىنىڭ سوزدەردى بايلانىستىراتىن قاسيەتى مىنا تۇردە تۇسىندىرىلەدى. «ينجەنەردىڭ جاڭا جوسپارىنان بىزدەرگە تيەتىن كومەك وتە كوپ» دەگەن سويلەمدى تاقتاعا جازىپ، ينجەنەر سوزىندەگى –ءدىڭ، جوسپار سوزىندەگى –نان، بىزدەر سوزىندەگى –گە قوسىمشالارىن ءسۇرتىپ تاستاپ، ينجەنەر... جاڭا جوسپارى... بىزدەر... تيەتىن كومەك وتە كوپ دەگەن تىركەستى قايتا وقىتىپ، وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە قانداي وزگەرىس بارىن اڭعارتتىرامىز. ءسويتىپ، سوزدەردىڭ قارىم-قاتىناسقا تۇسە الماي، ايتايىن دەگەن ويدىڭ ۇيلەسىمسىز تۇراتىنىنا وقۋشىلاردىڭ كوزدەرىن جەتكىزەمىز. مۇنان سوڭ ينجەنەر، جوسپار، بىزدەر دەگەن سوزدەردىڭ قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ تۇرعان تىركەسىن اڭعارتىپ، بۇل ءۇشىن تىركەستىڭ ءوزارا بىر-بىرىمەن سەپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارى ارقىلى قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ تۇرعانىن ايتامىز.
تاقتاعا اق، قىزىل بورمەن سەپتىك جالعاۋىنىڭ اتتارى مەن سۇراقتارىن جازىپ، ءاربىر سەپتىكتەردىڭ وزدەرىنە ءتان ارناۋلى سۇراقتارى، قوسىمشالارىنىڭ بارى ايتىلادى. بۇل جۇمىس بىلايشا ورىندالۋعا ءتيىس: تاقتاعا 7 سەپتىكتىڭ اتاۋلارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى اق بورمەن رەت-رەتىمەن باعان رەتىندە ءتىزىلىپ جازىلادى دا، وقۋشىلاردى قاتىستىرا وتىرىپ «تىلىمىزدە نەشە سەپتىك جالعاۋى بارىن كورىپ وتىرسىڭدار؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ الامىز. وسىلايشا وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارعان سوڭ، تاقتاداعى سەپتىكتەردىڭ قاتارىنا قىزىل بورمەن ءارقايسىسىنىڭ سۇراقتارىن جازامىز. ول سۇراقتاردىڭ كىم؟ نە؟ دەگەن نەگىزگى تۇبىردەن وربىگەنىن اڭعارتىپ، ءار سەپتىكتىڭ وزدەرىنە ءتان ارناۋلى قوسىمشالارى بارىن، ول قوسىمشالاردىڭ كىم؟ نە؟ جالعانىپ تۇرعان جالعاۋلار ارقىلى تۇرلەنەتىنى تۇسىندىرەمىز دە، ءار سەپتىكتىڭ تۇسىنداعى كىم؟ نە؟ سۇراعىنا قوسىلىپ تۇرعان سەپتىك قوسىمشالارىنىڭ استىن سىزىپ كورسەتەمىز. سونىمەن قاتار ءار سەپتىكتىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسىنا دا توقتالىپ وتكەن ءجون.
اتاۋ سەپتىك. اتاۋ سەپتىگى سىرت تۇلعاسى جاعىنان دا زات ەسىمنىڭ ءتۇبىرى تۇلعاسىمەن ۇقساس، ارنايى گرامماتيكالىق كورسەتكىشى جوق بولىپ كەلسە دە، باسقا سەپتىك تۇرلەرىمەن بىردەي ارنايى گرامماتيكالىق ماعىناسى بار، باسقا سەپتىك تۇلعالارىنداي ءسوز بايلانىستىرعىش قىزمەتى بار، ولارمەن تەپە-تەڭ، ءبىراق نولدىك فورمالى سەپتىك جۇيەسىنىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. اتاۋ سەپتىگى بەلگىلى ءبىر زاتتاردى اتاپ كورسەتەدى، سوندىقتان اتاۋ سەپتىگىنە قويىلاتىن سۇراقتار كىم؟ نە؟ دەگەن جالعاۋسىز فورمادا جۇمسالادى.
1. ىلىك سەپتىك. ىلىك سەپتىگىندەگى ءسوز ۇنەمى تاۋەلدىك جالعاۋلى سوزبەن بايلانىستى بولادى. ىلىك سەپتىكتىڭ بىلدىرەتىن باستى ماعىناسى – گرامماتيكالىق مەنشىكتىلىك، يەلىكتى، مەنشىكتىلىك-قاتىستىقتى كورسەتۋ. ىلىك سەپتىگى كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بولادى. ىلىك سەپتىگىنىڭ قوسىمشالارى اشىق تا، جاسىرىن دا قولدانىلاتىنى ءوزارا سالىستىرىلا اڭگىمەلەنۋى كەرەك. مىسالى: مەكتەپتىڭ ماڭى – مەكتەپ ماڭى، ەسىكتىڭ تۇتقاسى – ەسىك تۇتقاسى.
