بولمە وسىمدىكتەرى
كوكشەتاۋ قالاسى №17 ورتا مەكتەپ
ورىنداعان:الشىنباي حانسۇلۋ 1 «گ» سىنىپ وقۋشىسى ءمۇعالىمى: شاميگانوۆا الماگۋل ماناپوۆنا
بولمە وسىمدىكتەرى
وسىمدىك ءومىر ءسانى، تابيعات كوركى، دارى-دارمەك. ولار ءبىزدىڭ بولمەمىزدى تەك ادەمى ەتىپ كورىك بەرە قويماي، بولمەنىڭ، ءۇيدىڭ اۋاسىن تازارتادى. بىزگە قۋانىش سىيلايدى، كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى بولادى ەكەن. ولاردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بولادى.بولمە گۇلدەرى كەڭسەنىڭ، ءۇيدىڭ ءسانى بولىپ تابىلادى.
بولمە وسىمدىكتەرىنىڭ تاريحى تۋرالى.
«ولاردى الىس جاقتىڭ وسىمدىكتەرى» دەيدى. ويتكەنى ول وسىمدىكتەردىڭ تۇقىمى مەن وسكىنى الىستاعى ىستىق ەلدەردەن اكەلىنگەن. ادامدار ولاردى ءۇي ىشىندە وسىپ-ونۋگە بەيىمدەگەن. سوندىقتان ولار «بولمە وسىمدىكتەرى» دەپ اتالادى. ولار ءوز وتانىندا اشىق كۇننىڭ اياسىندا، ءاردايىم جىلىلىقتا تىرشىلىك ەتەدى. ءبىز دە سوعان ۇقساس جاعداي جاساۋىمىز كەرەك.
وسىمدىك تۇرلەرى.
وسىمدىكتىڭ نەگىزگى توپتارىنا توقتالايىق:اعاشتار،بۇتالار،شوپتەر.
وسىمدىكتىڭ ءار توبىنىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بولادى.
اعاشتار:
قايىڭ، ەمەن، قاراعاي، كوكتەرەك، تەرەك، شىرشا، قاراعاش، جوكە، جەمىس اعاشتارى، ت.ب.
اعاشتار ماڭگى جاسىل بولىپ تۇراتىن، جاپىراقتارى ينە سياقتى بولىپ كەلەتىن جانە كۇزدە جاپىراعى سارعايىپ تۇسەتىن، جالپاق جاپىراقتى اعاشتار بولىپ بولىنەدى. اعاش – ءدىڭى جاقسى جەتىلگەن، بويى 2 مەتردەن كەم ەمەس كوپ جىلدىق وسىمدىك (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).
بۇتانىڭ تۇرلەرى:
تاڭقۋراي، يتمۇرىن، قاراقات، جىڭعىل، بورتەگۇل، شەڭگەل، ت.ب. بۇتالار اعاشقا قاراعاندا الاسالاۋ بولادى. ءارى ولاردىڭ ساباقتارى بولادى (سۋرەتتەرى بەرىلەدى).
ءشوپ تەكتەستەر:
جوڭىشقا، باقباق، كوكنار، سەلەۋ، بيدايىق.، كۇنباعىس، بيداي، ت.ب. شوپتەر – بۇل كادىمگى جۇمساق، جىڭىشكە ساباقتارى بار وسىمدىكتەر. شوپتەر ءبىرجىلدىق: بيداي، كۇنباعىس، ت.س.س جانە ەكى جىلدىق: ورامجاپىراق، ءسابىز، شالعام ت.س.س نەمەسە كوپجىلدىق: بيدايىق، جوڭىشقا، باق-باق ت.س.س. بولادى.
وسىمدىكتەردىڭ ءوزى دالا جانە بولمە وسىمدىگى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
بارلىق وسىمدىكتەر كۇندى جانە جارىقتى جاقسى كورەدى، سوندىقتان دا ولاردى تەرەزەنىڭ الدىنا قويامىز.
بولمە گۇلدەرىنىڭ باسقا وسىمدىكتەر سياقتى تامىرى، ساباعى، جاپىراعى جانە گۇلدەرى بار.
ءبىز وسىمدىكتەردى قالاي كۇتىپ باپتاۋ كەرەكتىگىن بىلەمىز.
بولمە وسىمدىكتەرىن وسىرۋدە قويىلاتىن تالاپتار:
1. ولاردى ىرىكتەپ الۋ؛
2. ءوسىرۋ؛
3. باپتاپ كۇتۋ.
