تۇگەل باتىر
تۇگەل باتىر قاتىسقان ءبىر سوعىستا جوڭعارلاردىڭ بىت-شىتى شىعىپ، جاۋدىڭ مال-مۇلكى ولجالانىپ، ادامدارى تۇتقىنعا تۇسەدى. مول ولجانىڭ ىشىندە قالماقتىڭ اتاقتى ءبىر بەگىنىڭ بويجەتكەن سۇلۋ قىزى دا بار ەكەن. ونداي تەكتى سۇلۋدى باتىر وزگەگە قيا قويسىن با؟ ءارى باي، بەدەلدى، ءارى اسقان باتىرعا نەشە ايەل السا دا ايىپ پا؟ تۇتقىنداعى قىزدا بيلىك جوق. بۇعان دەيىن بىرنەشە ايەلى بولسا دا، مىنا سۇلۋدى دا ايەلدىككە الۋعا باتىردىڭ كوڭىلى كەتەدى. ال قىز بولسا، كونگىسى كەلمەيدى.
— مەنىڭ جانىم سوعىستا ءوز قولىڭنان مەرت بولعان تۋىستارىمنان ارتىق ەمەس، — دەيدى قىز. — مەنىڭ دە باسىمدى شاۋىپ تاستاي سال!
باتىردىڭ ءسوزى دە كوكەيگە قونىمدى:
— سەن جاسسىڭ، سۇلۋسىڭ. ءبىزدىڭ ەلدەن دە لايىقتى سەرىك تاۋىپ، باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىڭ بار.
— بۇرىن مەن كىم بولسام دا، ءقازىر تۇتقىنمىن. ەرتەڭگى كۇنىم — كۇڭدىك. باۋىرلارىمدى جايپاپ سالعان جاۋ قولىندا كۇڭ اتانعانشا، ولگەنىم ارتىق.
تەكتى جەردىڭ قىزى ەكەن. مەيلىنشە نامىسكەر، سۇلۋلىعى — اناۋ. بۇنداي قىز ءاربىر باتىردىڭ-اق اسىل ارمانى بولار. تۇگەل باتىر دا بۇل قىزدى قانداي جاعدايمەن بولسا دا وزىنە جار ەتۋگە بەكىنەدى. ءوزىنىڭ ىستىق ىقىلاس-نيەتىن، ماحابباتىن بىلدىرەدى.
تۇگەل باتىر جايىندا قىز بۇرىن دا ەستىگەن ەكەن. ءوز حالقىنىڭ اسقان باتىرى عانا ەمەس، اقىلگوي كوسەمى دە. داۋلەتى دە مول، سىمباتى دا كوز تارتارلىقتاي. بۇنداي ەرگە سەرىك بولۋ ءاربىر سۇلۋدىڭ اسىل ارمانى شىعار.
— وندا بىلاي بولسىن، — دەيدى يكەمگە كەلگەندىگىن ءبىلدىرىپ قىز. — تەك مەنىڭ دارەجەم وزگە ايەلدەرىڭنەن كەم بولماسىن. وزىمە جەكە ءۇي تىگىلسىن، ءوزىمنىڭ كومەكشىلەرىم بولسىن. «كۇڭ»، «تۇتقىن» دەگەن ماسقارا ءسوزدى ەستىمەيتىن بولايىن.
باتىردىڭ ايەلى الدەنەشەۋ. وعان قاراماي، وسىعان ەكەۋى ۋادەلەسەدى.
ال قىز بولسا:
— بۇل ۋادە بۇزىلسا، مەن ەلىمدى تابامىن، — دەيدى. وعان قارسى بولمايسىڭ. بۇعان باتىر كەلىسەدى. قىز مۇسىلمان دىنىنە كىرەدى. نەكەسى قيىلىپ، وعان قازاقشا «قاراكوز» دەپ ات قويىلادى.