بارىس سەپتىك. بارىس سەپتىگىنىڭ دە وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. بارىس سەپتىگى ءسوز بەن ءسوزدى بايلانىستىرىپ، مەكەندى، باعىتتى، ماقساتتى، مەزگىلدىك ۇعىمداردى بىلدىرەدى. بارىس سەپتىگىنىڭ سۇراعى مەن قوسىمشالارىن تۇسىندىرگەن سوڭ، دەيىن، شەيىن، تارتا، قاراي، جۋىق سياقتى شىلاۋ سوزدەر ءوزىنىڭ نەگىزگى سوزدەردىڭ ۇنەمى بارىس سەپتىكتە تۇرۋىن كەرەك ەتەتىنى اڭعارتىلادى. مىسالى: ۇيگە دەيىن.
1. تابىس سەپتىك. تابىس سەپتىگى زات پەن قيمىلدى ۇشتاستىرىپ، ءوزارا بايلانىستىرىپ تۇرادى. تابىس سەپتىگى قيمىلدىق ۇعىمدى بىلدىرەتىن كەيبىر ەتىستىكتەردىڭ لەكسيكالىق ماعىنالارىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولىپ، ولارمەن تابيعي جاعىنان دا قارىم-قاتىناستا كەلەدى. مىسالى، «تاقتانى سۋلى شۇبەرەكپەن ءسۇرتۋ كەرەك» دەگەن سويلەمدى تاقتاعا جازىپ، ءسۇرتۋ كەرەك دەگەن تىركەستىڭ بايانداۋىش ەكەنىن، وعان نەنى؟ دەگەن سۇراقتىڭ تىكەلەي قويىلاتىنى اڭعارتىلادى.
دەمەك، ءسۇرتۋ كەرەك دەگەن ءسوز تىركەسى تاقتانى دەگەن ءسوزدىڭ تابىس سەپتىكتە تۇرۋىن قالايتىنى ەسكەرتىلەدى.
جاتىس سەپتىك. جاتىس سەپتىكتەگى سوزدەر دە ەتىستىكتەن بولعان سويلەم مۇشەلەرىمەن بايلانىسىپ، مەكەندىك، مەزگىلدىك ماعىنالاردى بىلدىرەدى. مىسالى: ول مەكتەپتە بولدى.
شىعىس سەپتىك. شىعىس سەپتىگى – سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ىشىندەگى وڭاي مەڭگەرىلەتىن كاتەگورياسىنىڭ ءبىرى. شىعىس سەپتىكتەگى سوزدەر دە ەتىستىكپەن بايلانىسىپ، قيمىلدىڭ بولعان ورنىن، مەزگىلىن، سەبەبىن، نارسەنىڭ نەدەن ىستەلەتىنىن بىلدىرەدى. مىسالى: ولار ماسكەۋدەن كەلدى. شىعىس سەپتىگىندەگى سوزدەردىڭ ماعىناسى مەن سويلەمدەگى قىزمەتى تومەندەگى مىسالدار ارقىلى تۇسىندىرىلەدى:
1. عارىشكەرلەر بايقوڭىردان (قايدان؟) ۇشىرىلادى.
2. ەڭبەك ساباعىندا پلاستيليننەن (نەدەن؟) ات جاسادىق.
3. اسقاردى الىستان جۇرىسىنەن (نەسىنەن؟) تانىدىم.
4. اسقاردان (كىمنەن؟) ومار جاقسى وقيدى.
ءبىرىنشى سويلەمدەگى بايقوڭىردان دەگەن شىعىس جالعاۋلى ءسوز قايدان؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، شىققان ورىندى ءبىلدىرىپ، ەكىنشى سويلەمدەگى پلاستيليننەن دەگەن ءسوز نەدەن؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، زاتتىڭ نەدەن ىستەلگەنىن ءبىلدىرىپ، سويلەمدە تولىقتاۋىش بولىپ تۇر.
كومەكتەس سەپتىك. كومەكتەس سەپتىك سوزدەر دە ەتىستىكتەن بولعان مۇشەمەن بايلانىسىپ، ىس-ارەكەتتىڭ قۇرالىن، ءتاسىلىن جانە امالىن بىلدىرەدى. دەمەك، كومەكتەس سەپتىگى ءبىر زاتتىڭ ەكىنشى ءبىر زاتقا كومەكشىلىك قىزمەتىندە جۇمسالاتىنىن بىلدىرەدى. مىسالى: ادام ەڭبەگىمەن باعالانادى. كومەكتەس سەپتىگىنىڭ –مەن، -بەن، -پەن تۇرلەرى ءجيى قولدانىلادى، ال –مەنەن، -بەنەن، -پەنەن تۇرلەرى قازىرگى تىلىمىزدە كوپ جۇمسالمايدى. كومەكتەس سەپتىكتىڭ قوسىمشالارىنىڭ باسقا سەپتىكتەردەن ءبىر ەرەكشەلىگى – ولاردىڭ جۋان ۆاريانتى جوق. بۇلاردىڭ تۇبىرگە ۇنەمى جىڭىشكە تۇلعادا جالعانىپ، بۋىن ۇندەستىگىنە باعىنبايتىنى، كومەكتەس سەپتىكتىڭ بەرەتىن ماعىنالارى دا، سويلەمدەگى قىزمەتى دە تۇرلىشە بولىپ كەلەتىندىگىن سويلەم تالداۋ ارقىلى تۇسىندىرگەن ۇتىمدى بولادى. مىسالى:
1. ەڭبەككەرلەر تراكتورمەن (نەمەن؟) جەر جىرتادى، كومباينمەن (نەمەن؟) استىق ورادى. قاسىم جولداستارىمەن (كىمدەرمەن؟) ەكسكۋرسياعا كەتتى. ءبىز باياندامانى ىقىلاسپەن (قالاي؟) تىڭدادىق.
