توي دەگەندە قۋ باسىم...
قازاق مادەنيەتىندە تويدىڭ ورنى ەرەكشە. «ومىرگە ءسابي كەلدى دەگەنشە، توي باستالدى دەسەيشى» دەسەك ارتىق ايتپايمىز.
جالپى قازاق داستۇرىندە توي جانە تومالاق دەگەن ۇعىمدار بار. اسىلىندا، قازاقتار ۇلكەن توي دەپ سۇندەت توي، قىز ۇزاتۋ جانە ۇلدىڭ ۇيلەنۋىن اتاسا، قالعان ءىرىلى — ۇساقتى اتاۋلى داتالارى تومالاق دەلىنەدى. توي — تاعىلىم، توي — اق تىلەكتەر جاۋاتىن كۇن، توي — ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن سالتىن ناسيحاتتايتىن مەرەكە. ال وسى شارانىڭ قازىرگى دەڭگەيى قانداي؟
اتا - بابامىز سان عاسىرلار بويى توي تويلاۋدىڭ وزىندىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرعان. تويدا بەي بەرەكەت شاشىلۋ مەن ىسىراپ ماسەلەسى، ادەپسىزدىك ارەكەتتەرى ورىن الماعان. بۇگىنگى تويلار شەكتەن شىعۋدىڭ جوسپارىن ورىنداعان سەكىلدى. قىرعىزستاندا تويدا وتكىزىلگەن ويىننىڭ سالدارىنان ەگدە جاستاعى قوناقتىڭ ءولىمى تىركەلسە، وزبەكستاندا قالىڭدىقتى جۇرت كوزىنشە ۇرىپ قالۋ ورىن العان. شەت ەلدى قويا تۇرىپ، قازاقستانداعى تويلارعا كوز جۇگىرتەيىكشى. اسابالاردىڭ قيسىنسىز ازىلدەرى مەن «ۇياتسىز» ويىندارى، داستارحانداعى حارام استار، تويدان كەيىنگى توبەلەس — ءبارى — ءبارى ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالىپ كەتتى. ستاتيستيكالىق مالىمەت بويىنشا، قازاقستاندىقتار ۇيلەنۋ تويىنا ورتا ەسەپپەن ەكى ميلليون تەڭگە جۇمسايدى. ەگەر قىز ۇزاتساڭىز، جاساۋىنا دا ءبىرشاما اقشا جۇمسايسىز. قاراجات كوبىنە نەسيەگە الىنادى. الايدا جاس جۇبايلاردىڭ 30 پايىزعا جۋىعى اجىراسىپ كەتەدى. 2018 جىلى شىمكەنتتەگى تويدىڭ ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەنىن بىلەمىز. باعاسى 179 مىڭ دوللار تۇراتىن تورت ەشكىمنىڭ تويىندا بولماعان. وليگارحتىڭ تويىنا بوكسشى گەناديي گولوۆكين دە شاقىرتۋ العان ەدى.
قازاقتا «اس كوپ بولسا، كادە كوپ» دەگەن ءسوز بار. ءقازىر بۇكىل قازاق ەسەپسىز اس پەن تويدىڭ الەگىمەن اۋرە. بىرەۋى بايلىعىن جاھانعا جار سالعىسى كەلسە، ەكىنشىسى «جۇرتتان قالماۋدىڭ» امالىن جاساۋدا. سونىمەن قازىرگى توي وتكىزۋ مادەنيەتى — باسەكە، داراقىلىق، بوس ماقتان، ىسىراپ جانە مادەنيەتتىڭ تومەندىگى.
يسلامداعى توي ادەبىندە حارام اس ىشپەۋ، جامان قىلىقتار جاساماۋ تۋرالى ۇكىم ەتىلگەن. بۇگىنگى تويلار اششى سۋسىز وتپەيدى. حالال تويدىڭ وزىندە «جامان سۋدى» شاي ىشەتىن ىدىسقا قۇيىپ، جاسىرىنىپ ۇرتتاپ وتىراتىنىن دا بىلەمىز. سونىمەن قاتار قازاق تانىمىندا ىسىراپشىلدىققا بارۋ، بولماشى نارسەلەردى اتاپ ءوتىپ توي تويلاۋ دۇرىس ارەكەت بولىپ ەسەپتەلمەيدى.
«ءبىزدىڭ قازاقتى وڭدىرماي جۇرگەن ءبىر قۋانىش، ءبىر جۇبانىش بار...جۇبانىشى: جالعىز ءبىز بە، ەلدىڭ ءبارى ءسويتىپ اق ءجۇر عوي، كوپپەن كورگەن ۇلى توي، كوپپەن بىرگە بولساق بولادى دا دەگەن ءسوزدى جۇبانىش قىلادى. وعان قۇداي تاعالا ايتىپ پا، كوپتەن قالماساڭ بولادى دەپ». ابايدىڭ جيىرما ءۇشىنشى قارا ءسوزى «كوشتەن قالمايمىز، ۇيات بولادى» دەگەن ءپرينسيپتى ۇستانعان ادامداردى ءدوپ باسىپ سيپاتتاعان سەكىلدى.
تويلارىن بالالار ۇيىندە وتكىزگەن نەمەسە تويعا كەتەتىن قاراجاتتى قايىرىمدىلىققا جۇمساعان جۇپتار دا از ەمەس. ماقتاۋعا تۇرارلىق دۇنيە.
قازاقتىڭ تويى بىتپەسىن دەيمىز. كوشتەن قالمايمىز دەپ ءجۇرىپ، وكىنىپ قالماساڭىز بولار...باستىسى، جاستاردىڭ باقىتى ەمەس پە؟!
جولداسوۆا نازىم
You Might Also Like
-
مەن، 1925 —1930 جىلدارى قىزمەت بابىمەن كەرەي ەلىندە تۇرىپ، ءبىرجاندى كورگەن، جاقسى بىلگەن ادامداردىڭ تالايىمەن كەزدەسىپ، سونىڭ ىشىندە اقىننىڭ بالاسى تەمىرتاسپەن، اتاقتى اقىن، ءانشى حاميتپەن جاق...
-
سۇلۋلىقتى اركىم ءار ءتۇرلى تۇسىنەدى، ءبىراق ول تۋرالى جالپى تۇسىنىك بار. تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىنا شەكسىز ءسۇيسىنىپ تامسانامىز، سودان ەرەكشە ءلاززات الامىز. ال ادامنىڭ سىرتقى سۇلۋلىعى كىمگە دە بولسىن ۇنايدى...