ارادا بىرەنەشە جىل ءوتتى. قالماق بەگىنىڭ قىزى تەكتىلىگىن كورسەتتى. قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرىن جاقسى مەڭگەردى. ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ادىلدىكتىڭ ونەگەسىن تانىتتى. باتىردىڭ ىقىلاس، نيەتى وسى توقالعا اۋىپ بارا جاتىر ما قالاي؟ وزگە ايەلدەرىنىڭ كەيبىرى قىزعانعانىمەن، كۇندەگەنىمەن قولدان كەلەرى جوق، رەتىن تاۋىپ ارالارىنا وت تاستاماسا...
اقىرى قاراكوزدى وڭدىرماي مۇقاتۋدىڭ رەتى كەلىپتى. باتىر ۇزاق كۇندەر جورىققا ءجۇرىپ اۋىلىنا ورالعاندا، ايەلدەرىنىڭ الدىنان شىعىپ اتتان ءتۇسىرىپ الۋى ادەتكە اينالعان عوي. بىردە وزگە ايەلدەرى الدىنان شىققاندا، ىشىندە قاراكوز جوق ەكەن. وعان حابار تيمەسە كەرەك. ءبىراق باتىرعا باسقاشا جەتكىزىلگەن بە، ايتەۋىر تۇگەل ىشتەي ىزاعا بۋلىعىپتى.
كەشىرەك حابارلانىپ، تۇگەل تۇسكەن بايبىشە ۇيىنە كەيىندەۋ جەتكەن قاراكوزدىڭ باسىنا اقىر زامان ورناعانداي بولادى. ونىڭ تەكسىز حالىقتان شىققان «ناداندىعى»، «كۇڭدىگى»، «سەمىزدىكتى كوتەرە الماعان» اقىلسىزدىعى بەتىنە باسىلسا كەرەك.
بۇل كەزدە تۇگەلدىڭ قاراكوزدەن تۋعان ۇلدارى ۇشەۋ ەكەن. سوڭعىسى — ەمشەكتە. قانشا جابىرلەگەنىمەن، ءۇش بالالى ايەل ەلىن تابۋدى قاپەرىنەن شىعارعان بولار دەپ ويلاسا كەرەك باتىر. ايەلىنىڭ ار-نامىسى، ءوز ەلىنە، ءوز حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى اتاقتى جۇبايىنان دا، وزەگىن جارىپ شىققان پەرزەنتتەرىنەن دە جوعارى ەكەن دەپ ويلاسىن با؟
تاڭەرتەڭ باتىر ۇيقىدان ويانسا، قاراكوز ۇيىندە جوق بولىپ شىعادى. كەش بويى ءۇش بالاسىمەن قوشتاسقانداي، بەتتەرىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيىپ وتىرىپ، ۇيىقتاتىپتى دا، ءتۇن ورتاسى اۋا بۋىپ-تۇيگەن ازىق-تۇلىگىن جەلماياعا تەڭدەپ، ءوز ەلىن بەتكە ۇستاپ اتتانىپ كەتىپتى.
«اشۋ — الدىندا، اقىل — سوڭىندا». كەشە كەشكە اشۋ ۇستىندە تىم ارتىق كەتكەنىن تۇسىنبەسىن بە؟ ءتۇسىندى. ايتىلعان ءسوز — اتىلعان وق. ول ەندى ورنىنا كەلمەيتىن جايت. بەس-التى جىل سەرىك بولعان ايەلىنىڭ سىرى وزىنە ءمالىم. ويلانباي ىستەمەيدى، بەتتەگەنىنەن قايتپايدى. دەگەنمەن قۋىپ جەتىپ، تىلدەسىپ قالۋ ءجون.
بايگەدە الدىنا قارا سالماعان، قۋسا جەتەتىن، قاشسا قۇتىلاتىن جۇيرىك تۇلپارىن باتىر وڭتۇستىك باتىسقا قاراي كوسىلتتى. باعىتى ءمالىم، جەلمايانىڭ دا ءجۇرىسى سۋىت. دەگەنمەن باتىر ونى توعىز جولدىڭ توعىساتىن تۇسىندا قۋىپ جەتىپتى. وسى جەردە قاراكوز جەلماياسىن تىنىستاتىپ ءبىر توبەنىڭ ۇستىندە وتىر ەكەن.