بۇل سويلەمدەردەگى تراكتورمەن، كومباينمەن دەگەن سوزدەر نەمەن دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ءىستىڭ نەندەي قۇرالمەن ىستەلەتىنىن ءبىلدىرىپ تۇر. سول سياقتى جولداستارىمەن دەگەن ءسوز كىمدەرمەن؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ءىستىڭ بىرلەستىگىن ءبىلدىرىپ تۇر.
ءسويتىپ، وقۋشىلارعا تۇسىندىرگەن سەپتىك جالعاۋىنىڭ ءتۇرىن، سۇراعىن، ماعىناسىن، قوسىمشالارىن جيناقتاپ، وزدەرىنە بالا، شەگە دەگەن ەكى ءسوزدى اۋىزشا سەپتەتىپ، ولاردىڭ جاۋابىن اق، قىزىل بورمەن ءار سەپتىكتىڭ تۇسىنا جازىپ تۇرۋ كەرەك. وسىنداي جۇمىستىڭ ناتيجەسى تاقتادا مىنا تۇردە كورىنۋى ءتيىس:
1. اتاۋ ------- كىم؟ نە؟ ------------- بالا ------------ شەگە
2. ىلىك -------- كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ ---- بالانىڭ ------- شەگەنىڭ
3. بارىس ----- كىمگە؟ نەگە؟ ------- بالاعا ---------- شەگەگە
4. تابىس ----- كىمدى؟ نەنى؟ -------- بالانى -------- شەگەنى
5. جاتىس ----- كىمدى؟ نەدە؟ ------- بالادا -------- شەگەدە
6. شىعىس -----كىمنەن؟ نەدەن؟ --- بالادان ------ شەگەدەن
7. كومەكتەس --كىممەن؟ نەمەن؟ -- بالامەن ------ شەگەمەن
بۇل كورىنىستەن جوعارىدا ايتىلعانداردان باسقا بالا، شەگە سوزدەرىندەگى سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءدال كىم؟ نە؟ سۇراقتارىنداي تۇرلەنىپ تۇرعانىن، بۋىن ۇندەستىگىنە بايلانىستى قوسىمشالاردىڭ جۋان، جىڭىشكە تۇرلەرگە ۆاريانتتانىپ تۇرعانىن ايتۋ قاجەت. بۇدان سوڭ دىبىس ۇندەستىگىنە بايلانىستى دا ءار سەپتىكتىڭ قوسىمشالارىنىڭ ءتۇرلى ۆاريانتتا كەلەتىنىن مىنا كەستە ارقىلى تۇسىندىرەمىز.
سەپتىكتەر ------------- سەپتىكتەردىڭ جالعاۋلارى
1. اتاۋ ----------------- جوق
2. ىلىك ----------------- - نىڭ، - ءنىڭ، - دىڭ، - ءدىڭ، - تىڭ، - ءتىڭ
3. بارى--------------- - عا، - گە، - قا، - كە، - نا، - نە، - ا، - ە
4. تابىس ------------- - دى، - ءدى، - تى، - ءتى، - نى، - ءنى، - ن
5. جاتىس-------------- - دا، - دە، - تا،- تە، - ندا، - ندە
6. شىعىc------------- - نان، - نەن، - دان،- دەن، - تان، -تەن
7. كومەكتەس --------- - مەن،- بەن، - پەن
بۇل كورنەكى قۇرالدى جاڭا ماتەريالدى جيناقتاپ قورىتۋ رەتىندە پايدالانامىز. سەپتىك جالعاۋىنىڭ جالعاناتىن سوزدەرىنىڭ سوڭعى دىبىستارىنىڭ اۋەنىنە قاراي تۇرلىشە بولىپ كەلەتىنى وسىنداعى جالعاۋلاردى كورسەتۋ ارقىلى ءتۇسىندىرىلىپ، سوزدەردىڭ وسىنداي جالعاۋلار ارقىلى تۇرلەنۋى سەپتەۋ دەلىنەتىندىگى تۇجىرىمدالادى.
سونىمەن قاتار مەكتەپ باعدارلاماسىندا سەپتەۋدىڭ جاي سەپتەۋ مەن تاۋەلدى سەپتەۋ دەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى. جاي سەپتەۋ دەپ جالعاۋلارىنىڭ تىكەلەي زات ەسىمدەردىڭ جانە باسقا ەسىم قىزمەتىن اتقاراتىن سوزدەردىڭ تۋرا تۇرلەرىنە جالعانۋىن، سەپتەلۋىن ايتساق، ال تاۋەلدى سەپتەۋ دەپ سەپتىك جالعاۋىنىڭ زات ەسىم نەمەسە زات ەسىم قىزمەتىن اتقاراتىن باسقا سوزدەردىڭ تاۋەلدى تۇرلەرىنە جالعانۋىن ايتامىز. سەپتىك جالعاۋىنىڭ جاي سەپتەۋ ءتۇرى مەن تاۋەلدى سەپتەۋ ءتۇرىن سالىستىرىپ وقىتۋعا بولادى.
