ءتۇس
تاڭ. ساع. 6.00
3-4-نويابر 52-جىل.
..."قويشىنىڭ بالاسىنا بىتكەن مىنەزدەرى بار". قاتەلەسەسىز، دۇنيەدەگى ادامنىڭ قورى قويشى دەپ ويلايمىسىز؟!
مەن مۇنى ۇمىتپايمىن. وڭىمدە، ومىردە ايتپاعانىڭمەن، تۇسىمدە ايتىپ ۇلگەردىڭ. راحمەت.
مۇمكىن، جۋىق ارادا وڭىمدە دە ەستىرمىن. ارينە، بۇلاي دەۋىڭ زاڭدى دا.
باياعى مەنىڭ توزعان ءۇيىم. ونىڭ ەدەنىنىڭ دىمقىلدىعى سونشا: ءتىپتى قارت ايتقانداي، كاپۋستا ەگۋگە دە بولادى.
...انام، انام! جەتى قات جەر استىندا جاتساڭ دا ءبىلىپ وتىرسىڭ-اۋ! كەشىر، انا، ومىردە كەرگەن جاقسىلىق پەن جاماندىعىم ويىمنان ۇمىت بولعانىمەن، ءدان تەرىپ تاماقتاندىرعان سەن ويىمنان قالاي ۇمىت بولارسىڭ؟
اپاتايىم، نەتكەن ايبىندى، زور ەدىڭ! القابىنان التىنىن اقتارىپ الىپ جاتقان اسقار تاۋ دە سەنىمەن تەڭدەسە المايدى! سەن ءارقاشان بيىكسىڭ، زورسىڭ! ولاي بولۋعا حاقىڭ دا بار.
...ناقام – اق، كوڭىلىم، اسىلىم – انام. ادامعا دەگەن جاقىندىق، ادالدىق سەنىڭ وسى ءبىر ۇسقىنسىز تۇلعاڭ مەن بەينەڭنىڭ قاي جەرىندە ەكەن، ءا!
...تاتەم! تاتە-اي، مۇمكىن، ءومىر سوققىسىن كوبىرەك كورگەننەن بولار، جاسقانشاقتىق، جاعىمپازدىق نەگە سەنەن كەتپەيدى؟ نەگە تۋرا ايتپايسىڭ؟
...توقانىم – باۋىرىم. ءبىزدىڭ شىققان ارنامىز لايلانىپ تاستالعان، شاماڭ كەلسە، وسىدان قۇتىلۋعا تىرىس!
سول ءبىر ۇيدە وقشاۋ تۇرعان كوشەدەن،
جىلاي-سىقتاي كۇنەلتكەمىن كەشە مەن...
* * *
ايلار ءوتتى...
بولدى، مىنە، جىل جارىم.
جاس سابيدەي قۋانتاسىڭ، الدايسىڭ،
بىلمەيسىڭ بە ءبىر جاسىرىن سىر بارىن؟
1952-جىل.
نويابر.
* * *
...وتكەن جىلى (1952-ج. 31-مارت) ءدال بۇگىنگى كۇنى مەن تۋعان جەرىمدە ەدىم...
ءالى ەسىمدە، اۋىلدان وقشاۋ، قارا سۋدىڭ بويىندا جاتقان، توڭىرەگىن قالىڭ شي باسقان تۋىستارىمنىڭ ءقابىرىنىڭ باسىندا بولىپ ەدىم. مەنىمەن بىرگە سىدىق، توقتالى بولعان-دى.
20-سىندا ما بولماسا 25-ىندە مە، ەسىمدە جوق، قايتىس بولعان كارى انامنىڭ دەنەسىن جاسىرعان توپىراقتىڭ بەتىن ءالى كۇن قۇرعاتىپ تا ۇلگەرمەپتى. ۇشەۋىمىز اتتان ءتۇسىپ، قابىردەن يىسكەپ توپىراق الىپ تاستادىق.
سۋ بويىندا وسكەن جاس شىبىقتار ءالى كوكتەپ ۇلگەرمەپتى. سوندا دا بولسا مەنىڭ ويىمدا ءبىر تال جاس شىبىق قيىپ اكەلىپ، ءقابىردىڭ باسىنا شانشىپ قويسام با دەگەن سەزىم تۋدى. ءبىراق وزىمدە دە، جولداستارىمدا دا پىشاق بولمادى.
ارينە، شانشىپ قويعان كۇندە دە ودان قانداي ناتيجە شىعار ەدى. بۇل تەك قولدان تۇك كەلمەگەننىڭ ءىسى ەدى...
مىنە، ون سەگىز جىل تاربيەلەگەن اناممەن مەن وسىلاي قوشتاسقامىن.
...سول كۇنگى (31-مارت، 52-ج.) سىدىقتىڭ ايتقانى ءالى ەسىمدە: "ءاي، مومىن باۋىرىم-اي، اناۋ قۋدىڭ (لاشىننىڭ) قالجىڭىن شىن كورىپ: "بۇگىن بارماي-اق قويشى!" – دەپ جالىندى-اۋ... ەرتەڭ قايسى كۇن دەگەنىمدە بارىپ ءتۇسىندى.
شىنىندا، ول العاش ايتا باستاعاندا، مەنىڭ دە جۇرەگىم تىتىرەپ بارىپ، ارتىنان ءتۇسىندىم...
كىم ءبىلسىن، مەنىڭ سول بارىسىم كوپ نارسەلەردىڭ بەتىن بۇركەپ تە كەتكەن بولار...
مەن شيبۇتقا جەتكەندە، ءبىرىنشى ابدىكە قارسى الدى.
...تۋ، قانداي كۇلكىلى. ەكەۋمىزدىڭ كورىسكەنىمىزدىڭ اتى نە؟
جۇلدىز! ەگەر اناڭنىڭ ادالدىعى راس بولسا، سەنىڭ فۋندامەنتىڭ 1952-جىلى، 31-مارت كۇنى تۇندە جاسالدى.
بالاپانىم، مۇمكىن، مەنىڭ بۇل ايتقانىم ساعان ۇيات تا بولار، ءبىراق ارسىز اكەڭ ءومىردىڭ ناسەكومىن جىيناۋعا قۇمار-اق...
مۇقامەتقالي ماقاتايەۆ.
31-مارت 1953-جىل.
الماتى.
1972-جىل. ەسەپ.
5-فيەۆرالدان 28-نويابرگە دەيىن N1، N2، N3، N4- داپتەرلەر جازىلدى.
"اققۋلار ۇيىقتاعاندا"، "قىراندار، حوش بولىڭدار" 31-سەنتيابردەن 9-وكتيابرگە دەيىن جازىلعان ەكەن.
N1-داپتەر – 5/ءىى-15/ءىى-72-ج.
N2-داپتەر – 16/ءىى-4/ءىىى-72-ج.
N3-داپتەر – 14/ءىح-7/ءحى-72-ج.
N4-داپتەر – 9/ءحى-28/ءحى-72-ج.
تاك دەرجات!
م. ماكاتايەۆ.
اينالاسى ءبىر جەتىدە "اققۋلار ۇيىقتاعاندا"، "قىراندار، حوش بولىڭدار" جازىلدى.
گازەتتەردىڭ تاپسىرماسىن بىلاي قويعاندا...
1972-جىل 9-نويابردەن 28-نويابرگە دەيىن سيكل ولەڭدەر جازىلدى.
1972-ج. جازى ساۋىقپەن ءوتتى.
* * *
27-مارت 1972-جىل.
شىن تالانتتى اقىن بەرەرىن بەرگەننەن كەيىن، سىيىمەن ولە بىلگەنى دە جاقسى. الايدا تاڭدامالىلارىنىڭ تولىق جيناعىنا ءوزى رەداكتور بولعاننىڭ دا زيانى جوق...
30-مارت.
"قازاق جىرىنىڭ ءبىر جىلى" (بايانداما، ويلار).
"پوەزيا ماحابباتتان باستالىپ، پاراساتپەن اياقتالۋى ءتيىستى"...
دۇنيەگە جاڭا كەلگەندەيمىن. وي-سانام، ءجۇرىس-تۇرىس، مىنەزىمدە سۇمدىق وزگەرىس بار. ءسال كەشتەۋ ويانعان جوق پا؟.. الدە دەر شاعى ما ەكەن؟!
2-اپرەل 1972-جىل.
"ۆ جيزني نە زنايۋ، ۆ پوەزيي نە ۆرات!!!" (ومىردە بىلمەيمىن، ولەڭدە وتىرىك ايتپاۋ كەرەك).
بۇگىن (ءدال ءقازىر، 2-اپرەل، تۇنگى ون ەكىلەردە) تىرنالار ۇشىپ ءوتتى. ستولعا وتىرعانىم سول ەدى، تىرنانىڭ داۋسىن ەستىدىم. ءبىزدىڭ جاققا قاراي ۇشىپ كەتتى. "اق تىرنالار اسپانعا سىنا قاعىپ..." ۇشىپ كەتتى...
پۋشكين مەن ابايعا اينالىپ سوعا بەرەم، سوعا بەرەم. اپىرماي، پۋشكين-اي، سونشانىڭ ءبارىن قاشان جازىپ ۇلگەردى ەكەن.
17-اپرەل 1972-جىل.
"قازاق جىرىنىڭ ءبىر جىلى" – بايانداما ءوتتى (12- اپرەل، 1972-جىل)، ءتۇسىندى مە، جوق پا؟! "پوەزيا تۋرالى ويلار" – بولاشاقتىڭ شارۋاسى.
21-اپرەل 1972-جىل.
نە كورىندى؟! نە جەتپەيدى؟! سۆولوچي!!!
22-فيەۆرال 1973-جىل.
...ادامداردىڭ اراسىندا بولعان الاۋىزدىق مەنى دە شارپىماي وتكەن جوق. "جۇلدىزدىڭ" دەلوسىن وتكىزىپ بەرىپ، پوەزيامدى ءوزىم الىپ قالدىم... ازىرگە نەمەن تىنارى بەلگىسىز، بارىم مەنىڭ، بالام مەنىڭ، جارىم، جاقسىلىعىم مەنىڭ – پوەزيام، تەك سەنى ساقتاپ قالسام ەكەن. سەنى دە ولتىرگىسى كەلە مە، قالاي؟! ولاي بولا قويماس، ەگەر بولا قالسا، قالعان ءومىردىڭ قىزىعى نە ماعان. ويلاپ وتىرسام، مەندە ءبىر ارمان بار ەكەن. ول – قالايدا حالقىما جاعىنۋ، ۇناۋ سوعان. تەك سوعان عانا جاسىرماي شىنىمدى ايتسام دەپ ەدىم. حالقىم، ءۇنىمدى قالاي جەتكىزەم ساعان؟.. اينالام تارىلىپ، قۇرساۋلانىپ بارادى. جاعداي قيىن، وتە قيىن...
كەلەسى جىلى جاڭا جيناعىم جارىق كورە مە، جوق پا؟
– ەي، قالام ۇستاعان، قالامداس باۋىر-قارىنداستارىم، حالىقتى ۇمىتپاڭدار! حالىقسىز كۇندەرىڭ قاراڭ! ونى سۇيەمىن دەپ بايبالام سالماڭدار. وعان تەك عاشىق بولا بىلىڭدەر!
5-مارت 1973-جىل.
گازەتتەردىڭ تاپسىرماسىن قوسپاعاندا، 3-مارتتان ن. زاستاۆاسىنان باستالدى... ءبىتتى.
2-مارت 1973-جىل.
بەلگىسىز ءبىر دۇلەي كۇش قول-اياعىمدى ماتاپ، تىپتەڭ ويىما دا قۇرساۋ سالىپ تاستاعان سياقتى. نە ويلاپ، نە جازارىمدى بىلمەيمىن. بەلگىسىز بىرەۋدىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، ويىنان شىقپاق بولام. ول نە، كىم؟ بىلمەيمىن...
كۇن كورىس قيىنداپ بارادى. بالالارىمنىڭ تاعدىرىنان قورقام.
6-مارت 1973-جىل.
...پوەزيا – عىلىم. زەرتتەۋ كەرەك. ادام ءومىرىنىڭ، ادام جانىنىڭ زەرتتەلمەگەن، قالام تارتىلماعان نەسى قالدى؟ سونى تابۋ، سونى زەرتتەۋ كەرەك. ادام سەزىمىن جان-جاقتى زەرتتەيتىن قۇدىرەت بولسا، ول تەك – پوەزيا. باسقا ەشقانداي دا عىلىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن شارۋا بۇل!
7-مارت 1973-جىل.
ماسكەۋدەن حات كەلدى. بىلمەيمىن...
9-مارت 1973-جىل.
شولپانىم ايتا جۇرەتىن، شولپانىمنىڭ ۇرپاعى ايتا جۇرەتىن ولەڭ-ەرتەگى جازىپ كورەيىنشى...
17-مارت.
وتكەن اپتادا مۇسىرەپوۆتە (ۇيىڭدە) بولدىم. بۇل اداممەن جاقىن كەلىپ سۇحباتتاسقانىم وسى. ۇيىندە ءوزى جالعىز ەكەن. جىلى قارسى الدى. ەكى ساعاتتاي اڭگىمەلەستىك. مەن عابەڭدى بويىنداعى دارىننىڭ بارىن بەرىپ بولعان ادام دەپ ايتا المايمىن. ال بويىندا جاسىرىنىپ جاتقان جانار تاۋى بار ەكەنىنە كۇمانىم جوق. ۋاقىت-اي!.. ادەبيەت، جالپى يسكۋسستۆو جونىندە بولار-بولماس شولۋ جاساپ، پىكىرلەستىك. قارت ارىدەن ويلايدى. قازىرگى قازاق پوەزياسى قاتتى تولعاندىرىپ جۇرگەن كورىنەدى. بىردەمە دەسەم بە دەيدى.
"اققۋلار ۇيىقتاعانداعا" تەبىرەنىپ پىكىر ايتتى، ءسۇيسىنىپ قالدى. مەن ىڭعايسىزداندىم، ونىمدى تۇيە قويدى دا، قويا قويدى. ولەڭدەر وقىدىم. كەتەردە ماعان قالام سىيلادى (التىن قالام).
قارت قارتايعان ەكەن. بۇكىل ۇيدە جالعىز ءوزى وتىرعانى قاتتى اسەر ەتتى ماعان... كابينەت! جۇپىنى، جازۋ ستولى ءتىپتى جۇپىنى، باسى ارتىق دۇنيەلەر، الەمىش-جالەمىشتەر جوق. ۇزىندى-قىسقالى، ءبىر تۇستەس، ۇشكىر ۇشتالعان قارا قارىنداشتار. تىلدەي پاراققا اراپشا جازىپ تاستاپتى، جاڭادان جازىلعان، ءسىرا. قوراپقا سالعان ەكى مىلتىعى تۇر. كىرەبەرىستە ساياتشىنىڭ ساۋىت-سايماندارى... رەتىن تاۋىپ، وزىمەن ۇزاعىراق سويلەسەر مە ەدى، ءبىراز بىرگە بولىپ، دوستاسار ما ەدى. ءتاڭىرىم-اي، بۇلار دەگەن اياعىن ۇزەڭگىگە سالىپ تۇرعان ادامدار عوي...
(اباي، جامبىل ءومىربايانى...)
ەندى ءوزىم تۋرالى. جىر تۇسىنەر قاۋىم ولەڭدەرىڭ جاقسى دەيدى، ءار تۇستان قولپاشتاعان حاتتار دا الىپ ءجۇرمىن، ءبىراق سەنۋىم قيىن. جامان جىر جازۋ قيىنعا ءتۇسىپ بارادى. جاقسى جىر باسىلماسا، جارىق كورمەسە، قايتەم؟! بىلمەيمىن... ءتاڭىرىم ازىرگە شەشەمدى ءتىرى قويا تۇرسا ەكەن. ءوستىپ، تۇرالاپ جۇرگەن كەزىمدە قيسايا قالسا، ەل-جۇرتقا ماسقارا بولام با دەپ قورقام...
20-مارت.
قۇربى-قۇرداس، زامانداستار مەن تۋرالى كوپ-كوپ قاۋەسەت تاراتادى. بىرىنە ءبىرى ايتادى، "ءوزىمسىنىپ" وزىمە دە ايتىپ قالادى. كوبىسىن بوياپ، بىرىنەن ءبىرى جاڭارتىپ ايتادى، ال مەن ولاردىڭ قاي قىرىمنان قاسىعىسى كەلىپ تۇرعانىن تۇسىنبەيدى عوي دەيسىڭ بە؟.. تۇسىنەم. بەكەر وبالدارى نە كەرەك، ءبارىنىڭ سىيلايتىنىن دا بىلەم. بىلەم دە قويام، قارسى بولمايمىن، ايتا بەرسىن، ارامدىق ويلاسا، وزدەرىنىڭ باسىنان ارتىلماسىن. تەك مەنىڭ جۇرتقا زيانسىز ەكەندىگىمدى تۇسىنە مە، جوق پا؟!
مەن ءۇشىن دۇنيەنىڭ ەڭ قورلىعى – ادامنىڭ ايىبىن بەتىنە باسۋ، ونىڭ ناشارلىعىن دالەلدەۋ. بۇل. – ءبىر. ەكىنشى – بولمايدى، جارامايدى، جوق دەپ ايتا المايتىنىم. قورلىقتى وسىدان تارتىپ ءجۇرمىن. كوڭىلشەكتىك – مەنىڭ وسال جەرىم. ءسىرا، سۇرىنە بەرەتىنىم دە وسىدان بولار.
ۋاقىت ءوز ءرولىمدى ماعان دا ءبولىپ بەرگەن، سونى دۇرىستاپ ويناپ شىعۋ جولىندا مەن دە تىربانىپ باعام، ارينە. دەمەك، مىنەزدەگى جاساندىلىق (ارتيستىك) ماعان دا بوتەن ەمەس-اۋ...
23-مارت.
ۇمىتشاقتىق پايدا بولا باستادى، اسىرەسە... ءبارى دە تۇيىققا تىرەلىپ تۇرعانداي. جىلجىعان ءبىر ءىس جوق ازىرگە. ەش نارسەگە زاۋقىم شاپپايدى. قالام ۇستاعىم دا كەلمەيدى. ءبىر ءزىلزالا بويىمدى باسىپ بارادى، نەمەن تىنارى بەلگىسىز.
بالالارىم عوي... ولار بولماسا، وكىنىشسىز-اق ولۋگە بولار ەدى.
9-اپرەل 1973-جىل.
ادام ءومىرىنىڭ باقىتتى – بالالىق شاعى. بالالىق شاق باقىتسىزدىقپەن وتسە، ساناسى بار پەندەنىڭ بۇكىل عۇمىرىنا اقاۋ تۇسكەنى...
21-اپرەل 1973-جىل.
18-اپرەلدە ءسابيت مۇقانوۆ قايتىس بولدى. ەرتەڭ (22ء-سى) جەرلەنبەكشى. ەگەر بۇرىنعىلاردىڭ ايتقانى راس بولسا، ەندى ەكىنشى، ناعىز شىپ ءومىرى باستالاتىن ادام وسى سابەڭ بولۋعا ءتيىستى.
جۇرت نە ويلاسا دا ءوزى ءبىلسىن، مەنىڭ ويىمشا، ءسابيت – ۇلكەن دۇنيە. ءوزى – ءومىر. حاتتى جاڭا تاني باستاعان قازاقتىڭ قالاۋلى ۇلدارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى وسى ادام بولۋعا ءتيىستى.
