سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 6 كۇن بۇرىن)
تۋعان جەر – التىن بەسىگىم
جاۋاپتى ءمۇعالىم: جورتاروۆا نۇرگۇل

ساباق تاقىرىبى: «تۋعان جەر – التىن بەسىگىم»
ماقساتى: تۋىپ - وسكەن جەرىمىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىن قۇرمەتتەۋ؛
وتان وتباسىنان، تۋعان جەردەن باستالاتىنىن ءبىلۋ؛
تۋعان جەرىم بالقاش قالاسى تۋرالى تەرەڭىرەك ءبىلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: شىعارماشىلىق
وتكىزىلۋ ورنى: №408 ءوزىن - ءوزى تانۋ بولمەسى.
كورنەكىلىكتەر: سلايد، بەينە تاسپا، سىزبالار.

ساباق بارىسى:
كىرىسپە ءسوز: جاڭا كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەسى جاس ۇرپاققا - ادامگەرشىلىك رۋحاني تاربيە بەرۋ. قۇندى قاسيەتتەرگە يە بولۋ، رۋحاني باي ادامدى قالىپتاستىرۋ ونىڭ تۋعان كەزىنەن باستالۋى كەرەك.
حالىقتا «اعاش ءتۇزۋ ءوسۋ ءۇشىن وعان كوشەت كەزىندە كومەكتەسۋگە بولادى، ال ۇلكەن اعاش بولعاندا ونى تۇزەتە المايسىڭ» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سوندىقتان بالانىڭ بويىنا جاستايىنان ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، ياعني ادامگەرشىلىك قۇندى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ءوز - وزىنە سەنىمدىلىكتى تاربيەلەۋدە وتباسى مەن پەداگوگتار شەشۋشى رول اتقارادى. رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە - ەكى جاقتى پروسەسس.
وتباسى - شاعىن قوعام. وتباسىندا اكە دە، انا دا بالا تاربيەسىندە ەلەۋلى ورىن الادى. ۇلى اباي اتامىز ايتپاقشى بالا بۇل دۇنيەنىڭ كەتىگىن تاۋىپ، قاشان ءبىر كىرپىشى بولىپ قالانعانىڭشا اتا - انا بالا ومىرىنە جاۋاپتى. مىنە وسىعان وراي اتا - اناعا، ۇستازعا كومەككە كەلگەن ءپان ءوزىن - ءوزى تانۋ ءپانى. ءوزىن - ءوزى تانۋ ءپانىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى سوندا؛ بالا جۇرەگىنە تەز ارادا جول تاۋىپ، ونىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن كوز قاراسىن مۇلدەم تەك جاقسى جاعىنان قاراۋعا باۋليدى. اينالاسىنداعى ادامدارعا سىيلاسىمدىقپەن قاراپ، جىلى لەبىزدەر تىلەۋدەن باستاۋىن تابادى.
بالانىڭ ومىرگە بەلسەندى كوز قاراسىنىڭ باعىتى ۇلكەندەر ارقىلى تاربيەلەنەدى. تاربيەلەۋ، ءبىلىم بەرۋ جۇمىسىنىڭ مازمۇنى مەن فورمالارى بالالاردىڭ مۇمكىندىگىن ەسكەرۋ ارقىلى ناقتىلانادى. ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەردىڭ قولدان كەلەتىن جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ پروسەسىندە، ويىن جانە وقۋ ىسىندە جوسپارلى تۇردە ىسكە اسادى.

شاتتىق شەڭبەرى: «جاس ءداۋىردىڭ تۇلەگىمىز» مۋز: ي. نۇسىپبايەۆ ءسوزى: ە. وتەتىلەۋ ۇلى.
باۋ-باقشا بەلدەر
ورمان تاۋ كولدەر
كورىكتى شەكسىز دالامىز
داۋلەتى تاسقان
ساۋلەتى اسقان
كوڭىلدى اۋىل قالامىز
ق - سى
جادىراپ كۇندەي
جايناعان گۇلدەي
باقىتتى بىزدەر بالامىز

اڭگىمەلەسۋ:
وقۋشىلاردىڭ ءوزىن - ءوزى تانۋ ساباعىنا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ تۋعان جەر تۋرالى تانىپ بىلۋگە باۋلۋ ماقساتىندا اڭگىمەلەسۋ ءادىسى قولدانىلادى،

اڭگىمەلەسۋ:
وتان دەگەن نە؟
تۋعان جەر دەگەن نە؟
تۋعان جەردى قورعاۋعا سەنىڭ ۇلەسىڭ؟
بالقاش قالام 75كە تولدى.