جاي سەپتەۋ --------- تاۋەلدى سەپتەۋ
1. قالام ------------- قالامىم
2. قالامنىڭ ------- قالامىمنىڭ
3. قالامعا ---------- قالامىما
4. قالامدى ----------- قالامىمدى
5. قالامدا ------------قالامىمدا
6. قالامنان ----------قالامىمنان
7. قالاممەن ----------قالامىممەن
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس
41-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
42-جاتتىعۋ (جازباشا)
تولقىن
تولقىننان تولقىن تۋادى،
تولقىندى تولقىن قۋادى،
تولقىن مەن تولقىن جارىساد.
كۇڭىرەنىسىپ كەڭەسپەن،
بىتپەيتىن ءبىر ەگەسپەن
جارىسىپ جارعا بارىساد.
تولقىن مەن تولقىن سىرلاسىپ،
سىرلارىن ەپتەت ۇرلاسىپ،
تولقىنعا تولقىن ەركەلەپ،
مەرۋەرت كوبىككە ورانىپ،
جىلانداي جۇزگە بۇرالىپ،
جارعا جەتەر ەنتەلەپ. (م.جۇمابايەۆ)
43-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
44-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
45-جاتتىعۋ (جازباشا)
تومەندەگى سوزدەرگە بارىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋىن جالعاپ كوشىرىڭدەر دە، ول جالعاۋدىڭ نەلىكتەن تۇرلىشە بولعانىن تۇسىندىرىڭدەر.
(قايدا؟) قالاعا
(كىمگە؟) اكەمە (ت.ج ءى)
(كىمگە؟) اتاسىنا (ت.ج ءىىى)
(نەگە؟) كۇرەككە
(نەگە؟) ساعاتقا
(نەگە؟) ۇيگە
(قايدا؟) ىنىسىنە (ت.ج ءىىى)
(كىمگە؟) اپاما (ت.ج ءى)
46-جاتتىعۋ (جازباشا)
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا قاجەتتى سەپتىك جالعاۋىن قويىپ جازىپ، قاي سەپتىك ەكەنىن انىقتاڭدار.
جازعىتۇرىم قالمايدى قىستىڭ سىزى،
ماساتىداي قۇلپىرار جەردىڭ ءجۇزى.
جان-جانۋار، ادامزات انتالاسا،
اتا-اناداي ەلجىرەر كۇننىڭ كوزى.
جازدىڭ كوركى ەنەدى جىل قۇسىنا،
جايراڭداسىپ جاس كۇلەر قۇربىسىنا.
كوردەن جاڭا تۇرعانداي كەمپىر مەن شال،
جالباڭداسار ءوزىنىڭ تۇرعىسىنا.
(اباي)
ۇلەستىرمەلى كەسپە قاعازدارمەن جۇمىس.
1-كەسپە قاعازى. بەرىلگەن سويلەمدى قۇرىلىسىنا، سويلەم مۇشەلەرىنە تالداپ، كەزدەسكەن سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءتۇرىن اجىرات.
قازاق بالاسىن اعاش بەسىككە سالىپ اسىرايدى.
2- كەسپە قاعازى. سويلەمگە مورفولوگيالىق تالداۋ جاسا.
نارەستەنىڭ دۇنيەگە كەلگەن قۇرمەتىنە ارنالاتىن ءسالت-داستۇردىڭ ءبىرى – شىلدەحانا.
3-كەسپە قاعازى. سويلەمدە كەزدەسەتىن سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءتۇرىن اجىراتىپ، استى سىزىلعان سوزگە فونەتيكالىق تالداۋ جاسا.
اسىق ويىنى بالانى ەپتىلىككە، مەرگەندىككە ۇيرەتەدى.
(«قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى»)
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. سەپتىك جالعاۋ تۋرالى تۇسىنىك
2. 47-48 جاتتىعۋ.
Vءى . وقۋشىلاردى باعالاۋ.
م.شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سەپتىك جالعاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1.بىلىمدىلىك: سەپتىك جالعاۋلارى تۋرالى العان تەوريالىق بىلىمدەرىن وقۋشى ەسىندە قايتا جاڭعىرتۋ، تەرەڭدەتە ءتۇسۋ.
2.تاربيەلىك: ۇلتىمىزدىڭ ءسالت-داستۇرىن باعالاپ، دارىپتەۋگە تاربيەلەۋ.
3.دامىتۋشىلىق: وتكەن ساباقتاردان العان بىلىمدەرىن قايتالاۋعا ارنالعان ءار ءتۇرلى جاتتىعۋلار ارقىلى بالالاردى تەز ويلانىپ، جاۋاپتارىن تياناقتى، جۇيەلى ايتا الۋعا داعدىلاندىرۋ. مانەرلەپ وقۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: سۇراق-جاۋاپ، تاقتامەن، ۇلەستىرمەلى كەسپە قاعازدارمەن ، ماتىنمەن اۋىزشا، جازباشا جۇمىستارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: لينگۆيستيكالىق كەستە.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، حالىقتىق پەداگوگيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1.وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2.وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3.وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. 40 جاتتىعۋ
2. تاۋەلدىك جالعاۋ
III. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
1. تاقتاعا جازىلعان سويلەمدەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ينجەنەردىڭ جاڭا جوسپارىنان بىزدەرگە تيەتىن كومەك وتە كوپ
اتاۋ ------ كىم؟ نە؟ ---- بالا شەگە
ىلىك ------- كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ ----- بالانىڭ ----- شەگەنىڭ
بارىس --- كىمگە؟ نەگە؟ -------- بالاعا--------- شەگەگە
تابىس -----كىمدى؟ نەنى؟ -------- بالانى --------شەگەنى
جاتىس ---- كىمدى؟ نەدە؟ ------- بالادا --------شەگەدە
شىعىس ---- كىمنەن؟ نەدەن؟ --- بالادان------ شەگەدەن
كومەكتەس --- كىممەن؟ نەمەن؟ ---بالامەن --- شەگەمەن
2. تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ.
