تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس، ونىڭ سەبەپتەرى مەن تۇرلەرى
سىنىبى 9
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §26تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس، ونىڭ سەبەپتەرى مەن تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ ءۇش ءتۇرىن، ونىڭ ىشىندە ەڭ باستىسى - تۇرىشىلىك كۇرەستىڭ ەرەكشەلىگى مەن ماڭىزىن مىسال كەلتىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعاسىن جان - جاقتى دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن
قالىپتاستىرا وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن جەتىلدىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك: ءوز - وزىنە سەنىمدىلىككە، ىزدەنىمپازدىققا، تابيعاتتى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى ستراتەگيالارى، تۇسىندىرمەلى – ءيلليۋستراتيۆتى، بايانداۋ، تىرەك - سىزبا ءادىسى، كورنەكىلىك ءادىس، اڭگىمەلەسۋ، وزىق تاپسىرما بەرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد - سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبا
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ەۆوليۋسيا نەگىزدەرى، جاراتىلىستانۋ.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەلدەپ، سىنىپ وقۋشىلارىن ساباققا
پسيحولوگيالىق دايىنداۋ.
ب) ماقسات قويا وتىرىپ، ساباقتىڭ ەپيگرافىمەن تانىستىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ ءۇش ءتۇرىن جانە ونىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى - تۇرىشىلىك كۇرەس دەپ، قالعان ەكەۋىن سونى كۇشەيتە تۇسەتىندىگىن مىسال كەلتىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
«جان قينالماي جۇمىس بىتپەس،
تالاپ قىلماي مۇراتقا جەتپەس» سۇراق - جاۋاپ ءادىسى.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ
«سەن بىلەسىڭ بە؟» تانىمدىق ويىن كومەگىمەن ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
IV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
«بىلگەنگە مارجان» بايانداۋ، سيپاتتاۋ، سالىستىرۋ، تۇيىندەۋ.
تومەندەگى سلايدتاردىڭ كومەگىمەن ساباق ءتۇسىندىرىلدى
تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس
چ. دارۆين تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى ىعىستىراتىن ەكى سەبەپ دەپ ەسەپتەدى، ول سەبەپتەر:
1. ءتىرى اعزالاردىڭ كوبەيۋگە شەكسىز بەيىمدىلىگى؛
2. ەكىنشى تاراپتان تابيعي رەسۋرستاردىڭ شەكتەۋلىلىگى.
«كۇرەس» ۇعىمى ءبىرىن - ءبىرى ىعىستىراتىن داراقتاردىڭ تىكەلەي سوقتىعىسۋى عانا ەمەس. مۇنى ءتىرى اعزالاردىڭ ءوزارا جاردەمدەسۋى، سەلقوس باسەكەلەستىكتىڭ جانە بۇكىل سەلبەستىك جيىنتىعىنىڭ كۇردەلى ءوزارا قاتىناسى دەپ تۇسىنگەن ءجون. ءداستۇر بويىنشا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس 3 تۇرگە بولىنەدى. ولار: تۇرىشىلىك، ءتۇرارالىق كۇرەس جانە ابيوزدىق فاكتورلارمەن نەمەسە ءالى تابيعاتپەن كۇرەس.
1 سلايد
2 سلايد
تۇرىشىلىك كۇرەس
كۇرەستىڭ بۇل فورماسى ءبىر ءتۇر داراقتارىنىڭ اراسىندا وتەدى. مۇنداي كۇرەسكە بۇعىلاردىڭ نەمەسە وزگە جانۋارلاردىڭ كۇيلەۋ باسەكەلەستىگى؛ قاراعايلى نەمەسە شىرشالى ورماندارداعى وسىمدىكتەردىڭ ءبىر ءتۇرىنىڭ جارىق ءۇشىن باسەكەلەستىگى مىسال بولا الادى. كۇرەستىڭ بۇل ءتۇرى وتە شيەلەنىسكەن فورما، ونىڭ بارىسىندا كوبىنەسە داراقتار ولەدى.
3 سلايد
شىنىندا دا كوپتەگەن سۇتقورەكتىلەردە كۇرەستىڭ بۇل ءتۇرى تۋۋعا دەيىن باستالىپ كەتەدى. كوپ ۇرپاق بەرەتىن انداردىڭ (تىشقاندار، يتتەر) ءبىر ۇيالاسىندا سالماعى مەن مولشەرى بىركەلكى ەمەس كۇشىكتەرى بولادى. بۇل ۇرىقتىق دەڭگەيدەن - اق تۋىستاس ەركەك جانە ۇرعاشى كۇشىكتەر قاعاناق ارقىلى اناسىنىڭ اعزاسىنان تۇسەتىن قورەكتىك زاتتار ءۇشىن باسەكەگە تۇسەتىنىن دالەلدەيدى. ءسويتىپ قورەكتىك زاتتاردى مول پايدالاناتىن، دامۋى تەزىرەك جۇرەتىن كۇشىكتەردىڭ دەنى ساۋ، كۇشتىرەك بولادى دا ءبىرىنشى بولىپ تۋۋعا مۇمكىندىگى كوبىرەك بولادى. تۋۋ سوڭىنان باسەكەلەستىك ۇدەرىسى كۇشەيە تۇسەدى.
