InfoHub Logo

قورعالجىن قورىعى – اقمولا وبلىسى قورعالجىن اۋدانىندا ورنالاسقان مەملەكەتتىك قورىق 1958 جىلى ۇيىمداستىرىلعان. وعان تەڭىز – قورعالجىن كولدەر جۇيەسىنىڭ ءبىرازى ەنەدى (قورعالجىن؛ تەڭىز). جەر اۋماعى 258،9 مىڭ گەكتارعا جەتەدى. قورىق ورنالاسقان اۋماقتا قىستا اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى –    41 – 42ºس سۋىق بولسا، شىلدەدە تەمپەراتۋرا 38 – 39ºس-قا جەتەدى. 125 – 130 كۇندەي ايازسىز جايما شۋاق بولادى. جىلىنا 200 مم شاماسىندا جاۋىن-شاشىن تۇسەدى. قورىقتا جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەردىڭ 331 ءتۇرى، اتاپ ايتقاندا، جۋسان، كوكپەك، بوز سەلەۋ، قىزعىلت، توبىلعى، بيدايىق، ءبوزشوپ، ت.ب. وسەدى. اسىرەسە، سۋدا وسەتىن وسىمدىكتەردىڭ 22 ءتۇرى مۇنداعى كولدەرگە ەرەكشە اسەمدىك بەرەدى. قورىق جان-جانۋارلار دۇنيەسىنە باي. مۇندا سۇتقورەكتىلەردىڭ 37 ءتۇرى، قۇستاردىڭ 294، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ 3، قوسمەكەندىلەردىڭ 2، بالىقتاردىڭ 10-نان استام تۇرلەرى تىرشىلىك ەتەدى. سونداي-اق، دالا سۋىرى، قويان، كۇزەن، بورسىق، اقبوكەن، ت.ب. مەكەندەيدى. قورعالجىندا 32 مىڭداي قاسقالداق، 10 – 12 مىڭداي ۇيرەك، اققۋ، قاز، ت.ب. قۇس تۇرلەرى ۇيا سالادى. قورىقتان اق قۇتان، قىزىل جەمساۋلى قاراشاقاز، تۇرپان، قارا دەگەلەك، ءبىرقازان سياقتى سانى جىلدان جىلعا ازايىپ بارا جاتقان قۇستاردى كەزدەستىرۋگە بولادى. كۇندەلىگى جازىلادى. ءقازىر قورىقتا ەكولوگيالىق تۋريزم سالاسى دامىپ كەلەدى.

وسىمدىكتەر الەمى: قورىق فلوراسى گۇلدى وسىمدىكتەردىڭ 300 ءتۇرىن قۇرايدى. اعاشتار جوق، الايدا بۇتالاردىڭ 12 ءتۇرى بار. دالادا كەيدە قاراعان مەن توبىلعى دا كەزدەسەدى. قورعالجىن قورىعىندا سيرەك كەزدەسەتىن وسىمدىكتەردىڭ 45 ءتۇرى قورعالادى. ولاردىڭ اراسىندا شرەنك قىزعالداعى، قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگەن ەكى ءتۇستى قىزعالداق، كوكشىل جۋا، ورال مياسى، قۇمدى سمين، دارىلىك التەي، قارا جۋسان، اقميا، بوزى جانە دالا شاتىراشى بار.