سويلەمدە سوزدەردىڭ اراسىنداعى الۋان ءتۇرلى سينتاكسيستىك قاتىناستاردى كورسەتىپ، ءوزى جالعانعان سوزگە ءار ءتۇرلى گرامماتيكالىق ماعىنا ۇستەپ، ءسوز بەن ءسوزدى بايلانىستىرۋدا ۇلكەن ورىن الاتىن زات ەسىمنىڭ تۇرلەنۋ جۇيەسىنىڭ ءبىرى – سەپتىك جالعاۋى. سەپتىك جالعاۋى دا تاۋەلدىك، كوپتىك جالعاۋلارى سياقتى ءسوز بەن ءسوزدىڭ اراسىن بايلانىستىرىپ، ولاردى ءوزارا قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىرىپ تۇراتىن كاتەگوريا. سەپتىك جالعاۋىنىڭ سوزدەردى بايلانىستىراتىن قاسيەتى مىنا تۇردە تۇسىندىرىلەدى. «ينجەنەردىڭ جاڭا جوسپارىنان بىزدەرگە تيەتىن كومەك وتە كوپ» دەگەن سويلەمدى تاقتاعا جازىپ، ينجەنەر سوزىندەگى –ءدىڭ، جوسپار سوزىندەگى –نان، بىزدەر سوزىندەگى –گە قوسىمشالارىن ءسۇرتىپ تاستاپ، ينجەنەر... جاڭا جوسپارى... بىزدەر... تيەتىن كومەك وتە كوپ دەگەن تىركەستى قايتا وقىتىپ، وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە قانداي وزگەرىس بارىن اڭعارتتىرامىز. ءسويتىپ، سوزدەردىڭ قارىم-قاتىناسقا تۇسە الماي، ايتايىن دەگەن ويدىڭ ۇيلەسىمسىز تۇراتىنىنا وقۋشىلاردىڭ كوزدەرىن جەتكىزەمىز. مۇنان سوڭ ينجەنەر، جوسپار، بىزدەر دەگەن سوزدەردىڭ قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ تۇرعان تىركەسىن اڭعارتىپ، بۇل ءۇشىن تىركەستىڭ ءوزارا بىر-بىرىمەن سەپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارى ارقىلى قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ تۇرعانىن ايتامىز.
تاقتاعا اق، قىزىل بورمەن سەپتىك جالعاۋىنىڭ اتتارى مەن سۇراقتارىن جازىپ، ءاربىر سەپتىكتەردىڭ وزدەرىنە ءتان ارناۋلى سۇراقتارى، قوسىمشالارىنىڭ بارى ايتىلادى. بۇل جۇمىس بىلايشا ورىندالۋعا ءتيىس: تاقتاعا 7 سەپتىكتىڭ اتاۋلارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى اق بورمەن رەت-رەتىمەن باعان رەتىندە ءتىزىلىپ جازىلادى دا، وقۋشىلاردى قاتىستىرا وتىرىپ «تىلىمىزدە نەشە سەپتىك جالعاۋى بارىن كورىپ وتىرسىڭدار؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ الامىز. وسىلايشا وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارعان سوڭ، تاقتاداعى سەپتىكتەردىڭ قاتارىنا قىزىل بورمەن ءارقايسىسىنىڭ سۇراقتارىن جازامىز. ول سۇراقتاردىڭ كىم؟ نە؟ دەگەن نەگىزگى تۇبىردەن وربىگەنىن اڭعارتىپ، ءار سەپتىكتىڭ وزدەرىنە ءتان ارناۋلى قوسىمشالارى بارىن، ول قوسىمشالاردىڭ كىم؟ نە؟ جالعانىپ تۇرعان جالعاۋلار ارقىلى تۇرلەنەتىنى تۇسىندىرەمىز دە، ءار سەپتىكتىڭ تۇسىنداعى كىم؟ نە؟ سۇراعىنا قوسىلىپ تۇرعان سەپتىك قوسىمشالارىنىڭ استىن سىزىپ كورسەتەمىز. سونىمەن قاتار ءار سەپتىكتىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسىنا دا توقتالىپ وتكەن ءجون.
اتاۋ سەپتىك. اتاۋ سەپتىگى سىرت تۇلعاسى جاعىنان دا زات ەسىمنىڭ ءتۇبىرى تۇلعاسىمەن ۇقساس، ارنايى گرامماتيكالىق كورسەتكىشى جوق بولىپ كەلسە دە، باسقا سەپتىك تۇرلەرىمەن بىردەي ارنايى گرامماتيكالىق ماعىناسى بار، باسقا سەپتىك تۇلعالارىنداي ءسوز بايلانىستىرعىش قىزمەتى بار، ولارمەن تەپە-تەڭ، ءبىراق نولدىك فورمالى سەپتىك جۇيەسىنىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. اتاۋ سەپتىگى بەلگىلى ءبىر زاتتاردى اتاپ كورسەتەدى، سوندىقتان اتاۋ سەپتىگىنە قويىلاتىن سۇراقتار كىم؟ نە؟ دەگەن جالعاۋسىز فورمادا جۇمسالادى.