4 سلايد
ءبىر ۇياداعى بالاپاندار اتا - ەنەسى اكەلگەن قورەك ءۇشىن باسەكەلەسەدى. جانۋارلاردىڭ ءبىر جۇبىندا ءبىر ماۋسىمدا ۇرپاقتارى نەعۇرلىم كوپ بولسا، ولاردىڭ اراسىندا تىرشىلىك ءۇشىن تۇرىشىلىك كۇرەس سوعۇرلىم كۇشتىرەك بولادى. ماسەلەن، تەڭىز شوشقاسىنىڭ ۇيالاستارىنداعى ەلىم - ءجىتىم مولشەرىنىڭ وتە كەپ بولۋى تۋعان كۇشىكتەر سانىنىڭ كوپتىگىنە توۋەلدى بولاتىنى بايقالعان. دامۋدىڭ مۇنداي تەتىگى ۇرپاق تىعىزدىعىن تەجەيدى.
5 سلايد
تۋعان داراقتار سانى 2 3 4 5 6
ءولىم - ءجىتىم %- ى 22% 27% 38% 45% 70%
مۇنداي جاعداي جانۋارلاردا عانا ەمەس، وسىمدىكتەردە دە بار.
ماسەلەن، وسىمدىكتىڭ ءبىر ءتۇرىنىڭ تۇقىمىن بىردەي مولشەرلى ۇلەسكىدە وسىرۋگە سىناق تاجىريبە قويىلعان. ەگىلگەن تۇقىمنىڭ سانى مەن ساپاسى (ونگىشتىگى) بىردەي، ءبىراق توپىراق تيپتەرىندە ايىرماشىلىق بولعان. تىڭايتىلعان توپىراقتاعىلاردىڭ ءولىم - ءجىتىمى 16، 5% بولعان. ال قۇنارلى زاتتارعا بايىتىلماعان، تىڭايتىلماعان توپىراقتاعىلاردىڭ ءولىم - ءجىتىمى 36%-عا جەتكەن. وسكىندەر بيىكتىگىندە دە ايىرماشىلىق بايقالعان. تىڭايتىلعان توپىراقتا وسكىن بيىكتىگى ورتاشا مولشەردەن 40 - 50% جوعارى بولدى. وسىنداي سىناق تاجىريبەدەن تۇرىشىلىك باسەكەلەستىك قاتال بولادى دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ءدال سول اۋماقتا ءبىر ءتۇردىڭ داراقتار سانى كوبىرەك بولسا، كۇرەس كۇشتىرەك جانە ءولىم - ءجىتىم سوعۇرلىم جوعارى بولادى.
تۇرىشىلىك كۇرەس نەگىزگى ءۇش باعىتتا ىسكە اسادى. ولار:
1. قورەك ءۇشىن،
2. جىنىستاس ارىپتەسى ءۇشىن،
3. اۋماق ءۇشىن كۇرەس.
6 سلايد
وسىمدىكتەردە جىنىستاس ارىپتەسى ءۇشىن كۇرەس، اسىرەسە وزدىگىنەن توزاڭداناتىن تۇرلەردە شارتتى سيپاتتا بولادى.