ءوزى وسىرگەن ءومىرى مەن زامانى تۇرعاندا، سابەڭدى ۇرپاقتار ۇمىتپاق ەمەس! بۇل – قازاقتىڭ بالزاگى (جەتپىس جىلدىعىندا سولاي دەپ ەم...)
قۇرمەتتى ادام ولگەندە دە قۇرمەتتى! حوش، كاريا! توپىراعىڭ تورقا بولسىن!..
* * *
جارىعىم! جارىق دۇنيەم سەن عاناسىڭ... ەگەر سەن بولماساڭ، ءقازىر-اق، ءقازىر-اق، ءقازىر-اق!..
...بۇگىن تاڭەرتەڭ بالكونعا شىعىپ ەدىم، مۇرنىما اۋىلدىڭ كوكتەمىنىڭ ءيىسى كەلدى. سوناۋ "ايقايتاستان" سوققان جايلاۋدىڭ سامالىنىڭ ءيىسى كەلدى.
سوناۋ سوعىس جىلدارى شەشەم ەكەۋمىز، اجەم دە بار، قوي ايداپ جايلاۋعا العاش كوشىپ بارعان بالاۋسا، بالعىن شاق (ەسىمە ءتۇستى. ءالى مال اياعى تاپتاماعان شالكودەنىڭ جاپ-جاسىل جازىعى تۇردى كوز الدىمدا. سول كەزدى، سول تابيعاتتى ءبىرىنشى رەت ماعان كورسەتكەنىڭە قۇلدىق، ءتاڭىرىم!
سۇلۋ ءسۇيىپ، ساۋىق قۇرماي بارام. مەيلى، وكىنبەيمىن. تۋعان جەرىمنىڭ تۇنىپ تۇرعان قىلشىعىنا قىلاڭ تۇسپەگەن سۇلۋلىعىن الدىمەن مەن سۇيگەم! سونىڭ ءبارىنىڭ قىزىعى مەندە، مەنىمەن وزىممەن بىرگە كەتەدى. ول ايماق باياعىداي، مەنىڭ بالاۋسا شاعىمداي سۇلۋ ەمەس ءقازىر. جوق، سۇلۋ ەمەس. ول دا بولەك ءقازىر، مەن دە بولەك. ەكەۋى دە ولگەن. تەك مەنىڭ كەۋدەم مەن ميىمدا عانا. مەنىمەن بىرگە ولەدى...
* * *
23-اپرەل.
كەشە (22-اپرەل) الماتى ءسابيت مۇقانوۆتى اقىرعى ساپارىنا اتتاندىرىپ، قوشتاستى. تۇنەرىپ كەلىپ، نوسەرلەتە جاۋماي، اندا-ساندا بۇركىپ قانا تۇرعان كۇننىڭ رايى، ىستىق تا ەمەس، سالقىن دا ەمەس، قوڭىرجاي، شىبىنسىز كوكتەم، اعىلعان جۇرت ءنوپىرى، وزىنە وڭاشا بولىنگەن كوكتوبەنىڭ باۋرايى – ءبارى دە سيمۆوليچنو. حالىق ءوز ۇلىنان ەشتەڭەسىن دە اياعان جوق، اق نيەتتەرىمەن اقىرعى رەت قوشتاستى. ءسىرا، ءوز حالقىنىڭ مۇنشاما ىقىلاسىنا بولەنۋ – ەندى كىمدەرگە قيىنداۋ بولار...
وزبەكتەن كەلگەن جازۋشى (سافاروۆ) ءوز تىلىندە جاقسى سويلەدى. عابەڭ (مۇسىرەپوۆ) تولقىپ سويلەدى، قورقىپ سويلەدى. قۇداي-اۋ، اناۋ "ەكسپرەسس"، پيكاسسوسى قۇرعىرلاردا نەسى بار ەدى... كەرەگى نە ەدى سول جەردە؟!
سونىمەن، سابەڭنىڭ ەكىنشى ءومىرىنىڭ ءبىرىنشى كۇنى باستالدى. و، ونىڭ ۇزاق ءومىرى ەندى باستالدى. سابەڭدە ارمان جوق! ءوز ءومىرىنىڭ شەجىرەسىن جازىپ ۇلگىردى ول. ال ونىڭ ءومىرى – ءداۋىردىڭ ءوزى.
ايتسا دا، دانىشپان مۇحتار جاتقان جەرگە جەرلەنبەي، قىر باسىنا، مۇسىلمانداردىڭ قاسىنا جەرلەندى. بۇل دا سيمۆوليچنو!
جىرتاقتاعان جىگىتتەردى جەك كورىپ كەتكەنىم-اي! قارعاداي باستارىنان باقاستىقتى، تاقاستىقتى، پاسكەنە-قوقىستىقتى قايدان ۇيرەنەدى وسىلار؟! بۇل جاقسىلىق ەمەس. جاستىق جاقسىلىققا عانا ۇمتىلمايتىن با ەدى؟..
ءى5-نويابر 1973-جىل.
سونىمەن، حوش بول، موسكۆا!..
مەنىڭ ۇيىمە لاڭ كىردى. نەمەن تىنارى بەلگىسىز. ءبارىن دە ءبۇلدىردى ايبار. شىن ۋايىم، شىن قايعى وسىلاي بولادى ەكەن-اۋ.
18-نويابر.
ايبار وسىنشاما وڭباعاندىققا بارىپ، وسىنشاما سارساڭعا سالادى دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەيتىن. بايعۇس بالام-اي، قيسايتا سالسا، قۇردىمعا كەتەيىن دەپ تۇرعانى ەسىنە كىرىپ تە شىقپايدى. بالالىعى دەيىن دەسەم، قۋلىق-سۇمدىق ومىرلىك ماسەلەلەردىڭ ءبارىن دە تۇسىنەدى، بارىنە دە جەتىك سياقتى. ۇستازدارى، ءسوز جوق، بالامدى تۇسىنبەيدى. ولاردى ايبار، ايباردى ولار تۇسىنبەۋشىلىكتىڭ اقىرى وسىعان اكەپ سوقتى. اقىرىنىڭ نەمەن تىنارى بەلگىسىز. سورى قايناپ، ءومىرى سورلىلىقپەن وتە مە، قايدام؟!
ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدى تۇسىنەمىز. سول تۇسىنىگى تۇيسىگىن ءقازىر وياتسا عوي، كەيىن كەش بوپ كەتەدى. مۇنى ەندى نە ىستەيمىن، نەندەي ايلاسىن تابام؟!
* * *
21-نويابر 1973-جىل.
"سىزات الدى دەگەنشە، سىنا بەردى دەسەڭشى". ءتاڭىرىڭ ءتۇبىن بەرسىن، ءبىزدىڭ سەمياعا سىزات ءتۇستى، ونى اكەلگەن – مەنىڭ كىشى ۇلىم ايبار. ءبىز دە، ارينە، كىنالىمىز عوي. اقىماقتىڭ ايتقانىن ورىنداپ، تىم شولجاڭداتىپ جىبەردىك. مەنىڭشە بىزدەن دە گورى ەكى ەسە كىنالى مەكتەبى، مۇعالىمدەرى. بالام سول مەكتەپكە بارعاننان قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. وتىرسا وپاق تۇرسا سوپاق، دەپ، جولداستارىنا، بۇكىل مەكتەپكە ايباردى جەككورىنىشتى ەتتى.
ساۋمالداپ تاربيەلەۋدىڭ ورنىنا، ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان بالانى ۇستى-ۇستىنە جازانىڭ استىنا الدى. اقىرى بالا اشىندى، اشىندى داعى، تىپتەن باعىنۋدى قويدى. اقىرى وسىعان اكەپ سوقتى. امالىم تاۋسىلىپ، ايبارىمدى ول مەكتەپتەن قۇتقاردىم. ەندى قايتەم، قايدا جىبەرەم، بىلمەيمىن... ناعاشىلارى قابىلداي ما، جوق پا؟! قابىلدار ەدى-اۋ، ايبار ۇيرەنىپ قالعان ادەتىنەن ارىلا ما، جوق پا؟! قالايدا ايباردى قالادا ۇستاپ بولاتىن ەمەس. كەشە تەرگەۋدە بولىپ قايتتىم. جۇماعا جىمىسقى ءىس قالعان جولداسىمەن بەتتەستىرەدى، نە بولارى بەلگىسىز. تالكەككە سالعان تاعدىر- اي!..
* * *
24-نويابر 1973-جىل.
كەشە ايبار تۇرمەدەگى دوسىمەن بەتتەستى. بالا اقىلدى پالا ەكەن، ايباردى ساتپادى. ءبارىن دە ءوز موينىنا الۋعا دايار. ايبار دا ءوزى قاتىسقان قىلمىسىن جاسىرماي مويىندادى. سونىمەن، تەرگەۋدىڭ الدىنداعى ءىس تىنىشتىقپەن انىقتالعان ءتارىزدى. ايبار بۇرىنعى مەكتەبىنە ورالعىسى جوق ابدەن مەزى بولعان.
قايدا، كىمگە بارىپ ورنالاسادى، ازىرگە بەلگىسىز...
27-نويابر 1973-جىل.
ايباردىڭ ءىسى اياقتالعان جوق. زاڭشىلار يسپولكوم جانىنداعى كوميسسياعا تاپسىرامىز دەگەندى شىعارىپ وتىر. ولارى نە دەمەكشى؟! الارىن الىپ، ايىبىن تاعىپ، بالامدى قولىما بەرسە ەكەن. ايباردى اۋىلعا اتتاندىرسام با دەگەن ەم، ودان دا تۇك شىقپادى. ءىسى اياقتالعانشا وسىندا بولۋى شارت ەكەن. بالامدى ۇگىتتەپ، بۇگىن مەكتەبىنە جىبەردىم، نە دەپ، قالاي قارسى الىپ جاتىر ەكەن جىلانكوز اپاسى.
* * *
7-دەكابر 1973-جىل.
جۇمىسسىز جۇرگەنىمە جاڭا جىلدا ءبىر جىل تولادى. ءقايتىپ، قالاي جان باعىپ جۇرگەنىمە تاڭدانام. ايباردىڭ ءىسى اياقتالعان جوق. سونىڭ سالدارىنان باسقا دا جاعدايلار بار، مەن ءقازىر مىرزا قاماۋدامىن.
18-دەكابر 1973-جىل.
بالام (ايبار) وڭالىپ كەتسە، ازىرگە باقىت ماعان سول. كەشە سوۆەت اۋدانىنىڭ يسپولكومىندا ءىسى قارالىپ، ءبىر جىلدىق شارت پەن 30 سوم شتراف سالىپ، مەكتەبىندە قالدىردى. شەشەسى باردى، مەنىڭ ارىزىم قاتىستى.
اقىماق ديرەكتور (قاتىن)، ونىڭ يتارشىلارى شابۋىل جاساپ باعىپتى. قارعاداي بالا نەسىن الدى ەكەن ونىڭ.
مەندەگى شارۋاسى نە ەدى ناداننىڭ؟!
* * *
ۇنەمى موسكۆادا تۇرىپ، سوندا تىرلىك ەتكەندەي، موسكۆا نەگە وي-تۇسىمنەن شىقپايدى؟
الماتىعا، ادامدارعا دەگەن ءبىرتۇرلى جاتىرقاۋ بار. كاك ني تۆوري، موسكۆا – ەست موسكۆا، تام ۆسە پروششە. تام موجنو كوە-چەمۋ ناۋچيتسيا ي موجنو دوبيتسيا كوە-چەگو (قالاي دەگەنمەن موسكۆانىڭ اتى موسكۆا، وندا ءبارى وڭايىراق. ول جەردە ءبىر نارسەنى ۇيرەنۋگە، الدەنەگە قول جەتكىزۋگە بولادى. باستان وتكەن اياۋلى ءبىر داۋرەن سياقتى. ءبىر نارسەدەن ارماندا قالعان، سول جەردە ءبىر اسىلىمدى ۇمىت قالدىرعاندايمىن... ءومىر بولسا، تۇرا تۇرسىن، دوستى سول حالىقتىڭ اراسىنان ىزدەۋ كەرەك ەكەن.
19-دەكابر 1973-جىل.
ازىلدەگەنسىپ، جانى اشىپ، جاقىن تارتقانسىپ، اقىل ايتقانسىپ، ارىڭا تىكەنەكتەي قادالاتىن ارىپتەستەردەن تۇڭىلە دە، قۇتىلا دا الماي-اق قويدىم. بايقاعانىم – مەنىڭ اردىڭ-كۇردىڭ، قىزىنىپ، قىلعىتىپ جۇرەتىنىمدى قالايدى ەكەن بۇلار. ساۋ جۇرسەم، ساقتانا باستايدى. اسىرەسە – X... وي، زۇلىم-اي! نەعىلعان ءىشى تار يت ەدى؟! اڭدىپ-اق جۇرگەنى، ءسال اداسا قالساڭ، ايايتىن ءتۇرى جوق. وڭاشادا سىرلاسقان بولادى دا، ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلسا، كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ، ازىلدەگەنسىپ، بىلدىرمەي جامانداي باستايدى. باسسىز-اي، مەن سونى تۇسىنبەيدى دەپ ويلايدى-اۋ، شاماسى. ءاي، ەكى اياقتى ەسەك-اي، مەن سەنىڭ قازانىڭا قول سۇقپايمىن عوي، نەسىنە سونشا زۇلىمداناسىڭ؟!
* * *
بۇل كۇنى مەنىڭ قاتىن-بالامنان باسقا جاقىنىڭ قالماعان سياقتى. كۇنى-تۇنى كەلگەندە، ولاردان دا شوشقا مىنەز كورەم... مۇلدە ءبىر جات ورتاعا دۋشار بولعان جاندايمىن. ەشكىمگە زالال ىستەمەپ ەدىم عوي، نەگە ءبارى سىرت تەبەدى؟!
24-دەكابر 1973-جىل.
بۇل جىل دا ءوتتى. جىرمەن باستالعان جىل جىرمەن اياقتالدى. كۇيبەڭمەن، ازاپپەن وتكەن ءولى كۇندەردى قويشى. جىرسىز وتكەن كۇندەر – مەن ءۇشىن ءولى كۇندەر. ءتاڭىردىڭ بۇل الدانىشتى قيعانىنا دا قۇلدىق. پوەزيا بولماسا قايتەر ەدىم؟! اقىننىڭ ءوز مەملەكەتى، ءوز قوعامى، ءوز دۇنيەسى بار. بۇل از دۇنيە ەمەس. دەمەك، مەن سول ءۇشىن ءومىر سۇرەم، سول ءۇشىن كۇرەسەم. كۇرەسەم؟! كىممەن، نەمەن كۇرەسەم؟ وزىممەن ءوزىم بە؟!
سوڭعى ءسوزدى ايتىپ ءولۋ كەرەك قوي... قانداي ءسابي ەدىم. و، ءتاڭىرىم! تۇيسىك بەرە كور، تۇسىنىك بەرە گور!..
* * *
(وسىدان كەيىن بىرنەشە پاراق جىرتىلعان. – ساراشى).
* * *
1-يانۆار 1974-جىل.
ۆوت ونو چتو سوبستۆەننوە دوستوينستۆو! ا يا، گلۋپەس، نە تولكو نە وبەرەگال ەگو، ا ۆوۆسە نە زنال. ستارالسيا بىت پروستىم، وكازالسيا پروستاكوم. نە تولكو موي "درۋزيا"، داجە سوبستۆەننايا مويا سەميا، دەتي سۋمەيۋت وبۆەستي مەنيا ۆوكرۋگ پالسيەۆ. و، كاكوە ۆى چۋدوۆيششنوە سۋششەستۆو، چەلوۆەچە! نەلزيا، حراني سۆوە دوستوينستۆو! بەرەگي يميا پوەتا، يبو تى يستيننىي پوەت، بۋد دوستوين تومۋ! بۋد پروستىم، كاك ساما پريرودا، نو ي بۋد نەپرەكلوننىم، كاك ونا. تى وتليچاەشسيا وت سوۆرەمەننيكوۆ. چەم، نە سكاجۋ... تاك، بۋد جە گوردىم! ۆىشە گولوۆۋ، برات!..
(جەكە وز باسىڭنىڭ قادىر-قاسيەتى دەگەن وسى ەكەن-اۋ! ال مەن اقىماق ونى قورعاماق تۇرماق، ءتىپتى بىلمەپپىن دە. قاراپايىم بولعىم كەلدى، الايدا اشىق اۋىز ەكەم، تەك مەنىڭ "دوستارىم" عانا ەمەس، ءتىپتى ءوز وتباسىم، بالالارىم دا مەنى جەر سوقتىرىپ كەتەدى. و، سەن قانداي قورقىنىشتى نارسەسىڭ، ادامزات! بولمايدى، ءوز قادىر-قاسيەتىڭدى قورعا! اقىن اتىندى ساقتا، ناعىز اقىنمىن دەسەڭ، سوعان لايىقتى بول! تابيعاتتىڭ وزىندەي قاراپايىم بول ءبىراق، ول سياقتى قايسار دا بول. سەن ءوز زامانداستارىڭنان وزگەشەسىڭ. نەڭمەن ەكەنىن ايتپايمىن... ەندەشە، ءور بولساڭشى! باسىڭدى كوتەر، باۋىرىم!..)
* * *
ۆ 12.00 ۆسترەچالي نوۆىي گود. تيحو. ميرنو. سكۋچنوۆاتو. يا، سوبستۆەننو، نە ۆەسەليلسيا. نا ەتوت راز چتو-تو نە پولۋچيلوس. و، مير، سكۋچاي. يا سكۋچايۋ. ك چەمۋ ۆسە ەتو؟! رادي گوردوستي! رادي سۆوەي سامووسەنكي!
(12.00-دە جاڭا جىلدى قارسى الدىق. تىنىش. بەيبىت. زەرىگىڭكىلەۋ. مەن ءوز باسىم كوڭىلدەنگەنىم جوق. بۇل جولى بىردەڭەنىڭ قيۋى كەلمەدى. و، دۇنيە، زارىق! مەن زارىققان حالدەمىن. مۇنىڭ ءبارى نە ءۇشىن؟! ماقتانىش ءۇشىن! ءوزىڭدى باعالاۋ ءۇشىن!)
* * *
3 يانۆاريا 1974 گ.
ۆ سۆوەم تۆورچەستۆە گدە سلاب، گدە سيلەن، يا پرەكراسنو پونيمايۋ سام. گدە يا سلاب – نە مويا ۆينا، ا گدە سيلەن – ەتو نە زاسلۋگا سرەدى، ۆ كوتوروي يا جيل. نە زاسلۋگا ۆرەمەني، پري كوتوروم يا ناحوديلسيا ۆ ۆەچنوم وپاسەنيي، ۆەچنو كونتروليرۋيا سام سەبيا.
نىنچە ترۋدنو بىت پوەتوم...
(ءوز شىعارماشىلىعىمدا قاي جەردە ءالسىز، قاي جەردە كۇشتى ەكەندىگىمدى ءوزىم جاقسى بىلەم. ءالسىز جەرىم مەنىڭ كىنام ەمەس، ال كۇشتى جەرىم – مەن ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتانىڭ ەڭبەگى ەمەس. ۇنەمى ءوزىمدى وزىمە قاداعالاتىپ، ماڭگى مەنى قاۋىپتەندىرۋمەن كەلە جاتقان ۋاقىتتىڭ دا ەڭبەگى ەمەس.