دايەكسوز:
ءبىز بالدىرعان بالامىز،
شىرقاپ انگە سالامىز.
تۋعان جەردىڭ تورىندە،
الاۋ بولىپ جانامىز.

اڭگىمەلەسۋ:
وتان دەگەن نە؟
تۋعان جەر دەگەن نە؟
تۋعان جەردى قورعاۋعا سەنىڭ ۇلەسىڭ؟
بالقاش قالام 75كە تولدى.
I. كەزەكتى قايىرجان دياستىڭ اناسى - بەيسەكينا كۇلزياعا بەرەمىز. وتباسىندا تۋعان ولكەنمىزدى بالالارىنا قالاي جەتكىزەدى ەكەن.
بالقاشتى ونىڭ تۇڭعىش قۇرىلىسشىلارى ارمان - قالا دەپ اتاعان. تاريحشىلار كۋاگەرلىك ەتكەندەي، ءبىر دە ءبىر نىسان ءداپ وسىنداي وتە كۇردەلى – تابيعي، الەۋمەتتىك، وندىرىستىك جاعدايدا تۇرعىزىلماعان. قالا تۋرا تاقىر جەردە بوي كوتەردى. شولدەگى كولدىڭ جاعالاۋىندا ارا - كىدىك كوشپەندىلەردىڭ قىستاقتارىنان باسقا ەشتەڭە دە بولماعان.
بالقاش مىسىنىڭ تاريحى لەنينگرادتىق گەولوگ ميحايل رۋساكوۆ 1928 جىلى قوڭىراتتىڭ قىراتتارىنان كەننىڭ اسا باي كوزدەرىن اشقان كەزدەن باستالدى. ارادا جىل وتكەننەن كەيىن جان - جاقتى بارلاۋ جۇرگىزىلدى دە، سونان سوڭ بالقاش كەن الىبىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ۇلكەن كەن ورنى بار ەكەنى 25 ماۋسىم 1929 جىلى دالەلدەندى(قوڭىرات رۋدنيگى اشىلدى). 1936 - 1937 جىلى كەن بايىتۋ فابريكاسى ىسكە قوسىلدى. 1937 جىلى 11 ساۋىردە پريبالحاشستروي كەنتى، قاراعاندى وبلىسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن قالاعا اينالدىرىلىپ، بالقاش كولىنىڭ اتىنا ساي اتاۋ بەرىلدى. قالادا – ءىرى ەلدى پۋنكت، ونەركاسىپ ورتالىعى، اكىمشىلىك، ساۋدا ورتالىعى بار. ميحايل رۋساكوۆ 02. 11. 1892 جىلى چەرنوۆس - توبول سەلوسىندا قاراپايىم شارۋا وتباسىندا تۋعان. 1911 جىلى 8 جىلدىق مەكتەپتى التىن مەدالمەن بىتىرگەن. گەولوگ بولۋ ءوز جەرىن، ەلىن، تابيعاتقا دەگەن قۇشتارلىعىن كورسەتتى.
كسرو - نىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن مىس زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسشىلارى اۋەلدە شاتىرلاردا، جەركەپەلەردە جانە كيىز ۇيلەردە تۇردى. 1936 جىلدىڭ قاڭتارىندا العاشقى كوپ قاباتتى ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. قالا ادەمىرەك بولا ءتۇسۋى ءۇشىن كوگالداندىرۋ باعدارلاماسى جۇرگىزىلدى. كوشەتتەر، توپىراق سالىنعان اربالار لەگى بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ جاتتى. 1935 جىلى بوتانيكالىق باقشانىڭ نەگىزى قالاندى.
جاڭا قالا قازاقستاننىڭ كارتاسىندا 1937 جىلى پايدا بولدى، ال ارادا جىل وتكەن سوڭ، 1938 جىلدىڭ 24 قاراشاسىندا العاشقى تازارتىلماعان مىس الىندى.
بالقاش كوپتەگەن ەڭبەك اۋلەتتەرىن بەردى. بۇل قالامەن دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ دا ەڭبەك جولى تىعىز بايلانىستى. ول 1936 جىلى ماسكەۋدەگى ءتۇستى مەتالدار ينستيتۋتىن ءتامامداعاننان كەيىن قوڭىرات كەنىشىنە جۇمىسقا كەلدى، وسىندا قاتارداعى بالتاشىدان كەن باسقارماسىنىڭ باستىعىنا دەيىنگى جولدان ءوتتى.
لەنينگرادتىق گەولوگ ميحايل رۋساكوۆ 1928ج.
بالقاش كوپتەگەن ەڭبەك اۋلەتتەرىن بەردى. بۇل قالامەن دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ دا ەڭبەك جولى تىعىز بايلانىستى. ول 1936 جىلى ماسكەۋدەگى ءتۇستى مەتالدار ينستيتۋتىن ءتامامداعاننان كەيىن قوڭىرات كەنىشىنە جۇمىسقا كەلدى، وسىندا قاتارداعى بالتاشىدان كەن باسقارماسىنىڭ باستىعىنا دەيىنگى جولدان ءوتتى.