بۇدان باسقا بۇكىل تۇرىشىلىك جانە تۇرارالىق كۇرەستى تۋرا جانە جاناما دەپ بولۋگە بولادى. تۋرا كۇرەس كەزىندە داراقتار اشىق سوقتىعىسادى. مىسالى، كوپتەگەن تۇرلەردىڭ اتالىقتارى (اتەشتەر، قوڭىزدار، يتتەر، مىسىقتار، مورجدار) انالىقتى يەلەنۋ ءۇشىن قاقتىعىس جارىسقا تۇسەدى. جانۋارلاردىڭ كوپشىلىگى (قوڭىر ايۋ، ارىستاندار) اۋماق ءۇشىن جۇلقىسادى. قورەك جەتىسپەسە (شورتاندار) نەمەسە وزگە سەبەپتەر ارەكەتىنەن (ارىستاندار تۇراقتى توپ جەتەكشىسى اۋىسقان كەزدە) ەرەسەك داراقتار ءوز تۇرىنە جاتاتىن شاباقتار مەن كۇشىكتەردى جەيدى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §26تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس، ونىڭ سەبەپتەرى مەن تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ ءۇش ءتۇرىن، ونىڭ ىشىندە ەڭ باستىسى - تۇرىشىلىك كۇرەستىڭ ەرەكشەلىگى مەن ماڭىزىن مىسال كەلتىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعاسىن جان - جاقتى دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن
قالىپتاستىرا وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن جەتىلدىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
تاربيەلىك: ءوز - وزىنە سەنىمدىلىككە، ىزدەنىمپازدىققا، تابيعاتتى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى ستراتەگيالارى، تۇسىندىرمەلى – ءيلليۋستراتيۆتى، بايانداۋ، تىرەك - سىزبا ءادىسى، كورنەكىلىك ءادىس، اڭگىمەلەسۋ، وزىق تاپسىرما بەرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد - سۋرەتتەر، تىرەك - سىزبا
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ەۆوليۋسيا نەگىزدەرى، جاراتىلىستانۋ.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەلدەپ، سىنىپ وقۋشىلارىن ساباققا
پسيحولوگيالىق دايىنداۋ.
ب) ماقسات قويا وتىرىپ، ساباقتىڭ ەپيگرافىمەن تانىستىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ ءۇش ءتۇرىن جانە ونىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى - تۇرىشىلىك كۇرەس دەپ، قالعان ەكەۋىن سونى كۇشەيتە تۇسەتىندىگىن مىسال كەلتىرۋ ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
«جان قينالماي جۇمىس بىتپەس،
تالاپ قىلماي مۇراتقا جەتپەس» سۇراق - جاۋاپ ءادىسى.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ
«سەن بىلەسىڭ بە؟» تانىمدىق ويىن كومەگىمەن ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
IV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
«بىلگەنگە مارجان» بايانداۋ، سيپاتتاۋ، سالىستىرۋ، تۇيىندەۋ.
تومەندەگى سلايدتاردىڭ كومەگىمەن ساباق ءتۇسىندىرىلدى
تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس
چ. دارۆين تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى ىعىستىراتىن ەكى سەبەپ دەپ ەسەپتەدى، ول سەبەپتەر:
1. ءتىرى اعزالاردىڭ كوبەيۋگە شەكسىز بەيىمدىلىگى؛
2. ەكىنشى تاراپتان تابيعي رەسۋرستاردىڭ شەكتەۋلىلىگى.
«كۇرەس» ۇعىمى ءبىرىن - ءبىرى ىعىستىراتىن داراقتاردىڭ تىكەلەي سوقتىعىسۋى عانا ەمەس. مۇنى ءتىرى اعزالاردىڭ ءوزارا جاردەمدەسۋى، سەلقوس باسەكەلەستىكتىڭ جانە بۇكىل سەلبەستىك جيىنتىعىنىڭ كۇردەلى ءوزارا قاتىناسى دەپ تۇسىنگەن ءجون. ءداستۇر بويىنشا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس 3 تۇرگە بولىنەدى. ولار: تۇرىشىلىك، ءتۇرارالىق كۇرەس جانە ابيوزدىق فاكتورلارمەن نەمەسە ءالى تابيعاتپەن كۇرەس.
1 سلايد
2 سلايد
تۇرىشىلىك كۇرەس
كۇرەستىڭ بۇل فورماسى ءبىر ءتۇر داراقتارىنىڭ اراسىندا وتەدى. مۇنداي كۇرەسكە بۇعىلاردىڭ نەمەسە وزگە جانۋارلاردىڭ كۇيلەۋ باسەكەلەستىگى؛ قاراعايلى نەمەسە شىرشالى ورماندارداعى وسىمدىكتەردىڭ ءبىر ءتۇرىنىڭ جارىق ءۇشىن باسەكەلەستىگى مىسال بولا الادى. كۇرەستىڭ بۇل ءتۇرى وتە شيەلەنىسكەن فورما، ونىڭ بارىسىندا كوبىنەسە داراقتار ولەدى.
3 سلايد
شىنىندا دا كوپتەگەن سۇتقورەكتىلەردە كۇرەستىڭ بۇل ءتۇرى تۋۋعا دەيىن باستالىپ كەتەدى. كوپ ۇرپاق بەرەتىن انداردىڭ (تىشقاندار، يتتەر) ءبىر ۇيالاسىندا سالماعى مەن مولشەرى بىركەلكى ەمەس كۇشىكتەرى بولادى. بۇل ۇرىقتىق دەڭگەيدەن - اق تۋىستاس ەركەك جانە ۇرعاشى كۇشىكتەر قاعاناق ارقىلى اناسىنىڭ اعزاسىنان تۇسەتىن قورەكتىك زاتتار ءۇشىن باسەكەگە تۇسەتىنىن دالەلدەيدى. ءسويتىپ قورەكتىك زاتتاردى مول پايدالاناتىن، دامۋى تەزىرەك جۇرەتىن كۇشىكتەردىڭ دەنى ساۋ، كۇشتىرەك بولادى دا ءبىرىنشى بولىپ تۋۋعا مۇمكىندىگى كوبىرەك بولادى. تۋۋ سوڭىنان باسەكەلەستىك ۇدەرىسى كۇشەيە تۇسەدى.