باتىردىڭ ونى ءوزى جورىققا اتتانعان ءۇش-تورت ايدان بەرى كورىپ تۇرعانى وسى. ءوڭى ءسال جۇدەۋلەۋ تارتقانىمەن، تىم اجارلى. قاراقاتتاي قارا كوزىنە جاس تامشىسى ۇيىرىلگەنىمەن، بايسالدى قالپىن ساقتاپ، ىشكى سەزىم تولقىنىن بىلدىرمەۋگە بەل بايلاعان. «نەتكەن نامىسكەرلىك، وجەتتىك» دەپ ويلايدى باتىر. كەشە ءىستىڭ اق قاراسىنا جەتپەي، ورىنسىز «جەردەن الىپ كورگە سالعانداي» ابەستىك جاساعانىنا وكىنەدى.
العاش قاراكوزگە كوڭىل بىلدىرگەندە نە دەپ ەدى؟ «ۋادە — قۇداي اتى». بۇل ۋادە الدەقالاي ءبىر ەزدىڭ اۋزىمەن ەمەس، ەردىڭ اۋزىمەن، قازاق باتىرىنىڭ اۋزىمەن بەرىلدى ەمەس پە؟ نە بولدى؟ قوي، مەن ءالى دە بولسا ەرلىگىمدى تانىتايىن دەپ ءتۇيدى باتىر.
— مەن سەنى قايتكەندە دە قايتارىپ اكەتەيىن دەپ كەلگەنىم جوق، — دەدى قاراكوزگە، امانداسقاننان كەيىن سابىرمەن باتىر. — كوڭىل كۇشكە باعىنبايدى. اشۋعا دەس بەرىپ، اعاتتىق جاساعانىم راس. وكپەڭ سول ما؟ الدە باسقا ما؟ تىلدەسىپ قالايىن، — دەپ كەلدىم.
باتىردىڭ ءوزىن قۇلاي سۇيەتىنىن قاراكوز بىلەتىن. سوندىقتان دا ونى وزگە ايەلدەرى جابىلا كۇندەسە دە، كەكەتۋ، وسەكتەۋ سياقتى پالە-جالانىڭ ءبارىن وعان ءۇيىپ توكسە دە، قاراكوز ەلەمەي، تەك تۇگەلدىڭ ءوزىنىڭ ادىلدىگىن، ادامگەرشىلىگىن، وزىنە دەگەن ءىلتيپاتىن باعالاعاندىقتان بارىنە كونىپ، ءتوزىپ جۇرە بەرەتىن ەدى.
قاراكوزدىڭ اتا-تەگى — باتىرلىق پەن باق-داۋلەت قاتار قونعان اتاقتى ادامدار. ناعاشى اتاسى كورىپكەل ءىرى باقسى ەدى. تابيعاتتىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى دارىعان سول ناعاشىسى سياقتى قاراكوز دە كورىپكەل، ساۋەگەي، ازاتتىق پەن ەركىندىكتى سۇيەتىن ايرىقشا تۇلعا ەدى. ونى ءۇش بالاسىنان، اتاقتى جۇبايىنان، بەس-التى جىل باۋىر باسقان ورتاسىنان اجىراتىپ اكەتىپ بارا جاتقان تىلسىم كۇش بويىنداعى وسىنداي قاسيەتتەر بولاتىن.
سوڭىنان قۋىپ كەلگەن تۇگەلدى قاراكوز بايسالدى قالىپپەن قارسى الىپتى.