ءقازىر اقىن بولۋ قيىن...)
* * *
11-يانۆار 1974-جىل.
سۋدبا پوەتا، ەگو پوسلەدنيە چاسى مەنيا كۋدا بولەە ۆولنۋەت، چەم سۋدبا ەە مياتەجنوي سترانى. ينتەرەسنو، و چەم ون دۋمال پەرەد سمەرتيۋ؟! ناۆەرنوە، ون ۆ مىسلياح سكازال "چيلي، رادۋگا مويا!" يدي جە چتو-تو ۆ ەتوم رودە. دا، ۆسە پروحوديات چەرەز سەردسا پوەتا.
(ونىڭ تىنىشسىز ەلىنىڭ تاعدىرىنان گورى، اقىننىڭ وز تاعدىرى، ءومىرىنىڭ سوڭعى ساعاتتارى مەنى كوبىرەك تولقىتادى. ولەر الدىندا نە تۋرالى ويلادى ەكەن، شىركىن؟! بالكىم، ىشتەي: "چيلي، شۋاعىم مەنىڭ!" – دەگەن شىعار. نەمەسە سوعان جاقىن ءبىر ءسوز ايتساڭ بولار. ءيا، ءبارى دە اقىننىڭ جۇرەگى ارقىلى وتەدى).
* * *
27 يانۆاريا 1974 گ.
بۋد تى پروكلياتا مويا پوەتيچەسكايا سۋدبا! بۋد تى تريجدى پروكلياتا سرەدا، وكرۋجايۋششايا مەنيا! سرەدا، كوتوروي دۋشوي ي سەردسەم يا وتدالسيا، پوۆەريل، نادەيالسيا نا لۋچشەە. كوروتايۋ سۆوي ۋنيجەننىە دني، دني كوتورىە منە نيچەگو نە پرينەسلي، كرومە گورەچي دا سترادانيي. تەپەر-تو يا پونيال، چتو نەت چەلوۆەكا نا سۆەتە نەسچاستنەە مەنيا. نە زنايۋ، چەم ۆسە ەتو كونچيتسيا. ودنو موە جەلانيە – ۋسپەت ۆوسپيەۆات سۆويۋ لەبەدينۋيۋ پەسنيۋ. نە ۋج-تو، يا دەيستۆيتەلنو حوتەل ۋمەرەت دوبروۆولنو؟! نەت، چۋت-چۋت پودوجدەم، پوسموتريم چتو بۋدەت دالشە...
(اقىندىق تاعدىرىم، قارعىس اتسىن سەنى. مەنى قورشاعان ورتا، ءۇش مارتە قارعىس اتسىن سەنى! مەن جانىممەن، جۇرەگىممەن بەرىلگەن، سەنگەن، جاقسىدان ۇمىتتەنگەن ورتام. ءوزىمدى تومەندەتكەن، ماعان قايعى مەن قينالىستان وزگە ەشتەڭە اكەلمەگەن كۇندەردى باستان وتكەرۋدەمىن. جەر بەتىندە مەنەن وتكەن باقىتسىز ادام جوق ەكەندىگىنە ەندى عانا كوزىم جەتتى. مۇنىڭ ءبارى نەمەن بىتەتىنىن بىلمەيمىن. مەنىڭ ءبىر عانا تىلەگىم – ءوزىمنىڭ اقتىق ولەڭىمدى ايتىپ ۇلگەرۋ. مەن شىندىعىندا ءوز ەركىممەن ولە قويايىن دەپ وتىرمىن با؟! جوق، ءسال-پال كۇتە تۇرايىن، ارى قاراي نە بولارىن كورەرمىز...)
سەگودنيا، 27 يانۆاريا 1974 گ. ناپيسانا پوەما پود نازۆانيەم "چيلي، سۆەت موي!"، زا ودين پريسەست، بەز پەرەرىۆا، بەز ەدينوي پوماركي، س 10 ۋترا دو 12 نوچي. پوپروبۋيتە-كا، سرازيتسيا سو منوي...
(بۇگىن، 1974-جىلعى 27-يانۆاردا، ءبىر وتىرعاندا، ءۇزىلىسسىز، بىردە-بىر تۇزەتۋسىز، تاڭەرتەڭگى 10-نان تۇنگى 12-گە دەيىن "چيلي – شۋاعىم مەنىڭ!" اتتى پوەما جازىلدى. مەنىمەن سايىسىپ كورىڭدەر كانە...)
م. ماكاتايەۆ.
* * *
10-فيەۆرال.
گازەتتەرگە ۇسىنعانداردان ازىرگە حابار-وشار جوق. جارىققا شىعارا ما، جوق پا، بىلمەيمىن. ۇلكەن ءبىر جيىندا، ۇلكەن ءبىر مەملەكەت ادامىنىڭ الدىندا ارۋاق اتقىر احاڭنىڭ ارقاسىندا ۇلكەن ءبىر ۇيات ءىس ىستەپپىن. ول ادام بالەن دە دەمەس-اۋ، ءبىراق كولەڭكەسىنەن قورقاتىن زامانداستار ماعان ابايلاپ، ساقتانىپ قاراۋى مۇمكىن عوي...
جانىم اۋىرىپ، كۇيزەلۋ ۇستىندەمىن.
"زوۆۋ يا سمەرت: منە نيەۆتەرپەج". "ءولىم شاقىرامىن: مەن اسىعىسپىن" (شەكسپير).
ۇيات تا، باسقاسى دا شىداتپاي بارادى. نە ىستەۋىم كەرەك؟
* * *
2-ماي 1974-جىل.
بىلگەندەرىن ىستەپ باعۋدا. نە جازا بار، ءبارىن قولدانۋدا. ميليسياعا دا بىرنەشە رەت تاپسىردى. ەندى قاماتپاق ويلارى. كولەڭكەمنەن قورقاتىن حالگە جەتكىزدى. ميليسيا قاشان كەلىپ، قاشان الىپ كەتەر ەكەن دەگەن قاۋىپتەمىن، انەۋ كۇنى ميليسيادا اسىلىپ ولمەك تە بولدىم، بالالارىمدى قيمادىم. موينىما تۇزاق سالىپ ءسال تۇردىم دا، ويلاندىم...
* * *
(وسى ارادا تاعى دا جىرتىلعان. – ساراشى). ...بۇل حالگە دە جەتكىزدى. سونشاما نە ىستەپ قويدىم بۇلارعا؟ سەبەپسىز ادام ولمەيدى. ءبىراق ءبىزدىڭ ەل وعان پىسقىرىپ تا قارامايدى. و، نە دەگەن قيىن ۋاقىتتا ومىرگە كەلگەمىز، باۋىرىم...
* * *
25-ماي 1974-جىل.
"چيلي، شۋاعىم مەنىڭ!" 27-فيەۆرالدا (1974-ج) "سوسياليستىك قازاقستاندا" تولىق باسىلدى. قۋالاندى قۋ بايتال حالىمدە جارىق كوردى. جۇرتتىڭ ءبارى ءبىر ادامداي جاقسى قابىلدادى. كورگىسى كەلمەگەندەر كورمەي-اق قويسىن.
ءبىر نارسەگە وزىمە ءوزىم ءدان ىرزامىن. ول – ءوزىمنىڭ اقىندىق بولجامىم، اقىندىق ينتۋيسيام. پابلو تۋرالى مەنىڭ پوەمامنان كەيىن وداقتىق باسپاسوزدە كوپ ماتەريالدار جاريالاندى. ارينە، ولاردىڭ بىرىمەن دە مەن تانىس بولعان ەمەن. سولارمەن كەيىن تانىسا وتىرىپ، ءدال باسىپ، بۇرىن بىلمەگەن جايتتارىمدى الدىن الا ناق ايتقانىما ماقتانام. نەرۋدانىڭ سۇيەگىن قابىرىنەن قازىپ، ۇرلاپ اكەتىپتى، كىتاپتارىن ورتەپتى. مەن مۇنى بىلگەم...
* * *
نا سلەدۋيۋششيي گود، ۆ ەتوت جە دەن، ۆ كاكوم پولوجەنيي وكاجۋس، منە ابسوليۋتنو نەيزۆەستنو. ۆووبششە، ۆسيا مويا سوزناتەلنايا جيزن ۆوكرۋگ ەتيح سومنەنيي كرۋتياتسيا. يا نە زنايۋ داجە، چتو بۋدەت زاۆترا، ۆسەگدا ناحوجۋس ۆ نەيزۆەستنوم ناپراۆلەنيي.
19-مايا سەگو گودا، ۆ جيزني پەرۆىي راز، پوجالۋي، پەرۆىي ي پوسلەدنيي راز وبراتيلسيا ك بولشومۋ چەلوۆەكۋ. نا ەگو يميا وتپراۆيل بولى موە پيسمو نا رۋسسكوم يازىكە. چەستنو، وچاياننو پو ۆسەم پريزنالسيا، ني نا كوگو نە جالوۆالسيا. چتو بۋدەت وت موەي زاتەي، چتو جدەت مەنيا ۆپەرەدي، نەيزۆەستنو. پيسمو موە دويدەت لي دو نەگو نە زنايۋ، ون سام ليچنو وزناكوميتسيا لي، يلي نەت! تولكو ودنا نادەجدا ۋسپوكايۆاەت مەنيا، ەتو تو، ەسلي ون ليچنو وزناكوميتسيا، تو، نەۋجتو تاكوي، بولشوي چەلوۆەك نە يمەەت تاكوە بولشوە سەردسە؟! نە پروستوي جە سمەرتنيك ك نەمۋ وبراششاەتسيا، ا پوەت، پوەت س بولشوي دۋشوي...
(كەلەسى جىلدىڭ وسى كۇنى قانداي كۇيدە بولاتىنىم ماعان مۇلدەم بەلگىسىز. جالپى، مەنىڭ بۇكىل سانالى ءومىرىم وسى كۇدىكتى شىر اينالۋمەن كەلەدى. مەن ءتىپتى ءدال ەرتەڭ نە بولاتىنىن دا بىلمەيمىن. ءاردايىم بەلگىسىز ءبىر كۇيدە قالام.
بيىل 19-مايدا ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت، بالكي، سوڭعى رەت ۇلكەن كىسىگە ءوتىنىش ءبىلدىردىم. ونىڭ اتىنا ورىسشا جازىپ ۇلكەن حات جىبەردىم. شىنىمدى ايتىپ، اشىنا ءبارىن مويىندادىم. ەشكىمنىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتپادىم. بۇل ارەكەتىمنەن نە شىعاتىنى، مەنى الدىمدا نە كۇتىپ تۇرعانى بەلگىسىز. حاتىم قولىنا تيە مە، بىلمەيمىن، ول ءوزى وقىپ تانىسار ما ەكەن الدە جوق پا؟ مەنى تەك ءبىر نارسە ۇمىتتەندىرەدى: ەگەر ول ءوزى تانىسسا، سونداي ۇلكەن ادامدا قالايشا ۇلكەن جۇرەك بولمايدى؟وعان ءوتىنىش ءبىلدىرىپ وتىرعان كوپتىڭ ءبىرى ەمەس، اقىن عوي، ۇلكەن جاندى اقىن... ازىرشە كۇتۋدەمىن).
25 مايا 1974 گ.
ميلىە دەتي موي! نە بۋدتە گلۋپىمي! جيزن پولنو وپاسنوستەي، بۋدتە وستوروجنىمي! ك ليۋبومۋ پروياۆلەنيۋ جيزني وتنوسيتەس سەرەزنو، ترەزۆو، نە بۋدتە سليشكوم دوبرىمي، سنيسحوديتەلنىمي. پوكا سۋششەستۆۋەت جيزن، سۋششەستۆۋەت ي زلو. دوبروم ي سنيسحوجدەنيەم نە سلوميت زلا. سيلە تولكو ليش سيلوي موجنو پروتيۆوستويات، يناچە پوگيبنەتە! نە دەلايتە زلا نيكومۋ، ا ەسلي كتو زلوبستۆۋەت ناد ۆامي، وتۆەتتە ەمۋ تەم جە سپوسوبوم. ەتو – پروستايا اريفمەتيكا. نە دەرجيتە دۋشۋ ناراسپاشكۋ، كاك ني گوركو، ۆ ناش ۆەك ەتو ك حوروشەمۋ نە پريۆەدەت...
ودنيم سلوۆوم، سۋمەيتە ليۋبيت ي نەناۆيدەت، نو وستاۆايتەس چەلوۆەكوم! بۋدتە ۆسەگدا چەلوۆەكوم! بۋدتە ۆسەگدا ناچەكۋ، ستارايتەس ۆسەگدا زاششيششات سۆوە "يا!".
دەتي موي! دەتي موي! ەسلي ۆى مەنيا پونيالي...
(سۇيىكتى بالالارىم مەنىڭ! اقىلسىز بولماڭدار! ءومىر تولا ءقاۋىپ، اباي بولىڭدار! ءومىردىڭ ءاربىر قۇبىلىسىنا بايىپپەن، اقىلمەن قاراڭدار! ءجونى جوق مەيىربان، جۇمساق بولماڭدار. ءومىر باردا جاۋىزدىق تا بار. مەيىرباندىقپەن، جۇمساقتىقپەن جاۋىزدىقتى جەڭۋگە بولمايدى. ...ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سۇيە دە، جەك كورە دە بىلىڭدەر، ءبىراق ءارقاشان ادام قالىپتارىندا قالىڭدار! ءاردايىم ساق بولىپ، ءاردايىم وزدەرىڭدى باعالاي بىلىڭدەر!
بالالارىم مەنىڭ! بالالارىم مەنىڭ! ەگەر سەندەر تۇسىنسەڭدەر عوي مەنى...)
* * *
جيل-بىل داۆنىم-داۆنو سار نەرون. ليۋدي پريۆىكلي ەگو نازىۆات دۋراكوم. يا نە زنايۋ، دەيستۆيتەلنو لي ون بىل تاكيم. ودناكو، يا زنايۋ ي گلۋبوكو پونيمايۋ ەگو پو ەگو جە ۆىراجەنيام:
"و! كاكوي ۆەليكيي اكتەر ۋميراەت!" – ۆ ەتيح سلوۆاح ۆسيا سۋت ەگو جيزني! ەتو – چيستوسەردەچنوە پريزنانيە چەلوۆەكا، جيۆۋششەگو نە سۆوەي جيزنيۋ: حوتيا ب ي ون دۋراك. ۆسە مى – ارتيستى: داجە ۆ مالوم...
(ەرتە-ەرتەدە نەرون پاتشا ءومىر سۇرگەن. جۇرت ونى اقىماق دەپ اتاۋعا داعدىلانىپ كەتكەن. شىنىندا دا ول سونداي بولدى ما، مەن ونىسىن بىلمەيمىن. ءبىراق مەن ونى ءوز ءسوزى ارقىلى بىلەمىن جانە تەرەڭ تۇسىنەمىن. "و! قانداي ۇلى اكتەر ءولىپ بارادى!" – ونىڭ بۇكىل ءومىرىنىڭ ءدانى سول سوزىندە. ول قانشا اقىماق بولسا دا، ءوز قالاۋىنشا ءومىر سۇرمەگەن ادامنىڭ شىن جۇرەكتەن مويىنداۋى. ءبىز ءبارىمىز – ءارتيسپىز، ءتىپتى ۇساق-تۇيەك تە دە...)
* * *
نەۋجەلي، ۋمنىي ي پرەۋسپيەۆايۋششيي سچاستليۆەس توت، كتو ۋمەەت پريسپوسابليۆاتسيا ك سوزداۆشەمۋ ۋسلوۆيۋ، ك ليۋبومۋ بەزۆىحودنومۋ پولوجەنيۋ، ۋمەەت وبحوديت ليۋبىە وپاسنوستي، نە سوپروتيۆلياەتسيا، ليش تولكو يزگيباەتسيا كاك مولودوي، زەلەنىي تالنيك پود بۋرەي؟! ا نە توت، كتو نە پوكورەن ني س كەم، ۆسەگدا ستاراەتسيا سوپروگيۆلياتسيا ك ليۋبومۋ ياۆلەنيۋ زلا ي ناسيليا ي سگويات كاك ستارىي دۋب پود بۋرەي، پرەدپوچتيا، لۋچشە ۆىرۆاتسيا س كورنەم، چەم بىت ۋنيجەننىم رابوم زلا؟!
كاك ني گوۆوري، ۆ ناش ۆەك، مى پەرۆوگو سچيتاەم ۋمنيسەي ي زاۆيدۋەم ەمۋ، ا پوسلەدنەگو نازىۆاەم ليبو دۋراكوم، ليبو نەۋداچنيكوم ي سوپروۆوجداەم بەدنوگو كيسلوي ۋلىبكوي، سۆىسوكا، س پرەزرەنيەم سموتريم نا تاكوگو. موگۋ پريۆەستي تىسياچۋ پريمەروۆ، دا ۆى سامي سموجەتە توگو...
ميلىە دەتي موي، ۆ ەتوم وتنوشەنيي، منە ترۋدنو ۆام ۆىبيرات ودنوگو يز دۆۋح، ۆىبيرايتە سامي. منە نەيزۆەستنو، كاك سلوجاتسيا سۋدبى ۆاشي...
(تاپ كەلە قالعان جاعدايعا دەرەۋ بەيىمدەلە كەتىپ، كەز كەلگەن لاجسىز جاعدايمەن امال تاۋىپ، كەز كەلگەن ءقاۋىپتى اينالىپ وتە الاتىن، قارسىلاسپايتىن، تەك ءبىراق جەل شايقاعان كوك شىبىقشا مايىسىپ قانا قوياتىن ادامدار عانا اقىلدى ءارى تابىستان تابىسقا جەتكىش، باقىتتى بولىپ سانالماق پا؟ ال ەشكىمگە باس يمەيتىن، كەز كەلگەن جاۋىزدىق پەن زورلىققا ءاردايىم قارسى تۇرۋعا تىرىساتىن جانە جاۋىزدىقتىڭ قورلانعان ق ۇلى بولعانشا، تۇپ-تامىرىمەن قوپارىلىپ قالعاندى ارتىق سانايتىن قارت ەمەنشە قارا داۋىلعا قاسقايىپ قارسى تۇراتىندار نەگە باقىتتى دەپ ەسەپتەلىنبەيدى؟ قالاي دەگەنمەن دە، بۇل عاسىردا ءبىز الدىڭعىلاردى اقىلدى سانايمىز. جانە ولارعا قىزىعامىز، ال سوڭعىلاردى نە اقىماق سانايمىز، نە جولى بولماعاندار دەيمىز دە، بايعۇستى كەكەسىنمەن مەنسىنبەي شىعارىپ سالامىز، وندايعا جوعارىدان، جاقتىرماي قارايمىز. مىڭداعان مىسال كەلتىرە الام، ول وزدەرىڭنىڭ دە قولدارىڭنان كەلەدى...
سۇيىكتى مەنىڭ بالالارىم، بۇل جونىندە ماعان سەندەرگە ەكىنىڭ ءبىرىن ۇسىنۋ قيىن، وزدەرىڭ قالاپ الىڭدار. سەندەردىڭ تاعدىرلارىڭنىڭ قالاي بولاتىنى ماعان بەلگىسىز...)
* * *
(وسى بەتتەن دە كەيىن جىرتىلعان. – ساراشى).