4 سلايد
ءبىر ۇياداعى بالاپاندار اتا - ەنەسى اكەلگەن قورەك ءۇشىن باسەكەلەسەدى. جانۋارلاردىڭ ءبىر جۇبىندا ءبىر ماۋسىمدا ۇرپاقتارى نەعۇرلىم كوپ بولسا، ولاردىڭ اراسىندا تىرشىلىك ءۇشىن تۇرىشىلىك كۇرەس سوعۇرلىم كۇشتىرەك بولادى. ماسەلەن، تەڭىز شوشقاسىنىڭ ۇيالاستارىنداعى ەلىم - ءجىتىم مولشەرىنىڭ وتە كەپ بولۋى تۋعان كۇشىكتەر سانىنىڭ كوپتىگىنە توۋەلدى بولاتىنى بايقالعان. دامۋدىڭ مۇنداي تەتىگى ۇرپاق تىعىزدىعىن تەجەيدى.
5 سلايد
تۋعان داراقتار سانى 2 3 4 5 6
ءولىم - ءجىتىم %- ى 22% 27% 38% 45% 70%
مۇنداي جاعداي جانۋارلاردا عانا ەمەس، وسىمدىكتەردە دە بار.
ماسەلەن، وسىمدىكتىڭ ءبىر ءتۇرىنىڭ تۇقىمىن بىردەي مولشەرلى ۇلەسكىدە وسىرۋگە سىناق تاجىريبە قويىلعان. ەگىلگەن تۇقىمنىڭ سانى مەن ساپاسى (ونگىشتىگى) بىردەي، ءبىراق توپىراق تيپتەرىندە ايىرماشىلىق بولعان. تىڭايتىلعان توپىراقتاعىلاردىڭ ءولىم - ءجىتىمى 16، 5% بولعان. ال قۇنارلى زاتتارعا بايىتىلماعان، تىڭايتىلماعان توپىراقتاعىلاردىڭ ءولىم - ءجىتىمى 36%-عا جەتكەن. وسكىندەر بيىكتىگىندە دە ايىرماشىلىق بايقالعان. تىڭايتىلعان توپىراقتا وسكىن بيىكتىگى ورتاشا مولشەردەن 40 - 50% جوعارى بولدى. وسىنداي سىناق تاجىريبەدەن تۇرىشىلىك باسەكەلەستىك قاتال بولادى دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ءدال سول اۋماقتا ءبىر ءتۇردىڭ داراقتار سانى كوبىرەك بولسا، كۇرەس كۇشتىرەك جانە ءولىم - ءجىتىم سوعۇرلىم جوعارى بولادى.
تۇرىشىلىك كۇرەس نەگىزگى ءۇش باعىتتا ىسكە اسادى. ولار:
1. قورەك ءۇشىن،
2. جىنىستاس ارىپتەسى ءۇشىن،
3. اۋماق ءۇشىن كۇرەس.
6 سلايد
وسىمدىكتەردە جىنىستاس ارىپتەسى ءۇشىن كۇرەس، اسىرەسە وزدىگىنەن توزاڭداناتىن تۇرلەردە شارتتى سيپاتتا بولادى.
بۇدان باسقا بۇكىل تۇرىشىلىك جانە تۇرارالىق كۇرەستى تۋرا جانە جاناما دەپ بولۋگە بولادى. تۋرا كۇرەس كەزىندە داراقتار اشىق سوقتىعىسادى. مىسالى، كوپتەگەن تۇرلەردىڭ اتالىقتارى (اتەشتەر، قوڭىزدار، يتتەر، مىسىقتار، مورجدار) انالىقتى يەلەنۋ ءۇشىن قاقتىعىس جارىسقا تۇسەدى. جانۋارلاردىڭ كوپشىلىگى (قوڭىر ايۋ، ارىستاندار) اۋماق ءۇشىن جۇلقىسادى. قورەك جەتىسپەسە (شورتاندار) نەمەسە وزگە سەبەپتەر ارەكەتىنەن (ارىستاندار تۇراقتى توپ جەتەكشىسى اۋىسقان كەزدە) ەرەسەك داراقتار ءوز تۇرىنە جاتاتىن شاباقتار مەن كۇشىكتەردى جەيدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