قازىرگى ۇرپاعىنا بەلگىسىز ءبىر توبەشىكتىڭ باسىنا وتىرىپ، اتاقتى باتىر مەن پاراساتتى سۇلۋدىڭ اۋزىمەن ايتىلعان ۇلاعاتتى سوزدەرى بىرنەشە عاسىردان كەيىن ءۇرىم-بۇتاعى قايتالاپ جۇرەتىن ونەگەگە اينالاتىن بۇلار قايدان ءبىلسىن.
— ۋادەمىز بويىنشا، — دەيدى قاراكوز جايلاپ قانا، — مەنىڭ كۇڭدىگىمە، تۇتقىندىعىما جەتىپ جابىرلەگەن جاعدايدا ەلىمدى تابۋعا ءتيىس ەدىم. ۋادە بۇزىلدى، مەن كەتتىم. مەنى اتا-بابالارىمنىڭ ارۋاعى شاقىرىپ تۇر. مەنىڭ دە تۋىپ-وسكەن ەلىم بار، جەرىم بار، تۋعان-تۋىسقاندارىم بار. ءبارى دە جۇرەككە قىمبات، كوزگە ىستىق. تۇگەل باتىر ونىڭ وسىلاي دەيتىنىن سەزگەن. قالماق جەرىنە تۇتقىن بولىپ بارىپ، ەرىكسىز تۇرمىس قۇرعان قازاق قىزدارىنىڭ دا تالايى قاشىپ، ەلىن تاپقان. ولارعا ەلى ءدان ريزا بولىپ، قۇرمەت كورسەتەتىن. تۋعان جەرىنە شىن بەرىلگەن اسىل پەرزەنتتەر، مىنە، وسىلار. ەندەشە قالماقتىڭ بۇل ارەكەتىن نەگە سوگەمىز؟
— ال مەندە قالعان پەرزەنتتەرىڭە جۇرەگىڭ اۋىرماي ما؟
باتىردىڭ سوڭعى ءارى سالماقتى ساۋالى وسى بولدى.
— اۋىرعاندا قانداي. سولاردى وزىڭە امانات ەتىپ تاپسىرىپ كەتەيىن دەپ توستىم عوي. ەگەر كورىپكەلدىگىم الداماسا، بۇل پەرزەنتتەرىمە داريتىن قاسيەتتەردى ايتايىن.
— اڭقويماسىم. بۇل ەسىم وعان تەگىن بەرىلمەگەن، ول ءارى اڭشى، ساياساتكەر، ەتى ءتىرى باتىرلاۋ بولماق. شۋاعىم، كۇننىڭ جايما شۋاعىنداي راحاتتى تىنىش ءومىر سۇرەدى. قۇت يەسى بولادى. ال تايماسىم. مىنە، سەنىڭ ابىرويىڭدى كوتەرەتىن، ماقتانىشىڭا اينالاتىن ۇلىڭ سول بولادى. مەنەن اۋىساتىن كورىپكەلدىك، ەمشىلىك قاسيەت سوعان قونادى. ول ءتىپتى ساسىماعان ولىككە جان دا سالاتىن بولۋى مۇمكىن. مەنىڭ ەكىنشى ەلىم بولعان قازاق حالقىنا، سول حالىقتىڭ ءبىر باتىرى — وزىڭە سىيلاپ قالدىرعان اسىلدارىم وسىلار.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
You Might Also Like
-
حVءىى-حVءىىى عاسىرلاردا بۇل توڭىرەك قوقان حانىنىڭ قولاستىندا بولعان ەكەن. قوقان اكىمدەرىنىڭ بۇيرىعى بويىنشا سول جەردىڭ تۇرعىندارى كۇن سايىن سالىق رەتىندە ءبىر قىز جانە ءبىر تۇيە جوڭىشقا مەن استىق اكەلى...
-
ماماندىق - ءبىزدىڭ بولاشاق جۇمىسىمىز بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى كۇنى كوپ وقۋشىلار ماماندىق تاڭداي الماي جاتادى. بۇل جاعداي مەنىڭ دە باسىمنان وتكەن. ماماندىقتى قالاي دۇرىس تاڭدايمىز؟ قانداي ماماندىقتار ...