29-ماي 1974-جىل.
مولچيت موي بولشوي چەلوۆەك، مولچات موي كوللەگي. نەۋجەلي سۋدبا پوەتا، سۋدبا مويا نە ۆستريەۆوجيلا نيكوگو؟ نە زنايۋ، نەۋجتو وني حوتيات وپيات وسۋجدات مەنيا، كوگدا يا سام سەبيا بەسپوششادنو وسۋديل. موجەت بىت، پود كونەس، يا سدەلال نيەۆەرنىي شاگ، وبراتيۆشيس تۋدا، كۋدا نە سلەدوۆالو بى؟! نە يسكليۋچەنو، چتو چاستەنكو چيستوسەردەچنوە پريزنانيە پريەۆراششاەتسيا ۆ بۋمەرانگ. چتو، ەسلي وپيات، سنوۆا ناچنۋتسيا سۋدى دا پەرەسۋدى؟!
دەلو ايبارا ەششە نە كونچەنو، زاكون ۋگروجاەت ۋپلاتوي. سۋدبا مويا، سۋدبا موەي سەمي ۆيسيت نا ۆولوسكە. چەم ۆسە ەتو كونچيتسيا، نەيزۆەستنو.
(مەنىڭ ۇلكەن كىسىم ءۇنسىز، قالامداستارىم دا ءۇنسىز. مەنىڭ تاعدىرىم، اقىن تاعدىرى قالايشا ەشكىمدى سەلت ەتكىزبەدى؟ بىلمەيمىن، مەن ءوزىمدى ءوزىم ابدەن اياماي ايىپتاپ بىتكەندە، ولار مەنى قالايشا تاعى قايتا جازعىرماق؟ مەن، بالكىم، ءوزى دە وندى بىتكەلى تۇرعاندا، ءوتىنىش ايتپايتىن جاققا ءوتىنىش ايتىپ، شالىس قادام جاساپ قويدىم با؟! كەيدە شىن جۇرەكتەن ايتقان سىرىڭنىڭ بۋمەرانگقا اينالىپ، وزىڭە قايتا ورالىپ سوعۋى دا عاجاپ ەمەس. ەگەر تاعى قايتادان باس-كوز جوق سوگۋ، داتتاۋ باستالىپ كەتسە، قايتەم؟!
ايباردىڭ ءىسى ءالى بىتكەن جوق زاڭ تولەمىمەن قورقىتادى. مەنىڭ، مەنىڭ وتباسىمنىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇر. مۇنىڭ ءبارى نەمەن بىتەرى بەلگىسىز).
* * *
كاكوي يا چەلوۆەك، وتكروۆەننو گوۆوريا، نەزنايۋ. سلابو-حاراكتەرنىي، ەتو پراۆدا. نو، دۋشا مويا، سليشكوم دوبرايا، سەردسە موە وچەن مياگكوە، كاك ونو سامو. موجەت بىت، وت توگو ي رازدەليايۋ، نيەۆەرنو، منەنيە تولستوگو: "نەسوپروتيۆلەنيە زلۋ، ناسيليۋ". ۆەرنو لي؟!
(اشىعىن ايتقاندا، ءوزىمنىڭ قانداي ادام ەكەنىمدى دە بىلمەيمىن. كوڭىلشەك ەكەنىم راس. الايدا جانىم مەنىڭ تىم مەيىربان، جۇرەگىم مەنىڭ وتە جۇمساق ءسىرا، سوندىقتان شىعار تولستويدىڭ "جاۋىزدىققا زورلىققا قارسىلاسپاۋىن" مەنىڭ دە قولدايتىنىم؟ سولاي ما؟!)
* * *
نە موگۋ سكازات، چتو ليۋدي كوۆارنىە پو تومۋ، چتو مالو زنايۋ يح. يا نە يسسلەدوۆاتەل، ا پوەت. گورەچي ي رادوستي ليۋدسكيە مەنيا ينتەرەسۋەت بولشە، چەم سام چەلوۆەك. پلوح لي، حوروش لي ون، نە منە راسسۋجدات، يبو سام وتنوشۋس ك وتريادۋ تاكوۆىح... مەنيا ۋۆلەكاەت سۋدبى ليۋدسكيە، وكرۋجايۋششايا يح دەيستۆيتەلنوست، ۆرەميا ۆ كوتوروم وني جيۆۋت، وبششەستۆو، كوتوروە ۋپراۆلياەت يمي...
(ادامداردى جاۋىز دەپ ايتا المايمىن، ويتكەنى ولاردى از بىلەم. مەن زەرتتەۋشى ەمەسپىن، اقىنمىن. ادامزاتتىڭ قايعىسى مەن قۋانىشى مەنى جەكە ادامنىڭ وزىنەن ارتىق قىزىقتىرادى. ادامداردىڭ جامان ەكەنىن، جاقسى ەكەنىن اجىراتۋشى مەن ەمەسپىن، ويتكەنى ءوزىم دە سولاردىڭ ءبىرىمىن. مەنى جۇرتتىڭ تاعدىرى، ولاردى قورشاعان ورتانىڭ شىندىعى، ولار ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ۋاقىت، ولاردى باسقارىپ وتىرعان قوعام قىزىقتىرادى...)
1-يۋن 1974-جىل.
ۆچەرا ۆ سويۋزە ۆسترەتيل ودنوگو چەلوۆەكا يز بولشوگو دوما. وكازىۆاەتسيا، ەتوت چەلوۆەك زناەت و موەم پيسمە. مەنيا پوتريەۆوجيلو سومنەنيە، نەۋجەلي، موە وبراششەنيە ك نەمۋ، پوپالوس ۆ رۋكي تاكيح، ۆرودە بى ەتوگو. ۆ تاكوم سلۋچاە مالو نادەجدى، پو تومۋ چتو يا-تو زنايۋ، كتو چەي، كتو كومۋ سلۋجيت... نەۋجەلي سەردسا ليۋدەي پريەۆراتيليس ۆ مياسنوي ماسسيۆ؟! نەۋجەلي گوسۋدارستۆەننىە مۋجى پەرەستالي وتنوسيتسيا ك نۋجدام نارودا، چاستيسەي كوتوروگو ياۆليايۋس ي يا ؟! ناچينايۋ پونيمات ليۋدەي. ۆو منە چتو-تو ۋمەرلو. ناچينايۋ تەريات دوۆەريە ك ليۋديام، وت توگو ي نە يمەيۋ ني مالەيشەي سيمپاتيي ك ۆلاست يمۋششيم! ليۋدي وتليچايۋتسيا وت سكوتا پوتومۋ، چتو مەجدۋ نيمي دولجنو سۋششەستۆوۆات نەپودكۋپنوە، ۆزايمنوە، چيستوە دوۆەريە، سوزناتەلنوە، چەلوۆەچەسكوە ۋۆاجەنيە درۋگ ك درۋگۋ. بەز ەتوگو مى پوتەرياەم، وكونچاتەلنو ۋنيچتوجيم سەبيا ي درۋگيح. ليشاەمسيا توگو بوگاتستۆا، كوتوروگو نازىۆاەم "دۋح"... بەز دۋحا نيچەگو نە دەلاەتسيا. سچيتاي سەبيا ترۋپوم، كوگدا تەبيا پوكيداەت دۋح! زناچيت، دليا سپاسەنيا دۋحا ستويت بوروتسيا.
(كەشە ۇلكەن ءۇيدىڭ ءبىر ادامىن جازۋشىلار وداعىندا جولىقتىردىم. ول چ-ك (چەنەۋنىك. – ساراشى) مەنىڭ حاتىم جايىندا بىلەتىن بولىپ شىقتى. انا كىسىگە دەگەن ءوتىنىشىم مىناۋ سەكىلدى بىرەۋلەردىڭ قولىنا ءتيدى مە دەگەن كۇدىك بيلەدى مەنى. ەگەر ولاي بولسا، وندا ءۇمىت از، ويتكەنى مەن كىمنىڭ كىم ەكەنىن، كىمنىڭ كىمگە قىزمەت جاسايتىنىن بىلەم... شىنىمەن-اق ادامداردىڭ جۇرەگى بىتەۋ ەتكە اينالىپ كەتكەنى مە؟ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ شىنىمەن-اق حالىقتىڭ، ونىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ سانالاتىن مەن سياقتىلاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قۇلاق اسۋدى قويعانى ما؟ ادامداردى ەندى تۇسىنە باستاعاندايمىن. مەنىڭ ىشىمدە الدەنە ءولدى. ادامدارعا دەگەن سەنىمىمدى جوعالتا باستادىم. سوندىقتان قولىندا بيلىگى بارلارعا تيتتەي دە ىقىلاسىم جوق! ارالارىندا بىر-بىرىنە دەگەن ساتۋسىز، ەكى جاققا بىردەي تازا سەنىمى، سانالى، كىسىلىكتى سىيلاسىمى بولعاندىقتان دا ادامداردىڭ مالدان ايىرماسى بار. ءبىز ونسىز بىر-بىرىمىزدەن ايرىلامىز، ءوزىمىزدى دە، وزگەنى دە ءبىرجولا قۇرتامىز. جان دەيتىن بايلىقتان ايرىلامىز. جانسىز ەشتەڭە جاسالىنبايدى. جان كەتكەن سوڭ، ءوزىڭدى ولىك دەپ ەسەپتە! دەمەك، جان ساقتاۋ ءۇشىن كۇرەسۋگە بولادى).
* * *
...سيديت ودين كرەتين ي سوۆەتۋەت منە ناپيسات پوەمۋ و "زولوتوم چەلوۆەكە"، و منيموم كازاحە. يا سكازال، چتو ەتو نيەۆوزموجنو، پروچتيا ەمۋ نا دنياح ناپيساننوە منويۋ ستيحوتۆورەنيە و "زولوتوم چەلوۆەكە" ي سكازال: "گدە چەلوۆەك، كوتورىي دوروجە زولوتا؟ زنايۋ تولكو ودنو – ەسلي ەتوت زولوتوي چەلوۆەك دەيستۆيتەلنو يز ناشەگو رودا، تو ون زنال بى سۆويۋ سەنۋ، زولوتا. ۆىياسني، كتو ەتوت "زولوتوي چەلوۆەك"؟ وبياسني، دۋمال لي ەتوت زولوتوي ترۋپ پري جيزني، چتو ۆسە زولوتو پريەۆراتيتسيا ۆ زولوتوي گروب، ي پوكولەنيام وستانەتسيا ليش تولكو زولوتو؟ منە نادو ۋزنات، كتو ون، كەم بىل، زاسلۋجيل لي ون زا ەتوگو زولوتوگو ودەيانيا؟! منە نيەۆەدومو، وتكۋدا ون دوستال ستولكو زولوتو، ەسلي يزۆەستنو، چتو زولوتو دوستاەتسيا نە لەگكيم پۋتەم ي نە كاجدومۋ. تاك چتو، پويمي دوروگوي، پوەزيا نە جۋرناليستيكا، ا پوەت نە جۋرناليست، چتوبى زابەگات زا كاجدوي سەنساسيوننوي سلۋچاينوستيۋ. رازۆە موجنو ناپيسات پوەمۋ تولكو زا تو، چتو ناشەلسيا سكەلەت ۆ زولوتوم ودەيانيي؟! يا وحوتنو ناپيشۋ پوەمۋ و چەرەپە چەلوۆەكا، نە زاحورونەننوگو ۆ بەزليۋدنوي ستەپي، چەم و چەلوۆەكە ۆەس ۆ زولوتە".
(...ءبىر كەششە وتىرىپ الىپ ماعان، جورامال قازاق "التىن ادام" تۋرالى پوەما جاز دەپ اقىل ايتادى. ونىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتىپ، جۋىردا جازعان "التىن ادام" اتتى ولەڭىمدى وقىپ بەردىم. "التىننان قىمبات ادام قايدا؟" – دەدىم الگىگە. ءبىر نارسەگە عانا كوزىم انىق جەتەدى: ەگەر ول ادام شىنىندا دا ءبىزدىڭ ارتى تەگىمىز بولسا، ول ءوزىنىڭ دە، التىنىنىڭ دا باعاسىن بىلگەن ەكەن. "التىن ادامنىڭ" كىم ەكەنىن انىقتا، ماعان ءتۇسىندىرىپ بەر: ءوزىنىڭ بۇكىل التىنى التىن تابىتقا اينالاتىنىن، ال كەيىنگى ۇرپاققا تەك التىننىڭ ءوزى عانا جەتەتىنىن تىرلىگىندە بۇل التىنعا ورانعان ولىك ويلادى ما ەكەن؟ ماعان ونىڭ كىم ەكەنىن، قانداي ادام بولعانىن، انا التىن كيىمدى كيۋگە تاتي ما – سونى ءبىلۋ قاجەت. سونشا التىندى ونىڭ قايدان تاپقانى ماعان بەلگىسىز، ال التىننىڭ وڭايلىقپەن تابىلمايتىنى بارىمىزگە ايان. سوندىقتان مەنى دۇرىس ءتۇسىن، قىمباتتىم، پوەزيا جۋرناليستيكا ەمەس، ال اقىن دابىرا تۋعىزاتىن جاعدايلارعا جۇگىرە بەرەتىن جۋرناليست ەمەس، التىنمەن كيىندىرىپ قويعان قاڭقا سۇيەك تابىلعانى ءۇشىن عانا پوەزيا جازۋعا بولا ما؟! التىنعا مالىنعان ادام تۋرالى جازعانشا، ەلسىز دالادا كومۋسىز قالعان ادامنىڭ باس سۇيەگى جايىندا قۋانا-قۋانا پوەما جازار ەدىم).
* * *
10-يۋن 1974-جىل.
سەگودنيا دو وبەدا بىل نا دوپروسە ۋ ودنوگو ملادشەگو سەرجانتا ميليسيي، ا پوسلە وبەدا ودين يزۆەستنىي پوەت پروچيتال منە سۆوي ستيحي ي پوداريل منە سۆوي نوۆىي سبورنيك ستيحوۆ، كونەچنو، س بولشوي نادەجدوي ون جدەت موەگو وتزىۆا. ۆوت ونا – مويا جيزن...
و، كاكوە وتۆراتيتەلنوە ۆرەميا ناستالو دليا مەنيا!
(بۇگىن تۇسكە دەيىن ءبىر ميليسيانىڭ كىشى سەرجانتىندا سۇراقتا بولدىم، ال تۇستەن كەيىن ءبىر بەلگىلى اقىن ماعان ءوز ولەڭدەرىن وقىپ، ءوزىنىڭ جاڭا ولەڭدەر جيناعىن سىيلادى؛ ارينە، ول مەنىڭ پىكىرىمدى ۇلكەن ۇمىتپەن كۇتەدى. مەنىڭ ءومىرىم – وسى.
و، مەن ءۇشىن قانداي ءبىر جەكسۇرىن كۇندەر تۋىپ تۇر دەسەڭشى!)
* * *
كاك پوەتا، ۆولەي-نيەۆولەي، مەنيا پونيمايۋت ليۋدي، ا كاك چەلوۆەكا ەدۆا لي كتو پونيماەت، داجە سامىە بليزكيە منە. تاك پويميتە جە، يا روديلسيا چەلوۆەكوم ي وستانۋس يم، ا پوەتوم يا ستال، پونيماەتە، ستال ت. ە...
(قالاسا دا، قالاماسا دا جۇرت مەنى اقىن رەتىندە تۇسىنەدى؛ ال ادام رەتىندە كىم تۇسىنە قويار دەيسىڭ. ءتىپتى ەڭ جاقىندارىم دا. تۇسىنسەڭدەرشى، مەن تۋعاننان اداممىن، ادام قالپىمدا قالام؛ ال مەن كەيىن اقىن بولدىم، ۇقساڭدارشى، بولدىم، ياعني...)
* * *
ك 175-لەتيۋ پۋشكينا.
ۆوت چتو زنايۋ يا و نەم: پۋشكين، پرەجدە ۆسەگو بىل كونياشكوي سۆويح دەتەي. ەتو – پرەكراسنو! نە ۆسياكيي گەنيي موجەت بىت تاكيم!
(پۋشكيننىڭ 175 جىلدىعىنا.
مەنىڭ ول جايىندا بىلەتىنىم سول: پۋشكين، بارىنەن بۇرىن ءوز بالالارىنىڭ ات كولىگى بولدى. بۇل – تاماشا! ۇلىلاردىڭ ءبارى ونداي بولا المايدى).
* * *
21-سەنتيابر 1974-جىل.
ۆسە منە چۋجدو، وتۆراتيتەلنو، ومەرزيتەلنو! يا داۆنىم-داۆنو پەرەستال پونيمات، كتو منە درۋگ، كتو ۆراگ. نەت! نەت ۋ مەنيا درۋزەي! ۆيجۋ تولكو سو ۆسەح ستورون سپولزايۋششيح وسمينوگوۆ ك سەبە. موگۋ لي يا وتبيۆاتسيا، نە زنايۋ. ۆ تاكوم (لۋچاە تولكو چۋدو مەنيا موجەت سپاستي. ا يا تۆەردو ۆەريۋ ۆ چۋدەسا. چۋدو دولجنو سۆەرشيتسيا!
ا پوكا مەنيا حوتيات وبەزورۋجيت. ۆراگي موي بەزپەرەستاننو ناستۋپايۋت. وني گوتوۆى ۋنيچتوجيت مەنيا. ەسلي كتو-نيبۋد سكاجەت، وتداۆ رۋجە ودنومۋ: "سترەلياي ۆ نەگو"، – تو توت يلي ينوي، نە دروگنۋۆ رۋكوي گوتوۆ سيۋ جە مينۋتۋ ۋبيت مەنيا: مەنيا – ليۋبيۆشەگو ۆەس رود چەلوۆەچەسكيي، نە سدەلاۆشەگو نيكومۋ زلا.
درۋگ موي نەيزۆەستنىي! تى گوۆوريش، چتو ۋ مەنيا سەميا، سپوي دوم، سۆوي وچاگ. ەششە چتو تەبە نە حۆاتاەت؟ نەت، ەتو نە پراۆدا! نەت ۋ مەنيا سەمي، نەت روديتەلەي ي رودستۆەننيكوۆ. دوم، ۆ كوتوروم يا جيۆۋ، ەتو نە دوم، ا گروب پري جيزني. سپراشيۆاەش، پوچەمۋ توگدا جيۆەش، زابوتيشسيا و سەمە، ستاراەشسيا جيت، ستيحي پيشەش، كنيجونكۋ حوچەش ۆىپۋسكات؟
وتۆەچايۋ: دليا دەتەي، دليا سۆويح كاپلي كروۆەي! ۆسە-تاكي، وني پرودولجەنيە مويح نە دوجيتىح دنەي، حوتيا، ينوگدا، ي وني، موي مالەنكيە حيششنيكي، توجە پوكازىۆايۋت منە سۆوي كوگتي، ي گوتوۆى ۆ ليۋبوي مومەنت پريچينيت منە بول، گلۋبوكۋيۋ رانۋ. دليا نيح، دليا موەي جەنى يا داۆنو پەرەستال بىت وتسوم ي مۋجەم، ا پريەۆراتيلسيا ۆ ماشينۋ، دوبىۆايۋششۋيۋ دەنگي. ۆوت تاك وني مەنيا پرينيمايۋت ي پريزنايۋت. ۆو منە چتو-تو ۋمەرلو، نيەۆوزموجنو تەپەر وجيۆيت ەگو... ۆسە راۆنو، پوسلەدنەە سلوۆو وستانەتسيا زا منوي. نادو-جە، ۆ كونسە-كونسوۆ، دوپەت لەبەدينۋيۋ پەسنيۋ.