جانۋارلار الەمى : قورعالجىن فاۋناسى دالا جانە جارتىلاي ءشول دالا ايماقتارىنا ءتان. مۇندا سۇتقورەكتىلەردىڭ 41 ءتۇرى، قۇستاردىڭ 294 ءتۇرى، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ 6 ءتۇرى، قوس مەكەندىلەردىڭ 2 ءتۇرى، بالىقتىڭ 11 ءتۇرى بار. قورىقتىڭ ومىرتقاسىزدار فاۋناسى مۇلدەم زەرتتەلمەگەن. قورىقتا قوڭىزداردىڭ 300 ءتۇرى تىركەلگەن. قورعالجىن كولدەرى – بالىقشىلاردىڭ جۇماعى. مۇندا التىن جانە بوزشا موڭكەلەر، شورتان، اققايران، لين، الابۇعا جانە تورتا بالىقتار تىرشىلىك ەتەدى. قورعاۋعا الىنعان باتپاقتى-سۋلى جەرلەردىڭ تىزىمىنە قورعالجىن، تەڭىز كولدەرى ەنگىزىلگەن. قورىقتاعى فاۋنا مەن فلورا تولىق ەسەپكە الىنعان. تەڭىز-قورعالجىن وزەندەر جۇيەسى ورتا ازيا – ءۇندىستان جانە ءسىبىر – شىعىس افريكا جىل قۇستارى جولىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان. قورعالجىنداعى جالپى اۋماعى 260 مىڭ گەكتاردى قۇرايتىن وزەندەر جۇيەسى بۇكىل ورتا ازياداعى قۇستاردىڭ ەڭ ماڭىزدى سۋلى-باتپاقتى مەكەنى بولىپ تابىلادى. 1976 جىلى قورىقتاعى سۋ ايدىندارى «رامسار» تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. قورعالجىنداعى وزەندەر جۇيەسى قىزعىلت قوقيقاز (فلامينگو) جانە جوعالۋعا اينالعان وزگە دە سيرەك قۇستاردىڭ: ءبىرقازان، تىرنا، ساۆكا جانە تارعاقتىڭ الەم بويىنشا سولتۇستىكتەگى ەڭ شالعاي مەكەنى. قورىقتا قۇستىڭ 294 ءتۇرى جۇمىرتقا سالسا، سۋلارىندا بالىقتىڭ 17 ءتۇرى مەكەندەيدى. سونداي-اق مۇندا سۇتقورەكتى جانۋارلاردىڭ 41 ءتۇرى تىرشىلىك ەتەدى. بۇل قازاقستانداعى سۇتقورەكتى بارلىق جانۋارلار ءتۇرىنىڭ 26 پايىزىن قۇرايدى. مۇندا ۇيا سالاتىن قاناتتىلاردان گورى مامىرلاۋعا كەلگەن قۇستار سانى بىرنەشە ەسە كوپ بولعاندىقتان قورىقتى «قۇس بازارى» دەپ تە اتايدى. قورىقتا دۇنيە جۇزىندە وتە سيرەك كەزدەسەتىن – قىزعىلت قوقيقاز بار. ول قازاقستان جەرىندە تەك تەڭىز كۇندە ۇيا سالىپ، جۇمىرتقا باسادى. ءتۇسى قىزعىلت قاناتتى قوقيقازدار توپتالىپ اسپانعا كوتەرىلگەن كەزدە بۇكىل كول ايدىنى قىزىل الاۋ ورتتەي لاۋلاپ، ەرەكشە شۇعىلاعا بولەنەدى. سوندىقتان ونى كەيدە “قىزىلقانات” دەپ تە اتايدى. 1960 جىلدارى قورىقتا قوقيقازدىڭ سانى 45 – 60 مىڭداي بولسا، 2000 جىلدارى 10 – 15 مىڭداي عانا قالدى. قورعاۋعا الىنعان باتپاقتى-سۋلى جەرلەردىڭ تىزىمىنە قورعالجىن، تەڭىز كولدەرى ەنگىزىلگەن. قورىقتاعى فاۋنا مەن فلورا تولىق ەسەپكە الىنعان. تەڭىز-قورعالجىن وزەندەر جۇيەسى ورتا ازيا – ءۇندىستان جانە ءسىبىر – شىعىس افريكا جىل قۇستارى جولىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان. قورعالجىنداعى جالپى اۋماعى 260 مىڭ گەكتاردى قۇرايتىن وزەندەر جۇيەسى بۇكىل ورتا ازياداعى قۇستاردىڭ ەڭ ماڭىزدى سۋلى-باتپاقتى مەكەنى بولىپ تابىلادى. 1976 جىلى قورىقتاعى سۋ ايدىندارى «رامسار» تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. قورعالجىنداعى وزەندەر جۇيەسى قىزعىلت قوقيقاز (فلامينگو) جانە جوعالۋعا اينالعان وزگە دە سيرەك قۇستاردىڭ: ءبىرقازان، تىرنا، ساۆكا جانە تارعاقتىڭ الەم بويىنشا سولتۇستىكتەگى ەڭ شالعاي مەكەنى. قورىقتا قۇستىڭ 294 ءتۇرى جۇمىرتقا سالسا، سۋلارىندا بالىقتىڭ 17 ءتۇرى مەكەندەيدى. سونداي-اق مۇندا سۇتقورەكتى جانۋارلاردىڭ 41 ءتۇرى تىرشىلىك ەتەدى. بۇل قازاقستانداعى سۇتقورەكتى بارلىق جانۋارلار ءتۇرىنىڭ 26 پايىزىن قۇرايدى.

 

---