1. ىلىك سەپتىك. ىلىك سەپتىگىندەگى ءسوز ۇنەمى تاۋەلدىك جالعاۋلى سوزبەن بايلانىستى بولادى. ىلىك سەپتىكتىڭ بىلدىرەتىن باستى ماعىناسى – گرامماتيكالىق مەنشىكتىلىك، يەلىكتى، مەنشىكتىلىك-قاتىستىقتى كورسەتۋ. ىلىك سەپتىگى كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بولادى. ىلىك سەپتىگىنىڭ قوسىمشالارى اشىق تا، جاسىرىن دا قولدانىلاتىنى ءوزارا سالىستىرىلا اڭگىمەلەنۋى كەرەك. مىسالى: مەكتەپتىڭ ماڭى – مەكتەپ ماڭى، ەسىكتىڭ تۇتقاسى – ەسىك تۇتقاسى.
بارىس سەپتىك. بارىس سەپتىگىنىڭ دە وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. بارىس سەپتىگى ءسوز بەن ءسوزدى بايلانىستىرىپ، مەكەندى، باعىتتى، ماقساتتى، مەزگىلدىك ۇعىمداردى بىلدىرەدى. بارىس سەپتىگىنىڭ سۇراعى مەن قوسىمشالارىن تۇسىندىرگەن سوڭ، دەيىن، شەيىن، تارتا، قاراي، جۋىق سياقتى شىلاۋ سوزدەر ءوزىنىڭ نەگىزگى سوزدەردىڭ ۇنەمى بارىس سەپتىكتە تۇرۋىن كەرەك ەتەتىنى اڭعارتىلادى. مىسالى: ۇيگە دەيىن.
1. تابىس سەپتىك. تابىس سەپتىگى زات پەن قيمىلدى ۇشتاستىرىپ، ءوزارا بايلانىستىرىپ تۇرادى. تابىس سەپتىگى قيمىلدىق ۇعىمدى بىلدىرەتىن كەيبىر ەتىستىكتەردىڭ لەكسيكالىق ماعىنالارىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولىپ، ولارمەن تابيعي جاعىنان دا قارىم-قاتىناستا كەلەدى. مىسالى، «تاقتانى سۋلى شۇبەرەكپەن ءسۇرتۋ كەرەك» دەگەن سويلەمدى تاقتاعا جازىپ، ءسۇرتۋ كەرەك دەگەن تىركەستىڭ بايانداۋىش ەكەنىن، وعان نەنى؟ دەگەن سۇراقتىڭ تىكەلەي قويىلاتىنى اڭعارتىلادى.
دەمەك، ءسۇرتۋ كەرەك دەگەن ءسوز تىركەسى تاقتانى دەگەن ءسوزدىڭ تابىس سەپتىكتە تۇرۋىن قالايتىنى ەسكەرتىلەدى.
جاتىس سەپتىك. جاتىس سەپتىكتەگى سوزدەر دە ەتىستىكتەن بولعان سويلەم مۇشەلەرىمەن بايلانىسىپ، مەكەندىك، مەزگىلدىك ماعىنالاردى بىلدىرەدى. مىسالى: ول مەكتەپتە بولدى.
شىعىس سەپتىك. شىعىس سەپتىگى – سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ىشىندەگى وڭاي مەڭگەرىلەتىن كاتەگورياسىنىڭ ءبىرى. شىعىس سەپتىكتەگى سوزدەر دە ەتىستىكپەن بايلانىسىپ، قيمىلدىڭ بولعان ورنىن، مەزگىلىن، سەبەبىن، نارسەنىڭ نەدەن ىستەلەتىنىن بىلدىرەدى. مىسالى: ولار ماسكەۋدەن كەلدى. شىعىس سەپتىگىندەگى سوزدەردىڭ ماعىناسى مەن سويلەمدەگى قىزمەتى تومەندەگى مىسالدار ارقىلى تۇسىندىرىلەدى:
1. عارىشكەرلەر بايقوڭىردان (قايدان؟) ۇشىرىلادى.
2. ەڭبەك ساباعىندا پلاستيليننەن (نەدەن؟) ات جاسادىق.
3. اسقاردى الىستان جۇرىسىنەن (نەسىنەن؟) تانىدىم.
4. اسقاردان (كىمنەن؟) ومار جاقسى وقيدى.
ءبىرىنشى سويلەمدەگى بايقوڭىردان دەگەن شىعىس جالعاۋلى ءسوز قايدان؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، شىققان ورىندى ءبىلدىرىپ، ەكىنشى سويلەمدەگى پلاستيليننەن دەگەن ءسوز نەدەن؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، زاتتىڭ نەدەن ىستەلگەنىن ءبىلدىرىپ، سويلەمدە تولىقتاۋىش بولىپ تۇر.