ءۇي جاعدايىندا گۇلدەيتىن، شاشاق جاياتىن وسىمدىكتەردى دۇرىستاپ ىرىكتەپ الۋدا ولاردىڭ وسۋىنە قاجەتتى جاعدايلاردى الدىن-الا وقىپ، ءبىلىپ، سۇراپ، ونىمەن تانىسىپ العان ءجون. ءۇي وسىمدىكتەرىنىڭ قاي تۇرىنە قانشالىقتى جارىق، تەمپەراتۋرا، ىلعالدىلىق قاجەت، ونى جاقسى بىلمەيىنشە، وتىرعىزعان وسىمدىكتەرىڭىز قۋراپ، سولىپ، ءتۇرلى اۋرۋلارعا ۇشىراپ ءشىرىپ كەتۋى مۇمكىن. ءۇي وسىمدىكتەرىنىڭ ىشىندە جارىقتى سۇيەتىنى دە، كولەڭكەگە ءتوزىمدىسى دە، وزىنە جارىقتىڭ شاشىراپ تۇسكەنىن قالايتىنى دا بار.
قورشاعان ورتانىڭ ادامعا تيگىزەتىن اسەرى وراسان زور ەكەندىگى بەلگىلى. اسىرەسە، وسىمدىك الەمىنە قانداي كوزقاراسپەن قاراساڭىز، ول دا سىزگە سولاي «جاۋاپ» بەرەدى. ادامزات بالاسى سان عاسىرلار بويى وسىمدىكتى ەم رەتىندە قولدانۋدا. وسىمدىك الەمىنىڭ ادامعا بەرەرى كوپ دەسە دە بولادى. مىسالى، گۇلدى قۇمىراسىمەن بىرەۋ سىيعا تارتسا، ءسىز ول ادامعا سول گۇل ءۇشىن از بولسا دا اقى تولەۋىڭىز كەرەك ەكەن. سەبەبى، قۇمىراداعى گۇل «مەنى باعالادى» دەپ «ريزا» بولىپ، ودان ءارى جايقالىپ وسە تۇسەدى ەكەن. ال، وسىمدىكتەرگە دۇرىس قاراماسا، ۋاقىتىندا سۋعارىپ تۇرماسا «رەنجىپ»، ادام اعزاسىنا زياندى ۋلى حيميالىق زاتتار ءبولىپ شىعاراتىن كورىنەدى.
بولمە وسىمدىكتەرى وتە پايدالى.ولار بولمەنىڭ اۋاسىن تازارتادى، ونداعى كومىر قىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، وعان وتتەگىن ءبولىپ شىعىرىدى. ال ەگەر وسىمدىكتەردىڭ كولەمى ۇلكەن بولىپ، بولمەگە جارىقتىڭ ەنۋىنە كەدەرگى جاساسا، ول زياندى.سونداي اق وسىمدىكتەر كۇتىلمەسە، وندا ونىڭ جاپىراقتارى «شاڭ-توزاڭ جيناعىشقا» اينالىپ، تۇندە ولار دا وتتەگىن سىڭىرەدى. ءسويتىپ، بۇل جاعدايلار وسىمدىكتەردىڭ پايداسىنان گورى زيانىن ارتتىرىپ، بولمە اۋاسىن «تارىلتادى». سوندىقتان بولمە وسىمدىكتەرىنىڭ جاپىراقتارىنىڭ شاڭ-توزاڭدارىن ىلعالدى شۇبەرەكپەن ءسۇرتىپ، تازارتىپ وتىرۋ قاجەت.ءۇي وسىمدىكتەرىن بولمەنىڭ كەز-كەلگەن جەرىنە قويا سالماي، ولار ءوسىپ تۇرعان ىدىستاردى ءتيىمدى دە ىڭعايلى ءارى ءساندى ەتىپ ورنالاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
- دۇنيەتانۋ وقۋلىعى، 1-2 سىنىپتىر، الماتىكىتاپ باسپاسى-2010
- مەنىڭ العاشقى ەنسيكلوپەديام. الماتىكىتاپ-2004.
- بالالار ەنسيكلوپەدياسى، ءى توم. الماتى-2008.
- سۇراق جانە جاۋاپ. ەنسيكلوپەديا. الماتىكىتاپ-2011.
- قازاقستاننىڭ وسىمدىكتەر الەمى. ەنسيكلوپەديا.الماتىكىتاپ-2008.
You Might Also Like
-
قورعالجىن قورىعى – اقمولا وبلىسى قورعالجىن اۋدانىندا ورنالاسقان مەملەكەتتىك قورىق 1958 جىلى ۇيىمداستىرىلعان. وعان تەڭىز – قورعالجىن كولدەر جۇيەسىنىڭ ءبىرازى ەنەدى (قورعالجىن؛ تەڭىز). جەر...