ەي، شارمانششيكي! نە ۆام سۋديت مەنيا! ناستوياششيە سۋدي ۆپەرەدي ەششە. پرويدۋت گودا، پريدەت نوۆوە پوكولەنيە، ي وني پوستاۆيات كاجدوگو يز ناس نا سۆوە مەستو. يسپوكون ۆەكوۆ تاك بىلو، تاك ي ەست، تاك بۋدەت! و سەبە يا ۆوت چتو سكاجۋ يا روۆەسنيك پوكولەنيا XXI ۆەكا، ا موجەت بىت، رودستۆەننيك ەششە دالنيح پوكولەنيي...
ءبارى ماعان جات، جەكسۇرىن، جيىركەنىشتى! كىمنىڭ دوس، كىمنىڭ قاس ەكەنىن ۇعۋدان مەن باياعىدا-اق قالعانمىن. جوق! مەنىڭ دوستارىم جوق مەن تەك اينالامنان وزىمە قاراي جىلجىپ كەلە جاتقان سەگىز اياقتى سۇمدىقتاردى عانا كورەم. قورعانا الامىن با، بىلمەيمىن. مەنى بۇدان تەك قانا ءبىر كەرەمەت قۇتقارا الادى. ال مەن كەرەمەتكە قاتتى سەنەمىن. كەرەمەتتەر بولۋعا ءتيىس!!!
قازىرشە مەنى قارۋسىز قالدىرعىلارى كەلەدى. دۇشپاندارىم توقتاۋسىز شابۋىلداۋدا. ولار مەنى قۇرتىپ جىبەرۋگە دە دايىن. ەگەر بىرەۋ قولىنا مىلتىق بەرىپ، ات دەسە، قايسىسى بولسا دا قولى قالتىراماستان بۇكىل ادامزاتتى سۇيگەن، ەشكىمگە زيانى تيمەگەن مەنى سول زاماتتا-اق اتىپ جىبەرۋگە ءازىر.
مەنىڭ بەلگىسىز دوسىم! سەن ماعان: ءوز وتباسىڭ، ءوز ءۇيىڭ، ءوز وشارىڭ بار، تاعى ساعان نە جەتپەيدى دەرسىڭ؟ جوق ولاي ەمەس. مەندە وتباسى، اتا-انا، تۋىس جوق مەن ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ءۇي – ءۇي ەمەس، تىرشىلىگىمدەگى تابىت. وندا نەمەنەگە ءومىر ءسۇرىپ، وتباسىڭنىڭ قامىن جەپ، ءپىرى بولۋعا تىرىسىپ ولەڭ جازىپ، كىتاپ شىعارماق بولىپ ءجۇرسىڭ دەرسىڭ.
جاۋاپ بەرەيىن: بالالارىم ءۇشىن، ءوز تامشى قانىم ءۇشىن. قالاي بولعاندا دا ولار مەنىڭ ءومىرىمنىڭ جالعاسى عوي. كەيدە ولار دا – مەنىڭ سول كىشكەنە جىرتقىشتارىم دا – ماعان ءوز تىرناقتارىن كورسەتىپ قويادى، كەز كەلگەن ۋاقىتتا مەنىڭ جانىمدى اۋىرتۋعا، قاتتى جاراقاتتاۋعا ولار دا دايار. ولار ءۇشىن، ايەلىم ءۇشىن مەن اكە، كۇيەۋ بولۋدان باياعىدا قالعام، اقشا تاباتىن ماشينەگە اينالعام. ولار مەنى سولاي قابىلدايدى، سولاي تانيدى. مەنىڭ ىشىمدە الدەنە ولگەن، ونى ەندى قايتا ءتىرىلتۋ مۇمكىن ەمەس... ءبارىبىر سوڭعى ءسوزدى مەن ايتام. قالاي بولعاندا دا اقىرعى ءانىمدى ايتىپ بىتۋگە ءتيىسپىن عوي.
ەي، بەزىلدەكتەر! سەندەر ەمەسسىڭدەر ماعان باعا بەرەتىن! ناعىز باعالاۋشىلار ءالى الدا. جىلدار وتەدى، جاڭا ۇرپاقتار كەلەدى، ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدى ءوز ورنىمىزعا سولار قويادى. ەجەلدەن سولاي بولىپ كەلگەن، سولاي بولادى، بولا بەرەدى دە. مەن ءوزىم جايىندا مىنانى ايتام: مەن ءححى-عاسىر ۇرپاقتارىنىڭ قۇرداسىمىن. بالكىم، ودان ارىدەگى ۇرپاقتاردىڭ تۋىسىمىن دا...
* * *
قاينەكەي عۇلاما ادام ەدى، ول دا جەلىندى... فرانسۋا ۆييوندى ول اسا جاقسى ءتۇسىنىپ، جاقسى اۋدارىپ ەدى؛ بىتىرە الدى ما ەكەن، جوق پا ەكەن؟! جاتقان جەرىڭ تورقا بولسىن...
1 وكتيابريا 1974 گ.
نە توت گلۋپەس، كتو بۋدۋچي نە يمەيا ني گرامما تالانتا، پرەتەندۋەت ستويات ۆ ودنوم ريادۋ س تالانتليۆىمي ليتەراتورامي؛ گلۋپەس توت، كتو مەريت سۆوە تۆورچەستۆو س سەگودنياشنيم دنەم ي سۆويم ۋرا – پاتريوتيزموم حوچەت وستاتسيا نا ليتەراتۋرنوم پوپريششە. گلۋپەس توت، كتو يششەت ي پسە ۆرەميا ناحوديت ۆاكانتنوە مەستو ۆ ليتەراتۋرە. نىنچە تالانتليۆىە ليۋدي ۆ ليتەراتۋرە مالو يگرايۋت رول. تەپەرەشنەي ناشەي ليتەراتۋرە نۋجنى پوسلۋشنىە حولوپى. وني، كونەچنو، "بوروزدۋ نە پورتيات". سۋششەستۆۋيۋششيە پراۆيلا يح ۆپولنە ۋدوۆلەتۆوريايۋت. س رازرەشەنيا پيشۋت، رابوتايۋت، كۋشايۋت ي حوديات. وني ديسيپلينيروۆانى. ەششە بى، كوگدا تالانت رۆەتسيا، حوچەت سۆوەي دوروگوي دۆيگاتسيا ي سبيۆاەتسيا س دوروگي، چتو-نيبۋد دا ناتۆوريت، تە حولوپى تۋت كاك تۋت. بەسسوۆەستنىە، وني گوتوۆى زامەنيت تالانتا، ي پرەدستاۆتە، "زامەنيايۋت". زانيمايۋت پوستى ي كوماندۋيۋت ناد تالانتامي. و، كاك گوركو! گورچە نە بىۆاەت...
بويىندا ءبىر تامشى تالانتى جوق بولا تۋرا، تالانتتى ادەبيەتشىلەردىڭ قاتارىندا تۇرعىسى كەلگەندەر اقىماق ەمەس، ءوز شىعارماشىلىعىن بۇگىنگى كۇنمەن جانە ءوزىنىڭ ۇراندى پاتريوتيزمىمەن ولشەيتىن، سويتە تۇرىپ، ادەبيەتتە قالعىسى كەلەتىندەر – اقىماق. ۇنەمى ىزدەپ جۇرەتىن جانە ىلعي ادەبيەتتەگى "بوس ورىندى" تاۋىپ الا قوياتىندار اقىماق. وسى كۇنى تالانتتى ادامدار ادەبيەتتە از ءرول اتقارادى. قازىرگى ءبىزدىڭ ادەبيەتكە قۇلدىق ۇرا بەرەتىن قۇلدار قاجەت. ولار، ارينە، "بوروزدانى بۇلدىرمەيدى". وسى كۇنگى ەرەجەلەر ولاردى تولىق قاناعاتتاندىرادى. رۇقساتپەن جازادى، جۇمىس ىستەيدى، تاماق ىشەدى جانە ءجۇرىپ-تۇرادى. ولار ءتارتىپتى. ويتپەگەندە شە، تالانت بۋىرقانسا، ول وز جولىمەن قوزعالعىسى كەلەدى جانە جولدان شىعىپ كەتىپ، بىردەمەنى ءبۇلدىرىپ تە الادى، سوندايدا قۇلدار اياق استى تابىلا كەتەدى. ۇياتسىزدار، ولار تالانتتىڭ ورنىن باسا قويۋعا داپ-دايىن جانە ويلاپ قاراڭىزشى، "ورنىن باسادى دا". ورىنعا وتىرادى دا، تالانتتاردىڭ ۇستىنەن بۇيىرا باستايدى. و، قانداي كۇيىنىشتى! ودان وتكەن كۇيىنىش بولمايدى...)
* * *
6 وكتيابريا 1974 گ.
ناستانەت لي ۆرەميا وچيستيت ناشۋ ليتەراتۋرۋ وت سورنياكوۆ ؟! ۆرياد لي. نىنەشنيايا ناشا سۋششەستۆۋيۋششايا ليتەراتۋرا ۆسياكيح دەلسوۆ، زەملياكوۆ ي درۋزەي، پودحاليموۆ ي ترۋسوۆ. كوە-كاك پوياۆيتسيا نا ليتەراتۋرنوم گوريزونتە ودين پرويدوحا، ي ەتوت پرويدوحا پريتاششيت س سوبوي سەبە پودوبنوگو سانچو-رەسەنزەنتا. ي ەتوت "رەسەنزەنت" دو پورى دو ۆرەمەني تيانەت سۆوي لاپتي نا ەتوم جە پوپريششە. سترەميتسيا ۆزيات بىكا زا روگا. كومۋ پودحاليمنيچاەت، كوگو پۋگاەت (سام پۋگاەتسيا)، وگليادىۆاەتسيا، نەت، دالشە تاك نە پويدەت، ي، ون، پري پوموششي سۆويح سوبراتيەۆ-حالتۋرششيكوۆ، نە ستەسنياياس، دەلاەت شاگ ۆ بولشۋيۋ ليتەراتۋرۋ، تەپەر سام حوچەت بىت تۆورسوم. پوەتومۋ تو، چتو ني مەسياس، ۋ ناس، ۆ ناشەي ليتەراتۋرە پوياۆيتسيا نوۆايا، نو نەيزۆەستنايا، بەزىمياننايا "زۆەزدا". مى پو زامەچاەم، چتو ناشا دوبرايا پوچۆا پومەتيلي <ەششە ودنوگو گورتتنكا. دو كاكيح پور تاك دولجنو پرودولجايسيا؟! وسمەليتسيا كتو-نيبۋد ۆىرۆات سورنياكي س كورنيامي؟! پو موەمۋ ەتو نە دەلو ودنوگو رۋك. پوتومۋ ي يا پريزىۆايۋ تەح، كتو ستراداەت زا چيستوتۋ ناشەي ليتەراتۋرى، تالانتوۆ مەنشينستۆ: درۋزيا، تالانتى! سوەدينيايتەس! وبياۆليايتە ۆوينۋ پروتيۆ ۆسەح حالتۋرششيكوۆ! ۆىۆەديتە نا چيستۋيۋ ۆودۋ ۆسەح يح پوكروۆيتەلەي! پويميتە جە، ناشا ليتەراتۋرا ناچالا زادىحاتسيا!
(ادەبيەتىمىزدى ارامشوپتەردەن تازارتاتىن كۇن تۋار ما ەكەن؟! قايدام؟! وسى كۇنگى ادەبيەت – ناعىز تالانتتاردىڭ ادەبيەتى ەمەس، پىسىقتاردىڭ، جەرلەستەر مەن دوستاردىڭ، جاعىمپازدار مەن قورقاقتاردىڭ شاتپاعى. ادەبيەتتىڭ كوكجيەگىنە ءويتىپ-بۇيتىپ ءبىر الاياق ىلىنە قالسا، ول ءوزى سياقتى ءبىر سانچو-سىنشىسىماقتى سۇيرەلەي كەلەدى. ول "سىنشىسىماق" بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن ءوز شاركەيىن سول سالادا سۇيرەتىپ ءجۇرىپ جاتادى. جاعدايى باردا ايپاپ-جايپاپ قالۋعا تىرىسادى. بىرەۋگە جاعىمپازدانادى، بىرەۋدى قورقىتادى (ءوزى دە قورقادى)، سودان سوڭ جان-جاعىنا قارايدى: جوق بۇدان ارى بۇيتە بەرۋگە بولمايدى ەكەن؛ ول ءوزىنىڭ شاتپاقايشىل سەرىكتەستەرىنىڭ كومەگىمەن ۇيالماي-قىزارماي ۇلكەن ادەبيەتكە اياق سالادى، ءسويتىپ ەندى ءوزى شىعارمالار جازا باستايدى. سوندىقتان بىزدە اي سايىن ادەبيەتىمىزدە جاڭا، ءبىراق ءوزى بەلگىسىز، ءاتى-جونسىز ءبىر "جۇلدىز" پايدا بولىپ جاتادى. ال ءبىز قۇنارلى توپىراعىمىز تاعى ءبىر ءارامشوپتى وسىرگەنىن ەلەمەيمىز. قاشانعا دەيىن وسىلاي سوزىلا بەرمەك؟ ارامشوپتەردى ءتۇپ تامىرىمەن جۇلىپ تاستاۋعا الدەكىمنىڭ باتىلى جەتە مە؟ مەنىڭ ويىمشا، ول ءبىر عانا كىسىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. سوندىقتان مەن ادەبيەتىمىزدىڭ تازالىعى ءۇشىن قينالاتىنداردى، ازشىلىق تالانتتاردى مىناعان شاقىرام: دوستار، تالانتتار! بىرىگىڭدەر! بارلىق شاتپاقايشىلارعا قارسى مايدان اشىڭدار! ولاردىڭ جەبەپ-جەبەۋشىلەرىن تۇگەلدەي اشكەرەلەيىك! ۇقساڭدارشى، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز تۇنشىعا باستادى!)
* * *
24 يانۆاريا 1975 گ.
پوسلە ۆسياكيح پوترياسەنيي (ي مورالنو، ي ماتەريالنو)، وكازالسيا ۆ بولنيسە. وجيدال لي يا ەتوگو، نە زنايۋ. ۆراچي گوۆوريات، چتو ۋ مەنيا حرونيچەسكيي گەپاتيت س پەرەحودوم ۆ سيرروز پەچەني. ناسكولكو پراۆدا، توجە نە زنايۋ. نو سام پرەكراسنو پونيمايۋ، گدە، كاك، چتو ۋ مەنيا بوليت. پرەكراسنو چۋيۋ، ۋ مەنيا بولەزن نە ودنا، چۋيۋ، چتو دۋشا ۆسيا ۆ كروۆي...
بولنيسا منە پوموگلا. تام ۆ بولنيچنوي پالاتكە، نوچيۋ ۆ بۋفەتە (ستولوۆايا) رابوتالوس وتليچنو. پوسلە دولگوي رازلۋكي مى ۆسترەتيليس (س پوەزيەي) كاك ۆليۋبلەننىە. ۆيدات، سوسكۋچيليس درۋگ بەز درۋگا. ۆ تەچەنيي دۆۋح مەسياسيەۆ (س 8 دەكابريا 1974 گ. پو 24 يانۆاريا 1975 گ.) ناپيسانو وكولو 4000 ستيحوتۆورنىح ستروك. رابوتال نا سوۆەست، نە دۋمايا، ۆوزمەتسيا لي كتو-نيبۋد وپۋبليكوۆات يح.
ۆو منە ناچيناەتسيا پروزرەنيە. ناچينايۋ پونيمات درۋگيح، وكرۋجايۋششۋيۋ سرەدۋ. نە پونيمايۋ، ينوگدا منە كاجەتسيا، چتو ۆەس رود ليۋدسكوي ستانوۆيتسيا درۋگوم، ا بىۆايۋت مومەنتى، چتو رودنايا مات وكاجەتسيا منە ۆراگوم. ەتو، ناۆەرنو، وت توگو، چتو يا وتنوشۋس ك ليۋديام چەرەسچۋر سوچۋۆستۆەننو، وت نيح جدۋ توگو جە. حوچۋ بىت پونياتنىم. حوچۋ، چتوبى منە سوچۋۆستۆوۆالي ليۋدي، چتوبى ۋۆاجالي مەنيا. پوتومۋ چتو سام ۋۆاجايۋ يح بەزمەرنو. پو وتنوشەنيۋ كو منە، چتو ۆزدۋماەتسيا، پۋست ليۋدي گوۆوريات. وستانوۆيت يح نە ۆ موەي ۆلاستي. نو يح سكرىتايا ۆراجدەبنوست نە سكروەتسيا وت موەگو ۆزورا، ۆسە راۆنو ۋزنايۋ. ۋزنايۋ، دا كوگدا-نيبۋد كۋلتۋرنو يلي بەزوبرازنو ناگرۋبليۋ. يناچە يا بولەيۋ. پوچەمۋ ۆسە ەتو يا گوۆوريۋ، دا پوتومۋ، چتو يمەيۋ دەلو س ليۋدمي، يسسلەدۋيۋ يح. مەنيا ينتەرەسۋەت نە سام چەلوۆەك، نە وبولوچكا، ا حاراكتەر، وتنوشەنيە، مىسلي ي پسيحولوگيا ليۋدەي. ستارايۋس پونيات يح. پونيمايا ليۋدەي، سام حوچۋ بىت پونياتنىم. ۆوت ونا – سۋت ۆسەي موەي پوەزيي. دليا مەنيا پوەزيا – كريك دۋشي. بولشە نيچەگو...
(سان الۋان سىلكىلەۋدەن سوڭ (مورالدىق تا، ماتەريالدىق تا) اۋرۋحانادان ءبىراق شىقتىم. مۇندايدى كۇتتىم بە، بىلمەيمىن. مەنىكى باۋىردىڭ قاتتىلانۋىنا اينالىپ بارا جاتقان سوزىلمالى گەپاتيت دەيدى دارىگەرلەر. قانشالىقتى ءدال ەكەنىن تاعى بىلمەيمىن. ءبىراق قاي جەرىم، قالاي، نەم اۋىراتىنىن ءوزىم جاقسى بىلەمىن. اۋرۋدىڭ بىرەۋ عانا ەمەس ەكەنىن دە، جانىمنىڭ قانعا باتىپ جاتقانىن دا جاقسى بىلەم...
اۋرۋحانا ماعان كومەكتەسپەدى. اۋرۋحانانىڭ پالاتاسىندا، تۇندە بۋفەتتە (اسحانادا) وتە جاقسى جۇمىس ىستەلدى. ۇزاق .ايرىلىسۋدان سوڭ (پوەزيامەن)، عاشىقتارشا ۇشىراستىق.
بايقايمىن، ءبىر-بىرىمىزدى ساعىنىپ قالىپپىز. ەكى ايدىڭ ىشىندە (1974-جىلدىڭ 8-جەلتوقسانىنان 1975-جىلدىس 24- كاڭتارىنا دەيىن) 4000 ولەڭ جولى جازىلىپتى. الدەكىم جاريالاي ما، جوق پا دەگەندى ويلاماستان، ارىممەن جۇمىس ىستەدىم.
مەنىڭ كوزىم ەندى اشىلا باستاعانداي. باسقالاردى،قورشاعان ورتامدى ۇعا باستادىم. نەگە ەكەنىن، كەيدە ماعان بۇكىل ادامزاتتىڭ بالاسى دوس بولىپ كورىنەدى، ال كەيدە تۋعان شەشەم دە قاس سياقتانىپ كەتەتىن ساتتەر بار. ول، ءسىرا، مەنىڭ ادامدارعا سونشالىق شەكتەن تىس جانىم اشىپ، ەسەسىنە ولاردان دا وزىمە سونداي جاناشىرلىق كۇتكەندىكتەن بولار.
جۇرتقا تۇسىنىكتى بولعىم كەلەدى. مەن ولاردىڭ ماعان جانى اشىعانىن، مەنى سىيلاعانىن قالايمىن. ويتكەنى ءوزىم ولاردى شەكسىز سىيلايمىن. مەن جايىندا نە ويلايتىندارىن جۇرت مەيلى ايتا بەرسىن. ولاردى توقتاتۋ مەنىڭ بيلىگىمدەگى نارسە ەمەس. الايدا ولاردىڭ جاسىرىن جاۋلىقتارى مەنىڭ نازارىمنان تىس قالا المايدى، ءبارىبىر بىلەم. بىلەم، سونان سوڭ ەرتە مە، كەش پە، مادەنيەتكە جاتا ما، جوق پا، ايتەۋىر، ءبىر قاتتى ايتىپ تاستايمىن. ايتپەسە، مەن اۋىرامىن. مۇنىڭ ءبارىن نەگە ايتىپ وتىرمىن، سەبەبى مەن ادامدارمەن ىستەس بولام، ولاردى زەرتتەيمىن. مەنى ادامنىڭ ءوزى، سىرتقى سۇلدەرى ەمەس، مىنەز-قۇلقى، قاتىناسى، ويى مەن پسيحولوگياسى قىزىقتىرادى. ولاردى تۇسىنۋگە تىرىسامىن. ادامداردى تۇسىنە وتىرىپ، ولاردىڭ دا مەنى تۇسىنگەنىن قالايمىن. مەنىڭ بۇكىل پوەزيامنىڭ ءمانى، مىنە، وسى. پوەزيا – مەن ءۇشىن جانىمنىڭ شىرىلى. باسقا ەشتەڭكە دە ەمەس.)
* * *
26 يانۆاريا 1974 گ.
يا وتنوشۋس ك بلوكۋ كاك ك پولۋبوگۋ. ۋ پۋشكينا سۆويا، وسوبەننايا وسوبەننوست؛ ۋ لەرمونتوۆا، ۋ نەكراسوۆا سۆوي. ۆ رۋسسكوي پوەزيي، منە كاجەتسيا، بلوك ستويت وسوبنياكوم. ني نا كوگو نە پوحوج. ون ۆىشە سۆوەي پوەزيي. وچەن كۋلتۋرنايا، سەرەزنايا پوەزيا ۋ نەگو. بلوك – رازوچاروۆاننايا دۋشا. ا ەگو "دۆەنادسات11 – كريك (ۆرودە "رەكۆيەم" موسارتا) مياتەجنوي دۋشي.
"ۆوزمەزديە" ەگو – ەتو پلاچ سەلوي ەپوحي، سەلوگو پوكولەنيا. بلوك منە ناپوميناەت ورلا. ون پاريت ۆىسوكو-ۆىسوكو، حوچەت ي نە حوچەت ساديتسيا نا ەتۋ گرەشنۋيۋ زەمليۋ. ەسلي بى نە زاكون تياگوتەنيا، ۆوزموجنو، ون وستالسيا بى نا نەبە. ۆسيا ەگو جيزن ناپوميناەت "كورشۋنا" سۆوەگو. ۋ بلوكا نە سۋششەستۆۋەت پريرودى بەز چەلوۆەكا ي نابوروت. پريرودا ي چەلوۆەك دليا نەگو ودنو سەلوە. كاك موجنو پونيات پريرودۋ بەز چەلوۆەكا؟ بەز ەگو وتنوشەنيي ك نەي، بەز ەگو ناستروەنيا ۆ توت يلي درۋگوي مومەنت؟ پريرودا وسوزنانا، پونياتو چەلوۆەكوم. زناچيت ونا دولجنا بىت ۆوسپەتا ۆمەستە س نيم.
پريرودا – ونا، ساما سوبوي ۋكراشەنيە، نە ستويت ەە ۋكراشات. ناپريمەر، زەمليا – زەمليا، لۋنا – لۋنا، سولنسە – سولنسە ي ت.د. س چەم ەششە موجنو سراۆنيت يح؟ كاكوە وتنوشەنيە توگو يلي درۋگوگو چەلوۆەكا ك نيم، كتو كاك ۆوسپرينيماەت، ەتو درۋگوە دەلو. ا يسكات ۆسياكيە ەپيتەتى دليا نيح، نە كوششۋنستۆو لي؟!.
ۋ بلوكا ۆسە پروششە، پونياتنو "چەرنىي ۆەچەر، بەلىي سنەگ..." وپيات-تاكي، ۆ پوەزيي بولشۋيۋ رول دولجەن يگرات دۋح. وستالنوە زاۆيسيت وت ساموگو پوەتا. ۋ كوگو نە سۋششەستۆۋەت دۋح، موجەت ۋداليتسيا وت پوەزيي، نەچەگو ەمۋ دەلات نا ەتوم پوپريششە. ك سوجالەنيۋ ۆ ناش ۆەك ترۋدنو تاكيح پروگنات، ەسلي وني سامي، پو سوۆەستي، نە رەشايۋتسيا نا ەتو. پوتومۋ چتو ۆەك-تو ناش دوبرىي، حوتيا ي جەستوكيي...
ءتاڭىرىم-اي، سكولكو ۋ ناس پوەتوۆ ي پيساتەلەي! ي ۆسە حوتيات بىت پروسلاۆلەننىمي. ۆسە حوتيات بىت وبنارودنىمي، ودناكو، داجە نە وگليادىۆايۋتسيا، كاك سموتريت نا ەتو نارود ك زاتەيام.
كاكايا ستالا نىنچە ناشا دوبرايا ليتەراتۋرا؟ ونا ستالا كورميليسەي ۆسەم: ي تالانتام، ي بەزدارنىم، ي پەنسيونەرام ي ت.پ. پريدەت مولودوي ناچينايۋششيي س دۆۋميا-ترەميا ستيشكامي، كوە-گدە پوكازىۆاەتسيا ي سموتريت، نە تۋت-تو دەلو، پروبيتسيا نيەۆوزموجنو. پوتوم پوپروبۋەت سۆويۋ سيلۋ ۆ پروزە. ونا توجە ستويت پەرەد نيم نەپروبيۆاەموي ستەنوي. وچاياۆشيس، مولودوي ناچينايۋششيي ۆوزمەتسيا زا كريتيكۋ. زنايا، چتو پودحاليمنيچات تومۋ يلي درۋگومۋ اۆتوريتەتۋ ۆ پوەزيي ي ۆ پروزە نە وچەن-تو لەگكو، ا ۆ ەتوي وبلاستي ۋدوبنو ي ۆىگودنو. ي ون ناچيناەت سۆويۋ دەياتەلنوست. ينوگدا داجە كوگو-تو (توگو، كتو نە وچەن- تو ستراشنو، ت.ە. نە زانيماەت پوست) پۋگاەت، ي ۆ ودين پرەكراسنىي دەن، ستانوۆيتسيا "زناتوكوم" ناشەي ليتەراتۋرى ي ۆەرشيت سۋد ناد نەي.
يا ينوگدا حوچۋ يسسلەدوۆات پوحوجدەنيا سكوروسپەلوك، كاكيم پۋتەم وني پريشلي ۆ ليتەراتۋرۋ، ۆ چەم سادۋ وني روسلي، پود چيم كرىلوم وني ناحودياتسيا، كتو يح پوكرىۆاتەلي، دا نەكوگدا منە...
تاك پرودولجاتسيا نيەۆوزموجنو. ۆ كونسە كونسوۆ، ۆسەمۋ بۋدەت كونەس، تەرپي ي جدي...
(مەن بلوكتى جارتى قۇداي سانايمىن. پۋشكيندىكى وزىندىك، وزىنە عانا ءتان وزگەشەلىك؛ لەرمونتوۆ پەن نەكراسوۆتىكى دە وزدەرىنشە. مەنىڭ ويىمشا، بلوك ورىس ادەبيەتىندە وقشاۋ. ەشكىمگە ۇقسامايدى. ول ءوز پوەزياسىنان بيىكتە تۇر. ونىكى مادەنيەتتى، كۇردەلى پوەزيا. بلوك – كوڭىلى قالىپ، تۇڭىلگەن جان. ال ونىڭ "ون ەكىسى" – اساۋ جان-دۇنيەنىڭ ايقايى (موسارتتىڭ "رەكۆيەمى" سياقتى).
ونىڭ "كەپيەتجازاسى" – بۇكىل ۇرپاقتىڭ، تۇتاس ءبىر ءداۋىردىڭ كوز جاسى. بلوك ماعان قىراندى ەلەستەتەدى. ول وتە، وتە بيىكتە قالىقتايدى، مىناۋ كۇنالى توپىراققا قونعىسى دا كەلەدى، قونعىسى دا كەلمەيدى. ەگەر تارتىلىس زاڭى بولماسا، بالكىم، سول اسپاندا قالا بەرەر مە ەدى. بۇكىل ونىڭ ءومىرى ءوزىنىڭ "قىرعيىنا" ۇقساس. بلوكتا ادامسىز تابيعات كەزدەسپەيدى جانە كەرىسىنشە. تابيعات پەن ادام – ول ءۇشىن ءبىرتۇتاس. تابيعاتتى ادامسىز، ونىڭ ءار ساتتەگى كوزقاراسىنسىز، كوڭىل-كۇيىنسىز قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ادام تابيعاتتى تۇيسىنگەن، تۇسىنگەن. سوندىقتان تابيعات ونىمەن بىرگە جىرلانۋعا ءتيىس.
تابيعات سول ءوز قالپىندا ادەمى، ونى ادەمىلەۋدىڭ قاجەتى جوق، قالاي كورىنسە، سۋرەتكەر ونى سول قالپىندا بەرۋى كەرەك. مىسالى، جەر – جەر، اي – اي، كۇن – كۇن، تاعى-تاعىلار. ولاردى نەمەن سالىستىرۋعا بولادى؟ ولارعا قاي ادامنىڭ قالاي قارايتىنى، قالاي قابىلدايتىنى، ول باسقاشا جاعداي. ال ولارعا تەڭەۋ تابام دەپ ىزدەۋ كادىرسىزدىك ەمەس پە؟
بلوكتا ءبارى وڭاي، قاراپايىم: "تۇنەك كەش، اپپاق قار". ...اينالىپ كەلگەندە، پوەزيادا رۋح ۇلكەن ءرول اتقارۋعا ءتيىس. قالعانى اقىننىڭ وزىنە بايلانىستى. كىمدە رۋح بولماسا، ول پوەزيادان اۋلاق، ءجۇرۋى كەرەك، وعان ول سالادا ىستەيتىن ەشتەڭە جوق، وكىنىشكە وراي، ەگەر ولار ءوز ۇياتتارى ويانىپ، وزدەرى سولاي شەشپەسە، ءبىزدىڭ مىنا عاسىردا ولاردى قۋىپ تاستاۋ قيىپ. ويتكەنى ءبىزدىڭ عاسىر قاتالدىعى بولعانمەن، ءبارىبىر مەيىربان...
ءتاڭىرىم-اي، بىزدە اقىن، جازۋشى قانشاما؟ ءبارى دە اتاقتى بولعىسى كەلەدى. ءبارىنىڭ دە حالىققا تانىمال بولعىلارى بار. الايدا سول ارەكەتتەرىنە حالىقتىڭ قالاي قارايتىنىنا بۇرىلىپ ءبىر وزدەرى كوز سالمايدى-اۋ.
قايران ادەبيەتىمىز ءقازىر نە بوپ كەتتى؟ ول ءبارىن اسىراۋشى: تالانتتىنى دا، تالاپسىزدى دا، زەينەتكەرلەردى دە، تاعى-تاعىلاردى. ەكى-ۇش ولەڭىن الىپ جاڭا جازا باستاعان جاس كەلەدى، بىرەر جەرگە كورسەتەدى، بۇل ىستەن ەشتەڭە ونبەيتىنىن، ءوتىپ كەتۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىنە كوزى جەتەدى. سونان سوڭ ءوز كۇشىن پروزا جازىپ بايقايدى. ول دا الدىندا الىنباس قامالداي تۇرىپ الادى. اشىنعان، جاڭا جازا باستاعان جاس سونان سوڭ سىنعا جارماسادى. پوەزيا مەن پروزاداعى بەدەلدىلەردىڭ بىرىنە بولماسا بىرىنە جاعىمپازدانۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن ءبىلىپ، ال سىن سالاسىن ىڭعايلى ءارى ءتيىمدى سانايدى.
سونىمەن ءوز ارەكەتىن باستاپ كەپ جىبەرەدى. كەيدە ءتىپتى بىرەۋدى (ارينە، ونشا ءقاۋىپتى ەمەستى، ياعني قىزمەتى جوقتى) قورقىتىپ تا تاستايدى، ءسويتىپ كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ "بىلگىشى" بولىپ شىعا كەلەدى. جانە ادەبيەتىمىزگە ۇكىمىن جۇرگىزە باستايدى.
مەن كەيدە دۇمبىدەزدەردىڭ ادەبيەتكە قانداي جولمەن كەلگەنىن، كىمنىڭ باقشاسىندا وسكەنىن، كىمنىڭ قاناتى استىندا قاتايعانىن، ونىڭ قامقورى كىم ەكەنىن، بۇكىل كەزگەن جولىن زەرتتەگىم كەلەدى، ۋاقىتىم جوق...
بۇلاي بولا بەرۋى مۇمكىن ەمەس. ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءبارىنىڭ دە اقىرى بولادى، شىدا، كۇت...)
* * *
31 يانۆاريا 1975 گ.
كاك وبيدنو (نە داي بوگ!)، ۋمەرەت، نە ۋسپيەۆ داجە پريوبرەستي سەبە پارۋ نوۆىح كوستيۋموۆ. كاك گوركو روديتسيا ي جيت ۆ ۆەچنوي نۋجدە. ەسلي يا ۆسپومينايۋ دەتستۆو، يۋنوشەستۆو، منە ستانوۆيتسيا جۋتكو، وبيدنو. ۆسيا مولودوست پروشلا ميمو مەنيا. نيكاك نە موگۋ ۆسپومنيت حوتيا بى ودنوگو دنيا، كوتورىي وستاۆيل بى مالەنكيي رادوستنىي سلەد ۆ موەم سوزنانيي. ۆوت ۋجە پوشەل سوروك چەتۆەرتىي گود كاك يا پوياۆيلسيا نا ەتوت سۆەت، ا ۆسيا ەتا جيزن ۆىگلياديت تاك وسكوربيتەلنو، تاك ومەرزيتەلنو، چتو پوروي حوچەتسيا پوكينۋت ۆسە دوبروۆولنو...
وتكروۆەننو گوۆوريا، يا رانشە نە زنال، چتو تاكوە زدوروۆە، چتو تاكوە بولەزن. وكازىۆاەتسيا، سۋدبا مويا نە ليشيلا مەنيا ۆوزموجنوستي ي ۆ ەتوم وتنوشەنيي. رانشە نە زنال، ا تەپەر پريشلوس پوزنات ۆسە نەدۋگي زدوروۆيا... بويۋس لي يا سمەرتي؟ بويۋس! بويۋس پوتومۋ، چتو نە ۆكۋسيل رادوست جيزني، چتو نە ۆسترەچالسيا س رادوستيۋ تۆورچەستۆا، چتو ۆسيۋ سۆويۋ جيزن پروۆەل ۆ نۋجدە، ۆ ۆەچنوم ستراحە پەرەد نەي. كوروچە، كاك-تو وسكوربيتەلنو روديتسيا، جيت ي ۋمەرەت نيچەگو نە ۋۆيديەۆشيي، نيچەگو نە يزمەنيۆشيي...
(وزىڭە ءبىر جاڭا ەكى كوستيۋم الىپ كيمەي-اق ءولىپ كەتۋىڭ (قۇداي ونىڭ بەتىن ءارى قىلسىن) قانداي ايانىشتى. جەتىسپەۋشىلىكتە تۋىپ جانە ۇنەمى جەتىسپەۋشىلىكتە ءومىر ءسۇرۋ قانداي وكىنىشتى. ەگەر بالا، بوزبالا كەزىمدى ەسىمە السام، سۇمدىق ۇرەيلەنەم، قاتتى جەبىرلەنەم. بۇكىل جاستىق شاعىم مەنىڭ وزىمە سوقپاي جاناي ءوتىپ كەتىپتى. سانامدا تيتىمدەي بip قۋانىشتىڭ ءىزىن قالدىرعان، ەڭ قۇرىسا، ءبىر كۇنىمدى ەسىمە تۇسىرە المايمىن. مەن بۇل جارىق دۇنيەگە كەلگەلى، مىنە، قىرىق ءتورتىنشى جىلعا اياق باسىپ بارادى ەكەن، بار ءومىرىمنىڭ قور، جيرەنىشتى بولىپ كورىنەتىنى سونشالىق، كەيدە ءوز ىرقىممەن-اق قيىپ كەتە سالعىم كەلەدى...
شىندىعىن ايتقاندا، مەن بۇرىن دەنساۋلىق دەگەننىڭ، اۋرۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەۋشى ەم. تاعدىرىم مەنى بۇدان دا تىس قالدىرماپتى. بۇرىن بىلمەسەم، ەندى بار سىرقاتتىڭ سىرىن تۇسىنۋگە تۋرا كەلدى. مەن ولىمنەن قورقام با؟ قورقام. قورقاتىن سەبەبىم: ءومىردىڭ قۋانىشىن تاتىپ كورگەم جوق، شىعارماشىلىقتىڭ قۋانىشىن جولىققام جوق، بار ءومىرىمدى جوقشىلىقتا، جوقشىلىقتان ۇنەمى ۇرەيلەنۋدە وتكىزدىم. قىسقاسى، تۋعاندا دا، ءومىر سۇرگەندە دە جانە ولگەندە دە بىركەلكى بولۋ: ەشتەڭە كورمەۋ، ەشتەڭە وزگەرمەۋ – قاشاندا قورلىق قوي...).
* * *
10 فيەۆراليا 1975 گ.
ەسلي يزدادۋت ۆ 1976 گ. موي "يزبراننىە"، دۋمايۋ، توگدا ۆ كونسە كونسوۆ، منە ستانەت چۋت لەگچە: ي دۋحوۆنو، ي ماتەريالنو. حوروشو جە ۆەد يمەت "يزبراننۋيۋ". يا ەە نازوۆۋ "تاماشا ايىم – تامىزىم" ("اۆگۋست – مەسياس سۆياششەننىي").
ەسلي زاكليۋچۋ دوگوۆور س يزداتەلستۆوم، تو ەتو دولجنو بىت يمەننو ۆ اۆگۋستە. وبىچنو، وني زاكليۋچايۋت دوگوۆور ۆ ەتوم مەسياسە، نا سلەدۋيۋششيي گود. ەتو ۆو-پەرۆىح، ا ۆو-ۆتورىح، اۆگۋست – پوسلەدنيي مەسياس لەتا؛ ۆ ترەتيح، كونەس موەمۋ پوحوجدەنيۋ، ۆسە-تاكي يا ۋجە نە مولود، ۆوت ۋجە يسپولنيتسيا 44 گودا. ي، كونەچنو، كونەس موەي مولودوستي. پوسلە لەتا ناستۋپاەت وسەن... ۆوت پوچەمۋ منە حوتەلوس نازۆات سۆويۋ "يزبراننۋيۋ" "اۆگۋست – مەسياس سۆياششەننىي". داي، بوجە، چتوبى مويا مەچتا سۆەرشيلاس! پوداري، بوجە پوبولىپە جيزني، چتوبى ۋمەرەت دوۆولنىم!...
(ەگەر 1976-جىلى مەنىڭ "تاڭدامالىم" شىقسا، وندا مەنىڭ اقىر اياعىندا رۋحاني دا، ماتەريالدىقتا جاعدايلارىم ەپتەپ تە بولسا جەڭىلدەپ قالار ەدى. ونى مەن "تاماشا ايىم – تامىزىم" ("اۆگۋست – مەسياس سۆياششەننىي") دەپ اتايمىن.
ەگەر باسپامەن شارتقا وتىرسام، وندا سول تامىز ايىندا وتىرۋىم كەرەك. ادەتتە، ولار كەلەسى جىلدىڭ شارتىن سول ايدا جاسايدى. بۇل – بىرىنشىدەن، ال، ەكىنشىدەن، تامىز – جازدىڭ اقىرعى ايى؛ ۇشىنشىدەن، مەنىڭ جورتۋىلدارىم دا بىتەدى، قالاي دەگەنمەن مەن ەندى جاس ەمەسپىن عوي، مىنە 44-كە كەلدىم. ارينە، بۇل مەنىڭ جاستىعىمنىڭ سوڭى. جازدان كەيىن كۇز كەلەدى. سوندىقتان مەن تاڭدامالىمنىڭ اتىپ "تاماشا ايىم – تامىزىم" دەپ قويماقپىن. قۇداي، قولداي گور، ارمانىم ورىندالسا ەكەن! ريزالىقپەن ءولۋ ءۇشىن، ۇزاعىراق، عۇمىر سىيلاي كور، قۇداي!..)
* * *
12 فيەۆراليا 1976 گ.
ستارايا بولەزن. بولنيسا. لەچەنيە. وت ي يانۆاريا پو 15 فيەۆراليا. ۆيدات، بولەزن مويا سەرەزنايا... ەسلي ۆراچي نە ۆرۋت، ەسلي پراۆيلنو پوستاۆيلي دياگنوز، تو مەنيا سپاستي موجەت تولكو چۋدو. نا ەتوت راز يا سام وسوزنال، چتو يا دەيستۆيتەلنو بولەن. پوحۋدەل زدوروۆو. ساموچۋۆستۆيە پرەسكۆەرنوە. ۋستالوست، وبششەە نەدوموگانيە. دا ەششە گرىجا، وتكۋدا ۆزيالاس پروكلياتايا، نە زنايۋ؛ رانىپە ي ۆ پومينە نە بىلو؛ مەشاەت پوۆسيۋدۋ. ۆ كونسە ەتوگو مەسياسا نازناچەنا وپەراسيا.
موي "يزبراننىە" پوشلي پود نازۆانيەم "ءومىرداستان"، پو سۆوەي ۆولە. ي ۆەرستكۋ، ي پودپيسنۋيۋ سامومۋ چيتات نە ۋدالوس، يز-زا بولەزني.
نە زنايۋ، كاك ونا ۆىگلياديت. ودنيم سلوۆوم، بەدنۋيۋ مويۋ يا وستاۆليال نا پرويزۆول سۋدبى. يا پرەكراسنو زنايۋ، كاك وتنوسياتسيا موي كوللەگي ك مويم تۆورەنيام... پود ليۋبىم پرەدلوگوم وني گوتوۆى زادەت مەنيا كونسپيراتيۆنو.
زاكونچيل چەتۆەرتۋيۋ تەتراد، وت كوروچكي دو كوروچكي يسپيسانو، چاست كوتوروي ۆ بولنيسە، چاست دوما. يتاق ۋ مەنيا گوتوۆ ەششە ودين نوۆىي سبورنيك ستيحوۆ. دايتە منە سكورەە يزداتەليا، ا يا وبەسپەچۋ ەگو نوۆىمي ستوياششيمي ۆەششامي.
يا نە پريۆىك پيسات ستيحي ۋرىۆكامي، كوگدا كاك، گدە پوپالو. نەت! پوەزيا – ەتو پورىۆ دۋشي. كوگدا پورىۆ پوياۆلياەتسيا، نادو سيدەت نە وترىۆاياس وت رابوتى. كومۋ كاك، ا يا نە ۆستانۋ، پوكا نە يسسۋشۋ، نە ۆىجمۋ ۆسە سوكي ۆدوحنوۆەنيا. بولەزن بولەزنيۋ، نو رابوتالوس وتليچنو. ينوگدا داجە ونو (تۆورچەستۆو) يسەلياەت مەنيا وت ۆسەح نەدۋگوۆ.
ستيحوتۆورەنيا پرەجدە ۆسەگو ناپرياجەننەيشيي ترۋد، ترۋد كروپوتليۆىي، نەرۆنىي. ليۋبيت ۋەدينەنيا ي پوكوي. ەسلي ۆو ۆرەميا تاكوگو ناپرياجەنيا نا پولدوروگە يا وستانوۆليۋس، تو پوتوم ترۋدنو بۋدەت منە گناتسيا زا مىسليامي. وتۆىكنۋ وت پرەجنەگو ازارتا.
(ەسكى اۋرۋ. اۋرۋحانا. ەمدەلۋ. 11-يانۆاردان 5-فيەۆرالعا دەيىن. اۋرۋىن وڭاي بولماسا كەرەك. ەگەر دارىگەرلەر الداماسا، دياگنوزدى دۇرىس قويعان بولسا، وندا مەنى تەك ءبىر كەرەمەت كۇش قانا ساقتاپ قالادى. بۇل جولى شىنىندا دا اۋرۋ ەكەنىمدى مەن ءوزىم دە ۇعىندىم. قاتتى جۇدەدىم. كوڭىل كۇيىم ناشار. شارشادىم، بۇكىل ونە بويىم سىرقات. ونىڭ ۇستىنە جارىق دەگەن كەسەل جابىسىپتى، قارعىس اتقىردىڭ قايدان پايدا بولا كەتكەنىن بىلمەيمىن. بۇرىن مۇلدە قاپەرىمدە جوق نارسە، ابدەن كەدەرگى بولدى. وسى ايدىڭ اياعىندا وپەراسياعا بەلگىلەپ وتىر.
مەنىڭ "تاڭدامالىم" ءوز كەلىسىمىممەن "ءومىرداستان" دەگەن اتپەن كەتتى. اۋرۋىما بايلانىستى قالىپتاسىپ دا، سوڭعى قولقويىمىن دا ءوزىم قاراي المادىم.
قالاي بولىپ شىعارىن بىلمەيمىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بايعۇستى تاعدىردىڭ تالكەگىنە تاستادىم. ءوز ارىپتەستەرىمنىڭ مەنىڭ شىعارماما قالاي قارايتىندارىن تىم جاقسى بىلەمىن. كەز كەلگەن سىلتاۋ تاۋىپ، ولار مەنى بىلدىرمەي ءبىر ءىلىپ قالۋعا دايىن تۋرادى.
جارتىسىن اۋرۋحانادا، جارتىسىن ۇيدە، الدىڭعى تىسىنان ارتقى تىسىنا دەيىن تۇگەل جازىلعان ءتورتىنشى داپتەردى ءبىتىردىم. سونىمەن، مەنىڭ تاعى ءبىر جاڭا جيناعىم دايار. ماعان تەزدەتىپ باسپاگەر تاۋىپ بەرىڭدەرشى، مەن ونى جاڭا تاتىمدى دۇنيەلەرمەن قالاي قامتاماسىز ەتەر ەكەم.
مەن ولەڭدى ءۇزىپ-جۇلقىپ، ورايى كەلگەندە، كەزى كەلگەن جەردە جازۋعا ادەتتەنبەگەم. جوق! پوەزيا – جان بۇلقىنىسى. بۇلقىنىس پايدا بولعاندا، قالامنان قول ۇزبەي وتىرۋ كەرەك. كىمنىڭ قايتەتىنىن قايدان بىلەيىن، مەن ءوزىم شابىتتىڭ بۇكىل ءسولىن سىعىپ الىپ، قۇر سۇلدەرىن قالدىرعانشا ورنىمنان تۇرمايمىن. اۋرۋدىڭ اتى اۋرۋ، ءبىراق جۇمىس وتە جاقسى ىستەلدى. كەيدە ول (شىعارماشىلىق) مەنى بۇكىل سىرقاتىمنان ساۋىقتىرىپ جىبەرەدى.
ولەڭ شىعارۋ – ەڭ اۋەلى قاجىرلى ەڭبەك. ازاپتى، جۇيكەگە سالماق سالاتىن جۇمىس. وڭاشالانۋدى جانە تىنىشتىقتى سۇيەدى. ەگەر مەن ونداي تولعاق ۇستىندە جارىم جولدا توقتاي قالسام، كەيىن وندا وي سوڭىنان قۋالاۋ ماعان قيىن. العاشقى قۇمارلىقتان اجىراپ قالام).
* * *
14 فيەۆراليا 1976 گ.
ەسلي كوگدا نيبۋد، كوگو نيبۋد ينتەرەسۋەت مويا جيزن، موە تۆورچەستۆو، يا ۆوت چتو سكاجۋ يم:
دوروگيە توۆاريششي موي! ەسلي ۆى دەيستۆيتەلنو نامەرەنى يسسلەدوۆات مويۋ بيوگرافيۋ، موە تۆورچەستۆو، تو نە زابۋدتە پروچەست ۆسە، چتو ناپيسانو منويۋ. ي پروشۋ نە وتدەليايتە مەنيا وت مويح ستيحوتۆورەنيي. ناپومينايۋ، چتو موە ستيحوتۆوەرنيە نيچەگو نە سوستاۆلياەت وتدەلنو. ونو سوۆوكۋپنو كاك پوەما. ەست ناچالو ي كونەس. ەتو ۆرودە بى زوۆ ينوگدا وچاروۆاننوي، ينوگدا رازوچاروۆاننوي دۋشي.
منيموە پەرەجيۆانيە، منيمايا ليۋبوۆ ي رادوست، منيمىي پاتريوتيزم ي ت.د. – ۆراگ پوەزيي. نە نادو تۆوريت رادي راسپولوجەنيا پۋبليكي، ا نادو رادي راسپولوجەنيا دۋحا. كاجدىي پيشۋششيي چەلوۆەك موجەت راسسمەشيت، رازۆولنوۆات چيتاتەليا (ەتو زاۆيسيت وت ەگو ماستەرستۆا)، نو چتوبى ۆويتي ۆ ەگو دۋشۋ، پروچنو وستاتسيا ۆ ەگو پامياتي، نادو بىت پرەدەلنو وتكروۆەننىم، دۋشيەۆنىم ي پونياتنىم. ينوگدا تۆوي وبرازى ي پراوبرازى وبىكنوۆەننوي، پونيمايۋششەي پۋبليكوي وتكلادىۆاەتسيا نا زادنيي پلان. كاجدىي چيتاتەل ۆ حۋدوجەستۆەننوم پرويزۆەدەنيي يششۋت سەبيا، چاستيسۋ سۆوەي دۋشي.
پوەتومۋ يا چەرەز سۆوەگو "يا"، نە ۋتايۆايا، ۆ ستيحاح ۆەل لەتوپيس سۆوەي جيزني. تۋت ي گورەستي ي رادوستي موەي دۋشي، كوتورىە يا دۋمايۋ، دولجنو وتراجاتسيا ۆ چۋجيح سەردساح.
ي تاق درۋزيا، ۆسە موە تۆورەنيە – ەتو ليش تولكو ودنا سەلايا پوەما. پوەما و جيزني ي سمەرتي، و پەرەجيۆانيي ي رادوستي چەلوۆەكا. ەسلي نە ۆەريتە، پوپروبۋيتە-كا سوبرات ۆسە موي ستيحوتۆورەنيا ي سوستاۆيت سبورنيك. ي ۋچتيتە، چتوب كاجدوە موە ستيحوتۆورەنيە ستويالو نا سۆوەم مەستە، ت.ە. پو گودام ي پو روستۋ، ا پوتوم پروچتيتە، نە وترىۆاياس. نا سيۋجەت موجەتە نە وبراششات ۆنيمانيە، ا سلەديتە زا كومپوزيسيەي، ارحيتەكتونيكوي... ەسلي تام مەنيا نەت، نەت پوەتا! توگدا كازنيتە مەنيا كاك حوتيتە.
(ەگەر ءبىر كەزدەردە مەنىڭ ءومىرىم، شىعارماشىلىعىم الدەكىمنىڭ كوڭىلىن اۋدارا قالسا، ولارعا بىلاي دەر ەدىم:
مەنىڭ قىمباتتى دوستارىم! ەگەر سەندەر شىنىمەن مەنىڭ ءومىربايانىمدى، شىعارماشىلىعىمدى زەرتتەمەك بولساڭدار، وندا مەن نە جازسام، سونىڭ ءبارىن تۇگەل وقىپ شىعۋدى ۇمىتپاعايسىڭدار. مەنى ءوز ولەڭدەرىمنەن ءبولىپ قاراماۋلارىڭىزدى وتىنەم. ەستەرىڭدە بولسىن، مەنىڭ جەكە ولەڭىم وزىنشە ەشتەڭە قۇرامايدى. ول پوەما ىسپەتتى ءبىرتۇتاس. باسى جانە اياعى بار. ول كەيدە كۇلىمدەگەن، كەيدە تۇڭىلگەن جانىمنىڭ ۇنىندەي. جالعان كۇيىنىش، جالعان ماحاببات پەن قۋانىش، وتىرىك پاتريوتيزم جانە تاعى-تاعىلار – پوەزيانىڭ جاۋلارى. كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن ەمەس، جانىڭنىڭ جايباراقاتى ءۇشىن جازۋ كەرەك. ءاربىر جازاتىن ادام كۇلدىرە دە، ابىرجىتا دا الادى (ءبارى ونىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى)، ءبىراق ونىڭ جانىنا كىرىپ، ەسىندە مىقتاپ قالۋ ءۇشىن، بارىنشا اشىق، سەزىمتال ءارى تۇسىنىكتى بولۋ قاجەت. كادىمگى تۇسىنە بىلەتىن كوپشىلىك كەيدە سەنىڭ وبرازدارىڭ مەن پراوبرازدارىڭدى كەيىنگە ىسىرىپ تاستايدى. ءاربىر وقىرمان كوركەم شىعارمادان ءوزىن، ءوز جانىنىڭ قۇرامدارىق ىزدەيدى.
سوندىقتان مەن ءوزىمنىڭ "مەنىم" ارقىلى جاسىرىپ جاپپاي ءومىرىمنىڭ شەجىرەسىن جاساپ شىقتىم. جانىمنىڭ باسقا جۇرەكتەرگە ءوز ساۋلەسىن تۇسىرۋگە ءتيىس مۇڭى مەن قۋانىشى – ءبارى سوندا.
سونىمەن، دوستار، بۇكىل مەنىڭ جازعانىم – بار-جوعى ءبىر عانا بۇگىن پوەما. ادامنىڭ ءومىرى مەن ءولىمى، قام جەۋلەرى مەن قۋانىشى تۋرالى پوەما. ەگەر نانباساڭدار، بارلىق ولەڭىمدى جيناپ ءبىر جيناققا توپتاستىرىپ كورىڭدەرشى. ەستەرىڭدە بولسىن، ءاربىر ولەڭىم ءوز ورنىندا تۇرسىن، ياعني جىلىنا جانە بويىنا قاراي، سونان سوڭ كوز الماي وقىڭدار. سيۋجەتىنە كوڭىل اۋدارماي-اق قويۋلارىڭا بولادى، ال كومپوزيسياسى مەن ارحيتەكتونيكاسىنا زەر سالىڭدارشى. ەگەر مەن وندا بولماسام، وندا اقىننىڭ دا بولماعانى).
* * *
14 فيەۆراليا 1976 گ.
كتو يز سوۆرەمەننوي مولودەجي لوماەت گولوۆۋ ناد چتەنيەم "ەۆگەنيي ونەگين" پۋشكينا يلي "چايلدوم گارولدەم" بايرونا؟ ەدۆا لي نايدەتسيا. يا سومنيەۆايۋس، حۆاتيت لي تەرپەنيا ۋ نيح پروچەست دو كونسا لەرمونتوۆسكيي "دەمون". نىنەشنەە پوكولەنيە جيۆەت سەگودنياشنيم دنەم. دليا نيح جيزن نە تەاتر، ا ميمولەتنايا ەسترادا. وني ۆ چۋدەسا نە ۆەريات؛ دليا نيح نيچتو نە چۋدو؛ ۋ نيح ۆكۋسى بىسترو مەنيايۋتسيا. يم چۋجدو، منە كاجەتسيا، گلۋبوكو مىسليت، پوزنات سەبيا ي درۋگيح.
ا چتو، ەسلي، نازلو يم، ناپيسات رومان ۆ ستيحاح پرو يح جيزن، نا يح جە لەكسيكونە؟ س ەتيم زاستاۆليات يح، زلودەيەۆ؟
(قازىرگى جاستاردىڭ قايسىسى پۋشكيننىڭ "ەۆگەنيي ونەگينىن" نەمەسە بايروننىڭ "چايلد گارولدىن" وقىپ باسىن قاتىرادى. وندايلار زورعا تابىلار. لەرمونتوۆتىڭ "شايتانىن" اياعىنا دەيىن وقىپ شىعۋعا ولاردىڭ شىدامى جەتەر-جەتپەسىنە كۇماندانام. قازىرگى ۇرپاق بۇگىنگى كۇنىمەن ءومىر سۇرەدى. ولار ءۇشىن ءومىر تەاتر ەمەس، وتە شىعاتىن ەسترادا. ولار كەرەمەتكە دە نانبايدى: ولارعا ەشتەڭە كەرەمەت ەمەس؛ ولاردىڭ تالعامى تەز وزگەرەدى. ماعان تەرەڭ ويلاۋ، ءوزىن جانە وزگەنى تانۋ ولارعا جات سياقتى بوپ كورىنەدى.
ەگەر قاساقانا سولاردىڭ ءومىرى جايىندا سولاردىڭ ءوز سويلەۋ مانەرىندە ولەڭمەن رومان جازسا قايتەر ەدى؟ سول ارقىلى ءماجبۇر ەتسە كوكسوققانداردى ؟..)
* * *
16 فيەۆراليا 1976 گ.
بەز حۋدوجەستۆەننوي كريتيكي نە سۋششەستۆۋەت حۋدوجەست-ۆەننايا ليتەراتۋرا. ونا (كريتيكا) دولجنا برات نا سەبيا وچەن منوگوە. كريتيكا دولجنا بىت ي سۋدەي، ي ادۆوكاتوم، ي، كوگدا نەوبحوديما، دولجنا بىت وچەن سۋروۆىم، دا جەستوكيم وبۆينيتەلەم. يناچە ليتەراتۋرا، دا ي ۆووبششە يسكۋسستۆو ناپوميناەت پەرۆوبىتنوە وبششەستۆو. كاجدىي دەيستۆۋەت پو سۆوەمۋ، پري توم سوزناۆايا، چتو دەيستۆۋەت نە حوروشو، ينستينكتيۆنو، نە حۋدوجەستۆەننو. ودناكو، لەزەت ي لەزەت. ۆو ۆسەم ەتوم ۆينوۆاتا كريتيكا. نەت ۋ ناس زدوروۆوي كريتيكي. نەت ەە زدوروۆىە، سپراۆەدليۆىە، ۋمەيۋششيە پرەدستاۆيتەلي. ەست تولكو پودحاليمى. وني مەجدۋ سوبوي سوريەۆنۋيۋتسيا ۆوسحۆاليات توگو يلي درۋگوگو اۆتوريتەتا. س ەتيم وني وگوراجيۆايۋت سەبيا، چتوبى ۆەچنو وستاتسيا ليتەراتۋرنىم ناحلەبنيكوم. ەتي ۋرا- كريتيكي نە رازليچايۋت حۋدوجەستۆەننوگو پرويزۆەدەنيا وت حالتۋرى. ۋ نيح نا پەرۆوم پلانە ستويت سام اۆتور. كتو ون تاكوۆ، كاكوۆ ون پوست زانيماەت. ا ۆ تەني تاكيح حالتۋرششيكوۆ مەدلەننو پوگيبايۋت تالانتى.
(كوركەم سىنسىز كوركەم ادەبيەت ءومىر سۇرمەڭدى. سىن ءوز موينىنا تالاي نارسەنى الۋعا ءتيىس. سىن قازى دا، ادۆوكات تا بولۋى كەرەك، ال قاجەت بولا قالعان جاعدايدا ول وتە قاتال مەيىرىمسىز ايىپتاۋشى دا بولا ءبىلۋى كەرەك. ايتپەسە، ادەبيەت، جالپى ونەر اتاۋلى العاشقى قوعام قۇرىلىسىن ەلەستەتەدى. اركىم ءوز بىلگەنىنشە، مۇنىسى جاقسى ەمەستىگىن سەزە تۇرا، جابايى تۇيسىكپەن، كوركەمدىككە جات ارەكەت جاسايدى. الايدا كيمەلەي بەرەدى، كيمەلەي بەرەدى. سونىڭ بارىنە سىن كىنالى. بىزدە دۇرىس سىن جوق ونىڭ تازا، ءادىل، بىلگىر وكىلدەرى جوق تەك جاعىمپازدار بار. ولار بەدەلدىلەردى ماقتاۋ ءۇشىن ءوزارا جارىسقا تۇسەدى. ولار سول ارقىلى ادەبيەتتىڭ اسىراۋىندا وزدەرىنىڭ قالا بەرۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ۋراشىل-سىنشىلار كوركەم شىعارمانى شاتپاقتان اجىراتا المايدى. ولار ءۇشىن اۆتوردىڭ ءوزى ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ونىڭ كىم، قانداي قىزمەتتە ەكەنىنە كوڭىل اۋدارادى. ال ونداي شاتپاقايلاردىڭ كولەڭكەسىندە تالانتتار بىرتە-بىرتە سونە بەرەدى.)
* * *
"...ا سكولكو پوگيبلو سيۆيليزاسيي ي ۆەليكولەپنىح پرويزۆەدەنيي يسكۋسستۆا تولكو پوتومۋ، چتو ۆ سۆوە ۆرەميا نە بىلو حوروشيح كريتيكوۆ".
("تەك قانا ءوز ۋاقىتىندا جاقسى سىنشىلاردىڭ بولماۋىنان قانشاما وركەنيەت پەن عاجايىپ ونەر تۋىندىلارى قۇرىپ كەتتى ەكەن دەسەڭشى!")
چەحوۆ.
* * *
ۋ كوگو نەت وپرەدەلەننوگو، زدراۆوگو ۆزگليادا نا جيزن، نا وبششەستۆو، ۆ كوتوروم ون جيۆەت، توت نە پوەت. توت چەلوۆەك نە يمەەت پراۆو سچيتات سەبيا دۋمايۋششيم گراجدانينوم وبششەستۆا، نە تولكو پوەتوم.
ناستوياششيي سوۆرەمەننىي پوەت دولجەن بىت، پرەجدە ۆسەگو مىسلياششيم، ت.ە. فيلوسوفوم. گولايا كراسوتا پوەزيي پودوبنا ك گولوي كراساۆيسە، ەيۋ موجنو ليش پوليۋبوۆاتسيا. وبيازاننوست پوەتا نە وبريسوۆات، نە وپيسىۆات، ا راسكرىت تاينۋ كراسوتى، چتو يمەننو سپرياتانو زا توي كراسوتوي. كاك وپىتنىي دياگنوستيق سوۆرەمەننىي پوەت دولجەن ناششۋپىۆات پۋلس ۆرەمەني، دولجەن بولەت بولەزنيۋ ەپوحي وبششەستۆا. بىت فيلوسوفوم ۆ پوەزيي، ەتو زناچيت وسوزنات وكرۋجايۋششيي مير، پوزنات سۋت ۆەششەي. ودناكو نە نادو بىت حولودنىم، راسسۋديتەلنىم فيلوسوفوم، نادو دو كونسا وستاتسيا "ينجەنەروم چەلوۆەچەسكيح دۋش"...
(ومىرگە، ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا بەلگىلى ءبىر كوزقاراسى جوق ادام اقىن ەمەس. ونداي ادامنىڭ ءوزىن اقىن عانا ەمەس، قوعامنىڭ ويلاي بىلەتىن ازاماتىمىن دەۋگە دە قاقىسى جوق.
قازىرگى ناعىز اقىن الدىمەن ويشىل، ياعني فيلوسوف بولۋى قاجەت. پوەزيانىڭ جالاڭ سۇلۋلىعى جالاڭاش سۇلۋعا ۇقسايدى: ونى تەك قىزىقتاۋعا عانا بولادى. اقىننىڭ مىندەتى سۋرەتتەپ شىعۋ، بايانداپ بەرۋ ەمەس، قايتا سول سۇلۋلىقتىڭ قۇپياسىن، ونىڭ ار جاعىنداعى ناق سول جاسىرىندى اشىپ بەرۋدە. وسى زامانعى اقىن تاجىريبەلى قۇبىلناماشىداي ۋاقىت تامىرىن ءدال باسىپ، ءداۋىردىڭ، قوعامنىڭ دەرتىن ءوز دەرتىندەي قابىلداۋعا ءتيىس. پوەزيادا فيلوسوف بولۋ دەگەن ءسوز – ءوزىن قورشاگان الەمدى ۇعىنۋ، ءار زاتتىڭ ءمانىن ءبىلۋ. الايدا سالقىنقاندى، اقىلگوي فيلوسوف بولۋ جارامايدى، اقىرىنا دەيىن "ادام جانىنىڭ ينجەنەرى" بولىپ قالۋ كەرەك...)
* * *
17 فيەۆراليا 1976 گ.
كاكوي پوەت نە ۆوسپيەۆاەت پريرودۋ؟ نو س كاكوي ستورونى پودحوديت ك نەي؟ ەتو – ۆوپروس. ناپريمەر، ۆوزمەم پۋشكينا. ۋ نەگو پريرودا ي چەلوۆەك ي ەگو ناستروەنيە ەدينى. ۆ پوەزيي پۋشكينا چەلوۆەك ي پريرودا ۆوسپەتو ۆمەستە، نە وتستاۆايا درۋگ وت درۋگا.
ۆ كاكوم ناستروەنيي چەلوۆەق ۆ تاكوم جە پولوجەنيي وكاجەتسيا پريرودا يلي ناوبوروت. وني زاۆيسيمى درۋگ وت درۋگا. منە كاجەتسيا...
(قاي اقىن تابيعاتتى جىرلامايدى؟ ءبىراق قايسىسى قاي جاعىنان كەلەدى؟ بۇل – سۇراق مىسالى، پۋشكيندى الايىق وندا تابيعات پەن ادام جانە ونىڭ كوڭىل كۇيى ءبىرتۇتاس. پۋشكين پوەزياسىندا ادام مەن تابيعات بىرگە جىرلانادى، بىر-بىرىنەن قالىسپايدى. مەنىڭ ويىمشا...)
* * *
حۆالا ي چەست تەم ليۋديام، كوتورىە جيۆۋت سەگودنياشنيم دنەم، سەگودنياشنەي جيزنيۋ. پروۆەل دەن حوروشو، ي حۆاتيت. پروۆەستي جيزن سۆويۋ ۆ دوستاتكە بەز نۋجدى، بەز پەرەجيۆانيي، وستاۆيت حوروشەە، بوگاتوە ناسلەدستۆو ۆوت سمىسل جيزني دليا نيح. چتو جە، پراۆيلنو وني دەلايۋت.
ك چەمۋ سترەمليۋس يا، جەرتۆۋيا سوبوي؟! جەرتۆۋيا ۆسەمي؟! ۆسە ك چەرتيام! ۆ كونسە كونسوۆ، يا ۆەد توجە دولجەن پولزوۆاتسيا ۆسياكيمي زەمنىمي بلاگامي... نو كاك؟!
(بۇگىنگى كۇنمەن، بۇگىنگى ومىرمەن عانا تىرشىلىك جاساپ جاتقان ادامداردىڭ داڭقى مەن اتاعى ارتا بەرسىن. ءبىر كۇنىن جاقسى وتكىزدى مە، جەتەدى. ولار ءۇشىن ءومىردىڭ ءمانى – ءوز عۇمىرىن قىجالاتسىز مولشىلىقتا، ۋايىم-قايعىسىز وتكىزىپ، ارتىنا جاقسى، باي مۇرا قالدىرۋ. نەسى بار، ولاردىكى دۇرىس.
ءوزىمدى قۇرباندىققا بەرىپ، مەن نەمەنەگە تالپىنام؟ ءبارىن قۇرباندىققا قيا وتىرىپ؟! شايتان السىن ءبارىن! تۇپتەپ كەلگەندە، جەر بەتىندەگى جاقسىلىقتىڭ راحاتىن مەنىڭ دە كورۋىم كەرەك قوي. ءبىراق ءقايتىپ؟!)
* * *
ۆ ودنو يا تۆەردو ۆەريۋ، چتو پوەزيا ۋمرەت ۆمەستە س ەستەستۆوم، ت.ە. س چەلوۆەكوم ي پريرودوي. پۋست وچەرستۆەەت دۋشا چەلوۆەچەستۆا، ۆسە راۆنو وستانەتسيا ودين رازۋمنىي چەلوۆەك. توت – پوەت. پوسلەدنەە سلوۆو زا نيم.
(مەن ءبىر نارسەگە – پوەزيانىڭ تىرشىلىكپەن بىرگە، ياعني اداممەن، تابيعاتپەن بىرگە ولەتىنىنە – كامىل سەنەمىن. ادامزات جانى قاتىگەز تارتسا تارتا بەرسىن، قايتسە دە ءبىر پاراساتتى ادام قالادى. ول – اقىن. اقىرعى ءسوز سونىكى.)
* * *
چتو دولجەن يمەت پوەت، چتوبى بىت پوەتوم؟
پەرۆوە: تالانت. تالانت س وبرازوۆانيەم، س ەرۋديسيەي (ديپلوم نە وبيازاتەلنو).
ۆتوروە: سوۆەست، چتوبى ستىديتسيا سامومۋ پەرەد سوبويۋ، پروچتيا سلابىە ۆەششي.
ترەتە: پروستوتۋ. پۋست نە گەنيالنۋيۋ كاك ۋ پۋشكينا ي ابايا، نو پروستوتۋ چەلوۆەچەسكۋيۋ، چتوبى بىت پونياتنىم درۋگيم. نە ۋمنيچات، نە راسسۋجدات، ا ۆوسپيەۆات.
چەتۆەرتوە: ينتۋيسيۋ. چەگو نە ۆيديات درۋگيە، ۋۆيدەت ي پوزنات.
پياتوە: ترۋد، چتوبى پوستوياننو سوۆەرشەنستۆوۆاتسيا.
شەستوە: دۋح. ۆسەگدا دەرجات سەبيا دۋحوۆنو بوگاتىم.
(اقىن بولۋ ءۇشىن اقىندا نە بولۋى كەرەك؟
ءبىرىنشى: تالانت. ءبىلىمدى، سۇڭعىلا تالانت (ديپلوم مىندەتتى ەمەس).
ەكىنشى: ۇيات، ءوزىنىڭ ناشار ولەڭدەرىن وقىعاندا وزىنەن ءوزى ۇيالۋ ءۇشىن.
ءۇشىنشى: قاراپايىمدىلىق پۋشكين مەن ابايدىكىندەي بولماسا دا، باسقالار تۇسىنەتىندەي ادامدىق قاراپايىمدىلىق اقىلدىمسىماۋ، تۇسىندىرمەۋ، تەك جىرلاۋ.
ءتورتىنشى: تۇيسىك. باسقالار كورە المايتىندى كورۋ جانە تانۋ.
بەسىنشى: ەڭبەك، ۇنەمى شىندالىپ وتىرۋ ءۇشىن.
التىنشى: جان. جان بايلىعىن ءاماندا ساقتاۋ قاجەت).
* * *
18-فيەۆرال 1976-جىل.
زدوروۆە موە كاك دوم رازرۋشەننىي. پوكا پوپراۆكي نە چۋۆستۆۋيۋ. وسوبەننو ترۋدنو پود ۋترو. كاك بۋدتو بى كامەن لەجيت ۆ گرۋدي، تياجەلو، پود پراۆىمي رەبرامي چتو-تو داەت زنات و سەبە. پەچەنكا لي، لەگكيە لي، نە زنايۋ. ترۋدنو پرەدستاۆليات وتكۋدا ۋ مەنيا ستولكو بولەزنەي:
1. سيرروز پەچەني (سام نە ۆەريۋ، ۆراچي گوۆوريات...)
2. ۆنۋترەننيي كروۆوتوچاششيي گەمورروي (س 1972 گودا).
3. گرىجا (س 1975 گودا).
4. راديكۋليت.
5. گاستريت.
6. ريەۆماتيزم.
7. گولوۆنايا بول.
8. بەسسونيسا.
سەردسە! تولكو ونو – ودنا مويا وپورا.
(مەنىڭ دەنساۋلىعىم قيراعان ءۇي سياقتى. ازىرشە تۇزەلگەن سيقىم بايقالمايدى. اسىرەسە تاڭعا جۋىق قيىن. كەۋدەمدى تاس باسىپ جاتقانداي اۋىر، وڭ جاق قابىرعامنىڭ استىنان الدەنە سىزدايدى. باۋىر ما، وكپە مە، بىلمەيمىن. وسىنشاما اۋرۋدىڭ قايدان جابىقانىن ماعان ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن:
1. باۋىردىڭ قاتايۋى (دارىگەرلەر سولاي دەيدى، ءوزىم سەنبەيمىن).
2. قانتالاعان كوتەۋ (1972-جىلدان).
3. جارىق (1975-جىلدان)
4. قۋياڭ.
5. گاستريت.
6. ريەۆماتيزم.
7. باس اۋرۋى.
8. ۇيقىسىزدىق
جۇرەك! مەنىڭ جالعىز تىرەگىم – تەك سول).
* * *
25 فيەۆراليا 1976 گ.
بەسسپورنو، ناش فولكلور بوگاتىي. ەگو موجنو پوستاۆيت نا ۋروۆنە س ليۋبىم فولكلوروم ليۋبوگو نارودا. ەسلي سراۆنيت ناش فولكلور س ناشەي ليتەراتۋروي، تو پوسلەدنيايا ۆىگلياديت كۋدا بەدنەە. ەتو وت توگو، چتو ونا ەششە مولودا، ەششە نە وكرەپلا. پيشۋششيح حوت وتباۆلياي، ا ناپيساننىە (سەرەزنىە پولنوكروۆنىە) ەششە مالى. مى دوۆولستۆۋەم كوليچەستۆوم ناپيساننىح. نە پورا لي زادۋمىۆاتسيا ناد تەم، چتو حۋدوجەستۆەننايا ليتەراتۋرا نە ترۋد كوللەكتيۆنىي. ونا روجداەتسيا گلۋبوكو ينديۆي-دۋالنو. ونا نە وچەت، نە فوتوگرافيا وپرەدەلەننوگو ۆرەمەني. ونا دولجنا پەرەجيت يسپىتانيا وبششەستۆا ەپوحي. كيلومەتروۆىە سپيسكي نە سوستاۆليايۋت ليتەراتۋرۋ، كوگدا ەە دوستوينستۆا ميلليمەتروۆىە...
(فولكلورىمىزدىڭ باي ەكەنى داۋسىز. ونى كەز كەلگەن حالىقگىڭ كەز كەلگەن فولكلورىمەن قاتار قويۋعا بولادى. ەگەر فولكلورىمىزدى ادەبيەتىمىزبەن سالىستىرساق وندا سوڭعىسى كادىمگىدەي كەدەي كورىنەدى. ول ونىڭ ءالى جاساندىعىنان، بۋىنى قاتپاعانىنان. جازعىشتار كوپ بولعانمەن، جازىلعانى (ءماندى، تولىققاندىسى) ءالى از. ءبىز جازىلعان نارسەنىڭ سانىنا قاراپ قارىقپىز. كوركەم ادەبيەت ۇجىمدىق ەڭبەك ەمەس ەكەنىن ويلايتىن ۋاقىت جەتپەدى مە؟ ول مەيلىنشە دارالىقتان تۋادى. جانە بەلگىلى ۋاقىتتىڭ ەسەبى دە، فوتوگرافياسى دا ەمەس. ول قوعامنىڭ، ءداۋىردىڭ سىنىنان وتۋگە ءتيىس.
ەگەر قالىر-قاسيەتى ميلليمەترلىك قانا بولسا، شاقىرىمعا سوزىلعان تىزىمدەر ادەبيەتتى قۇراي المايدى.)
* * *
28 فيەۆراليا 1976 گ.
ەسلي بى نە بولەزن، ەتوت گود دليا مەنيا ناچالسيا نەپلوحو. ۆىشلي "يزبراننىە" – "ءومىرداستان" تيراجوم 15 تىسياچ؛ ۆەسما نەپلوحو. پو سودەرجانيۋ، پو تەماتيكە مەنيا ۋدوۆلەتۆورياەت. ۋديۆيتەلنو تو، چتو ناپيساننىە منويۋ 10– 20 لەت تومۋ نازاد چيتايۋتسيا كاك نوۆىە. ۆسە نا مەستە...
(اتتەڭ، اۋرۋىم بولماسا، بيىلعى جىل مەن ءۇشىن جامان باستالمادى. "ءومىرداستان" – تاڭدامالىم ون بەس مىڭ دانا بوپ شىقتى: اسا جامان ەمەس. مازمۇنى، تاقىرىبى مەنى قاناعاتتاندىرادى. بۇدان 10–12 جىل بۇرىن جازعاندارىمنىڭ جاڭا دۇنيەدەي وقىلاتىنى قۋانتادى. ءبارى ورنىندا...)
"جازۋشى" باسپاسىنىڭ كوركەم اۋدارما بولىمىنە مۇقاعالي ماقاتايەۆتان
You Might Also Like