كومەكتەس سەپتىك. كومەكتەس سەپتىك سوزدەر دە ەتىستىكتەن بولعان مۇشەمەن بايلانىسىپ، ىس-ارەكەتتىڭ قۇرالىن، ءتاسىلىن جانە امالىن بىلدىرەدى. دەمەك، كومەكتەس سەپتىگى ءبىر زاتتىڭ ەكىنشى ءبىر زاتقا كومەكشىلىك قىزمەتىندە جۇمسالاتىنىن بىلدىرەدى. مىسالى: ادام ەڭبەگىمەن باعالانادى. كومەكتەس سەپتىگىنىڭ –مەن، -بەن، -پەن تۇرلەرى ءجيى قولدانىلادى، ال –مەنەن، -بەنەن، -پەنەن تۇرلەرى قازىرگى تىلىمىزدە كوپ جۇمسالمايدى. كومەكتەس سەپتىكتىڭ قوسىمشالارىنىڭ باسقا سەپتىكتەردەن ءبىر ەرەكشەلىگى – ولاردىڭ جۋان ۆاريانتى جوق. بۇلاردىڭ تۇبىرگە ۇنەمى جىڭىشكە تۇلعادا جالعانىپ، بۋىن ۇندەستىگىنە باعىنبايتىنى، كومەكتەس سەپتىكتىڭ بەرەتىن ماعىنالارى دا، سويلەمدەگى قىزمەتى دە تۇرلىشە بولىپ كەلەتىندىگىن سويلەم تالداۋ ارقىلى تۇسىندىرگەن ۇتىمدى بولادى. مىسالى:
1. ەڭبەككەرلەر تراكتورمەن (نەمەن؟) جەر جىرتادى، كومباينمەن (نەمەن؟) استىق ورادى. قاسىم جولداستارىمەن (كىمدەرمەن؟) ەكسكۋرسياعا كەتتى. ءبىز باياندامانى ىقىلاسپەن (قالاي؟) تىڭدادىق.
بۇل سويلەمدەردەگى تراكتورمەن، كومباينمەن دەگەن سوزدەر نەمەن دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ءىستىڭ نەندەي قۇرالمەن ىستەلەتىنىن ءبىلدىرىپ تۇر. سول سياقتى جولداستارىمەن دەگەن ءسوز كىمدەرمەن؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ءىستىڭ بىرلەستىگىن ءبىلدىرىپ تۇر.
ءسويتىپ، وقۋشىلارعا تۇسىندىرگەن سەپتىك جالعاۋىنىڭ ءتۇرىن، سۇراعىن، ماعىناسىن، قوسىمشالارىن جيناقتاپ، وزدەرىنە بالا، شەگە دەگەن ەكى ءسوزدى اۋىزشا سەپتەتىپ، ولاردىڭ جاۋابىن اق، قىزىل بورمەن ءار سەپتىكتىڭ تۇسىنا جازىپ تۇرۋ كەرەك. وسىنداي جۇمىستىڭ ناتيجەسى تاقتادا مىنا تۇردە كورىنۋى ءتيىس:
1. اتاۋ ------- كىم؟ نە؟ ------------- بالا ------------ شەگە
2. ىلىك -------- كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ ---- بالانىڭ ------- شەگەنىڭ
3. بارىس ----- كىمگە؟ نەگە؟ ------- بالاعا ---------- شەگەگە
4. تابىس ----- كىمدى؟ نەنى؟ -------- بالانى -------- شەگەنى
5. جاتىس ----- كىمدى؟ نەدە؟ ------- بالادا -------- شەگەدە
6. شىعىس -----كىمنەن؟ نەدەن؟ --- بالادان ------ شەگەدەن
7. كومەكتەس --كىممەن؟ نەمەن؟ -- بالامەن ------ شەگەمەن
بۇل كورىنىستەن جوعارىدا ايتىلعانداردان باسقا بالا، شەگە سوزدەرىندەگى سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءدال كىم؟ نە؟ سۇراقتارىنداي تۇرلەنىپ تۇرعانىن، بۋىن ۇندەستىگىنە بايلانىستى قوسىمشالاردىڭ جۋان، جىڭىشكە تۇرلەرگە ۆاريانتتانىپ تۇرعانىن ايتۋ قاجەت. بۇدان سوڭ دىبىس ۇندەستىگىنە بايلانىستى دا ءار سەپتىكتىڭ قوسىمشالارىنىڭ ءتۇرلى ۆاريانتتا كەلەتىنىن مىنا كەستە ارقىلى تۇسىندىرەمىز.
سەپتىكتەر ------------- سەپتىكتەردىڭ جالعاۋلارى
1. اتاۋ ----------------- جوق
2. ىلىك ----------------- - نىڭ، - ءنىڭ، - دىڭ، - ءدىڭ، - تىڭ، - ءتىڭ
3. بارى--------------- - عا، - گە، - قا، - كە، - نا، - نە، - ا، - ە
4. تابىس ------------- - دى، - ءدى، - تى، - ءتى، - نى، - ءنى، - ن
5. جاتىس-------------- - دا، - دە، - تا،- تە، - ندا، - ندە
6. شىعىc------------- - نان، - نەن، - دان،- دەن، - تان، -تەن
7. كومەكتەس --------- - مەن،- بەن، - پەن
بۇل كورنەكى قۇرالدى جاڭا ماتەريالدى جيناقتاپ قورىتۋ رەتىندە پايدالانامىز. سەپتىك جالعاۋىنىڭ جالعاناتىن سوزدەرىنىڭ سوڭعى دىبىستارىنىڭ اۋەنىنە قاراي تۇرلىشە بولىپ كەلەتىنى وسىنداعى جالعاۋلاردى كورسەتۋ ارقىلى ءتۇسىندىرىلىپ، سوزدەردىڭ وسىنداي جالعاۋلار ارقىلى تۇرلەنۋى سەپتەۋ دەلىنەتىندىگى تۇجىرىمدالادى.