بالقاش – ءىرى ەلدى پۋنكت. اكىمشىلىك، ساۋدا جانە ونەركاسىپتىك ورتالىق. ادامدار تۇراتىن، جۇمىس ىستەيتىن جانە دەمالاتىن جەر. بالقاش تەرريتورياسى – 5، 9 مىڭ2 كم حالقى – 74، 5 مىڭ ادام ۇلتى – 60 ۇلت وكىلى تۇرادى. بالقاش ءوڭىرى... قازاقستان كارتاسىندا بۇل ايماق سارى تۇسپەن بويالعان. ءشول دالا ءتۇسى سامولەت قاناتىنىڭ استىندا كوسىلىپ جاتقان شەكسىز سارى دالا. وسىناۋ ۇلان - بايتاق ولكەنىڭ كوكشىل نوقاتى مەن ىلە وزەنى اتىرۋىنىڭ كوگىلدىر يرەگى عانا كوز كىدىرتەدى. الايدا وسى وڭىرمەن جاياۋ ءجۇرىپ وتسەك، ەرەكشە ءبىر عاجايىپ الەمنىڭ كۋاسى بولامىز. سىرت كوزگە كورىكسىزدەۋ شالىنعانىمەن تابيعات بۇل قۋاڭ ايماققا وزىندىك سىيىن اياماي توككەن. مۇندا شىڭ - قۇزدارى تاڭ - تاماشا تاۋلار دا، توراڭعىلى توعايلار دا، جاعالاۋى ماقپال قۇممەن كومكەرىلگەن تىپ - تىمىق كول شىعاناقتارى دا بار. بوز بەتەگەنىڭ كۇمىس تولقىندارى ويناعان دالا كورىنىسىنىڭ ءوزى دە ەرەكشە عاجاپ. بۇل بالقاش ءوڭىرى. بالقاش كولىنىڭ ءوزى جەر ەندىگىنىڭ بويىمەن 600 كيلومەترگە سوزىلىپ جاتىر.
قابىلعازى اماندىقتىڭ اناسى زامزاگۇل بالحاشتان شىققان دارىندىلار تۋرالى ءسوز ەتەدى

ەل قورعاعان ەر بابا
نارمانبەت ورمانبەت ۇلى
شاشۋباي قوشقارباي ۇلى
كۇلاش بايسەيىتوۆا
ماناربەك ەرجانوۆ

راقىمجان قوشقاربايەۆ
رەيحستاگقا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جەڭىس تۋىن قاداعان ءباھادۇر جەرلەسىمىز - راقىمجان قوشقاربايەۆ «حالىق قاھارمانى» بولىپ، داڭققا بولەندى. سوعىس جىلدارى وشپەس ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن ايگىلى باتىر جاۋىنگەرلەر قاتارىندا
ن. كۇلجانوۆ، ج. اقبەرگەنوۆ سىندى تاعى باسقا دا جەرلەستەرىمىزدىڭ ەسىمدەرىن ماقتانىشپەن ايتامىز.
ەڭبەك مايدانىندا دا مىڭداعان قالا ەڭبەككەرلەرى ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، ايەلدەر ەرەن ەرلىك ۇلگىلەرىن كورسەتتى. سوعىس جىلدارىندا تەك قانا مىس زاۆودىندا 2875 ايەل ەڭبەك ەتتى. ولار زاۋىت سەحتارىندا، كەنىشتەردە، فابريكالاردا ۋاقىتپەن ساناسپاي جەڭىستى جاقىنداتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى.

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما