تىلەنشى تۋرالى
قاز داۋىستى قازىبەك قوڭتاجىنىڭ سىيعا بەرگەن سول قىزىن ءوزىنىڭ ۇلى بەكبولاتقا قوسقان ەكەن. كەيىن وعان ءبىر ۇل، ءبىر قىز تۋادى. بايبىشەدەن توعىز ۇلى بار بەكبولات بي جاڭاعى ۇل پەرزەنتىنىڭ اتىن — تىلەنشى دەپ قويعىزعان.
كۇندەردىڭ بىرىندە ورتا ءجۇز حانى ابىلاي كوپ نوكەرىمەن بەكبولات بيدىكىنە كەلەدى. سەبەبى قاز داۋىستى قازىبەك بي كوزى تىرىسىندە ابىلاي حانعا ىقپال جاساپ وتىرعان.
ال قازىبەك ءدۇنيا سالعان 1764 جىلدان بىلاي شانشار ابىز اۋلەتى قازىبەك تۇقىمىمەن حان اراسىندا قىرعي-قاباقتىق كۇشەيەدى. ابىلاي قاراشاسى بوتاقاندى بەي كۇنا ءولتىرىپ، جانايدى تۇتقىنداتقاندا نامىستانىپ، قانىنا قازعان بەس مەيرامنان ءۇش مىڭ ارعىن قارسى كوتەرىلگەن. حان ءداتى شىداماي ولگەنىنە قۇن، ايىپ-اجىن تولەپ، تۇتقىنداتقانىن بوساتىپ، ارەڭ قۇتىلىپتى. ونان كەيىن بەكبولاتتىڭ كوپ ۇلىنىڭ بىرەۋى ابىلايدىڭ ءبىر ءۇيىر تۇلپار تەكتى قىسىراعىن ۇرلاپ اكەتىپ، بەكبولات بي بۇل قيان-كەسكى داۋدا ۇرىنى شەشەندىكپەن قورعاپ، حانعا توعىز ايىپ تولەپ تابىسقان.
ابىلاي حاننىڭ بەكبولات بيگە بۇگىنگى كەلۋىنىڭ ءتۇپ تامىرى — ەندى جاۋلاسپاۋ، ەلدەسۋ قامى ەدى. قوناقاسى جەلگەن سوڭ بي اڭىسىن اڭداپ، حاننان سىر تارتادى. ابىلاي حان كوڭىل-كۇيىن ەلجىرەي شەرتىپ:
— اكەڭ قازىبەكتىڭ كيەلى ءارۋاعىنا توزاڭ جۋىتپاي، ءادىل بي اتانىپ كەلدىڭ، بەكە! جاسىڭ ۇلعايدى. ەندى وزىڭنەن تۋعان ون ۇلدىڭ ءبىرىن ورنىڭا بي سايلاعالى كەلدىك. قايسىسىنا باتاڭدى بەرەسىڭ؟ — دەيدى.
بەكبولات بي شارت جۇگىنىپ، كوزىن جۇمىپ، ساقالىن سيپاي بەرىپتى. اكەسى بايبىشەنىڭ توعىز ۇلىنىڭ ءبىرىن اتايىن دەسە، ءبارى ىنجىق، توقالدىڭ ۇلىن اتايىن دەسە، ازۋلى بايبىشەدەن يمەنەدى. وسىنداي تۇيىققا قامالىپ وتىرعانىن توقالدىڭ قىزى بىردەن اڭعارادى دا شىمىلدىعىن كوتەرىپ تۇرىپ بىلاي دەيدى:
— ياپىرم-اي، بي اتامنىڭ شالقۋىن-اي، تولقۋىن-اي، اجەمنەن قورقۋىن-اي! بي اتام اجەمنەن قورىقپاسا، ايتپايتىن نەسى بار. توقالدان تۋدى دەمەسە، ءبىزدىڭ تىلەنشى جاننىڭ ەل بيلەمەيتىن نەسى بار؟
بي كوزىن اشىپ جىبەرىپ:
— دۇرىس ايتاسىڭ، قاراعىم! سول نەمەدە ءۇمىتىم بار ەدى. قوڭتاجى حان بىزگە شەشەڭدى قۋلىقپەن بەرگەن. تەك، ناعاشىسىنا تارتىپ كەتپەسە، — دەپ بايبىشەگە جالتاقتاي بەرەدى.