سونىمەن قاتار مەكتەپ باعدارلاماسىندا سەپتەۋدىڭ جاي سەپتەۋ مەن تاۋەلدى سەپتەۋ دەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى. جاي سەپتەۋ دەپ جالعاۋلارىنىڭ تىكەلەي زات ەسىمدەردىڭ جانە باسقا ەسىم قىزمەتىن اتقاراتىن سوزدەردىڭ تۋرا تۇرلەرىنە جالعانۋىن، سەپتەلۋىن ايتساق، ال تاۋەلدى سەپتەۋ دەپ سەپتىك جالعاۋىنىڭ زات ەسىم نەمەسە زات ەسىم قىزمەتىن اتقاراتىن باسقا سوزدەردىڭ تاۋەلدى تۇرلەرىنە جالعانۋىن ايتامىز. سەپتىك جالعاۋىنىڭ جاي سەپتەۋ ءتۇرى مەن تاۋەلدى سەپتەۋ ءتۇرىن سالىستىرىپ وقىتۋعا بولادى.
جاي سەپتەۋ --------- تاۋەلدى سەپتەۋ
1. قالام ------------- قالامىم
2. قالامنىڭ ------- قالامىمنىڭ
3. قالامعا ---------- قالامىما
4. قالامدى ----------- قالامىمدى
5. قالامدا ------------قالامىمدا
6. قالامنان ----------قالامىمنان
7. قالاممەن ----------قالامىممەن
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس
41-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
42-جاتتىعۋ (جازباشا)
تولقىن
تولقىننان تولقىن تۋادى،
تولقىندى تولقىن قۋادى،
تولقىن مەن تولقىن جارىساد.
كۇڭىرەنىسىپ كەڭەسپەن،
بىتپەيتىن ءبىر ەگەسپەن
جارىسىپ جارعا بارىساد.
تولقىن مەن تولقىن سىرلاسىپ،
سىرلارىن ەپتەت ۇرلاسىپ،
تولقىنعا تولقىن ەركەلەپ،
مەرۋەرت كوبىككە ورانىپ،
جىلانداي جۇزگە بۇرالىپ،
جارعا جەتەر ەنتەلەپ. (م.جۇمابايەۆ)
43-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
44-جاتتىعۋ (اۋىزشا)
45-جاتتىعۋ (جازباشا)
تومەندەگى سوزدەرگە بارىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋىن جالعاپ كوشىرىڭدەر دە، ول جالعاۋدىڭ نەلىكتەن تۇرلىشە بولعانىن تۇسىندىرىڭدەر.
(قايدا؟) قالاعا
(كىمگە؟) اكەمە (ت.ج ءى)
(كىمگە؟) اتاسىنا (ت.ج ءىىى)
(نەگە؟) كۇرەككە
(نەگە؟) ساعاتقا
(نەگە؟) ۇيگە
(قايدا؟) ىنىسىنە (ت.ج ءىىى)
(كىمگە؟) اپاما (ت.ج ءى)
46-جاتتىعۋ (جازباشا)
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا قاجەتتى سەپتىك جالعاۋىن قويىپ جازىپ، قاي سەپتىك ەكەنىن انىقتاڭدار.
جازعىتۇرىم قالمايدى قىستىڭ سىزى،
ماساتىداي قۇلپىرار جەردىڭ ءجۇزى.
جان-جانۋار، ادامزات انتالاسا،
اتا-اناداي ەلجىرەر كۇننىڭ كوزى.
جازدىڭ كوركى ەنەدى جىل قۇسىنا،
جايراڭداسىپ جاس كۇلەر قۇربىسىنا.
كوردەن جاڭا تۇرعانداي كەمپىر مەن شال،
جالباڭداسار ءوزىنىڭ تۇرعىسىنا.
(اباي)
ۇلەستىرمەلى كەسپە قاعازدارمەن جۇمىس.
1-كەسپە قاعازى. بەرىلگەن سويلەمدى قۇرىلىسىنا، سويلەم مۇشەلەرىنە تالداپ، كەزدەسكەن سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءتۇرىن اجىرات.
قازاق بالاسىن اعاش بەسىككە سالىپ اسىرايدى.
2- كەسپە قاعازى. سويلەمگە مورفولوگيالىق تالداۋ جاسا.
نارەستەنىڭ دۇنيەگە كەلگەن قۇرمەتىنە ارنالاتىن ءسالت-داستۇردىڭ ءبىرى – شىلدەحانا.
3-كەسپە قاعازى. سويلەمدە كەزدەسەتىن سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ ءتۇرىن اجىراتىپ، استى سىزىلعان سوزگە فونەتيكالىق تالداۋ جاسا.
اسىق ويىنى بالانى ەپتىلىككە، مەرگەندىككە ۇيرەتەدى.
(«قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى»)
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. سەپتىك جالعاۋ تۋرالى تۇسىنىك
2. 47-48 جاتتىعۋ.
Vءى . وقۋشىلاردى باعالاۋ.
You Might Also Like