بايبىشەگە ىلە ءتىل قاتىپتى:
— نەگە، اتا — باس، بالا — مويىن. قاز اتاما تارتادى. راس، سول نەمەگە مەنىڭ دە ءۇمىتىم بار. «ارعىماقتىڭ بالاسى از وتتاپ، كوپ جۋسايدى، ادام بولار بالا از ويناپ، كوپ ويلايدى دەۋشى» ەدى. بي سەنىڭ بوزاتان اتىڭ بار ەدى. تىلەنشىنىڭ ەكى تايلاق اتى بار ەدى. مەنىڭ تۇسىمدە سول ەكەۋى كوگالعا شوگىپ، كوپ جۋساپ، از ويناقتايتىن. ورىستە وزگەرمەسە، — دەپ توقتايدى.
ابىلاي حان بەكبولات پەن بايبىشەنىڭ پىكىرىن، قىزدىڭ ۇسىنىسىن دەرەۋ وي تارازىسىنا تارتىپ، تىلەنشىنى شاقىرتادى. حاننىڭ ەمەۋرىنىمەن جاناق اقىن بالانى قاراسۋدا قوي توعىتىپ جاتقان قويشى-قولاڭدار ىشىنەن كەزدەستىرىپتى.
— قاز اتامنىڭ ەل ۇمىتتەنگەن نەمەرەسى بولا تۇرىپ، باتپاققا بىلعانىپ جۇرگەنىڭ قالاي؟
جاناقتىڭ بۇل توسىن سۇراۋىنا ون بەس جاسار تىلەنشى توسىلماي جاۋاپ بەرەدى.
— قوي توعىتىسۋىمنىڭ ەكى ءمانى بار. ءبىرىنشى، بي اتاما كۇندە بىرنەشە داۋگەر جۇگىنىسكە كەلەدى. اتام سولاردىڭ سىرىن تابالدىرىقتى اتتاعاندا-اق سەزىپ، باي بولسا، تورلەتتىرەدى دە، كەدەي-قوقسى بولسا، «ارىزىڭدى بوساعاعا وتىرىپ-اق ايت!» دەيدى. شىركىن، وسى اتام ءولىپ، نە تىرىسىندە بيلىك مەنىڭ قولىما ءبىر تيسە، ەشكىمنىڭ بايلىق، جوقتىعىنا قاراماي، الدىما قاتار جۇگىندىرەر ەم. ولار قىسىلماي شىندىقتى ايتقاندا، مەن ءادىل تورە بەرەر ەم-اۋ!
ەكىنشىدەن، مەن اتادان — ون، ەنەدەن — جالقىمىن. توعىز اعامنىڭ توبىعىمنان كەلەر بىرەۋى جوق. ەرتەڭ ەلدىڭ داۋ-دامايى مەنىڭ الدىمدا ساراپقا تۇسە قالسا، اتامنان قورقىپ كوكەيتەستى مۇددەسىن ايتا الماي سورلايتىن مىنا قويشى-قولاڭدار مەنەن يمەنەر مە؟ حالىقتى وسى باستان بويىما ءۇيىر قىلعىم كەلەدى، — دەپتى تىلەنشى.
جاناق ىشتەي ءسۇيسىنىپ:
— ابىلاي حان سەنى ىزدەپ وتىر، كانە، مىنگەسە عوي، اتاڭنان باتا اپەرەيىك، — دەيدى.
تىلەنشى كونبەي:
— ارتقا بوكتەرىپ، قانجىعاعا بايلايتىن مەن اڭ با ەكەم؟ — دەپ ۇيگە جاياۋ كەلگەن.
بار وقيعانى ەستىگەن سوڭ بەكبولات بالاسىنا حان الدىندا باتاسىن بەرىپ، تىلەنشى بي سايلانعان ەكەن.
You Might Also Like
-
ءۇيسىن تولە ءبيدىڭ قالمانبەت دەگەن ۇستا قوڭشىسى بولىپتى. تولەنىڭ ءۇيىنىڭ سىرتىندا تابيعي ءوسىپ تۇرعان قيسىق قايىڭدى كەسىپ الىپ، وزىنە ەر سوعىپ الادى. ەر بىتكەن سوڭ، ادەمىلىگىنە قىزىققان تولە بي:
